HOSỌ OPLỌN TỌN 28
Kudeji Dọ A Ko Mọ Nugbo Lọ
“Hiẹ ni zindonukọn to nuhe hiẹ ko plọn bo ko yin linlẹndiọna nado yise lẹ mẹ.”—2 TIM. 3:14.
OHÀN 56 Hẹn Nugbo Zun Towe
BLADOPỌ *
1. Zẹẹmẹ tẹwẹ hogbe lọ “nugbo” nọ tindo na mí?
“NAWẸ a mọ nugbo gbọn?” “Be a yin pinplọn whẹ́n to nugbo mẹ wẹ ya?” “Sọn whetẹnu gbọ́n wẹ a ko to nugbo lọ mẹ?” Vlavo mẹde ko kàn kanbiọ ehelẹ sè we pọ́n—kavi hiẹ wẹ ko kàn yé sè mẹdevo lẹ pọ́n. Zẹẹmẹ tẹwẹ hogbe lọ “nugbo” nọ tindo na mí? To paa mẹ, mí nọ yí i zan nado dlẹnalọdo nuyise mítọn lẹ, aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn po gbẹninọ tọn mítọn po. Mẹhe “to nugbo lọ mẹ” lẹ nọ yọ́n nuhe Biblu plọn mí lẹ bosọ nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n etọn lẹ. Taidi kọdetọn de, yé nọ jẹ mẹdekannu sọn sinsẹ̀n-nuplọnmẹ lalo lẹ si bo nọ duvivi gbẹzan dagbe hugan he gbẹtọvi mapenọ de sọgan tindo tọn.—Joh. 8:32.
2. Sọgbe hẹ Johanu 13:34, 35, etẹwẹ sọgan dọ̀n mẹde to tintan whenu wá nugbo lọ mẹ?
2 Etẹwẹ dọ̀n we wá nugbo lọ mẹ to tintan whenu? E sọgan ko yin walọyizan dagbe omẹ Jehovah tọn lẹ tọn. (1 Pita 2:12) Kavi vlavo owanyi he yé nọ dohia. Mẹsusu doayi owanyi ehe go whla tintan he yé wá opli, bọ enẹ yinuwado yé ji na ojlẹ dindẹn hú nudepope he yin didọ sọn oplò ji to gbenẹgbe. Ehe ma yin nupaṣamẹ, na Jesu dọ dọ devi emitọn lẹ na yin yinyọnẹn gbọn owanyi he yé tindo na ode awetọ dali. (Hia Johanu 13:34, 35.) Ṣigba, yise he dolido de tintindo sọ nọ biọ nususu humọ.
3. Etẹwẹ sọgan jọ eyin owanyi Klisti tọn nkọ he mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po nọ dohia kẹdẹ ji wẹ yise towe to Jiwheyẹwhe mẹ sinai do?
3 Yise mítọn ma dona sinai do owanyi Klisti tọn nkọ he omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ dohia ji poun. Etẹwutu? Mí ni dọ dọ yisenọ hatọ de—etlẹ yin mẹho agun tọn kavi gbehosọnalitọ de—waylando sinsinyẹn de. Kavi etẹwẹ lo eyin mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu de wà nude he gbleawuna we? Kavi vlavo mẹde lẹzun atẹṣitọ bo nọ dọ dọ e ma yin nugbo lọ mẹ wẹ mí te. Eyin onú mọnkọ lẹ jọ, be enẹ na hẹn we dahli bọ a na doalọtena Jehovah sinsẹ̀n wẹ ya? Nuplọnmẹ lọ die: Eyin a yí Jiwheyẹwhe sè na aliho nuyiwa tọn mẹdevo lẹ tọn he go a doayi poun wutu, bọ e ma yin na a tindo haṣinṣan de hẹ Jehovah lọsu titi wutu, yise towe ma na hẹnai. Kẹdẹdile owhé de ma nọ yin gbigbá po nuyizan he ma ló sọmọ lẹ kẹdẹ po do, mọdopolọ yise towe ma dona sinai do numọtolanmẹ lẹ kẹdẹ ji, amọ́ do nugbo he dolido po pọndohlan he sọgbe lẹ po ji ga. A dona hẹn dewe kudeji dọ Biblu bẹ nugbo he gando Jehovah go lẹ hẹn.—Lom. 12:2.
4. Sọgbe hẹ Matiu 13:3-6, 20, 21, nawẹ whlepọn lẹ yinuwado yise mẹdelẹ tọn ji gbọn?
4 Jesu dọ dọ mẹdelẹ na “yí ayajẹ do” kẹalọyi nugbo lọ; ṣigba yise yetọn na miọn to whlepọn lẹ whenu. (Hia Matiu 13:3-6, 20, 21.) Vlavo yé ma yọnẹn dọ nado yin hodotọ Jesu tọn, e na biọ dọ yé ni pehẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ. (Mat. 16:24) Kavi vlavo yé nọ lẹn dai dọ eyin yè yin Klistiani, gbẹzan mẹtọn nọ vò sọn nuhahun si bo nọ gọ́ na dona lẹ kẹdẹ. Amọ́ to aihọn ylankan ehe mẹ, nuhahun lẹ ma na hán. Ninọmẹ lẹ sọgan diọ bọ mí na hẹn ayajẹ mítọn bu na ojlẹ de.—Salm. 6:6; Yẹwh. 9:11.
5. Nawẹ suhugan mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn nọ dohia dọ yé kudeji dọ nugbo lọ mẹ wẹ yé tin te gbọn?
5 Suhugan mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po tọn nọ dohia dọ yé kudeji dọ nugbo lọ mẹ wẹ yé tin te. Gbọnna? Yise yetọn ma nọ whàngo eyin yisenọ hatọ de tlẹ gbleawuna yé kavi doalọ to walọyizan he ma sọgbe na Klistiani de mẹ. (Salm. 119:165) To whlepọn dopodopo godo, yise yetọn nọ lodo dogọ kakati ni depò. (Jak. 1:2-4) Nawẹ a sọgan wleawuna yise he dolido mọnkọ gbọn?
TINDO “OYỌNẸN HE PEGAN JIWHEYẸWHE TỌN”
6. Etẹ ji wẹ devi owhe kanweko tintan tọn lẹ ze yise yetọn sinai do?
6 Devi owhe kanweko tintan tọn lẹ ze yise yetọn sinai do oyọnẹn Owe-wiwe lẹ tọn po nuplọnmẹ Jesu Klisti tọn lẹ, yèdọ “nugbo wẹndagbe lọ tọn” po ji. (Gal. 2:5) Nugbo ehe dlẹnalọdo nuplọnmẹ Klistiani tọn lẹpo, he bẹ nugbo lọ gando avọ́sinsan ofligọ Jesu tọn po fọnsọnku etọn po go hẹn. Apọsteli Paulu kudeji dọ nuplọnmẹ ehelẹ yin nugbo. Etẹwutu mí do dọ mọ? Na e yí Owe-wiwe lẹ zan nado dohia “gbọn alọdlẹndonu lẹ dali dọ dandan wẹ dọ Klisti ni jiya bo fọ́n sọn oṣiọ lẹ mẹ.” (Owalọ 17:2, 3) Devi owhe kanweko tintan tọn lẹ kẹalọyi nuplọnmẹ enẹlẹ bo deji dọ gbigbọ wiwe na gọalọna yé nado mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Yé dín kunnudenu lẹ mọ nado kudeji dọ nuplọnmẹ enẹlẹ sinai do Owe-wiwe lẹ ji. (Owalọ 17:11, 12; Heb. 5:14) Yé ma ze yise yetọn sinai do numọtolanmẹ lẹ kẹdẹ ji, podọ yé ma sẹ̀n Jehovah na ayajẹ he gbẹdido hẹ yisenọ hatọ lẹ nọ hẹnwa na yé wutu poun gba. Kakatimọ, yise yetọn sinai do “oyọnẹn he pegan Jiwheyẹwhe tọn” ji.—Kol. 1:9, 10.
7. Ale tẹwẹ yise he mí tindo to nugbo Biblu tọn lẹ mẹ na hẹnwa na mí?
7 Nugbo he to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ ma nọ diọ. (Salm. 119:160) Di apajlẹ, yé ma nọ diọ eyin yisenọ hatọ de gbleawuna mí kavi waylando sinsinyẹn de. Podọ yé ma nọ diọ to whenue mí pannukọn nuhahun lẹ. Enẹwutu, mí dona jẹakọ hẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ ganji bo kudeji dọ yé yin nugbo. Yise dolido mítọn he yin zize sinai do nugbo Biblu tọn lẹ ji na zọ́n bọ mí na nọtegli to whlepọn lẹ whenu, dile húnsingàn de sọgan hẹn tọjihun de dote to yujẹhọn sinsinyẹn de whenu do. Nawẹ a sọgan hẹn nujikudo towe dọ a ko mọ nugbo lọ sinyẹn deji gbọn?
“YIN LINLẸNDIỌNA NADO YISE”
8. Dile 2 Timoti 3:14, 15 dohia do, nawẹ Timoti wá kudeji dọ emi ko mọ nugbo lọ gbọn?
8 Timoti kudeji dọ emi ko mọ nugbo lọ. Etẹwẹ hẹn ẹn wá tadona enẹ kọ̀n? (Hia 2 Timoti 3:14, 15.) Onọ̀ etọn po onọ̀-daho etọn po hẹn nuplọnmẹ he to “kandai wiwe lẹ” mẹ lẹ zun yinyọnẹn na ẹn. Amọ́, ayihaawe matin dọ ewọ lọsu sọ yí whenu po huhlọn po zan nado plọn kandai enẹlẹ. Taidi kọdetọn de, e “yin linlẹndiọna nado yise” dọ nuhe yé bẹhẹn lẹ yin nugbo. To nukọn mẹ, Timoti, onọ̀ etọn po onọ̀-daho etọn po jẹ nuplọnmẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn lẹ plọn ji. Matin ayihaawe, owanyi he hodotọ Jesu tọn lẹ dohia yinuwado Timoti ji, podọ e jlo vẹkuvẹku nado dogbẹ́ hẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu etọn lẹ po bo gọalọna yé. (Flp. 2:19, 20) Ṣigba, yise etọn ma sinai do numọtolanmẹ he e nọ tindo na gbẹtọ lẹ ji, kakatimọ do nugbo Owe-wiwe tọn he dọ̀n ẹn wá Jehovah dè lẹ ji. Hiẹ lọsu dona nọ yí sọwhiwhe do lẹnayihamẹpọn do nuhe a ko plọn gando Jehovah go to Biblu mẹ lẹ ji.
9. Nugbo dodonu tọn atọ̀n tẹlẹ wẹ a dona hẹn họnwun na dewe?
9 Nado bẹjẹeji, e na biọ dọ a ni hẹn e whè gbau nugbo dodonu tọn atọ̀n delẹ họnwun na dewe. Tintan, a dona kudeji dọ Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ Didatọ nulẹpo tọn. (Eks. 3:14, 15; Heb. 3:4; Osọ. 4:11) Awetọ, a dona dín whẹwhinwhẹ́n lẹ he wutu a gán kudeji dọ Biblu yin owẹ̀n gbọdo Jiwheyẹwhe tọn hlan gbẹtọvi lẹ. (2 Tim. 3:16, 17) Podọ atọ̀ntọ, a dona kudeji dọ Jehovah tindo pipli gbẹtọvi tọn de he yin tito-basina bo to sinsẹ̀n ẹn to anademẹ Klisti tọn glọ, podọ dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ wẹ yin pipli enẹ. (Isa. 43:10-12; Joh. 14:6; Owalọ 15:14) Nado hẹn ẹn họnwun na dewe dọ a kudo nugbo dodonu tọn enẹlẹ ji, e ma biọ dọ a ni lẹzun weyọnẹntọ daho Biblu tọn de. Kakatimọ, yanwle towe dona yin nado nọ yí “huhlọn nulẹnpọn tọn” towe zan nado hẹn dewe kudeji dogọ dọ a ko mọ nugbo lọ.—Lom. 12:1.
WLEAWUFO NADO HẸN MẸDEVO LẸ TINDO NUJIKUDO
10. Gbọnvona dọ mí ko yọ́n nugbo lọ, etẹwẹ mí sọ dona penugo nado nọ wà?
10 Whenue a ko kudo nugbo dodonu tọn atọ̀n lọ lẹ he gando Jiwheyẹwhe, Biblu po omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ po go ji godo, a sọ dona penugo nado nọ yí Owe-wiwe lẹ zan nado hẹn nugbo enẹlẹ họnwun na mẹdevo lẹ. Etẹwutu? Na taidi Klistiani lẹ, mí tindo azọngban lọ nado nọ do nugbo he mílọsu ko plọn lẹ hia mẹhe na dotoaina mí lẹ. * (1 Tim. 4:16) Podọ dile mí to tintẹnpọn nado hẹn mẹdevo lẹ kudeji dọ nuhe to Biblu mẹ lẹ yin nugbo, nujikudo mílọsu tọn gando nugbo enẹlẹ go nọ sinyẹn dogọ.
11. Apajlẹ tẹwẹ apọsteli Paulu zedai taidi mẹplọntọ de?
11 Whenue apọsteli Paulu to nuplọn gbẹtọ lẹ, e nọ “diọlinlẹnna yé gando Jesu go, sọn Osẹ́n Mose tọn po owe Yẹwhegán lẹ tọn po mẹ.” (Owalọ 28:23) Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn whenue mí to nugbo lọ plọn mẹdevo lẹ gbọn? Mí dona nọ wà nususu hú nudọnamẹ lẹ bibẹdo yé ji poun. Mí dona nọ gọalọna Biblu plọntọ mítọn lẹ nado nọ gbadopọnna Owe-wiwe lẹ bo nọ lẹnayihamẹpọn deji dile yé to dindọnsẹpọ Jehovah. Mí jlo dọ yé ni kẹalọyi nugbo lọ, e ma yin na yé yiwanna mí wutu gba, amọ́ na yé ko mọ kunnudenu lẹ na yede dọ nuhe plọn yé te yin nugbo gando Jiwheyẹwhe owanyinọ mítọn go wutu.
Mẹjitọ lẹ emi, mì gọalọna ovi mìtọn lẹ nado wleawuna yise gbọn “onú sisosiso Jiwheyẹwhe tọn lẹ” pinplọn yé dali (Pọ́n hukan 12, 13tọ) *
12, 13. Nawẹ mẹjitọ lẹ sọgan gọalọna ovi yetọn lẹ nado gbọṣi nugbo lọ mẹ gbọn?
12 Ayihaawe ma tin dọ taidi mẹjitọ lẹ, mì nọ jlo dọ ovi mìtọn lẹ ni gbọṣi nugbo lọ mẹ. Mì sọgan nọ lẹndọ eyin yé nọ dogbẹ́ dagbe lẹ to agun lọ mẹ, yé na yinukọn ganji to gbigbọ-liho. Ṣigba, eyin ovi mìtọn lẹ na kudeji dọ nugbo lọ mẹ wẹ yé te, yé do hudo nude tọn he hugan họntọn dagbe lẹ tintindo poun. Yé dona tindo haṣinṣan mẹdetiti tọn de hẹ Jiwheyẹwhe bo kudeji dọ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ yin nugbo.
13 Eyin mẹjitọ lẹ na plọn ovi yetọn lẹ nugbo lọ gando Jiwheyẹwhe go, yelọsu lẹ dona nọ ze apajlẹ Biblu pinplọn tọn dagbe de dai. Yé dona nọ yí whenu zan nado lẹnayihamẹpọn do nuhe yé plọn lẹ ji. To whenẹnu yé na penugo nado plọn ovi yetọn lẹ nado nọ wà nudopolọ. Yé dona dohia ovi yetọn lẹ lehe yè nọ yí azọ́nwanu dodinnanu tọn mítọn lẹ zan do, kẹdẹdile yé nọ wà do hẹ plọnmẹ Biblu yetọn lẹ. Gbọnmọ dali, yé na gọalọna ovi yetọn lẹ nado yiwanna Jehovah po asisa he e nọ yizan nado hẹn núdùdù gbigbọmẹ tọn tin-to-aimẹ lọ po, yèdọ “afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ.” (Mat. 24:45-47) Mẹjitọ lẹ emi, mì ma nọte do nugbo dodonu tọn lẹ kẹdẹ pinplọn ovi mìtọn lẹ ji blo. Mì gọalọna yé nado wleawuna yise he lodo gbọn “onú sisosiso Jiwheyẹwhe tọn lẹ” pinplọn yé dali, sọgbe hẹ owhe po nugopipe yetọn lẹ po.—1 Kọl. 2:10.
NỌ PLỌN DỌDAI BIBLU TỌN LẸ
14. Naegbọn mí dona nọ plọnnu gando dọdai Biblu tọn lẹ go? (Sọ pọ́n apotin lọ “ Be A Gán Basi Zẹẹmẹ Dọdai Ehelẹ Tọn Ya?”)
14 Dọdai Biblu tọn lẹ yin adà titengbe de to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ, he nọ gọalọna mí nado wleawuna yise he lodo to Jehovah mẹ. Dọdai tẹlẹ wẹ ko hẹn yise towe lodo? A sọgan donù dọdai he dọhodo “azán godo tọn lẹ” ji lẹ go. (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Ṣigba, dọdai devo he ko mọ hẹndi tẹlẹ wẹ sọgan hẹn yise towe lodo? Di apajlẹ, be a gán basi zẹẹmẹ lehe dọdai he tin to Daniẹli weta 2 mẹ kavi Daniẹli weta 11 mẹ lẹ ko mọ hẹndi bosọ zindonukọn nado to hẹndi mọ do tọn ya? * Eyin yise towe yin zize sinai gligli do Biblu ji, e ma na wá whàngo. Lẹnnupọndo apajlẹ mẹmẹsunnu mítọn he jiya homẹkẹn sinsinyẹn tọn to Allemagne to Wẹkẹ-Whàn II whenu lẹ tọn ji. Mahopọnna dọ yé ma mọnukunnujẹ dọdai Biblu tọn he gando azán godo tọn lẹ go mẹ to gigọ́ mẹ, yé tindo yise dolido to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ.
Tito Biblu pinplọn tọn mítọn he bẹ dogbigbapọnna dọdai lẹ hẹn sọgan zọ́n bọ mí na gboadọ to whlepọn lẹ whenu (Pọ́n hukan 15-17tọ) *
15-17. Nawẹ Biblu pinplọn hẹn mẹmẹsunnu mítọn he pehẹ homẹkẹn to gandudu Nazi tọn glọ lẹ lodo gbọn?
15 To gandudu Nazi Allemagne tọn glọ, mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn fọtọ́n susu lẹ po wẹ yin didohlan opá yasanamẹ tọn lẹ mẹ. Hitler po Nukọntọ ponọ Nazi tọn lẹ tọn he nọ yin Heinrich Himmler po gbẹwanna Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. Mẹmẹyọnnu de flindọ, Himmler dọna pipli mẹmẹyọnnu mítọn lẹ tọn he to opá yasanamẹ tọn de mẹ dọmọ: “Jehovah mìtọn sọgan dugán to olọn mẹ, amọ́ to aigba ji fi, míwlẹ wẹ paṣẹ! Mí na pọ́n mẹhe agbọ́ na yawu pé to mìlẹ po mílẹ po mẹ!” Etẹwẹ gọalọna omẹ Jehovah tọn lẹ nado hẹn nugbonọ-yinyin yetọn go?
16 Biblu Plọntọ enẹlẹ yọnẹn dọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko jẹ gandu ji sọn 1914. Nukundiọsọmẹ sinsinyẹn he yé pehẹ ma paṣa yé. Ṣigba, omẹ Jehovah tọn lẹ kudeji dọ gandudu gbẹtọvi tọn depope ma gán glọnalina lẹndai Jiwheyẹwhe tọn nado mọ hẹndi. Hitler ma sọgan sukúndona sinsẹ̀n-bibasi nugbo lọ kavi ze gandudu de dai he na dohuhlọn hú Gandudu Jiwheyẹwhe tọn. Mẹmẹsunnu mítọn lẹ kudeji dọ gandudu Hitler tọn na wá vivọnu to aliho de kavi devo mẹ.
17 Nujikudo enẹ he mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu enẹlẹ po tindo ma yin nuṣiwa. To ojlẹ vude godo, gandudu Nazi tọn jai, podọ Heinrich Himmler he dọ dai dọ “to aigba ji fi, míwlẹ wẹ paṣẹ” wá họ̀njẹgbé nado whlẹn ogbẹ̀ ede tọn. Dile e to hinhọ̀n, e dukosọna Mẹmẹsunnu Lübke, yèdọ gàntọ hoho de he e yọnẹn. Po flumẹjijẹ sinsinyẹn po, Himmler kanse Mẹmẹsunnu Lübke dọmọ: “Biblu Plọntọ e! Etẹwẹ na jọ bọdego din?” Mẹmẹsunnu Lübke dọna Himmler dọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko yọnẹn sọn ojlẹ dindẹn die dọ gandudu Nazi tọn na jai bọ yé na yin tuntundote. Todin, onú wá tẹ̀bẹ́ na Himmler, mẹhe ma nọ bàhópò dai gando Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ go. Ojlẹ vude to enẹgodo, e hù ede. Etẹwẹ yin nuagokun lọ? Biblu pinplọn mítọn, ehe bẹ dogbigbapọnna dọdai lẹ hẹn, sọgan hẹn yise mítọn to Jiwheyẹwhe mẹ lodo gligli bo nasọ zọ́n bọ mí na gboadọ to ojlẹ whlepọn tọn lẹ mẹ.—2 Pita 1:19-21.
18. Dile Johanu 6:67, 68 dohia do, naegbọn mí do hudo “oyọnẹn he pegan po wuntuntun mlẹnmlẹn” he hó Paulu dọ po tọn?
18 Dopodopo mítọn dona nọ do owanyi hia, yèdọ jẹhẹnu de he yè do nọ yọ́n Klistiani nugbo lẹ. Amọ́ mí sọ do hudo “oyọnẹn he pegan po wuntuntun mlẹnmlẹn po” tọn. (Flp. 1:9) E ma yinmọ, mí sọgan yin yẹdoklọ “gbọn jẹhọn oplọn tọn lẹpo dali, gbọn ayiha gigẹdẹ gbẹtọ lẹ tọn dali,” ehe bẹ atẹṣitọ lẹ hẹn. (Efe. 4:14) Whenue devi owhe kanweko tintan whenu tọn susu doalọtena Jesu hihodo, apọsteli Pita do yise dolido etọn hia bo dọ dọ Jesu wẹ tindo “ohó ogbẹ̀ madopodo tọn lẹ.” (Hia Johanu 6:67, 68.) Dile etlẹ yindọ to ojlẹ enẹ mẹ Pita ma mọnukunnujẹ ohó enẹlẹ mẹ to gigọ́ mẹ, e hẹn nugbonọ-yinyin etọn go na e tunwun nugbo lọ go gando Klisti go wutu. Hiẹ lọsu sọgan hẹn nujikudo towe to nugbo Biblu tọn lẹ mẹ lodo. Eyin a wàmọ, yise towe na gbọṣi ote to whlepọn lẹ whenu, podọ a na gọalọna mẹdevo lẹ nado wleawuna yise he dolido de.—2 Joh. 1, 2.
OHÀN 72 Nugbo Ahọluduta lọ Tọn Hinhẹn Zun Yinyọnẹn
^ huk. 5 Hosọ ehe na gọalọna mí nado yọ́n pinpẹn nuplọnmẹ nugbo he to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ tọn. E nasọ dọhodo lehe mí sọgan kudeji dogọ dọ nuyise mítọn lẹ yin nugbo do ji.
^ huk. 10 Na a nido penugo nado nọ yihojlẹdohogo hẹ mẹdevo lẹ gando nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ go, pọ́n adà debọdo-dego lọ lẹ “Hodọdopọ hẹ Whétọ De,” ehe sọawuhia to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mẹ sọn 2010 jẹ 2015. Hosọ he e bẹhẹn delẹ wẹ “Be Jesu Yin Jiwheyẹwhe Wẹ Ya?,” “Be Mẹdagbe Lẹpo Wẹ Na Yì Olọn mẹ Ya?,” podọ “Naegbọn Jiwheyẹwhe Na Dotẹnmẹ Yajiji?”
