1. Ɔdi wɛ ɛyi ɛlā nōo wɛ “ɔkwɛyi a”?

“ƐGƐNYÁ nɛ a bi le jé ɔkwɛyi a?” “É bi uwɔ jɛ ipu ɔkwɛyi a nɛɛ?” “Ihayi ɛmula nɛ a ya ipu ɔkwɛyi a ɛɛ ma?” É lɔfu da uwɔ ɔka nyā gbɔbu ɛ, amāŋ a lɔfu da ɔcɛ ɔhá ɔka nyā gbɔbu ɛ. Ɔdi wɛ ɛyi ɛlā nōo wɛ “ɔkwɛyi a”? Igbalɛwa, ɔdaŋ ku alɔ ka ɔkwɛyi a, alɔ yɔ i kɛla lɛyikwu ɔdā nɛ alɔ kpɔtuce, ɔdā nɛ alɔ gē ya ku alɔ gba Ɔwɔico ɛ̄gbā, mla ɛgɛ nɛ alɔ gē lā oyeeyi ku alɔ a. Ācɛ nōo “yɔ ipu ɔkwɛyi a” jé ɔdā nɛ Ubáyíbu gē nwu a klla gē bi ɔ le yuklɔ ipu oyeeyi ku uwa. Ohigbu ɔɔma a, é kpɔtuce ɛlā ō nwu ɛkɛmgbɛ ku icɔɔci gɛ ŋ, é klla gē jɔɔnyɛ oyeeyi ku uwa ɛgɛ néē ya gla, naana néē lā ipu ɛcɛ ku Ebilii a.—Ujɔ́n. 8:32.

2. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ujɔ́ni 13:34, 35 a, ɔdi wɛ ɔdā aflɛyi nɛ ācɛ gē má nōo gē ya ku ɔkwɛyi a kóō he uwa ɔtu a?

² Ɔdi nyá ya nɛ ɔkwɛyi a gbɔɔ ō he uwɔ ɔtu a? Á jé ŋ, ohigbu uce olɔhi ō ya ku ācɛ ɔlɛ Ujehofa nɛ. (1 Upít. 2:12) Ó kē lɔfu wɛ ohigbu ihɔtu néē mafu lɛ ācɛ ɔhá. Ihɔtu nɛ alɔ gē mafu a, nɛ ācɛ alɛwa nōo wa ōjila eko aflɛyi a gē má klla gē blakwu ɔ, fiyɛ ɛlā néē kóō ka ipu ōjila a. Ɛnyā i hɛ alɔ idaago nóó, ohigbu ka Ujisɔsi ka ācɛ géē jé ayikpo ku nu ŋma lɛ ihɔtu néē gē mafu lɛ iyi uwa a. (Jé Ujɔ́ni 13:34, 35.) Amáŋ, ó lɛ ɔdā alɛwa ɔhá nɛ alɔ cika ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ lɛ ɔtu okpoce olɔfu.

3. Ɔdi lɔfu ya ɔdaŋ ku ɔtu nɛ alɔ kpoce Ɔwɔico a wɛ ohigbu ihɔtu nɛ ayinɛ alɔ gē mafu a?

³ Ɔtu okpoce ku alɔ i cika ō gbolo ce ihɔtu nɛ ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico lɛ lɛ iyi uwa foofunu ŋ. Ohigbu ɔdi? Ohigbu ku ɔdaŋ ku ɔtu okpoce ku alɔ gbolo ce ɔɔma foofunu, ó géē tɔɔtɛ ku alɔ kóō hii lɛ ɔtu okpoce gɛ ŋ. Ocabɔ mafu, alɔ géē lɔfu lɛ abɔ ci ɛ̄gbā ō gba ku Ujehofa gla, ɔdaŋ ka ɔyinɛ alɔ éyi, ó kóō lɔfu wɛ ɔnyakwɔcɛ ku ujɔ amāŋ ɔcɛ ō gbɔbu ɔna ō ta eko doodu, lɛ ɔdobɔbi nɛhi éyi ya. Alɔ kóō lɔfu ma Ujehofa ta, ɔdaŋ ku ɔyinɛ alɔ lɛ odee ya nōo kwu alɔ iyē, amāŋ ɔyinɛ alɔ éyi kwu piya ɔcɛ ō cigbihi kwu ɔwɛ ō gba Ujehofa ɛ̄gbā, klla gbɔɔ ō ka ka  ɔdā nɛ alɔ kpɔtuce a i wɛ ɛlā ɔkwɛyi ŋ. Ó lɛ a, ɔdaŋ ku alɔ dɔka ō lɛ ɔtu okpoce olɔfu, ɔtu okpoce ku alɔ cika ō gbolo ce ɛma olɔfu nɛ alɔ lɛ mla Ujehofa a. Ɔdi nɛ ɛnyā yɔ i nwu alɔ a? Ɔdaŋ ka ɔtu okpoce nɛ a lɛ lɛ Ujehofa a wɛ ohigbu ɔdā nɛ ācɛ ɔhá gē ya a nɛɛ, nōó wɛ ohigbu ɛma nɛ a lɛ mla ɔ a ŋ, ayika a gáā lɛ ɔtu okpoce olɔfu ŋ yɔ abɔɔ a. Ɔwɛ nɛ ɔtu gē ya uwɔ lɛ lɛyikwu Ujehofa mla ācɛ ɔlɛ nu a lɔfu ta uwɔ abɔ ku a dee lɛ ɔtu okpoce. Amáŋ, ó cɛgbá nɛhi ku a ya oklɔcɛ ku Ubáyíbu abɔyi uwɔ lɔɔlɔhi, jɛyi ɔdā nɛ a yɔ i nwu, klla jila aɛlā má, o ya ɛɛ ku a wa i kpɔtuce kpɔciii ku ɛlā nɛ a yɔ i nwu a wɛ ɛlā ɔkwɛyi lɛyikwu Ujehofa. A cika ō kpɔtuce lɔfu lɔfu abɔyi uwɔ ku aɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a wɛ aɛlā ɔkwɛyi lɛyikwu Ujehofa.—Uróm 12:2.

4. Oŋma ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Umátiyu 13:3-6, 20, 21 a, ɔdi nɛ ācɛ ōhī gē ya eko duuma néē gbɔɔ ō má ojama lɛyikwu ɔtu okpoce ku uwa a?

⁴ Ujisɔsi ka ācɛ ōhī géē miyɛ ɔkwɛyi a “mla éeyē,” amáŋ ɔdaŋ ka é gbɔɔ ō má unwalu, ɔtu okpoce ku uwa i gáā lɔfu gɛ ŋ. (Jé Umátiyu 13:3-6, 20, 21.) Á jé ŋ, ohigbu ka uwa i jé ka ācɛ nōo gē yɛce Ukraist a géē má unwalu amāŋ āhɔ̄ ō lɔnɔ ŋ. (Umát. 16:24) Amāŋ, é lɔfu gbɛla ka ɔdaŋ ka gbɔɔ ō yɛce Ukraist ɛ, a gáā lɛ unwalu duuma gɛ ŋ, amāŋ Ɔwɔico géē je ɛjɛɛji unwalu ŋma ɛgiyi uwɔ. Amáŋ ipu ɛcɛ nyā icɛ, alɔ géē má unwalu piii. Aɔdā ōhī lɔfu piyabɔ ipu oyeeyi ku alɔ gla, nōo lɔfu ya ku alɔ hii lɛ eeye gɛ ŋ.—Aíjē 6:6; Ɔ̄cok. 9:11.

5. Ɔdi cabɔ mafu ka ɛyinɛhi ku ayinɛ alɔ kpɔtuce lɔfu lɔfu ku ɛlā néē nwu a wɛ ɔkwɛyi a?

⁵ Ɛyinɛhi ku ayinɛ alɔ gē mafu kē kpɔtuce lɔfu lɔfu ku ɛlā néē nwu a wɛ ɔkwɛyi a. Ɔdiya nɛ alɔ ka lɛ a? Ɔtu okpoce ku uwa i gē waajɛ, ɔdaŋ ka Ɔcɛ O Yɛce Ukraist ɔmpa uwa lɛ odee ya nōo kwu uwa iyē, amāŋ lɛ uce obɔbi éyi ya ŋ. (Aíjē 119:165) Eko duuma néē lɛ unwalu lɛ, ɔtu okpoce ku uwa i gē waajɛ ŋ, amáŋ ó géē yɔ i lɔfu tōōtɔ̄ɔ̄. (Ujɛ́m. 1:2-4) Ɛgɛnyá nɛ a gáā lɛ ɛdɔ ɔtu okpoce olɔfu nyā a?

6. Ɔdiya nɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a lɛ ɔtu okpoce a?

⁶ Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a ya ku ɔtu okpoce ku uwa kóō lɔfu, ŋma lɛ ɔdā néē nwu ŋma Ɔkpiihɔ mla ɛlā ō nwu ku Ujisɔsi Ukraist, nōo wɛ “ɛlā ɔkwɛ̄yi kú ɔkōōlɔhi ā.” (Ugal. 2:5) Ɔkwɛyi nyā wɛ ɛjɛɛji aɔdā nɛ alɔ nōo wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist a kpɔtuce ɔ, mla aɛlā okpɔcii lɛyikwu ɛya ō gwo ku Ujisɔsi mla oheyi ŋma ɔlekwu ku nu a. Ɔcocɛhɔ Upɔlu kpɔtuce kpɔcii ku aɛlā ō nwu nyā wɛ ɔkwɛyi. Ɔdiya a? Ohigbu ka ó bi Ubáyíbu le mafu “ɛ́gɛ́nɛ̄ ó cɛgbá ká Ohɔ́nyɛtá kóō móōwē piíí, klla í héyī ŋmá ɔlékwū” a. (Ācot. 17:2, 3) Ācɛ O Yɛce Ukraist ku eko aflɛyi a, miyɛ aɛlā ɔkwɛyi nyā klla gbolo ce Alelekwu Ihɔ a, kóō ta uwa abɔ jɛyi Ɛlā ku Ɔwɔico. É jila ɛlā má lɔɔlɔhi, o ya ɛɛ kéē má ku aɛlā ō nwu nyā ŋma ipu Ubáyíbu. (Ācot. 17:11, 12; Uhíb. 5:14) Ó wɛ ohigbu ɛgɛ nɛ ɔtu gē ya uwa lɛ a foofunu, ya ɛɛ néē lɛ ɔtu okpoce a ŋ, é kē gba Ujehofa ɛ̄gbā, ohigbu eeye néē gē lɛ eko duuma néē jila mla ācɛ ɔlɛ Ohɔnyɛta ɔmpa uwa ŋ. Ikɔkɔ ɔɔma a, é lɛ ɔtu okpoce, ohigbu ka é ‘jé ɔkwɛyi lɛyikwu Ɔwɔicō.’—Ukól. 1:9, 10.

7. Ɛgɛnyá nōo kpɔtuce aɛlā ɔkwɛyi nɛ Ubáyíbu gē nwu a gáā ta alɔ abɔ a?

⁷ Ɔkwɛyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu a i gē piyabɔ ŋ. (Aíjē 119:160) Ocabɔ mafu, ɔkwɛyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu a, i gē piyabɔ ɔdaŋ ku ɔyinɛ alɔ duuma lɛ odee ya nōo kwu alɔ iyē amāŋ eko nɛ ó lɛ ɔdobɔbi nɛhi éyi ya ŋ. É kē i piyabɔ eko duuma nɛ alɔ gbɔɔ ō má unwalu ŋ. Ó lɛ a, alɔ cika ō jé aɛlā nɛ Ubáyíbu gē nwu a lɔɔlɔhi klla kpɔtuce ka é wɛ ɔkwɛyi. Ɔdaŋ ku alɔ kpɔtuce aɛlā nɛ Ubáyíbu gē  nwu a lɔfu lɔfu, alɔ i gáā ma Ujehofa ta eko duuma nɛ āhɔ̄ le lɔnɔ tu alɔ ŋ. Ɛgɛnyá nɛ a géē ya, ku a kpɔtuce lɔfu lɔfu ku ɛlā nɛ a yɔ i nwu a wɛ ɔkwɛyi a?

8. Ɛgɛ nɛ ɔkpá ku 2 Utímōti 3:14, 15 mafu a, ɛgɛnyá nɛ Utimoti gáā miyɛ cɛ kli ka anuɔ lɛ ɔkwɛyi a jé ɛ ma?

⁸ Utimoti kpɔtuce ka anuɔ lɛ ɛlā ɔkwɛyi a jé ɛ. Ɛgɛnyá nɛ ó bi le jé a? (Jé 2 Utímōti 3:14, 15.) Ɛ́nɛ́ nu mla ɛ́nɛ́ nu nɔnyakwuɔcɛ wɛ ācɛ aflɛyi nōo nwu ɔ “ɛlɔ̄ɔwɔicō otīīhɔ ā.” Amáŋ ó lɛ aafu ŋ, anu abɔyi nu lɛ eko taajɛ mla ɛjɛɛji ɔfu ku nu kóō klɔcɛ ku ɛlā ɔkwɛyi a lɔɔlɔhi. Ohigbu ɔɔma a, ó gáā “miyɛ cɛ̄ . . . kli” ku ɛlā a wɛ ɔkwɛyi. Igbihaajɛ, Utimoti, ɛ́nɛ́ nu mla ɛ́nɛ́ nu nɔnyakwuɔcɛ gáā lɛ ɛlā ɔkwɛyi a jé. Ó lɛ aafu ŋ, ihɔtu nɛ ayikpo ku Ukraist mafu a lɛ abɔ kwu Utimoti ɔtu nɛhi, ɛnyā cɛ lɛ ɔ kóō lɛ eko taajɛ klla ta ayinɛ nu abɔ ipu ujɔ. (Ufíl. 2:19, 20) Amáŋ, ó wɛ ohigbu ihɔtu nɛ Utimoti lɛ lɛ ācɛ a, ya ɛɛ nɛ ó kpɔtuce Ujehofa a nóó. Ó kpɔtuce Ujehofa ohigbu ka ó jé ka aɛlā nɛ ó nwu ŋma Ubáyíbu a wɛ ɔkwɛyi, ɛnyā kē ya kóō dɔka ō kwu piya oklobiya ku Ujehofa. Awɔ a kē cika ō klɔcɛ ku Ubáyíbu lɔɔlɔhi klla wa i miyɛ cɛ kli, ka aɛlā nōó gē nwu lɛyikwu Ujehofa a wɛ ɔkwɛyi.

9. Aɔdā ō cɛgbá kpɔcii ɛta nyá nɛ a cika ō jé a?

⁹ Ó lɛ aɔdā ō cɛgbá kpɔcii ɛta nɛ a cika ō jé, ó ya ɛɛ ku a jé ɛnyā. Aflɛyi, a cika ō kpɔtuce lɔfu lɔfu ka Ujehofa ya ɛjɛɛji odee a. (Oyɛb. 3:14, 15; Uhíb. 3:4; Mafú 4:11) Ɔmpa, a cika ō jé ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ a kpɔtuce ka Ubáyíbu wɛ ɛlā ku Ɔwɔico nɛ ó je lɛ alɛɛcɛ. (2 Utím. 3:16, 17) Ɔmɛta, a cika ō cɛ kpɔcii ka Ujehofa lɛ ígwu ku ācɛ nōo yɔ i gba ɔ ɛ̄gbā icɛ. Ígwu ɔɔma kē wɛ Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa a. Ukraist kē i ma ɔwɛ fu lɛ uwa a. (Ayis. 43:10-12; Ujɔ́n. 14:6; Ācot. 15:14) Ō jé aɔdā ɔkwɛyi nōo cɛgbá nyā, i wɛ ku a géē jé ɛjɛɛji odee lɛyikwu Ubáyíbu nóó. Ɔdā nɛ a cika ō ya a, wɛ ō ceyitikwu ya ku “ɔtu [amāŋ ɔfu ku ɛlá ō gbo]” ku uwɔ kóō lɔfu nɛɛnɛhi, o ya ɛɛ ku a wa i miyɛ cɛ kli ku ɛlā nɛ a nwu a, anu wɛ ɛlā ɔkwɛyi a.—Uróm 12:1.

10. Ɔdi ɔhá nɛ alɔ cika ō ya, abɔ alɔ lɛ ɔkwɛyi a jé ɛ ma?

¹⁰ Ɔdaŋ ku a gáā kpɔtuce ka ɛlā nɛ alɔ ka lɛyikwu Ɔwɔico, Ubáyíbu mla ācɛ ɔlɛ Ɔwɔico a wɛ ɔkwɛyi, a cika ō lɔfu bi Ubáyíbu le ta ācɛ ɔhá ɔbɔ kéē kpɔtuce aɛlā ɔkwɛyi nyā duu. Ɔdiya a? Ohigbu ku alɔ wɛ ayikpo ku Ukraist, alɔ lɛ uklɔ ō nwu ācɛ nōo géē cɛ ō jahɔ tu alɔ a ɛlā ɔkwɛyi a. * (1 Utím. 4:16) Abɔ alɔ kē yɔ i ceyitikwu ku alɔ ta ācɛ ɔhá abɔ kéē kpɔtuce ku aɛlā ku Ubáyíbu wɛ ɔkwɛyi a, ó géē yɔ i cɛ lɛ alɔ kpɔtuce aɛlā ɔkwɛyi a lɔfu lɔfu fiyɛ.

11. Ocabɔ nyá nɛ Upɔlu le taajɛ eko nɛ ó yɔ i nwu ācɛ ɛlā a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā gbla ɔ ya a?

¹¹ Eko nɛ ɔyikpo Upɔlu yɔ i nwu ācɛ ɛlā a, ó nwu uwā ɛlā ɔkwɛyi lɛyíkwu Ujísɔ̄si ɔwɛ néē géē miyɛ ɛlā a cɛ. Ó bi ɛlā ŋma ɔkpá ku íne ku Umosisi mɛmla ipu aɔkpá ku acomɛɛbɛ a, lɛ ɛlā ta uwa eyī peee kéē klla miyɛ ɛlā a cɛ. (Ācot. 28:23) Ɛgɛnyá nɛ alɔ géē gbla Upɔlu ya eko nɛ alɔ yɔ i nwu ācɛ ɔhá ɔkwɛyi a? Alɔ i cika ō da uwa ɔdā nɛ Ubáyíbu gē nwu a anca ŋ. Alɔ cika ō ta ācɛ nɛ alɔ gē klɔcɛ mla uwa a abɔ kéē klɔcɛ klla gbɛla tu ɛlā néē yɔ i nwu ŋma ipu Ubáyíbu a lɔɔlɔhi. Alɔ dɔka kéē miyɛ ɔkwɛyi a cɛ, ó wɛ ohigbu ka é yɔ i lɛ ojilima ce alɔ ŋ, amáŋ ohigbu ka é lɛ aɛlā a klɔcɛ, klla wa i má ku aɛlā néē yɔ i nwu lɛyikwu Ɔwɔico ku alɔ nōo yihɔtu alɔ a wɛ ɔkwɛyi.

12-13. Ɛgɛnyá nɛ aɛ́nɛ́ mla aadā géē ta ayipɛ ɔlɛ uwa abɔ kéē hayi kpaakpa ipu ɔkwɛyi a?

¹² Ó lɛ aafu ŋ, aɛ́nɛ́ mla aadā dɔka ku ayipɛ ɔlɛ uwa kéē yɔ ipu ɔkwɛyi a. A lɔfu gē gbɛla ka ɔdaŋ ka ayipɛ ɔlɛ uwɔ lɛ aɔya olɔhi lɛ ipu ujɔ, ka aɔya a géē ta uwa abɔ kéē lɛ ɔtu okpoce olɔfu. Amáŋ, ɔdaŋ ku a dɔka ku ayipɛ ɔlɛ uwɔ kéē kpɔtuce ka ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a wɛ ɔkwɛyi, ó lɛ ɔdā néē cika ō ya fiyɛ aɔya olɔhi ō lɛ. É cika ō lɛ ɛma olɔhi ku abɔyi uwa mla Ɔwɔico klla kpɔtuce ka aɛlā nɛ Ubáyíbu gē nwu a wɛ ɔkwɛyi.

¹³ Ɔdaŋ ka aɛ́nɛ́ mla aadā dɔka ō nwu ayipɛ ɔlɛ uwa ɔkwɛyi lɛyikwu Ɔwɔico, é cika ō lɛ ocabɔ a taajɛ lɛ ayipɛ a, ŋma lɛ ō wɛ ācɛ ō klɔcɛ ku Ubáyíbu lɔɔlɔhi. É cika ō lɛ eko taajɛ kéē gbɛla lipu lipu lɛyikwu ɔdā néē gē nwu a. Cɛɛ ó géē tɔɔtɛ lɛ uwa ō nwu ayipɛ ɔlɛ uwa kéē ya ɛgɔɔma duu. É cika ō nwu ayipɛ ɔlɛ uwa ɛgɛ néē gē bi aɔdā nɛ alɔ gē bi le jila aɛlā má a le yuklɔ, ɔwɛ néē gē bi le nwu ācɛ néē gē ya oklɔcɛ mla uwa a. Ɔdaŋ kē gē ya lɛ a, é géē ta ayi uwa abɔ kéē yihɔtu ku Ujehofa klla kpɔtuce ka ó yɔ i bi “ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ nēé cíkā ō lɛ ɔtū ce ɔ́, nōo jéeyī” a yɔ i ta alɔ abɔ ku alɔ jɛyi ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a. (Umát. 24:45-47) Aɛ́nɛ́ mla aadā, aa cika ō  nwu ayipɛ ɔlɛ aa aɛlā ɔkwɛyi ligii ligii nōo yɔ ipu Ubáyíbu foofunu ŋ. Amáŋ, aa ta uwa abɔ kéē gáā lɛ ɔtu okpoce olɔfu. Aa kē i ya ɛnyā ŋma lɛ ō nwu uwa lɛyikwu “ɛlá nɛ̄ Ɔwɔicō gbo tayínū ā,” ɛgɛ nɛ ihayi mla ɔwɛ néē gē nwu ɛlā fiya fiya lɛ a.—1 Ukɔ́r. 2:10.

14. Ɔdiya nɛ alɔ cika ō klɔcɛ ku aakacɛ ku Ubáyíbu a? (Má ikpati nōo kahinii: “ A Je Aakacɛ Nyā Teyi Peee Gla A?”)

¹⁴ Aakacɛ ku Ubáyíbu wɛ aya ō cɛgba nɛhi ku Ɛlā ku Ɔwɔico. Ó gē ta alɔ abɔ ku alɔ lɛ ɔtu kpoce Ujehofa lɔfu lɔfu. Aakacɛ nyá ya ku ɔtu okpoce ku uwɔ kóō lɔfu a? A lɔfu ka ku aakacɛ lɛyikwu “eko nɛ̄ ɛcɛ gáā mɛ ā” nɛ. (2 Utím. 3:1-5; Umát. 24:3, 7) Aakacɛ nyá nōo ya jila ɛ ma, lɔfu ya ku ɔtu okpoce ku uwɔ kóō lɔfu a? Ocabɔ mafu, a lɔfu ka ɛgɛ nɛ aakacɛ nōo yɔ ipu ɔkpá ku Udánīyɛ̄lu ɛyi 2 amāŋ Udánīyɛ̄lu ɛyi 11 a ya jila eko ikee, klla yɔ i ya jila babanya a? * Ɔdaŋ ku a lɛ ɔtu okpoce olɔfu, ohigbu aɛlā nɛ a nwu ŋma ipu Ubáyíbu a, ɔtu okpoce ɔɔma i gáā kwū gboogboo ŋ. Leyi yɛ ocabɔ ku ayinɛ alɔ néē ya uwa ŋmo ipu éwo ku Ugermany ɛpleeko ku Ɛfú Ō Kpo Ku Oduudu Ɛcɛ Ɔmpa a. Naana néē jɛyi ku oduudu aakacɛ lɛyikwu eko amoomɛ a ŋ ma a, é ceyitikwu kpɔtuce Ɛlā ku Ɔwɔico kpɔ.

15-17. Ɛgɛnyá nōo klɔcɛ ku Ubáyíbu je ɔfu iyē lɛ ayinɛ alɔ, eko nɛ igɔmɛnti ku Unazi yɔ i ya uwa ŋmo a?

¹⁵ Eko nɛ igɔmɛnti ku Unazi yɔ i lé ɔcɛ́ ajɛ ku Ugermany a, é lɛ ayinɛ alɔ alɛwa kpo tu inu agba. Uhitler mla Uheinrich Himmler nōo wɛ ɔcɛ nɛhi éyi ipu igɔmɛnti a gē wɔtu Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa nɛɛnɛhi. Ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi ka ku Uhimmler da ayinɛ alɔ nɔnya ōhī nōo yɔ inu agba a kahinii: “Ujehofa ka aa lɔfu gē lé ɔcɛ́ ɔkpanco, amáŋ alɔ a gē lé ɔcɛ́ ipu ɛcɛ nyā a! Alɔ gē mafu lɛ a ɔcɛ nōo gē lɔtu fiyɛ duu a, ɔdaŋ ku aa nōo wɛ Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa nɛɛ, kɛɛ ku alɔ nōo wɛ igɔmɛnti ku Unazi a!” Ɔdi ta ācɛ ɔlɛ Ujehofa abɔ kéē hayi kpaakpa a?

¹⁶ Ācɛ Ō Klɔcɛ Ku Ubáyíbu eko ɔɔma jé ku Ajɔɔcɛ ku Ɔwɔico gbɔɔ ō lé ɔcɛ́ ŋma ihayi ku 1914 ɛ. Ohigbu ɛnyā, ó ya uwa eyijii eko néē  yɔ i ya uwa ŋmo nɛɛnɛhi a ŋ. Ācɛ ɔlɛ Ujehofa klla jé kpɔcii ka ó lɛ igɔmɛnti ku ɔlɛɛcɛ duuma nōo géē ci Ɔwɔico ŋma ō ya ɔdā nɛ ó tine a ŋ. Uhitler i je ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā ɔkwɛyi cataajɛ amāŋ lɛ igɔmɛnti ɔhá kwaajɛ nōo géē lɔfu fiyɛ Ajɔɔcɛ ku Ɔwɔico ŋ. Ayinɛ alɔ kpɔtuce lɔfu lɔfu ka ɛgɛ duuma nōó lɛ, igbihaajɛ ɔcɛ́ ō ce ku Uhitler géē mɛ.

¹⁷ Ɔdā néē kpɔtuce ɔ nyā le ya ɔkwɔɔkwɛyi. Ó gboji ŋ, igɔmɛnti ku ācɛ Unazi kwu cataajɛ. Uheinrich Himmler gbɔɔ ō kwinya ku oyeeyi ku nu, naana nɛ ó ka gbɔbu kahinii: “Alɔ a gē lé ɔcɛ́ ipu ɛcɛ nyā a.” Abɔ ó yɔ i kwinya a, ó gáā lɛ ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Ulübke má nōo wɛ alagba gbɔbu, ó kē jé ka ó wɛ Ɔcɛ Ocijali Ku Ujehofa. Abɔ le hɛ Uhimmler iye nɛɛnɛhi, ó lɛ ɔka da ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ Ulübke kahinii: “Ó lɛ a, Ɔcɛ Ō Klɔcɛ Ku Ubáyíbu, ɔdi nɛ a gbɛla ka ó géē ya babanya a?” Ɔyinɛ alɔ Ulübke kwu ɔ ta Uhimmler eyī peee ka Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa jé peee gbɔbu ku igɔmɛnti ku Unazi géē wa oŋmɛyi, ka é klla géē hɛ uwa ta. Uhimmler nyā ka ɔdobɔbi alɛwa lɛyikwu Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa gbɔbu ɛ. Amáŋ igbɛnya a, ó jé ɔdā duuma ō ka gɛ ŋ. Igbihaajɛ a, ó kwu iyi nu u ŋmo. Ɔdi nɛ ɛnyā nwu alɔ a? Ō klɔcɛ ku Ubáyíbu mla aakacɛ ku nu, géē ta alɔ abɔ kpɔtuce Ɔwɔico lɔfu lɔfu klla hayi kpaakpa eko duuma néē gbɔɔ ō ya alɔ ŋmo.—2 Upít. 1:19-21.

18. Ɛgɛ nɛ Ujɔ́ni 6:67, 68 mafu a, ɔdiya nɛ alɔ cɛgbá ō “jé ɔdā nōo wɛ ɔkwɛ̄yi nōo í yá kú [alɔ] kɛpɔ̄ okpaakpa” nɛ Upɔlu ta ɔkpá lɛyikwu ɔ a?

¹⁸ Ɔdaŋ ku alɔ mafu ihɔtu lɛ ayinɛ alɔ, ó gē mafu ku alɔ wɛ Ācɛ O Yɛce Ukraist ɔkwɛyi. Alɔ klla cɛgbá ō “jé ɔdā nōo wɛ ɔkwɛ̄yi nōo í yá kú [alɔ] kɛpɔ̄ okpaakpa glá.” (Ufíl. 1:9) Amáŋ, ɔdaŋ ku alɔ i ya lɛ a ŋ, ɛlā nɛ “ācɛ nēe gē plla ācɛ,” bɛɛka ɛnɛ ācɛ ō cigbihi kwu ɛ̄gbā ō gbā ku Ujehofa “ka aá gē nwū ācɛ” a, lɔfu lɛ abɔ kwu alɔ iye. (Āfi. 4:14) Eko nɛ ayikpo ku Ujisɔsi alɛwa ta ku aa yɛce ɔ gɛ ŋ ma, Upita kɛla ɔwɛ nōo mafu peee ka ó kpɔtuce ka Ujisɔsi “lɛ ɛlā nōo gē je oyēeyī opiyóó” a. (Jé Ujɔ́ni 6:67, 68.) Naana nɛ Upita í jɛyi ku ɛjɛɛji ɛlā nɛ Ujisɔsi yɔ i ka eko ɔɔma ɛ ŋ ma a, ó yɔ kwu Ujisɔsi kpɔ, ohigbu ka ó jé ɔkwɛyi lɛyikwu Ukraist a. Awɔ a lɔfu ya ku ɔtu nɛ a kpoce ɛlā nɛ Ubáyíbu ka a kóō lɔfu duu. Ɔdaŋ ku a ya lɛ a, ɔtu okpoce ku uwɔ géē lɔfu ipu āhɔ̄ duuma, a klla géē ya ku ācɛ ɔhá kóō lɛ ɔtu okpoce olɔfu duu.—2 Ujɔ́n. 1, 2.