Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 27

‘Oua ‘e Fakakaukau Kiate Koe ‘o Mahulu Hake Ia ‘i he Me‘a ‘Oku Totonú

‘Oua ‘e Fakakaukau Kiate Koe ‘o Mahulu Hake Ia ‘i he Me‘a ‘Oku Totonú

“‘Oku ou tala . . . ki he tokotaha kotoa ‘i hena ‘i homou lotolotongá ke ‘oua ‘e fakakaukau kiate ia tonu ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonu ke fakakaukau ki aí, ka ke fakakaukau ‘i ha founga ‘oku hā ai ‘a hono ma‘u ‘a e fakakaukau leleí.”​—LOMA 12:3.

HIVA 35 Hounga‘ia he Kātaki Faka‘otuá

‘I HE KUPÚ NI *

1. Fakatatau ki he Filipai 2:3, ‘oku anga-fēfē tokoni ‘a e anga-fakatōkilaló ki hono ma‘u ha vaha‘angatae lelei mo e ni‘ihi kehé?

‘OKU tau fakamo‘ulaloa anga-fakatōkilalo ki he ngaahi tu‘unga ‘a Sihová, ‘o lāu‘ilo ko Sihova ‘okú ne ‘ilo‘i ma‘u pē ‘a e me‘a ‘oku lelei taha kiate kitautolú. (‘Ef. 4:22-24) ‘Oku ue‘i kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló ke tau fakamu‘omu‘a ‘a e finangalo ‘o Sihová ‘i ha‘atautolú pea ke vakai ki he ni‘ihi kehé ‘oku nau mā‘olunga ange ‘iate kitautolu. Ko hono olá, te tau ma‘u ai ha vaha‘angatae lelei mo Sihova pea mo hotau kaungātuí.​—Lau ‘a e Filipai 2:3.

2. Ko e hā na‘e fakahaa‘i ‘e he ‘apositolo ko Paulá, pea ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

2 Neongo ia, kapau he‘ikai ke tau tokanga, ‘e lava ke tākiekina kitautolu ‘e he kakai pōlepole mo siokita ‘i he fokotu‘utu‘u ‘a Sētané. * ‘Oku ngalingali ko ha me‘a fakatu‘utāmaki eni na‘e hoko ki he ni‘ihi ‘i he ‘uluaki senituli T.S., he na‘e tohi ‘e he ‘apositolo ko Paulá ki he kau Lomá: “‘Oku ou tala . . . ki he tokotaha kotoa ‘i hena ‘i homou lotolotongá ke ‘oua ‘e fakakaukau kiate ia tonu ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonu ke fakakaukau ki aí, ka ke fakakaukau ‘i ha founga ‘oku hā ai ‘a hono ma‘u ‘a e fakakaukau leleí.” (Loma 12:3) Na‘e fakahaa‘i ‘e Paula ‘oku fiema‘u ke tau fakakaukau fekau‘aki mo kitautolu tonu. Kae kehe, ‘e tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló ke tau ma‘u ha vakai mafamafatatau kiate kitautolu tonu. ‘E lāulea ‘a e kupu ko ení ki he tafa‘aki ‘e tolu ‘a ia ‘e tokoni‘i ai kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló ke faka‘ehi‘ehi mei he fakakaukau tōtu‘a fekau‘aki mo kitautolú. Ko e ngaahi tafa‘aki ko iá (1) ko ‘etau nofo malí, (2) ko e monū ‘o e ngāué, mo e (3) ko ‘etau ngāue‘aki ‘a e mītia fakasōsialé.

FAKAHĀHĀ ‘A E ANGA-FAKATŌKILALÓ ‘I HO‘O NOFO MALÍ

3. Ko e hā ‘oku ngalingali ai ke hoko ha ta‘efelotoi ‘i he nofo malí, pea ‘oku anga-fēfē ‘a e fakafeangai ki ai ‘a e ni‘ihi?

3 Na‘e fa‘u ‘e Sihova ‘a e nofo malí ke hoko ko ha matavai ‘o e fiefia ki ha husepāniti mo e uaifi. Neongo ia, ‘oku ‘ikai ha taha ‘e haohaoa, ko ia ‘oku ngalingali ‘e ‘i ai ha ta‘efelotoi. Ko hono mo‘oní, na‘e tohi ‘e Paula ki he fa‘ahinga ‘oku malí ke nau ‘amanekina ‘e ‘i ai ha mamahi. (1 Kol. 7:28) ‘Oku fakatokanga‘i ‘e he ni‘ihi ‘oku nau fa‘a kē mo honau hoa malí, pea ‘oku nau fakamulituku‘aki na‘e ‘ikai pē ko hano fika. Kapau kuo tākiekina kinautolu ‘e he māmaní, te nau fakavave ke pehē ko e solova‘angá pē ‘a e veté. Te nau ongo‘i ko e me‘a mahu‘inga tahá ke fakakaukau pē ki he lelei ‘anautolú.

4. Ko e hā kuo pau ke tau faka‘ehi‘ehi mei aí?

4 Kuo pau ke tau faka‘ehi‘ehi mei he hoko ‘o ta‘efiemālie ‘i he‘etau nofo malí. ‘Oku tau lāu‘ilo ko e makatu‘unga Fakatohitapu pē ‘e taha ki he veté ko e fehokotaki fakasino ta‘etaau. (Māt. 5:32) Ko ia ‘i he‘etau fehangahangai mo e mamahi na‘e lave ki ai ‘a Paulá, he‘ikai ke tau loto ke faka‘atā ‘a e pōlepolé ke ne ‘ai kitautolu ke fifili: ‘‘Oku fakalato ‘i he nofo mali ko ení ‘eku ngaahi fiema‘ú? ‘Oku ou ma‘u ‘a e ‘ofa ‘oku ou tuha mo iá? Te u fiefia lahi ange kapau te u mali mo ha taha kehe?’ Fakatokanga‘i ‘a e hā mai ‘a e siokitá ‘i he ngaahi fehu‘i ko iá. Ko e poto ‘o e māmaní te ne tala atu ke ke muimui pē ki he anga ho lotó mo e me‘a te ne ‘ai koe ke ke fiefiá, neongo kapau ‘oku ‘uhinga iá ke fakangata ai ho‘o nofo malí. Ko e poto faka‘otuá ‘oku tala mai ai ‘oku totonu ke “‘oua ‘e kumi pē ki he lelei ‘a kimoutolú, kae kumi foki ki he lelei ‘a e ni‘ihi kehé.” (Fil. 2:4) ‘Oku finangalo ‘a Sihova ke tu‘uloa ho‘omo nofo malí, kae ‘ikai ko hono fakangata ia. (Māt. 19:6) ‘Okú ne finangalo ke ke ‘uluaki fakakaukau kiate ia, kae ‘ikai kiate koe pē.

5. Fakatatau ki he ‘Efesō 5:33, ‘oku totonu ke fēfē ‘a e fefakafeangai‘aki ‘a ha husepāniti mo ha uaifi?

5 Ko ha husepāniti mo ha uaifi ‘oku totonu ke na fe‘ofa‘aki mo fefaka‘apa‘apa‘aki. (Lau ‘a e ‘Efesō 5:33.) ‘Oku ako‘i mai ‘i he Tohi Tapú ke tau tokangataha ki he foaki atú kae ‘ikai ki he ma‘u maí. (Ngā. 20:35) Ko e hā ‘a e ‘ulungaanga te ne tokoni‘i ha ongo me‘a mali ke fakahāhā ‘a e ‘ofá mo e faka‘apa‘apá? Ko e anga-fakatōkilaló. Ko e ngaahi husepāniti mo e uaifi anga-fakatōkilaló te nau kumi, ‘o ‘ikai ki he lelei pē ‘a kinautolú, ka “ki he lelei ‘a e tokotaha kehé.”​—1 Kol. 10:24.

‘I he ‘ikai fe‘au‘auhí, ko ha ongo me‘a anga-fakatōkilalo te na ngāue fakataha ko ha timi (Sio ki he palakalafi 6)

6. Ko e hā ‘okú ke ako mei he fakamatala ‘a Steven mo Stephanie?

6 Kuo tokoni‘i ‘e he anga-fakatōkilaló ‘a e ngaahi hoa mali Kalisitiane tokolahi ke nau fiefia lahi ange ‘i he‘enau nofo malí. Ko e fakatātaá, ‘oku pehē ‘e ha husepāniti ko Steven: “Kapau ‘okú ke timi mo ho hoá, te mo ngāue fakataha, tautefito ‘i he ‘i ai ‘a e ngaahi palopalemá. ‘I he ‘ikai fakakaukau ‘ko e hā ‘oku lelei taha kiate aú?’ Te ke fakakaukau ‘ko e hā ‘oku lelei taha kiate kimauá?’” ‘Oku ongo‘i pehē pē mo hono uaifí, ‘a Stephanie. “‘Oku ‘ikai ha taha ‘e fie nofo mo hano fili,” ko ‘ene laú ia. “‘I he hoko ha ta‘efelotoi, ‘okú ma feinga ke ‘ilo‘i ‘a e palopalemá. ‘Okú ma lotu leva, fai ha fekumi pea fetalanoa‘aki ki ai. ‘Okú ma tau‘i ‘a e palopalemá, kae ‘ikai ke ma kē.” ‘Oku ma‘u ‘aonga mo‘oni ‘a e ngaahi husepānití mo e uaifí ‘i he taimi ‘oku ‘ikai ke nau fakakaukau ai kiate kinautolu tonu ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonú.

TAUHI KIA SIHOVA ‘I HE “ANGA-FAKATŌKILALO”

7. Ko e hā ‘a e vakai ‘oku totonu ke ma‘u ‘e ha tokoua ‘i he‘ene ma‘u ha monū ‘o e ngāué?

7 ‘Oku tau vakai ko ha monū ia ke ngāue kia Sihova ‘i ha founga pē ‘oku tau malava. (Saame 27:4; 84:10) Kapau ‘oku malava ha tokoua ke fakafaingamālie‘i ia ki ha monū makehe ‘o e ngāué, ‘oku fakaongoongolelei‘i ia. Ko hono mo‘oní, ‘oku pehē ‘i he Tohi Tapú: “Kapau ‘oku ‘i ai ha tangata ‘oku kakapa atu ke hoko ko ha mātu‘a, ‘okú ne holi ki ha ngāue lelei.” (1 Tīm. 3:1) Kae kehe, ‘i he‘ene ma‘u ha vāhenga-ngāue, ‘oku totonu ke ‘oua te ne fakakaukau kiate ia ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonú. (Luke 17:7-10) ‘Oku totonu ko ‘ene taumu‘á ke ngāue anga-fakatōkilalo ma‘á e ni‘ihi kehé.​—2 Kol. 12:15.

8. Ko e hā ‘oku tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Taiotifi, ‘Ūsaia mo ‘Apisalomé?

8 ‘Oku ‘i he Tohi Tapú ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga fakaefakatokanga fekau‘aki mo e kakai na‘a nau fakakaukau tōtu‘a kiate kinautolu. Ko Taiotifi na‘á ne ta‘efakanānā ‘i he‘ene feinga ke “takimu‘a” ‘i he fakataha‘angá. (3 Sio. 9) Ko ‘Ūsaia na‘á ne pōlepole ‘i he‘ene feinga ke fai ha ngāue na‘e ‘ikai ke vahe‘i ange ‘e Sihova kiate ia. (2 Kal. 26:16-21) Ko ‘Apisalome na‘á ne feinga olopoto ke ma‘u ‘a e poupou ‘a e kakaí koe‘uhi na‘á ne loto ke hoko ko e tu‘i. (2 Sām. 15:2-6) Hangē ko ia ‘oku fakahaa‘i mahino ‘i he ngaahi fakamatala Fakatohitapu ko iá, ‘oku ‘ikai ke hōifua ‘a Sihova ki he kakai ‘oku nau kumi ki he lāngilangi pē ‘onautolú. (Pal. 25:27) Faai atu pē, ko e pōlepolé mo e fie ongoongoá ‘oku taki atu pē ki he fakatamaki.​—Pal. 16:18.

9. Ko e hā ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u mai ‘e Sīsuú?

9 ‘I hono kehe mei he fa‘ifa‘itaki‘anga fakaefakatokanga ko iá, fakakaukau kia Sīsū, “‘a ia, neongo na‘á ne hangē ko e ‘Otuá, na‘e ‘ikai ‘i ai ha‘ane fakakaukau ke ne puketu‘u ‘a e tu‘unga ko iá, ‘a ia, ke ne hoko ai ‘o tatau mo e ‘Otuá.” (Fil. 2:6) Ko Sīsū, ‘a ia ‘okú ne ma‘u ‘a e mafai fika ua pē kia Sihová, ‘oku ‘ikai ke ne fakakaukau kiate ia ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonú. Na‘á ne tala ange ki he‘ene kau ākongá: “Ko e tokotaha ‘okú ne ‘ai ia ko ha tokotaha si‘i ange ‘i he kotoa ‘o kimoutolú ko e tokotaha ia ‘oku lahí.” (Luke 9:48) He tāpuaki ē ke ngāue mo e kau tāimu‘a, kau sevāniti fakafaifekau, kau mātu‘a mo e kau ‘ovasia sēketi, ‘a ia ‘oku nau fa‘ifa‘itaki kia Sīsū ‘i hono fakahāhā ‘a e anga-fakatōkilaló! Ko e kau sevāniti anga-fakatōkilalo ‘a Sihová ‘oku nau tokoni ki he laumālie anga-‘ofa ‘okú ne faka‘ilonga‘i ‘a e kautaha ‘a e ‘Otuá.​—Sione 13:35.

10. Ko e hā ‘oku totonu ke ke faí kapau ‘okú ke ongo‘i ‘oku ‘ikai ke fai ha ngāue ki he ngaahi palopalema ‘i he fakataha‘angá?

10 Kae fēfē kapau ‘oku hā ngali ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi palopalema ‘i he fakataha‘angá pea ‘okú ke ongo‘i ‘oku ‘ikai ke fai ha ngāue ki ai? ‘I he ‘ikai ke lāungá, ‘e lava ke ke fakahāhā ‘a e anga-fakatōkilaló ‘aki ‘a e poupou ki he fa‘ahinga ‘oku nau takimu‘á. (Hep. 13:17) Ke tokoni‘i koe ke fai iá, ‘eke hifo kiate koe: ‘Ko e ngaahi palopalema ‘oku ou sio ki aí ‘oku fu‘u mafatukituki pea fiema‘u ke fakatonutonu? Ko e taimi totonu eni ke fakatonutonu ai iá? ‘Oku ou ‘i ha tu‘unga ke fakatonutonu ia? ‘Oku ou feinga mo‘oni ke pouaki ‘a e fā‘ūtahá pe ‘oku ou feinga ke pouaki pē au?’

Ko e fa‘ahinga fua fatongiá ‘oku totonu ke ‘ilo‘i kinautolu ‘aki ‘enau malavá pehē ki he‘enau anga-fakatōkilaló (Sio ki he palakalafi 11) *

11. Fakatatau ki he ‘Efesō 4:2, 3, ko e hā ‘a e ola ho‘o ngāue kia Sihova ‘i he anga-fakatōkilaló?

11 ‘Oku fakamahu‘inga‘i lahi ange ‘e Sihova ‘a e anga-fakatōkilaló ‘i he malavá pea mo e fā‘ūtahá ‘i he lavame‘á. Ko ia ai, fai ho lelei tahá ke ngāue kia Sihova ‘i he anga-fakatōkilalo. ‘I ho‘o fai peheé, te ke pouaki ai ‘a e fā‘ūtaha ‘i he fakataha‘angá. (Lau ‘a e ‘Efesō 4:2, 3.) Kau longomo‘ui ‘i he ngāue fakafaifekaú. Kumi ki he ngaahi founga ke ngāue ai ma‘á e ni‘ihi kehé ‘aki hono fai ‘a e ngaahi me‘a lelei ma‘a kinautolu. Hoko ‘o anga-talitali kakai ki he tokotaha kotoa, kau ai ‘a e fa‘ahinga ‘oku ‘ikai hanau fatongia ‘i he fakataha‘angá. (Māt. 6:1-4; Luke 14:12-14) ‘I ho‘o ngāue anga-fakatōkilalo fakataha mo e fakataha‘angá, he‘ikai ngata pē hono fakatokanga‘i ‘e he ni‘ihi kehé ho‘o malavá kae pehē foki ki ho‘o anga-fakatōkilaló.

FAKAHĀHĀ ‘A E ANGA-FAKATŌKILALÓ ‘I HO‘O NGĀUE‘AKI ‘A E MĪTIA FAKASŌSIALÉ

12. ‘Oku fakalototo‘a‘i kitautolu ‘e he Tohi Tapú ke ma‘u ha ngaahi kaume‘a? Fakamatala‘i.

12 Na‘e ngaohi kitautolu ‘e Sihova ke tau fiefia ‘i he feohi mo e ngaahi kaume‘á mo hotau fāmilí. (Saame 133:1) Na‘e ma‘u ‘e Sīsū ‘a e ngaahi kaume‘a lelei. (Sione 15:15) ‘Oku fakamatala‘i ‘i he Tohi Tapú ‘a e ‘aonga hono ma‘u ‘a e ngaahi kaume‘a mo‘oní. (Pal. 17:17; 18:24) Pea ‘oku tala mai ai ‘oku ‘ikai lelei ke tau fakamavahe‘i kitautolu. (Pal. 18:1) ‘Oku ongo‘i ‘e he tokolahi ko e mītia fakasōsialé ‘a e founga ke ma‘u ai ‘a e ngaahi kaume‘a lahi pea faka‘ehi‘ehi ai mei he ongo‘i ta‘elatá. Kae kehe, ‘oku fiema‘u ke tau tokanga ki hono ngāue‘aki ‘a e founga fetu‘utaki ko ení.

13. Ko e hā ‘oku hehema ai ‘a e ni‘ihi ‘oku nau ngāue‘aki ‘a e mītia fakasōsialé ke ongo‘i ta‘elata mo loto-mafasiá?

13 Kuo fakamo‘oni‘i ‘i he ngaahi akó ko e kakai ‘oku nau fakamoleki ‘a e taimi lahi ‘i hono vakai‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘i he mītia fakasōsialé ‘oku a‘u nai ‘o nau ongo‘i ta‘elata mo loto-mafasia. Ko e hā hono ‘uhingá? Ko e ‘uhinga nai ‘e taha ko e kakaí ‘oku nau fa‘a tuku atu honau ngaahi tā ‘i he mītia fakasōsialé ‘o fakahaa‘i ‘a e me‘a ‘oku hoko ‘i he‘enau mo‘uí, kau ai honau ngaahi tā, ko honau ngaahi kaume‘á mo e ngaahi feitu‘u fakalata na‘a nau ‘alu ki ai. Ko ha tokotaha ‘okú ne sio ‘i he ngaahi tā ko iá te ne fakahoa nai ia ki he‘ene mo‘uí tonu ‘oku ‘ikai ke fakalata​—pe ta‘eoli. “Na‘á ku ongo‘i ta‘efiemālie ‘i he‘eku sio ki he ni‘ihi kehé na‘a nau fiefia ‘i he faka‘osinga uiké ka u ta‘eoli‘ia pē ‘i ‘api,” ko e lau ia ha tuofefine Kalisitiane ta‘u 19.

14. ‘E lava fēfē ke tokoni ‘a e akonaki ‘i he 1 Pita 3:8 ki he‘etau ngāue‘aki ‘o e mītia fakasōsialé?

14 Ko hono mo‘oní, ko e mītia fakasōsialé ‘e lava ke ngāue‘aki ia ki ha taumu‘a lelei​—ko e fakatātaá, ke fetu‘utaki mo e fāmilí mo e ngaahi kaume‘á. Ka kuó ke fakatokanga‘i ko e ni‘ihi ‘o e ngaahi me‘a ‘oku tuku atu ‘e he kakaí ‘i he mītia fakasōsialé ‘oku fakataumu‘a ki hono pouaki pē kinautolu? “Sio mai kiate au” ‘oku hā ngali ko e pōpoaki ia ‘oku nau loto ke fakahaa‘i maí. ‘Oku a‘u ‘o tuku atu ‘e he ni‘ihi ‘a e ngaahi lau ta‘efaka‘apa‘apa mo fakalielia ‘i honau ngaahi tā tonu pe fekau‘aki mo e ngaahi tā ‘o e ni‘ihi kehé. ‘Oku mātu‘aki fehangahangai eni mo e anga-fakatōkilalo mo e kaungāongo‘i ‘a ia ‘oku fakalototo‘a‘i ‘a e kau Kalisitiané ke nau fakatupulekiná.​—Lau ‘a e 1 Pita 3:8.

Kapau ‘okú ke tuku atu ha me‘a he ‘initanetí, ‘okú ke fakahaa‘i ai ‘okú ke pōlepole pe anga-fakatōkilalo? (Sio ki he palakalafi 15)

15. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e he Tohi Tapú ke faka‘ehi‘ehi mei hono pouaki pē kitá?

15 Kapau ‘okú ke ngāue‘aki ‘a e mītia fakasōsialé, ‘eke hifo: ‘Ko e ngaahi fakamatala, tā pe vitiō nai ‘oku ou tuku atú ‘oku ou fakahaa‘i atu ai ki he ni‘ihi kehé ‘oku ou pōlepole? Te u ‘ai nai ‘a e ni‘ihi kehé ke nau loto-kovi?’ ‘Oku pehē ‘i he Tohi Tapú: “Ko e me‘a kotoa pē ‘i he māmaní​—‘a e holi ‘o e kakanó pea mo e holi ‘o e matá pea mo e fiehā‘aki ‘a e me‘a ‘okú te ma‘ú—​‘oku ‘ikai tupu ia mei he Tamaí, ka ‘oku tupu ia mei he māmaní.” (1 Sio. 2:16) ‘Oku fakalea ‘i ha liliu Tohi Tapu ‘a e kupu‘i lea “fiehā‘aki ‘a e me‘a ‘okú te ma‘ú” ko e “fiemahu‘inga.” ‘Oku ‘ikai ongo‘i ‘e he kau Kalisitiané ‘oku fiema‘u ke nau pouaki pē kinautolu. ‘Oku nau muimui ki he ekinaki ‘a e Tohi Tapú: “‘Ai ke ‘oua te tau hoko ‘o hīkisia, ‘o fakatupunga ha fe‘au‘auhi, mo e femeheka‘aki.” (Kal. 5:26) ‘E tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló ke faka‘ehi‘ehi mei hono uesia kitautolu ‘e he laumālie ‘o e māmaní ki hono pouaki pē kitá.

“FAKAKAUKAU ‘I HA FOUNGA ‘OKU HĀ AI ‘A HONO MA‘U ‘A E FAKAKAUKAU LELEÍ”

16. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau faka‘ehi‘ehi mei he pōlepolé?

16 ‘Oku fiema‘u ke tau fakatupulekina ‘a e anga-fakatōkilaló koe‘uhi ko e fa‘ahinga ‘oku pōlepolé ‘oku ‘ikai ke nau ma‘u “‘a e fakakaukau leleí.” (Loma 12:3) Ko e kakai pōlepolé ‘oku nau loto-feke‘ike‘i mo fakamafutofuta. Ko ‘enau fakakaukaú mo e tō‘ongá ‘oku fa‘a fakatupu loto-mamahi pē kiate kinautolu pea mo e ni‘ihi kehé. Kapau he‘ikai ke nau liliu ‘a e anga ‘enau fakakaukaú, ko honau ‘atamaí ‘e fakakuihi mo fakamele‘i ia ‘e Sētane. (2 Kol. 4:4; 11:3) ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ko ha tokotaha anga-fakatōkilalo ‘okú ne ma‘u ‘a e fakakaukau leleí. ‘Okú ne ma‘u ha vakai mafamafatatau mo faka‘atu‘i kiate ia tonu, ‘o lāu‘ilo ‘oku mā‘olunga ange ‘a e ni‘ihi kehé ‘iate ia ‘i he ngaahi founga lahi. (Fil. 2:3) Pea ‘okú ne ‘ilo‘i “‘oku taliteke‘i ‘e he ‘Otuá ‘a e kau hīkisiá, ka ‘okú ne foaki ‘a e ‘ofa ma‘ata‘ataá ki he kau anga-fakatōkilaló.” (1 Pita 5:5) Ko e fa‘ahinga ‘oku fakakaukau leleí ‘oku ‘ikai ke nau loto ke hoko ko ha fili ‘o Sihova.

17. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke hanganaki anga-fakatōkilaló?

17 Ke hanganaki anga-fakatōkilaló, kuo pau ke tau ngāue‘aki ‘a e akonaki ‘a e Tohi Tapú ke “hu‘i atu ‘a e anga‘itangata motu‘á mo ‘ene ngaahi tō‘ongá, pea [tau] kofu‘aki [kitautolu] ‘a e anga‘itangata fo‘oú.” ‘Oku fiema‘u ki ai ‘a e ngāue lahi. ‘Oku fiema‘u ke tau ako ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú pea feinga ke fa‘ifa‘itaki kiate ia ‘i he ofi taha ‘e ala lavá. (Kol. 3:9, 10; 1 Pita 2:21) Ka ‘oku tuha ia mo e feingá. ‘I he‘etau fakatupulekina ‘a e anga-fakatōkilaló, ‘e fiefia ange ai ‘etau mo‘ui fakafāmilí, te tau pouaki ai ‘a e fā‘ūtaha ‘i he fakataha‘angá, pea te tau ‘ilo ai ‘a e founga ke faka‘ehi‘ehi ai mei hono ngāuehala‘aki ‘a e mītia fakasōsialé. Hiliō he me‘a kotoa, te tau ma‘u ai ‘a e tāpuaki mo e hōifua ‘a Sihová.

HIVA 19 Tala‘ofa ‘a e ‘Otuá ki ha Palataisi

^ pal. 5 ‘I he ‘ahó ni, ‘oku tau mo‘ui ‘i ha māmani ‘oku fonu ‘i he kakai pōlepole mo siokita. ‘Oku fiema‘u ke tau tokanga ke ‘oua ‘e uesia kitautolu ‘e he‘enau tō‘ongá. ‘E lāulea ‘a e kupu ko ení ki he tafa‘aki ‘e tolu ‘a ia ‘oku totonu ke ‘oua te tau fakakaukau ai kiate kitautolu tonu ‘o mahulu hake ia ‘i he me‘a ‘oku totonú.

^ pal. 2 LEA MO HONO ‘UHINGA: Ko ha tokotaha pōlepole ‘okú ne hehema ke fakakaukau tōtu‘a fekau‘aki mo ia tonu ‘o laka ange ia ‘i he ni‘ihi kehé. Ko ia, ko ha tokotaha pōlepole ‘okú ne siokita. ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ko e anga-fakatōkilaló ‘okú ne tokoni‘i ha taha ke ‘oua ‘e siokita. Ko e anga-fakatōkilaló ‘oku ‘uhinga ia ko e ‘atā mei he pōlepolé pe hīkisiá, ‘o fakakaukau fakatōkilalo.

^ pal. 56 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha mātu‘a ‘okú ne ma‘u ‘a e malava ke malanga ‘i ha fakataha-lahi pea tokanga‘i ‘a e fanga tokoua kehé, ‘okú ne toe hounga‘ia ‘i he monū ke takimu‘a ‘i he ngāue fakafaifekaú mo hono fakama‘a ‘a e Fale Fakataha‘angá.