1. Watio ku wec ma nia “lemandha” pi ninyutho ang’o?

“INWANG’U lemandha nenedi?” “Nyo junyoli i lemandha?” “Idaru timo doko oro adi i lemandha?” Saa moko nyo judaru penji ku penji moko ma kumeno, kunoke nyo in de idaru penjo ng’atu moko kumeno. Wec ma nia “lemandha” thelembene tie ang’o? Wang’ ma pol watio ku wec ma nia “lemandha” pi ninyutho lembe ma wayio, kite ma watimo ko thier ni Mungu, man kite ma wakwo ko. Dhanu ma gini “lemandha” ging’eyo gin ma Biblia ubeponjo, man gikwo nimakere ku cik mir ukungu mi Bibliane i kwo migi. Eno ketho giyio ngo dong’ ponji mi dini mi vupo man gitie ku mutoro i kwo migi kadok nwang’u gitie dhanu ma gikoso bedoleng’ de.​—Yoh. 8:32.

2. Nimakere ku Yohana 13:34, 35, ang’o ma copo telo ng’atini ku kwong’a i lemandha?

² Ang’o m’ular uteli ku kwong’a i lemandha? Saa moko nyo kura ma ber mi dhanu pa Yehova re m’uteli. (1 Pet. 2:12) Kunoke nyo mer ma gibed ginyutho ni jumange. Ju ma pol giwok gineno merne kinde ma gicidho i coko wang’ ma kwong’a, man gibed gipoi pi merne nisagu lembe ceke ma juponjo cing’ nica i coko. Etie lembe mi zungo ngo, pilembe Yesu uyero nia jubing’io julubne ni kum mer ma gimariri ko i kindgi. (Som Yohana 13:34, 35.) Andha mer ma dhanu pa Yehova ginyutho i kindgi ketho jung’iogi nia gitie Jukristu mandha. Re kara wabed ku yioyic ma tek, kwayu watim lembe moko mange de.

3. Ang’o ma copo timere ka yioyic mwa ujengere kende kende iwi mer mir umego ku nyimego?

³ Yioyic mwa ucikere ngo nijengere kende kende iwi mer m’utie i kind dhanu pa Mungu. Pirango? Pilembe ka yioyic mwa ujengere kende kende iwi mer maeno, yioyicne copo kwio yot yot mandha. Ku lapor, wacopo weko nitimo ni Yehova kan umego, nyamego, jayab yo, kunoke nyo jadit cokiri ngi de utimo dubo ma pek. Wacopo weko bende nitimo ni Yehova kan umego kunoke nyamego moko utimo lembe m’unyayu ng’ecwiny i iwa, kadi ke nyo ejai i kum yioyic man ecaku  beyero nia lembe ma wayio utie ndra. Pieno ka wabemito yioyic mwa ubed tek, ukwayu waketh ejengere iwi mer ma ceng’ini ma watie ko i kindwa ku Yehova. Eno ubemio iwa ponji ma kani? Kan iketho yioyic peri ucungo kende kende iwi timo mi dhanu pa Mungu kakare niketho ecung iwi mer mwu ku Yehova, yioyic perine bibedo ngo ma tek. Lembe m’iwinjo iwi Yehova ku lembe m’ineno ibang’ dhanu pare copo ketho ibedo ku yioyic i kadhiri moko. Re pire tie tek bende nia iponj Biblia akethacwinyi, inyang’ i lembe m’ibeponjone, man itim sayusac pi ning’eyo ka nyo lembe m’ibeponjo iwi Yehova tie lemandha. Ukwayu iyeny ning’eyo in giri nia lembe ma Biblia ubeponjo iwi Yehova tie lemandha.​—Rum. 12:2.

4. Nimakere ku Matayo 13:3-6, 20, 21, jumoko gitimo ang’o ka yioyic migi unwang’ere i amulaic?

⁴ Yesu yero nia dhanu moko gibijolo lemandha ku “mutoro,” re ka peko wok, yioyic migi bikwio. (Som Matayo 13:3-6, 20, 21.) Saa moko nyo gilar ginyang’ ungo nia ju ma gibelubo tok Yesu gibinwang’iri ku peko ma tung’ tung’. (Mat. 16:24) Kunoke nyo giparu nia ka ng’atini udoko Jakristu ci nwang’u eboth pare. Egwaku pare cinge ci, Mungu bidaru lembe zoo en. Ento i ng’om ma wabekwo i ie tin e, peko copo koso ngo. Lembe copo lokere mbwang’ i kwo mwa, man mutoro mwa copo thum.​—Zab. 6:6; Ekl. 9:11.

5. Ang’o m’ubenyutho nia umego ku nyimego mwa ma pol giyio nia gitie i lemandha?

⁵ Umego ku nyimego ma pol gidaru timo lembe m’unyutho kamaleng’ ya giyio nia gini lemandha. Pirang’o wayero kumeno? Kadok nwang’u umego kunoke nyamego moko utimo lembe m’uton i igi, kunoke utimo dubo ma pek de, re yioyic migi ukwio ngo. (Zab. 119:165) Amulaic ceke ma gibenwang’iri ko ubedwoko yioyic migi tek kakare nikwie akwia. (Yak. 1:2-4) Dong’ in ke icopo timo ang’o kara ibed ku kit yioyic ma tek kumeno?

6. Jukristu mi rundi ma kwong’a giketho yioyic migi cungo iwi ang’o?

⁶ Jukristiu mi rundi ma kwong’a giketho yioyic migi ucungo iwi ng’eyong’ec mi Lembagora man iwi ponji pa Yesu Kristu; niwacu iwi “lemandha mi lembanyong’a.” (Gal. 2:5) Lemandhane utie ponji ceke ma wa Jukristu wayio, uketho i ie ponji iwi lam mi jamgony man iwi cer pa Yesu. Jakwenda Paulo de ugam ung’eyo m’umbe jiji nia ponji maeno tie lemandha. Ang’o m’unyutho? Etio ku Lembagora, “enyutho de ya Kristu kosendre be, man eai kendo de ku kind ju m’utho.” (Tic. 17:2, 3) Jukristu mi rundi ma kwong’a giyio ponji maeno man gijengiri iwi tipo maleng’ kara ukonygi ninyang’ i Lembe pa Mungu. Gisayu lembe pi ning’eyo ka nyo andha ponji maeno ujengere iwi Lembagora. (Tic. 17:11, 12; Ebr. 5:14) Giketho ngo yioyic migi cungo kende kende iwi mer m’utie i kindgi, man gin m’ucwalugi nitimo ni Yehova ubino ngo kende kende anyong’a ma gibed ginwang’u ka gicokiri karacelo kud umego ku nyimego. Ento yioyic migi ugam ucungo iwi “ng’eyong’ec ma tap pa Mungu.”​—Kol. 1:9, 10.

7. Yioyic ma watie ko iwi lemandha mi Biblia bikonyowa nenedi?

⁷ Lemandha mi Biblia lokere ngo. (Zab. 119:160) Ku lapor, lemandhane lokere ngo kadok umego moko timo lembe m’uton i iwa, kunoke utimo dubo moko ma pek. Elokere ngo bende kadok wanwang’ara ku peko. Pieno ukwayu wang’ei cuu mandha lembe ma Biblia ubeponjo, man wang’ei m’umbe jiji nia ponjine tie lemandha. Ka watie ku yioyic ma tek iwi lemandha mi Biblia, eno bikonyowa nicungo nging’ nging’ i saa mir amulaic tap calu ma nanga konyo ko yei nicungo kakare saa ma yamu bekoto  ma tek. Dong’ ang’o ma copo konyi niyio m’umbe jiji nia ini lemandha?

8. Nimakere ku 2 Timoteo 3:14, 15, ang’o m’ukonyo Timoteo niyio m’umbe jiji nia eni lemandha?

⁸ Timoteo ugam uyio m’umbe jiji nia eni lemandha. Ang’o m’ukonye niyio nia eni lemandha? (Som 2 Timoteo 3:14, 15.) Ju ma kwong’a m’uponje ku ‘Lembagora ma leng’’ ubino min, giku wang’umire. Ento m’umbe jiji, en gire de ewodho saa man tego pare pi niponjo Lembagora maeno. Eno uketho egam eyio m’umbe jiji nia Lembagorane en e lemandha. Tokcen ne, Timoteo karacelo ku min man wang’umire gimondo i cokiri mi Jukristu. Mer ma Timoteo uneno i bang’ Jukristu wadi utelo nen pare lee mandha, uketho ebed emaru nibedo karacelo kud umego ku nyimego pare mi cokiri man nikonyogi. (Flp. 2:19, 20) Re kadok kumeno de, yioyic pare ugam ucungo ngo kende kende iwi mer m’emaru ko umego ku nyimego, ento iwi ponji mi Lembagora m’eyio nia utie lemandha, man m’ugam ucwale nibedo ku mer ma ceng’ini ku Yehova. In bende ukwayu ibed isom Biblia man inyam ie, kara ing’ei nia lembe m’ebeponjo iwi Yehova tie lemandha.

9. Ubekwayu ikelar iyii in giri lemandha adek ma kani mir ukungu?

⁹ Ubekwayu ikelar iyii in giri lemandha moko adek mir ukungu. Mi kwong’o, icikiri niyio m’umbe jiji nia Yehova re ma tie Jacwic mi piny ceke. (Ai 3:14, 15; Ebr. 3:4; Nyu. 4:11) Mir ario, icikiri ning’eyo thelembe m’uketho iyio nia Biblia tie buku ma Mungu mio ni dhanu. (2 Tim. 3:16, 17) Man mir adek, ukwayu ing’ei m’umbe jiji nia Yehova utie kud ungu mi dhanu moko ma gitie i dilo acel, man ma gibetimo ire thier i the telowic pa Kristu. Ungu mi dhanune julwong’ogi Jumulembe pa Yehova. (Isa. 43:10-12; Yoh. 14:6; Tic. 5:14) Kara ituc niyio lemandha maeno mir ukungu, etie ngo cik nia ikeng’ei lembe ceke mi Biblia, ento kwayu iketh lembakeca mi tio ku copo peri mi luro i lembe pi niyio m’umbe jiji nia ini lemandha.​—Rum. 12:1.

10. M’uweko ng’eyo lemandha, ubekwayu wang’ei bende nitimo lembang’o?

¹⁰ Kan idaru yio m’umbe jiji lemandha adek mir ukungu ma waai wakwanu, niwacu lemandha iwi Mungu, iwi Biblia, man iwi dhanu pa Mungu, ukwayu ing’ei nitio ku Biblia pi nikoro lemandhane ni jumange. Pirang’o? Pilembe calu ma watie Jukristu, watie ku tic mi ponjo jumange ma gimito winjowa kara ging’ei lemandha ma wadaru ng’eyo. * (1 Tim. 4:16) Ka wabeii niponjo dhanu kara giyii lemandha mi Biblia, nwang’u wabetielo yioyic mwa giwa bende iwi lemandhane.

11. Jakwenda Paulo ubed utimo ang’o kinde m’ebeponjo dhanu, man wacopo lubo lapor pare nenedi?

¹¹ Kinde ma jakwenda Paulo ubeponjo dhanu, ‘ethokogi niyio Yesu ku lembe m’uai i cik pa Musa, man kud i Lembagora mi jubila bende.’ (Tic. 28:23, B.L.L.) Wacopo lubo lapor pa Paulo nenedi kinde ma wabeponjo dhanu ku lemandha mi Biblia? Wacikara ngo nijik kende kende nikoro igi lembe ma Biblia ubeponjo. Ento ukwayu wakonygi ginyam cuu i lembe ma gibeponjo niai kud i Biblia, kara gicor ceng’ini i vut Yehova. Wamito ngo woro ma gibeworo kowa re m’ucwalgi niyio lemandha, ento ukwayu giyii lemandha pilembe ginyang’ gin gigi nia gin ma gibeponjo iwi Mungu mwa ma jamer utie lemandha.

12-13. Junyodo gicopo konyo awiya migi nenedi kara gimediri nibedo i lemandha?

¹² Junyodo, m’umbe jiji wubemito nia awiya mwu gimediri nibedo i lemandha. Saa moko nyo wubeparu nia ka gitie ku jurimo ma beco i cokiri, gibiteng’ini cuu i tipo. Re tek wubemito awiya mwu ging’ei m’umbe jiji nia ponji mi Biblia tie lemandha, bedo ku jurimo ma beco kende uromo ngo igi. Ukwayu gin gigi gibed ku mer ma ceng’ini ku Mungu, man ukwayu giyii m’umbe jiji nia ponji mi Biblia tie lemandha.

¹³ Kara junyodo giponj awiya migi ku lemandha iwi Mungu, ukwayu gin gigi de gibed giponj Biblia cuu kara gibed lapor ma ber ni awiya migi. Umito gibed gikoi saa pi ninyamu i lembe ma giponjo i Biblia. Ka gitimo kumeno, gibikonyo awiya migi de nitimo lembe ma rom. Ubemito giponj awiya migi de ung’ei nitio ku jamtic mwa ma tung’ tung’ ma watimo ko sayusac iwi Biblia, tap calu ma gitimo ka gibeponjo Biblia ku jumange. Ka gitimo kumeno, gibikonyo awiya migi nimaru Yehova man nigeno ‘jamiru mandha man ma riek’ ma Yehova ubetio ko pi nikonyowa kara wanyang’ i Biblia. (Mat. 24:45-47) Junyodo, ukwayu ngo wujik kende kende niponjo awiya mwu ku lemandha mi Biblia. Kara  yioyic migi udok tek, wuponjgi ku “lembe pa Mungu ma ng’eyo tek” ma gicopo nyang’ i ie nimakere ku oro migi.​—1 Kor. 2:10.

14. Pirang’o wacikara niponjo lembila mi Biblia? (Nen sanduku ma thiwie tie “ Nyo icopo koro i lembila maeni?”)

¹⁴ Lembila mi Biblia utie gin ma pire tek ma konyowa nibedo ku yioyic ma tek i Yehova. Lembila ma kani m‘ugam utielo yioyic peri? Saa moko nyo lembila m’uweco iwi “nindo mi kajik ceng’” re m’ugam utielo yioyic peri. (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Re nyo lembila mange de tie m’udaru pong’o ma copo tielo yioyic peri? Ku lapor, lembila ma nwang’ere i buku pa Daniel thek 2 ku Daniel thek 11 udaru pong’o, man ebemedere nipong’o cil tin. Nyo icopo koro i lembilane? * Kan itie ku yioyic ma tek m’ucungo iwi lembe ma nwang’ere i Biblia, yioyicne bikwio ngo. Wakenen lapor mir umego mwa moko ma junyayu ragedo ma lake tek i kumgi i ng’om mir Allemagne i saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo. Umego maeno gigam ging’eyo ngo lembe hai iwi lembila mi Biblia m’uweco iwi nindo mi kajik ceng’. Re kadok kumeno de, gibino ku yioyic ma tek i Lembe pa Mungu.

15-17. Ponjo Biblia ugam utielo yioyic mir umego mwa nenedi kinde ma jubenyayu ragedo i kumgi i the bimobim mi Nazi?

¹⁵ Kinde ma bimobm mi Nazi ubetelo wi ng’om mir Allemagne, jutwio umego ku nyimego mwa ma dupa i kambi mi masendi. Hitler giku jaratic pa gavmenti ma pire yik ma nyinge Heinrich Himmler gigam gidagu Jumulembe pa Yehova lee mandha. Nyamego mwa moko koro nia, Himmler uwacu ni nyimego mwa ma jutwiogi i kambi mi masendi kumae: “Yehova mwune copo bimo i polo, re i ng’om keni wan re ma wabebimo. Wabikenyutho iwu nia ng’a m’usagu wagi i kindwa wakudu!” Ang’o m’udong’ ukonyo umego ku nyimego mwa nigwoko bedoleng’ migi ni Yehova?

¹⁶ Juponj Biblia maeno gigam ging’eyo ma ber nia Ker pa Mungu ucaku bimo i oro 1914. Eno uketho ragedo ma lake tek ma jubino  nyayu i kumgi i ng’om maeni uwok ungo igi ni lembe ma welo. Re dhanu pa Yehova ging’eyo m’umbe jiji nia bimobim moko acel de mbe ma copo cero Yehova ku pong’o lembakeca pare. Ging’eyo nia Hitler copo jigo ngo the thier mandha, man ecopo ketho ngo ker moko ma tek nisagu Ker pa Mungu. Umego mwa ging’eyo m’umbe jiji nia nindo moko the bimobim pa Hitler bijik kokoro.

¹⁷ Lembe m’umego ku nyimego mwa maeno giyio ubino lemandha. Oro moko nyanok i ng’eye, the bimobim mi Nazi ubin ujik. Heinrich Himmler ma saa moko uwacu nia ‘iwi ng’om kakeni gin re ma gibebimo’ de ugam uringo pi nibodho kwo pare. Kinde m’eberingo, ewok erombo kud umego Lübke m’eng’eyo nia utie Jamulembe pa Yehova ma con jukejutwio i kol. Himmler uwok upenjo umego Lübke kumae: “Japonj Biblia, lembang’o m’ubetimere kawoni?” Umego Lübke ukoro ni Himmler nia Jumulembe pa Yehova gilar ging’eyo i wang’e nia nindo moko the bimobim mi Nazi bitho man gin ke gibidong’ agonya. E dhu Himmler uthwo, ma ke naka dhoge bedo rac i kum Jumulembe pa Yehova. E i ng’ei nindo ma nok, Himmler ugam unegere. Lembuno ubemio iwa ponji ma kani? Tekene wabeponjo Biblia man wa beponjo bende lembila m’i ie, eno bikonyowa nibedo ku yioyic ma tek i Mungu man biketho wabicungo nging’ nging’ i saa mir amulaic.​—2 Pet. 1:19-21.

18. Calu ma Yohana 6:67, 68 uwacu, pirang’o ubekwayu wabed ku “ng’eyong’ec ma tap man ng’io i lembe” ma jakwenda Paulo ukiewo pire i Jufilipi 1:9?

¹⁸ Wan ceke wacikara ninyutho mer, pilembe mer re ma ketho jung’io Jukristu mandha. Ento ukwayu bende wabed ku “ng’eyong’ec ma tap man ng’io i lembe.” (Flp. 1:9, NWT) Ka watimo ngo kumeno, ‘yamu mi ponji ma tung’ tung’ ku rieko mi dhanu’ copo mondo i wiwa, uketho i ie bende ponji mi ju m’ujai i kum yioyic. (Ef. 4:14) I rundi ma kwong’a, kinde ma julub ma dupa giweko nilubo tok Yesu, jakwenda Petro uyero kamaleng’ nia, Yesu tie ku “ponji mi kwo ma rondo ku rondo.” (Som Yohana 6:67, 68.) Kadok nwang’u i saa maeca Petro unyang’ ungo i lembe ceke ma Yesu uyero de, re eweke ngo pilembe enyang’ i lemandha m’uweco pi Kristu. In bende iromo yio m’umbe jiji nia lembe ma Biblia ubeponjo utie lemandha. Kan itimo kumeno, yioyic peri bicungo ma tek i saa mir amulaic, man ibikonyo jumange bende kara gibed ku yioyic ma tek.​—2 Yoh. 1, 2.