1. Tera ae nanonaki n te taeka ae “te koaua”?

“E KANGAA n reke te koaua iroum?” “Ko kaikawaaki n te koaua?” “Ai maanra ngkoe n te koaua?” Ko bae n tia n titirakinaki n titiraki aikai, ke tao ko titirakinia iai tabeman. Tera ae ti nanonna n te taeka ae “te koaua”? Ni koauana, ti kamanena te taeka anne ni kaineti ma ara koaua, ara waaki n taromauri, ke aroaroni maiura. Aomata aika mena “n te koaua” a atai ana reirei te Baibara, ao a maiuakin ana boto n reirei. Ibukin anne, a a kainaomataaki man aia kewe Aaro ao a karekea kukureia ni maiuia e ngae ngke a aki kororaoi.​—Ioa. 8:32.

2. Ni kaineti ma Ioane 13:34, 35, tera te moanibwai ae kona n anaa nanon te aomata nakon te koaua?

² Tera ae moan anaaki nanom iai n te koaua? Tao aroaroia aika raraoi ana aomata Iehova. (1Bet. 2:12) Ke tao te tangira are a kaotiotia. A bati aika uringa riki te tangira are kaotaki nakoia ni moan rokoia n te taromauri, nakon te kabwarabwara are taekinaki mai moa. E aki kamimi anne ibukina bwa e taekinna Iesu bwa a na boni kinaaki taan rimwina n te tangira are a kaotiotia i marenaia. (Wareka Ioane 13:34, 35.) Ma e bati riki ae kainnanoaki ibukini karekean te onimaki ae nene.

3. Tera ae kona n riki ngkana e tii boto onimakinan te Atua iroura i aon te tangira are a kaotiotia taari?

³ Ti aki riai n tii kabotoa ara onimaki i aon te tangira ni Kristian are a kaotiotia ana toro te Atua. Bukin tera? Ibukina bwa e na kai bua ara onimaki ngkana ti kabotoa i aon aia tangira anne. N te katoto, ti kona ni katoka ara beku ibukin Iehova ngkana iai te tari temanna, ke tao te unimwaane n te ekaretia,  ke te bwaiania ae karaoa te bure ae kakaiaki. Ti kona naba ni katoka ara beku ibukin Iehova ngkana iai te tari ae kaunira, ke e a riki bwa te tia tannako man te koaua ao e taekinna bwa a kairua baika ti kakoauai. Ngaia are ngkana ti kani karekea ara onimaki ae nene, e riai ni boto i aon ara iraorao ae kaan ma Iehova. Am namakin ibukin Iehova ma ana aomata e kona ni buokiko ni karikirakea am onimaki. Ma e rangi ni kakawaki naba bwa ko na ukeuke n reirei raoi n te Baibara, n ota n te baere ko reiakinna, ao ni karaoa am kakaae bwa ko aonga ni kakoauaa raoi te koaua are ko reiakinna ibukin Iehova.​—IRom 12:2.

4. Ni kaineti ma Mataio 13:3-6, 20, 21, tera aron rotakia tabeman ngkana e kataaki aia onimaki?

⁴ E taekinna Iesu bwa a na butimwaea te koaua tabeman “ma te kimwareirei,” ma e na bon rai ke ni mamaara aia onimaki ngkana a kataaki. (Wareka Mataio 13:3-6, 20, 21.) Tao a aki ataia ae e na iai kangaanga ao kataaki ngkana a rimwin Iesu. (Mat. 16:24) Ke tao a iangoia bwa ngkana a riki bwa Kristian e nang akea aia kangaanga ni maiuia ao kataakia, ma ai tii kakabwaia. Ma a na bon iai kangaanga n te aonnaba ae aki kororaoi aei. A kona n riki bitaki ni maiura ike ti a kona iai ni kabuaa kimwareireira i nanon tabeua te tai.​—TaiAre. 6:6; TeMin. 9:11.

5. A kangaa ni kaotia angia taari bwa a kakoauai raoi baike a kakoauai?

⁵ Angia taari n te onimaki a kakoauaa raoi ae a boni koaua baike a kakoauai. Ti kangaa n ataa anne? E aki kerikaaki aia onimaki e ngae naba ngkana iai te tari ae kammarakiia, ke e karaoi mwakuri aika buakaka. (TaiAre. 119:165) E ririkirake ni korakora aia onimaki ao e aki kekerikaaki, ngkana a kaaitara ma te kataaki teuana ma teuana. (Iak. 1:2-4) Ko na kangaa ni karikirakea te aeka n onimaki anne?

6. Tera ae a kabotoa iai aia onimaki Kristian ake n te moan tienture?

⁶ A kabotoa aia onimaki taan rimwini Kristo n te moan tienture i aon te atatai ae eti man te Koroboki ae Tabu ao ana reirei Iesu Kristo, ae taekan “te rongorongo ae raoiroi.” (IKar. 2:5) Te koaua anne e boni kaineti ma reirei ni kabane ake a kakoauai Kristian, n ikotaki ma koaua ibukin ana karea ni kaboomwi Iesu ao mangautina. E kakoauaa raoi te abotoro Bauro bwa a boni koaua reirei akanne. Bukin tera? Ibukina bwa e kamanena te Koroboki ae Tabu ni kakoauaa iai “mani baika koreaki bwa e riai marakin te Kristo ma mangautina mai buakoia maate.” (Mwa. 17:2, 3) A butimwaei reirei akanne taan rimwini Kristo n te moan tienture, ao a onimakina te taamnei ae raoiroi bwa e na buokiia n ota n Ana Taeka te Atua. A karaoa aia kakaae ao a a kakoauaa raoi bwa a boni boto reirei aikai i aon te Koroboki ae Tabu. (Mwa. 17:11, 12; Ebera 5:14) A aki kabotoa aia onimaki tii i aon aia namakin, ao a aki beku ibukin Iehova tii ibukina bwa a kukukurei n ikoikotaki ma raoia n te onimaki. Ma a kabotoa aia onimaki i aon “te atatai ae eti n taekan te Atua.”​—IKoro. 1:9, 10.

7. Tera ae ti na buokaki iai ngkana ti onimakini koaua man te Baibara?

⁷ A aki bibitaki koaua man Ana Taeka te Atua. (TaiAre. 119:160) N te katoto, a aki bitaki ngkana e kaunira te tari temanna ke e karaoa te bure ae kakaiaki. A aki bitaki naba ngkana ti kaaitara ma kangaanga. Ngaia are ti riai ni kataneiaira ma ana reirei te Baibara ao ni kakoauai raoi bwa a boni koaua. E na boni kateimatoaira n taai ni kataaki ara onimaki ae nene ae boto i aoni koaua man te Baibara, n aron te atinro ae kamatoaa te kaibuke n tain  te angibuaka. Ko na kangaa ni koaua raoi bwa a boni koaua baike ko kakoauai?

8. Ni kaineti ma 2 Timoteo 3:14, 15, e kangaa Timoteo ni koaua raoi bwa a boni koaua baike e kakoauai?

⁸ E kakoauaa raoi Timoteo bwa a koaua baike e kakoauai. E kangaa n ataa anne? (Wareka 2 Timoteo 3:14, 15.) E moan reireinaki taekan “te koroboki ae tabu” iroun tinana ao tibuna te unnaine. Ma e boni kabanea naba ana tai ao korakorana n ukeuke n reirei ni koroboki akanne. Ibukin anne, e a ‘anaaki nanona iai bwa e na kakoauai’ bwa a boni koaua. Imwina riki, a a reiakina taekan te reirei ni Kristian Timoteo ma tinana ao tibuna. E bae n anaaki nanon Timoteo n te tangira are a kaotiotia taan rimwin Iesu, ao e a korakora nanona ni kan reitaki ma taari n te onimaki ao ni buokiia naba. (IBir. 2:19, 20) E ngae n anne, e aki boto ana onimaki i aon ana namakin ibukia raona n aomata, ma e boto i aoni koaua ake e a kaaniaki riki iai ma Iehova. Ko riai naba ngkoe ni kakoauaa i bon iroum te baere ko reiakinna ibukin Iehova mani warekan te Baibara.

9. Baikara koaua aika kakawaki aika tenua ake ko riai ni kakoauai i bon iroum?

⁹ Ibukini karaoan anne, ko riai ni kakoauai i bon iroum koaua aika kakawaki aika tenua. Te moan, ko riai ni koaua raoi bwa Iehova ae te Atua bon te tia Karikii bwaai ni kabane. (TeOti. 3:14, 15; Ebera 3:4; TeKao. 4:11) Te kauoua, ko riai ni kakoauaa i bon iroum bwa te Baibara bon ana taeka te Atua ibukia aomata. (2Tim. 3:16, 17) Ao te katenua, ko riai ni koaua raoi bwa iai ana botaki Iehova ae kaainaki irouia aomata aika taromauria i aan ana kairiri Kristo, ao te botaki anne bon Ana Tia Kakoaua Iehova. (Ita. 43:10-12; Ioa. 14:6; Mwa. 15:14) Ngkana ko na kakoauai raoi i bon iroum koaua akanne, e aki kainnanoaki iai bwa ko na ataa kanoan te Baibara ni kabane. Tiam bwa ko na kamanena ‘wanawanam’ ni kamatoaa iai am koaua bwa a boni koaua baike ko kakoauai.​—IRom 12:1.

10. Irarikin ataakin te koaua, tera ae ti riai naba ni karaoia?

¹⁰ N te tai are ko a kakoauai raoi iai koaua aika kakawaki akana tenua ni kaineti ma te Atua, te Baibara, ao ana aomata te Atua, ko riai n rabakau ni kamanena te Baibara ni kaotii koauani baikai nakoia tabemwaang. Bukin tera? Ibukina bwa bon tabera ngkai Kristian ngaira bwa ti na reireinia aomata aika kan ongora, ni koaua ake ti a tia n reiakin. * (1Tim. 4:16) Ao ngkana ti kataia n anai nanoia tabemwaang n ana koaua te Baibara, ti a kakorakoraa riki iai onimakinani koaua akanne iroura.

11. Tera te katoto are e kateia te abotoro Bauro ngke e reireinia aomata?

¹¹ Ngke e reireinia aomata te abotoro Bauro, “e kabongana te Tua Rinanoni Mote ma aia koroboki Burabeti n anai nanoia nakon Iesu.” (Mwa. 28:23) Ti na kangaa ni katotonga Bauro ngkana ti reireinia aomata te koaua? Ti riai ni karaoa ae bati riki nakon tii taekinan ana reirei te Baibara. Ti riai ni buokiia ara reirei n te Baibara bwa a na iaiangoa raoi te baere a reiakinna man te Baibara bwa a aonga ni kaaniaki ma Iehova. Ti tangiria bwa a na butimwaea te koaua, tiaki ibukina bwa a karineira, ma ibukina bwa a bon noria i bon irouia ae e koaua te baere a reiakinna ibukin Atuara ae tatangira.

12-13. A na kangaa kaaro ni buokiia natiia bwa a na teimatoa n te koaua?

¹² Kaaro, kam boni bae n tangiriia natimi bwa a na teimatoa n te koaua. Kam kona n iangoia bwa ngkana a reke raoraoia aika raraoi n te ekaretia, a na bon rikirake iai n te onimaki. Ma ngkana a na kakoauaa raoi natimi bwa a boni koaua baike a reiakin, a kainnanoa ae bati riki irarikin aia iraorao ma taari. A riai ni karekea aia iraorao ma te Atua, ao a na kakoauaa naba bwa a boni koaua ana reirei te Baibara.

¹³ Ngkana a na reireinia natiia kaaro te koaua ibukin te Atua, a riai ni katea te katoto ni katoatai n ukeuke n reirei n te Baibara. A riai ni karekea aia tai ni kananoa aia iango n te baere a reiakinna. Ao a a kona ngkanne n reireinia natiia bwa a na kakaraoa naba anne. A riai n reireinia natiia aroni kamanenaani bwaai n ibuobuoki n te ukeuke n reirei n te Baibara, n aron naba ae a reireinia naake a reirei ma ngaiia n te Baibara. Ni karaoan anne, a na boni buokiia natiia bwa a na tangira Iehova ao n onimakina “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana,” are e kamanena Iehova ibukin tibwatibwaan amwarake n taamnei. (Mat. 24:45-47) Kaaro, karaoa ae bati riki nakon tii reiakinaia natimi moan reirei man te Baibara.  Buokiia ni karikirakea aia onimaki ae nene man aromi n reireinia “ana bwai naba te Atua aika nano,” ni kaineti ma aia ririki ao aia konabwai.​—1Kor. 2:10.

14. E aera bwa ti riai n ukeuke n reirei n ana taetae ni burabeti te Baibara? (Nora naba te bwaoki ae “ Ko Kona ni Kabwarabwarai Taetae ni Burabeti Aikai?”)

¹⁴ Te taetae ni burabeti n te Baibara boni kanoan naba Ana Taeka te Atua ae kakawaki ae buokira ni kakorakoraa onimakinan Iehova. Baikara taetae ni burabeti aika kakorakoraa am onimaki? Tao ko kona n taekin taetae ni burabeti ibukini “kabaneani boong.” (2Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Ma baikara riki taetae ni burabeti aika a tia ni koro bukia aika kona ni kakorakoraa am onimaki? N te katoto, ko kona ni kabwarabwarai taetae ni burabeti ake n Taniera mwakoro 2 ao mwakoro 11 bwa a kangaa n tia ni koro bukia ao n teimatoa naba ngkai ni kakoroaki bukia? * Ngkana e nene raoi onimakinan te Baibara iroum, e na bon aki uruaki am onimaki. Iangoa aia katoto taari ake e korakora bwainikirinaia i Tiaman n te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba. E ngae ngke a tuai n ota raoi n ana taetae ni burabeti te Baibara ni kaineti ma kabaneani boong, ma a bon onimakina raoi Ana Taeka te Atua.

15-17. E kangaa te ukeuke n reirei n te Baibara ni kakorakoraia taari ake a bwainikirinaki irouia kaain te Nazi?

¹⁵ I aan ana tautaeka te Nazi i Tiaman, nga ma nga taari ake a kanakoaki nakon taabo ni kaikain. A ribaiia Ana Tia Kakoaua Iehova, Hitler ma te mataniwi n te tautaeka temanna ae Heinrich Himmler. E taku te tari te aine temanna bwa e taekina aei Himmler nakoia taari aine n te tabo ni kaikain teuana: “Tao e tautaeka Atuami ae Iehova i karawa, ma boni ngaira ae ti tautaeka i aon te aba ikai! Ti na kaotia nakoimi bwa antai ae e na tokanikai, ngaira ke ngkami!” Tera ae buokiia ana toro Iehova bwa a na teimatoa ni kakaonimaki?

¹⁶ A ataia Taan Reirei n te Baibara ae e moana ana kairiri Ana Tautaeka n Uea te Atua n  1914. A aki mimi n te bwainikirinaki ae korakora are a kaitaraa. Ma a kakoauaa ana aomata Iehova bwa bon akea te tautaeka n aomata ae kona n tokobitoa ana kantaninga te Atua. E aki kona Hitler ni kamauna te taromauri ae koaua, ke ni katea te tautaeka ae e na taonaanako Ana Tautaeka n Uea te Atua. A kakoauaa raoi taari aikai bwa e na bon roko n tokina ana tautaeka Hitler.

¹⁷ E boni koro bukin te baere a kakoauaa. E aki maan ao e a bwaka te tautaeka n Nazi, ao Heinrich Himmler are teuare taku bwa ‘a tautaeka i aon te aba ikai,’ e a birinako n rawea maiuna. Ngke e birinako, e a kaitiboo ma Brother Lübke are kabureaki naba ngkoa ao e kinaa. E titiraki Himmler nakon Brother Lübke ma te bwarannano, ni kangai: “Te Tia Reirei n te Baibara, tera ae e nang riki ngkai?” E kabwarabwaraa Brother Lübke nakon Himmler ae a a kaman ataia Ana Tia Kakoaua Iehova bwa e na bwaka te tautaeka n Nazi ao a na boni kamaiuaki. E aki reke ana taeka Himmler are teuare rangi ni bati ngkoa ana kakabuakaka ibukia Ana Tia Kakoaua Iehova. Tabeua te tai imwina ao e a bakabureia. Tera te reirei ae kakawaki? Ara ukeuke n reirei n te Baibara n ikotaki ma taetae ni burabeti ake iai, e kona ni karikirakea onimakinan te Atua iroura, ao ni kateimatoaira ngkana ti kataaki.​—2Bet. 1:19-21.

18. Ni kaineti ma Ioane 6:67, 68, e aera bwa ti kainnanoa te ‘atatai ae eti ao te ataibwai ae tabwanin raoi’ are e taekinna Bauro?

¹⁸ Ti riai ngaira n tatabemanira nako ni kaotiota te tangira, ae kanikinaeaia Kristian ni koaua. Ma ti kainnanoa naba “te atatai ae eti ao . . . te ataibwai ae tabwanin raoi.” (IBir. 1:9) Ngkana akea baikanne iroura, ti kona ni mwamwanaaki “n reirei aika ai aron taian ang aika riki man aia nanowanawana aomata,” n ikotaki ma taan tannako man te koaua. (IEbe. 4:14) Ngke a a katoka irirakin Iesu taan rimwina aika bati n te moan tienture C.E., ao te abotoro Betero e kaota raoi onimakinan Iesu bwa a mena irouna “taeka aika kairiri nakon te maiu are aki toki.” (Wareka Ioane 6:67, 68.) E ngae ngke e tuai n ota Betero ni bwaai ni kabane ibukin ana reirei Iesu, ma e teimatoa ni kakaonimaki ni koaua ibukina bwa e a tia n ataa te koaua ibukini Kristo. Ko kona naba ngkoe ni kakorakoraa riki onimakinan ana reirei te Baibara. Ni karaoan anne, e na teimatoa ni korakora am onimaki n tain te kataaki, ao ko na buokiia tabemwaang ni kakorakoraa naba aia onimaki.​—2Ioa. 1,2.