“Benɛ ye tsɛko bi ko je pɛ kɛ wo mi ɔ, i nu e kuɛ si nɛ i bɔni lɛ miami. I ngɛ hlae nɛ ma gbe lɛ nɛ e gbo.”​—Paul.

“Nɔ́ ko nyafii ko kɛkɛ ye mi mi fu ngɛ we mi. Ke e ba jã a, nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko nɛ ma na a, i puɛɔ lɛ, sɛ jio, tso bi jio.”​—Marco.

Eko ɔ, wa be wa ní pee basabasa kaa nihi nɛ wa wo a ta kɛ sɛ hlami ɔ. Se e yee ha wɔ tsuo kaa wa maa ye wa he nɔ be komɛ. Nɔ́ he je ji kaa wa yi mluku, ejakaa Adam nɛ ji kekle nɔmlɔ ɔ ngɔ yayami kɛ sa wɔ. (Rom. 5:12) Kaa bɔ nɛ e ji ngɛ Paul kɛ Marco blɔ fa mi ɔ, wa ti ni komɛ nyɛ we nɛ wa yeɔ wa he nɔ ke wa mi mi fu. Eko ɔ, e he waa ha ni komɛ hu kaa a ma kudɔ a susumihi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni komɛ yaa nɔ nɛ a susuɔ níhi nɛ woɔ a he gbeye aloo e jɔ̃ ɔ a kɔni mi ɔ he. E he wa ha ni kpahi hu kaa a maa yu a he ngɛ ajuama bɔmi, dã fuu numi aloo ngɛ tsopa yaya kɛ ní tsumi he.

Nihi nɛ a haa nɛ a susumihi, a he numihi kɛ a ní peepee yeɔ a nɔ ɔ, a náa haomi. Se wa ma nyɛ maa yu wa he ngɛ haomi nɛ ɔ he. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Kɛ gu he nɔ yemi nɛ wa ma ná a nɔ. Bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ waa pee jã a, nyɛ ha nɛ wa susu sane bimi etɛ nɛ ɔmɛ a he: (1) Mɛni ji he nɔ yemi? (2) Mɛni he je nɛ he nɔ yemi he hia? (3) Kɛ wa ma plɛ kɛ ná su nɛ ɔ nɛ e piɛɛ “mumi ɔ yiblii ɔ” he ɔ ha kɛɛ? (Gal. 5:22, 23) Jehanɛ hu ɔ, wa ma susu nɔ́ nɛ wɔ nitsɛmɛ wa ma nyɛ maa pee ke wa nyɛ we nɛ waa ye wa he nɔ ngɛ si fɔfɔɛ komɛ a mi ɔ he.

Ke nɔ ko yeɔ e he nɔ ɔ, e ha we nɛ e he numi nɛ kudɔ lɛ be fɛɛ be. Mohu ɔ, e yeɔ e he nɔ nɛ e pee we níhi loo e tu we munyu ngɛ blɔ nɛ Mawu bua be he jɔe ɔ nɔ.

Yesu ha nɛ wa le nɔ́ nɛ he nɔ yemi tsɔɔ tutuutu. Baiblo ɔ de ke: “Benɛ a ngɛ lɛ jɛe ɔ, e jɛ we nɔ ko kɛ tui nane mi. Benɛ e ngɛ amanehlu nae ɔ, e wui nɔ ko he gbeye, se mohu e tu e he kɛ wo Nɔ nɛ e kojoɔ ngɛ dami mi ɔ dɛ mi.” (1 Pet. 2:23) Yesu ye e he nɔ benɛ e he nyɛli ɔmɛ ye e he fɛu ngɛ sɛumi tso ɔ nɔ ɔ. (Mat. 27:39-44) Yesu bɔ mɔde nɛ e ye e he nɔ benɛ jami hɛ mi nyɛɛli ɔmɛ ngɛ lɛ sanehi fuu bie konɛ a kɛ na tɔmi ko ngɛ e he ɔ. (Mat. 22:15-22) Yesu pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa benɛ Yuda bi nɛ a mi mi fu ɔ ngɛ hlae nɛ a fiaa lɛ tɛ ɔ. Yesu pee we mɛ nɔ́ yayami ko kɛ to nane mi, mohu ɔ, “e laa e he nɛ e je sɔlemi we ɔ.”​—Yoh. 8:57-59.

Anɛ wa ma nyɛ maa kase Yesu nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ lo? Ee, wa ma nyɛ maa bɔ he mɔde. Bɔfo Petro ngma ke: “Kristo po na amanehlu ha nyɛ, nɛ e si nɔ hyɛmi nɔ́ ha nyɛ konɛ nyɛɛ nyɛɛ e nane mami he ɔmɛ a se haa.” (1 Pet. 2:21) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa yi mluku, se wa ma nyɛ maa nyɛɛ Yesu nane mami he ɔmɛ a se haa nɛ waa ye wa he nɔ. Mɛni he je nɛ e he hia kaa waa pee jã a?

Ke wa suɔ nɛ Yehowa nɛ kplɛɛ wa nɔ ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa ye wa he nɔ. Ke waa kɛ jeha babauu sɔmɔ Yehowa ngɛ anɔkuale yemi mi po ɔ, huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ lɛ wa kpɛti ɔ ma nyɛ ma puɛ ke wa yi wa he nɔ ngɛ wa ní peepee kɛ wa munyu tutui mi.

Mo susu Mose nɛ “e he jɔ pe nimli adesahi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ” ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. (4 Mose 12:3) Mose kɛ jehahi babauu to e tsui si be mi nɛ Israel bi ɔmɛ tu munyu kɛ si lɛ ɔ, se ligbi ko ɔ, e nyɛ we nɛ e ye e he nɔ. Benɛ Israel bi ɔmɛ tu munyu kɛ si lɛ ngɛ nyu nɛ a nɛ́ ɔ he ɔ, Mose mi mi fu wawɛɛ. E kɛ abofu tu munyu nɛ e de ke: “Nyɛ atuã tsɔli, nyɛɛ bu mi tue! Anɛ e he hia kaa wa je nyu ngɛ tɛ sa nɛ ɔ mi kɛ ha nyɛ lo?”​—4 Mose 20:2-11.

Mose nyɛ we nɛ e ye e he nɔ. E ngɔɛ hɛ mi nyami ɔ kɛ ha Yehowa ngɛ nyakpɛ blɔ nɔ nɛ e gu kɛ ha mɛ nyu ɔ he. (La 106:32, 33) Nɔ́ nɛ ɔ nɛ Mose pee he je ɔ, Yehowa ngmɛ́ lɛ blɔ nɛ e ya Si Womi Zugba a nɔ. (4 Mose 20:12) Eko ɔ, Mose pia e he wawɛɛ ngɛ e he nɔ nɛ e nyɛ we nɛ e ye ɔ he kɛ ya si benɛ e gbo.​—5 Mose 3:23-27.

Mɛni wa kaseɔ ngɛ mi? Ke waa kɛ jehahi babauu sɔmɔ Yehowa po ɔ, e sɛ nɛ waa kɛ nihi nɛ a woɔ wa mi mi la aloo nihi nɛ e he hia nɛ a wo mɛ ga ngɛ nɔ́ ko he ɔ nɛ tu munyu basabasa. (Efe. 4:32; Kol. 3:12) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa ngɛ wae ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa to wa tsui si. Se ke e ba lɛ jã a, mo kai Mose. E sɛ nɛ wa ha nɛ biɛ kpakpa nɛ wa ná ngɛ Yehowa hɛ mi ɔ nɛ puɛ kɛ gu wa he nɔ nɛ wa be nyɛe maa ye ɔ nɔ. Kɛ wa ma plɛ kɛ ná su nɛ e he hia nɛ ɔ ha kɛɛ?

Sɔlee kɛ bi mumi klɔuklɔu ɔ. Mɛni he je? Ejakaa he nɔ yemi piɛɛ Mawu mumi ɔ yiblii ɔ he, nɛ Yehowa ngɔɔ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ haa nihi nɛ a biɔ lɛ ɔ. (Luka 11:13) Yehowa ma nyɛ ma ha wɔ he wami nɛ wa hia a kɛ gu e mumi klɔuklɔu ɔ nɔ. (Filip. 4:13) E ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa je mumi ɔ yiblii ɔ fã ko kaa suɔmi kpo. Su nɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa ye wa he nɔ.​—1 Kor. 13:5.

Mo kua níhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha mo kaa o maa ye o he nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo kua wɛbsaitihi aloo hɛja jemihi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ o pee nɔ́ ko nɛ sɛ. (Efe. 5:3, 4) E he hia wawɛɛ nɛ waa yu wa he ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ ma nyɛ maa ka wɔ nɛ waa pee yayami ɔ he.  (Abɛ 22:3; 1 Kor. 6:12) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, e he maa hia nɛ nɔ ko nɛ e náa akɔnɔ yaya mlamlaamla a nɛ e yu e he ngɛ womihi aloo sinihi nɛ ma nyɛ ma tle e we akɔnɔ si ɔ he.

Eko ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa waa kɛ ga womi nɛ ɔ ma tsu ní. Se ke wa bɔ wa he mɔde ɔ, Yehowa ma ha wɔ he wami nɛ wa hia a konɛ wa nyɛ nɛ waa ye wa he nɔ. (2 Pet. 1:5-8) E maa ye bua wɔ konɛ wa kudɔ wa susumihi, wa munyu tutui kɛ wa ní peepeehi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Yehowa ye bua Paul kɛ Marco nɛ wa tu a he munyu kɛ sɛ hlami ɔ nɛ a kase he nɔ yemi. Mo susu nyɛminyumu ko nɛ e mi mi pɔɔ fumi ke e ngɛ lɔle hɛɛe ɔ he nɛ o hyɛ. E kɛ ni kpahi po pɛɛ. Mɛni e pee ngɛ e nyagba a he? E de ke: “I sɔleɔ wawɛɛ daa ligbi. I kase munyuhi nɛ kɔɔ he nɔ yemi he, nɛ i ngɔ ngmami komɛ nɛ maa ye bua mi kɛ wo ye yi mi. E ngɛ mi kaa i kɛ jehahi babauu ngɛ mɔde bɔe kaa ma ye ye he nɔ mohu lɛɛ, se i kaiɔ ye he daa mɔtu kaa e sa nɛ ma pee kpoo. Nɛ ke ma ya he ko ɔ, i jeɔ we mi mla konɛ ke dlɛɛva kpahi ngɛ mi se kpɛe po ɔ, ye mi mi nɛ ko fu.”

Be komɛ ɔ, e he waa haa wɔ kaa wa maa ye wa he nɔ. Ke e ba jã a, eko ɔ, e he maa wa ha wɔ wawɛɛ kaa wa maa sɔle kɛ ha Yehowa. Se jamɛ a be ɔ mi mohu nɛ e sa nɛ waa sɔle wawɛɛ. Lɔ ɔ he ɔ, moo sɔle kɛ ha Yehowa amlɔ nɔuu. Mo kpa lɛ pɛɛ nɛ e ngɔ o yayami kɛ ke mo, bi lɛ nɛ e ye bua mo, nɛ o fia o pɛɛ si kaa o be jamɛ a tɔmi ɔ tɔe hu. (La 51:9-11) Ko susu kaa Yehowa be sɔlemi nɛ o je o tsui mi kɛ sɔle ɔ tue bue, nɛ e be mo mɔbɔ nae hulɔ. (La 102:17) Bɔfo Yohane kai wɔ kaa Mawu Bi ɔ muɔ ɔ “tsuɔ wa he kɛ jeɔ yayamihi tsuo a he.” (1 Yoh. 1:7; 2:1; La 86:5) Mo kai kaa Yehowa de e sɔmɔli kaa a ngɔ a sibi a yayami kɛ ke si abɔ. Enɛ ɔ he ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa lɛ hu e maa pee jã nɔuu kɛ ha wɔ.​—Mat. 18:21, 22; Kol. 3:13.

Yehowa mi mi fu benɛ Mose nyɛ we nɛ e ye e he nɔ ngɛ nga kplanaa a nɔ ɔ. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa ngɔ e he yayami ɔ kɛ ke lɛ. Baiblo ɔ ha nɛ wa na kaa Mose ji nyumu anɔkualetsɛ, nɛ e sa nɛ waa kase lɛ. (5 Mose 34:10; Heb. 11:24-28) Yehowa ngmɛ́ Mose blɔ nɛ e ya Si Womi Zugba a nɔ mohu lɛɛ, se e ma ha lɛ neneene wami ngɛ Paradeiso zugba a nɔ hwɔɔ se. Wɔ hu wa ma nyɛ ma ná neneene wami he hɛ nɔ kami nɛ ɔ ke wa ya nɔ nɛ wa je su nɛ e he hia nɛ ji he nɔ yemi ɔ kpo.​—1 Kor. 9:25.