1. ¿Achkë naʼoj nuyaʼ Filipenses 2:3 chqë, y achkë utzil yeqïl rma nqasmajij ri naʼoj riʼ?

RÖJ, ri rusamajelaʼ Jehová, nqatäj qaqʼij rchë nqaqasaj qiʼ chqä rchë nqanmaj rutzij, rma nqʼax chqawäch chë ryä retaman achkë más ütz chqë röj (Efes. 4:22-24). Ri nqaqasaj qiʼ nqrtoʼ rchë yë ri ruraybʼal Dios nqayaʼ pa naʼäy chqä rchë nqaquʼ chë ri nkʼaj chik kʼo más kiqʼij chqawäch röj. Riʼ rubʼanon chë ütz qakʼwan qiʼ rkʼë Jehová chqä kikʼë ri qachʼalal (taskʼij ruwäch Filipenses 2:3).

2. a) ¿Achkë rubʼanik kʼo chë nqatzʼët qa qiʼ xuʼij qa Pablo? b) ¿Achkë nqatzjoj kij chpan re tjonïk reʼ?

² Ye kʼa, we ma nqachajij ta qiʼ, rkʼë jbʼaʼ ma xtqanaʼ ta xtqakʼän apü kinaʼoj ri winäq ri kowan nkinaʼ kiʼ chqä xa xuʼ ryeʼ nkiquʼ qa kij. * Pa ruqʼij qa ri apóstol Pablo achiʼel ta ya riʼ wä najin nbʼanatäj kikʼë ri cristianos ri ye kʼo Roma, rma riʼ ryä xyaʼ re pixaʼ reʼ chkë: «Nbʼij kʼa chiwä rïx chijujnal chë ma tqʼax ta ruwiʼ ri rubʼanik nitzʼët qa iwiʼ, xa kan tikʼutuʼ chë kan pa rubʼeyal yixchʼobʼon» (Rom. 12:3). Achiʼel nqatzʼët, Pablo xuʼij chë nkʼatzin nqajoʼ qa qiʼ, ye kʼa ri nqaqasaj qiʼ xtqrtoʼ rchë ma kan ta xtqʼax ruwiʼ ri rubʼanik xtqatzʼët qa qiʼ. Chpan re tjonïk reʼ, xtqtzjon chkij oxiʼ ri akuchï nkʼatzin nqakʼüt wä chë nqaqasaj qiʼ: rkʼë ri qakʼlaj, taq nyaʼöx jun qasamaj pa congregación chqä chkipan ri redes sociales.

3. a) ¿Achkë rma qataman chë chkikojöl jun kʼlaj winäq kan xkepë kʼayewal? b) ¿Achkë nkiʼän nkʼaj winäq chkiwäch ri kʼayewal riʼ?

³ Jehová nrajoʼ chë ri winäq nkinaʼ kiʼkʼuxlal pa kikʼlajil. Ye kʼa rma xa yoj ajmakiʼ, kʼïy mul ma junan ta xtqaquʼ rkʼë ri qakʼlaj chrij ri nkʼatzin nqaʼän. Y Pablo retaman wä riʼ, rma riʼ xuʼij chë ri winäq ri yekʼleʼ xkekïl jojun kʼayewal pa kikʼlajil (1 Cor. 7:28). Ye kʼo jojun cristianos nkinaʼ chë xa xuʼ chʼaʼoj nkiʼän rkʼë kikʼlaj, y rma riʼ rkʼë jbʼaʼ nkiquʼ chë más ta ütz ma ta xekʼleʼ. We xa nkikʼän apü kinaʼoj chkij ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová, rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ ryeʼ xtkiquʼ qa kij chqä xtkiʼij chë xa más ütz nkichüp ruwäch ri kikʼlanen.

4. ¿Achkë kʼo chë ma nqaquʼ ta röj taq kʼo kʼayewal yeqaqʼaxaj?

⁴ Taq xkeqaqʼaxaj kʼayewal pa qakʼlajil, achiʼel wä xuʼij qa Pablo, ma tqaquʼ ta chë ri qakʼlanen ya xchaʼ chiʼ. Röj qataman chë le Biblia nuʼij chë xa xuʼ taq jun winäq nukanuj rukʼexel rukʼlaj ya riʼ taq ütz nkichüp ruwäch ri kikʼlanen (Mat. 5:32). Rma riʼ, ütz chë ma nqanaʼ ta röj chë kʼo más qaqʼij chwäch qakʼlaj, rma xa xtuʼän chqë chë xtqaʼij: «Ri nkʼlaj majun ta chik nqʼij chwäch. Ma nukʼüt ta chik ajowabʼäl chi nwäch. Rkʼë jbʼaʼ más ta kiʼ nkʼuʼx nbʼän rkʼë jun chik». We xa ke riʼ nqaquʼ, rkʼë jbʼaʼ xa xuʼ röj najin nqaquʼ qa qij y ma najin ta nqaquʼ rij ri qakʼlaj. Ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová xtkiʼij chqë chë tqabʼanaʼ ri nuʼij ri qan y chë tqakanuj rubʼanik rchë nqanaʼ kiʼkʼuxlal. Ri winäq riʼ nkiʼij chë tqabʼanaʼ riʼ tapeʼ xtkʼatzin xtqachüp ruwäch ri qakʼlanen. Ye kʼa ri winäq ri nkiyaʼ qʼij chë ri runaʼoj Dios nukʼwaj kibʼey, ma xa xuʼ ta nkiʼän ri nkʼatzin chkë ryeʼ, xa kan nkiʼän chqä ri nkʼatzin chkë ri nkʼaj chik (Filip. 2:4). Jehová nrajoʼ chë röj kiʼ qakʼuʼx nqaʼän chpan ri qakʼlanen, y ma nrajoʼ ta chë nqachüp ruwäch (Mat. 19:6). Ryä chqä nrajoʼ chë röj nqaquʼ rij ri nrajoʼ ryä chë nqaʼän, y ma chrij ta ri nqajoʼ röj.

5. Achiʼel nuʼij Efesios 5:33, ¿achkë kinaʼoj kʼo chë nkikʼüt ri kʼlan taq winäq chkiwäch?

 ⁵ Ri kʼlan taq winäq kʼo chë nkikʼüt ajowabʼäl chkiwäch chqä kʼo chë ma nkiqasaj ta kiqʼij (taskʼij ruwäch Efesios 5:33). Rchë chë nkiʼän riʼ, nkʼatzin chë che kaʼiʼ nkiqasaj kiʼ. Reʼ xkerutoʼ rchë ma xa xuʼ ta xtkitzʼët ri nkʼatzin chkë ryeʼ, xa kan xtkitzʼët chqä achkë nkʼatzin che rä ri kikʼlaj (1 Cor. 10:24). Ma tqamestaj ta chë le Biblia nukʼüt chë más ruqʼij ri nqayaʼ jun spanïk ke chwäch ri nqakʼül jun spanïk (Hech. 20:35).

6. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xkiʼij Steven chqä ya Stephanie?

⁶ Rma ye kʼïy kʼlan taq winäq kiqasan kiʼ, ryeʼ kan kinaʼon kiʼkʼuxlal pa kikʼlajil. Jun tzʼetbʼäl. Jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Steven nuʼij: «We jun kʼlaj winäq junan rubʼanon kiwäch, xtkitolaʼ kiʼ, más taq xkepë kʼayewal chkiwäch. Pa rukʼexel nkiʼij ‹¿achkë más ütz chwä rïn?›, xa xtkiʼij ‹¿achkë más ütz chqë röj?›». Ya Stephanie, ri rixjayil, ke riʼ chqä nuquʼ. Ryä nuʼij: «Majun achkë nqä chwäch njeʼ rkʼë jun winäq ri xa xuʼ chʼaʼoj nrajoʼ. Taq kʼo jun ri ma junan ta nqaquʼ rkʼë ri wachjil, nqatzʼët achkë najin nbʼanö chë nbʼanatäj riʼ. Chrij riʼ nqchʼö rkʼë Jehová, nqakanuj qanaʼoj chqä nqtzjon chqawäch. Chöj kaʼiʼ nqatäj qaqʼij rchë nqasöl ri kʼayewal y ma rchë ta nqaʼän chʼaʼoj chqawäch». Ri kʼlan taq winäq xtkinaʼ más kiʼkʼuxlal pa kikʼlajil we majun ta jun chkë ryeʼ nunaʼ chë kʼo más ruqʼij chwäch ri rukʼlaj.

7. ¿Achkë runaʼoj kʼo ta chë nukʼüt jun qachʼalal achï ri nyaʼöx jun rusamaj pa rutinamit Jehová?

⁷ Chqawäch röj, kan janina ruqʼij nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová (Sal. 27:4; 84:10). Y kantzij na wä chë ma itzel ta chë jun qachʼalal achï nrajoʼ nsamäj más chpan rutinamit Dios. Le Biblia nuʼij reʼ: «We kʼo jun achï najin nutäj ruqʼij rchë ntok jun ukʼwäy bʼey, kan ütz ri samaj nrajoʼ» (1 Tim. 3:1). Ye kʼa we nyaʼöx jun rusamaj, ma ütz ta chë xa rma riʼ nunaʼ riʼ (Luc. 17:7-10). Pa rukʼexel riʼ, ryä kʼo ta chë nuqasaj riʼ rchë nkowin yerutoʼ ri nkʼaj chik (2 Cor. 12:15).

8. ¿Achkë nqatamaj qa chkij Diótrefes, Uzías chqä Absalón?

⁸ Le Biblia nutzjoj kij jojun winäq ri janina xkinaʼ kiʼ. Jojun tzʼetbʼäl. Diótrefes kan xrajoʼ xpabʼaʼ riʼ pa ruwiʼ ri congregación chqä kan xqä chwäch chë ri nkʼaj chik xkiyaʼ ruqʼij (3 Juan 9). Uzías xkʼüt chë kowan wä nunaʼ riʼ taq xuʼän jun samaj ri ma xyaʼöx ta pa ruqʼaʼ rma Jehová (2 Crón. 26:16-21). Absalón kan xkanuj rubʼanik rchë chë ri winäq kan jaʼäl xkitzʼët xa xuʼ rma xrajoʼ xok qʼatöy tzij (2 Sam. 15:2-6). Kikʼë re tzʼetbʼäl reʼ, nqatzʼët chë Jehová kan itzel nutzʼët taq jun winäq nrajoʼ nyaʼöx ruqʼij (Prov. 25:27). Ri winäq ri kowan nkinaʼ kiʼ chqä nkajoʼ nyaʼöx kiqʼij xa ruyon kʼayewal xtkïl (Prov. 16:18).

9. ¿Achkë tzʼetbʼäl xyaʼ qa Jesús chqawäch?

⁹ Jesús ma ke riʼ ta runaʼoj xkʼüt. Le Biblia nuʼij chë «tapeʼ achiʼel wä Dios ri rubʼanik, ma xquʼ ta chë nkanaj qa pa rukʼexel Dios chqä chë nujnamaj riʼ rkʼë Dios» (Filip. 2:6). Chrij qa Jehová, majun ta chik jun ri kʼo más uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ chwäch Jesús. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma nqʼax ta ruwiʼ rkʼë ri rubʼanik nutzʼët qa riʼ. Ryä xuʼij reʼ chkë ri rutzeqelbʼëy: «Ri nukʼüt chë ma kan ta nüm ruqʼij chikojöl rïx ya riʼ ri kʼo más ruqʼij» (Luc. 9:48). Kantzij na wä chë kan jaʼäl nqanaʼ nqtoʼon kikʼë ri precursores, ri toʼonelaʼ, ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación chqä kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey rchë circuito ri nkikʼüt chë nkiqasaj kiʼ achiʼel xuʼän Jesús. We röj nqaqasaj qiʼ, xtqakʼüt ajowabʼäl chkiwäch ri nkʼaj chik. Y Jesús xuʼij chë ri kantzij ye rusamajelaʼ Jehová xtkikʼüt ajowabʼäl chkiwäch (Juan 13:35).

10. ¿Achkë kʼo ta chë nqaʼän röj we nqatzʼët chë achiʼel ta ye kʼo kʼayewal pa congregación y ma najin ta yesol?

 ¹⁰ ¿Achkë kʼo ta chë nqaʼän röj we nqatzʼët chë achiʼel ta ye kʼo kʼayewal pa congregación y ma najin ta yesol? Pa rukʼexel nqchʼojin, xa tqaqasaj qiʼ chqä tqanmaj kitzij ri ye ukʼwayon bʼey chqawäch (Heb. 13:17). ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqaʼän riʼ? Tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Kantzij chë kan kowan ye nmaʼq ri kʼayewal najin yentzʼët? We nkʼatzin kisolik, ¿kan nkʼatzin yesol yän? ¿Pa nuqʼaʼ rïn kʼo wä chë yensöl? ¿Achkë komä nwajoʼ rïn rkʼë reʼ: chë majun chʼaʼoj njeʼ pa congregación o xa chë nyaʼöx nqʼij?».

11. Achiʼel nuʼij Efesios 4:2 chqä 3, ¿achkë xtbʼanatäj we nqaqasaj qiʼ taq nqayaʼ ruqʼij Jehová?

¹¹ Chwäch Jehová más ruqʼij ri naqasaj awiʼ chwäch ri samaj ri yakowin yeʼaʼän, chqä ri majun chʼaʼoj njeʼ chqakojöl chwäch ri yeʼabʼanalaʼ kʼïy samaj. Rma riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqaqasaj qiʼ taq nqayaʼ ruqʼij Jehová. Ke riʼ xtqtoʼon rchë más junan xtuʼän qawäch pa congregación (taskʼij ruwäch Efesios 4:2, 3). Tqayaʼ qan chrij ri rutzjoxik le Biblia. Tqakanuj rubʼanik rchë nqaʼän utzil pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. Qspan chqä keqakʼuluʼ apü ri qachʼalal pa qachoch, y ma xa xuʼ ta tqabʼanaʼ riʼ kikʼë ri yaʼon jun kisamaj pa rutinamit Jehová (Mat. 6:1-4; Luc. 14:12-14). We nqaʼän jontir riʼ, ri nkʼaj chik ma xa xuʼ ta xtkitzʼët ri samaj ri nqkowin yeqaʼän, xa kan xtkitzʼët chqä chë nqaqasaj qiʼ.

12. ¿Achkë nuʼij le Biblia chrij ri yejeʼ awachiʼil?

¹² Jehová nrajoʼ chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq nqjeʼ kikʼë ri qachiʼil chqä ri qachʼalal (Sal. 133:1). Jesús xejeʼ utziläj rachiʼil (Juan 15:15).  Y le Biblia nuʼij chë kan kʼo utzil yeqïl taq ye kʼo kantzij qachiʼil (Prov. 17:17; 18:24). Chqä nuʼij chqë chë ma ütz ta we xa nqayonij äl qiʼ (Prov. 18:1). Ye kʼïy nkiquʼ chë ri redes sociales yekʼatzin rchë yejeʼ ye kʼïy qachiʼil chqä rchë ma nqanaʼ ta chë xa qayonïl yoj kʼo. Ye kʼa, we yeqaksaj ri redes sociales, nkʼatzin nqachajij qiʼ.

13. ¿Achkë rma ye kʼo jojun ri yeksan ri redes sociales xa npë jun nimaläj bʼis pa kan o kiyonïl nkinaʼ kiʼ?

¹³ Ye kʼo winäq kan kʼïy tiempo nkiksaj rchë yekiskʼij kiwäch ri comentarios chqä nkitzʼët fotos ri nkijtobʼaʼ ri nkʼaj chik pa redes sociales. Ye kʼa ri etamanelaʼ nkiʼij chë ri winäq ri nkiʼän riʼ kʼïy mul xa npë jun nimaläj bʼis pa kan o xa kiyonïl nkinaʼ kiʼ. ¿Achkë rma nbʼanatäj riʼ kikʼë? Jun rma ya riʼ chë kan konojel bʼaʼ winäq xa xuʼ nkijtobʼaʼ fotos ri nkikʼüt ri más ütz kiqʼaxan pa kikʼaslemal, achiʼel ri fotos ri akuchï más ütz xeʼel wä, ri akuchï ye kʼo kikʼë kichiʼil o ri nkikʼüt ri jaʼäl taq lugares ri ye bʼenäq wä. Ri yetzʼetö ri fotos riʼ, rkʼë jbʼaʼ nkiquʼ chë kikʼaslemal ryeʼ ma kan ta ütz. Jun qachʼalal qʼopoj ri 19 rujunaʼ nuʼij: «Kan xinnaʼ bʼis pa wan taq xintzʼët chë ri nkʼaj chik más wä kiʼ kikʼuʼx nkiqʼaxaj ri sábados o ri domingos, y rïn nikʼo wä nkʼuʼx chwachoch».

14. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ 1 Pedro 3:8 rchë kan ütz kiksaxik nqaʼän chkë ri redes sociales?

¹⁴ Ye kʼa ri redes sociales kan yekʼatzin we ütz rubʼanik yeqaksaj. Jun tzʼetbʼäl. Yekʼatzin rchë yeqachʼaʼej ri qachʼalal o qachiʼil. Ye kʼa, ye kʼïy winäq xa xuʼ nkajoʼ nyaʼöx kiqʼij, y rma riʼ kan kʼïy nkijtobʼaʼ pa redes sociales. Achiʼel ta nkajoʼ ryeʼ chë yetzʼet kimä jontir. Ye kʼo jojun yekitzʼibʼaj äl yoqʼonïk chkipan ri comentarios nkiʼän chrij ki-fotos ryeʼ o chrij ki-fotos ri nkʼaj chik. Jontir riʼ ma rukʼwan ta riʼ rkʼë ri naʼoj ri kʼo chë nukʼüt jun rusamajel Jehová, naʼoj achiʼel ri naqasaj awiʼ o nanaʼ ri nkinaʼ ri nkʼaj chik (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:8).

15. ¿Achkë rubʼanik nqrtoʼ le Biblia rchë ma nqakʼän ta apü kinaʼoj ri winäq ri nqä chkiwäch nyaʼöx kowan kiqʼij?

¹⁵ We yeqaksaj ri redes sociales, ütz tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë komä nkikʼüt ri comentarios, ri fotos chqä ri videos ri yenjtobʼaʼ pa redes sociales? ¿Nkikʼüt chë xa najin nnaʼ wiʼ? ¿Nkiʼän chë ri nkʼaj chik xa nkirayij pä ronojel ri nkitzʼët?». Le Biblia nuʼij: «Jontir ri kʼo chwäch le Ruwachʼulew —ri ruraybʼal ri  chʼakulaj, ri ruraybʼal ri runaqʼ wachaj chqä ri nanaʼ awiʼ rma ri kʼo awkʼë— ma rkʼë ta ri Tataʼaj petenäq wä, xa rkʼë le Ruwachʼulew petenäq wä» (1 Juan 2:16). Röj, ri cristianos, ma nqajoʼ ta chë ri nkʼaj chik nqʼax ruwiʼ qaqʼij nkiyaʼ. Pa rukʼexel riʼ, nqasmajij re naʼoj reʼ ri nuyaʼ le Biblia chqë: «Ma xa xuʼ ta röj tqaquʼ qa qij, rma xa nuʼän chqë chë xtqajoʼ xtq-ok naʼäy chkiwäch ri nkʼaj chik chqä xa xtuʼän chë xtqatzelaj qiʼ» (Gál. 5:26). We nqaqasaj qiʼ, ma xtqakʼän ta apü ri naʼoj ri nkikʼüt ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová.

16. ¿Achkë rma ronojel mul nqajoʼ nqaqasaj qiʼ?

¹⁶ Nkʼatzin nqaqasaj qiʼ, rma ri winäq ri nkinaʼ kiʼ ma nkikʼüt ta chë pa rubʼeyal yechʼobʼon (Rom. 12:3). Ri winäq riʼ nqä chkiwäch nkiʼän chʼaʼoj chqä xa xuʼ ryeʼ nkiquʼ qa kij. Y ri rubʼanik yechʼobʼon chqä ri kibʼanobʼal kʼïy mul xa tijöj poqonal nukʼäm pä pa kiwiʼ ryeʼ chqä pa kiwiʼ ri nkʼaj chik. We ma nkijäl ta ri rubʼanik yechʼobʼon, Satanás xtuʼän chë xtchaʼ chiʼ ri kichʼobʼonik (2 Cor. 4:4; 11:3). Ye kʼa, ri winäq ri nkiqasaj kiʼ kan pa rubʼeyal yechʼobʼon. Ryeʼ ma nqʼax ta ruwiʼ ri rubʼanik nkitzʼët qa kiʼ, y nqʼax chkiwäch chë ri nkʼaj chik kan kʼo más kiqʼij chkiwäch ryeʼ (Filip. 2:3). Chqä kitaman chë «Dios itzel yerutzʼët ri nkinaʼ kiʼ, ye kʼa nuyaʼ utzil —ri ma taqäl ta chqij nqakʼül— pa kiwiʼ ri nkiqasaj kiʼ» (1 Ped. 5:5). Ri winäq ri kan pa rubʼeyal yechʼobʼon ma nkajoʼ ta chë Dios itzel yerutzʼët.

17. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë ronojel mul xtqaqasaj qiʼ?

¹⁷ We ronojel mul nqajoʼ nqaqasaj qiʼ, kʼo chë nqasmajij re naʼoj reʼ ri nuyaʼ le Biblia chqë: «Xa keʼiyaʼ qa ri naʼoj ri xeʼikʼwaj ojer chqä ri bʼanobʼäl ri kikʼwan kiʼ kikʼë ri naʼoj riʼ, y tiweqaʼ iwiʼ kikʼë ri kʼakʼakʼ taq naʼoj». Rchë nqaʼän reʼ, nkʼatzin nqatäj qaqʼij, rma xtkʼatzin xtqanukʼuj rij ri rukʼaslemal Jesús chqä xtqaʼän kan achiʼel xuʼän ryä (Col. 3:9, 10; 1 Ped. 2:21). Ye kʼa riʼ kan kʼïy utzil xtyaʼ qa pa qawiʼ. We xtqatäj qaqʼij rchë xtqaqasaj qiʼ, xtjeʼ kiʼkʼuxlal pa qa-familia, más junan xtuʼän qawäch pa congregación chqä kan ütz ruksaxik xtqaʼän chkë ri redes sociales. Ye kʼa ri más ruqʼij, ya riʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx xtuʼän qkʼë chqä xtyaʼ pä kʼïy utzil pa qawiʼ.