1. Kʼaru naqaj xyeebʼal naq nokooʼaatinak chirix «li yaal»?

«CHANRU xaanaw li yaal?». «Ma xatyoʼlaak saʼ li yaal?». «Jarubʼ chihabʼ aawokik saʼ li yaal?». Maare ak xeʼxbʼaanu qe ebʼ li patzʼom aweʼ malaj laaʼo xoopatzʼok re. Abʼan, kʼaru naqaj xyeebʼal naq nokooʼaatinak chirix «li yaal»? Naq nokooʼaatinak chirix li yaal, yooko chi aatinak chirix li naqapaabʼ, chanru naqaloqʼoni ru li Yos ut chirix chanru naqabʼeresi li qayuʼam. Naq naqaye naq junaq li kristiʼaan wank saʼ «li yaal» yooko xyeebʼal naq naxnaw li naxkʼut li Santil Hu ut naxyuʼami. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, inkʼaʼ naxpaabʼ li bʼalaqʼil naʼlebʼ, ut usta aj maak, naxkʼe xqʼe chi wank saʼ tiikilal (Juan 8:32).

2. Joʼ naxye saʼ Juan 13:34, 35, kʼaru naʼekʼasink rehebʼ li poyanam chi ok saʼ li yaal?

² Kʼaru kiʼekʼasink aawe chi ok saʼ li yaal? Maare saʼ xkʼabʼaʼ naq chaabʼilebʼ xnaʼlebʼ laj testiiw re li Jehobʼa (1 Ped. 2:12). Malaj saʼ xkʼabʼaʼ naq nekeʼxkʼutbʼesi li tzʼaqal rahok. Aʼin nekeʼxjultika li xeʼwulak xbʼeen sut saʼ li Chʼutlebʼaal Kabʼl ut inkʼaʼ li kiyeemank saʼ li chʼutam. Ut li naʼlebʼ aweʼ moko naxsach ta qachʼool xbʼaan naq li Jesús kixye naq tnawmanq anihebʼ li xtzolom wi nekeʼxra ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ (taayaabʼasi Juan 13:34, 35). Abʼan, wi naqaj naq kawaq li qapaabʼal toj wank kʼaru tento tqabʼaanu.

3. Kʼaru raj tkʼulmanq wi li qapaabʼal nachalk yal saʼ xkʼabʼaʼ li rahok li nekeʼxkʼutbʼesi ebʼ li qechpaabʼanel?

³ Abʼan li qapaabʼal moko kaʼaj tawiʼ tchalq saʼ xkʼabʼaʼ li rahok li nekeʼxkʼutbʼesi chiribʼilebʼ ribʼ ebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel. Kʼaʼut? Qayehaq naq jun li cheekel winq malaj jun aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink natʼaneʼk saʼ jun li nimla maak, naxtzʼeqtaana li Jehobʼa malaj nokooxrahobʼtesi ut naxye qe naq moko wanko ta  saʼ li yaal. Kʼaru raj tqabʼaanu wi tkʼulmanq aʼin? Ma tchʼinaaq qachʼool ut tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa? Aweʼ naxkʼut chiqu naq, wi naqaj naq kawaq li qapaabʼal, tento naq li qapaabʼal tchalq saʼ xkʼabʼaʼ naq wanko tzʼaqal saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa ut moko saʼ xkʼabʼaʼ ta li nekeʼxbʼaanu ebʼ li junchʼol. Li qapaabʼal chanchan jun li ochoch li moko yal yiibʼanbʼilaq ta rikʼin li kʼaʼaq re ru «li najukʼeʼk saʼ junpaat» joʼ li naqekʼa ut li naqakʼoxla, tento bʼan naq yiibʼanbʼilaq rikʼin li kʼaʼaq re ru «li inkʼaʼ najukʼeʼk» joʼ li naqatzol saʼ li Santil Hu ut li naʼlebʼ li chʼolchʼo chiqu chirix li Jehobʼa. Tento naq tqapaabʼ chi anchal qachʼool naq tzʼaqal yaal li naxkʼut li Santil Hu chirix li Jehobʼa (Rom. 12:2).

4. Joʼ naxye saʼ Mateo 13:3-6, 20, 21, kʼaru nakʼulmank rikʼin wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan naq nekeʼyaleʼk rix li xpaabʼal?

⁴ Li Jesús kixye naq wank ani tixkʼulubʼa li yaal «chi sa saʼ xchʼool», abʼan naq tchalq li chʼaʼajkilal saʼ xbʼeen tjukʼeʼq li xpaabʼal (taayaabʼasi Mateo 13:3-6, 20, 21). Maare inkʼaʼ kinumeʼk saʼ xchʼool naq xtaqenkil li Jesús tixkʼam chaq chʼaʼajkilal ut yalbʼaʼix saʼ xbʼeen (Mat. 16:24). Malaj kixkʼoxla naq junaq aj paabʼanel junelik sa nawank ut naʼosobʼtesiik. Abʼan, saʼ li ruuchichʼochʼ aʼin, chiqajunilo naqakʼul li rahilal. Wi najalaak li qawanjik naru naxsach chiqu li sahil chʼoolejil (Sal. 6:7; Ecl. 9:12).

5. Chanru nekeʼxkʼutbʼesi li xkʼihalil ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos naq nekeʼxpaabʼ chi anchalebʼ xchʼool naq wankebʼ saʼ li yaal?

⁵ Li xkʼihalil ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxpaabʼ chi anchalebʼ xchʼool naq wankebʼ saʼ li yaal. Kʼaʼut naqaye aʼin? Xbʼaan naq inkʼaʼ najukʼeʼk li xpaabʼalebʼ naq junaq li hermaan naxtochʼ xchʼoolebʼ malaj naxbʼaanu junaq li naʼlebʼ li moko naxkʼulubʼa ta li Yos (Sal. 119:165). Naq nekeʼxnumsi junaq li yalbʼaʼix moko najukʼeʼk ta li xpaabʼalebʼ, nakawuuk bʼan chiʼus (Sant. 1:2-4). Kʼaru tento tqabʼaanu wi naqaj naq joʼkanaq ajwiʼ li qapaabʼal?

6. Bʼar chalenaq chaq li xpaabʼalebʼ li xtzolom li Kriist saʼ xkutankilebʼ li apóstol?

⁶ Li xpaabʼalebʼ li xtzolom li Jesús li xeʼwank saʼ xkutankilebʼ li apóstol chalenaq chaq saʼ li Santil Hu ut saʼ li xkʼutum li Kriist, malaj saʼ «li xyaalalil li Chaabʼil Esilal» (Gál. 2:5). Li yaal aʼin, aʼan chixjunil li naqapaabʼ ut saʼ xyanq wank ajwiʼ li naʼlebʼ li naʼaatinak chirix li xkamik ut li xwaklijik wiʼ chik chi yoʼyo li Kriist. Chʼolchʼo chaq chiru li apóstol Pablo naq tzʼaqal yaal li naʼlebʼ aweʼ. Kʼaʼut naqanaw aʼin? Xbʼaan naq naroksi chaq li Santil Hu re xchʼolobʼankil «naq tenebʼanbʼil chaq saʼ xbʼeen li Kriist xkʼulbʼal li rahilal ut wakliik wiʼ chik saʼ xyanqebʼ li kamenaq» (Hech. 17:3). Ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel xeʼxkʼulubʼa li naʼlebʼ aʼin ut xeʼxtzʼaama li santil musiqʼej re xtawbʼal ru li Raatin li Yos. Xeʼxtzʼili rix re xnawbʼal ma chalenaq saʼ li Santil Hu (Hech. 17:11, 12; Heb. 5:14). Moko saʼ xkʼabʼaʼ ta li nekeʼxkʼoxla ut nekeʼrekʼa nachalk li xpaabʼalebʼ chi moko nekeʼkʼanjelak chiru li Yos yal saʼ xkʼabʼaʼ naq nekeʼruuk rochbʼeninkilebʼ li junchʼol chi aj paabʼanel. Li xpaabʼalebʼ nachalk bʼan saʼ xkʼabʼaʼ «xnawbʼal ru li Yos» (Col. 1:9, 10).

7. Kʼaru rusilal naqataw naq li qapaabʼal nachalk saʼ xkʼabʼaʼ li naʼlebʼ li naxkʼut li Santil Hu?

⁷ Li yaal li natawmank saʼ li Santil Hu maajunwa najalaak (Sal. 119:160). Jun eetalil, moko najalaak ta li naxkʼut li Santil Hu usta junaq li hermaan naxtochʼ qachʼool malaj natʼaneʼk saʼ jun li nimla maak, chi moko naq wanko saʼ chʼaʼajkilal. Joʼkan naq tento tqatzʼil rix chiʼus li naxye li Santil Hu ut tqapaabʼ chi anchal qachʼool naq tzʼaqal yaal li naxkʼut. Joʼ naq li xxeʼ junaq li cheʼ li xeʼinbʼil chiʼus saʼ chʼochʼ naxtenqʼa naq nachalk li kaqsut-iqʼ, joʼkan ajwiʼ  tooxtenqʼa li qapaabʼal chiruhebʼ li chʼaʼajkilal wi chalenaq saʼ xkʼabʼaʼ li naʼlebʼ li naxkʼut li Santil Hu. Kʼaru chik tqabʼaanu re xpaabʼankil chi anchal qachʼool naq wanko saʼ li yaal?

8. Joʼ naxchʼolobʼ saʼ 2 Timoteo 3:14, 15, kʼaʼut naq laj Timoteo naxpaabʼ chaq chi anchal xchʼool naq wank saʼ li yaal?

⁸ Chʼolchʼo chaq chiru laj Timoteo naq wank saʼ li yaal. Kʼaʼut naq naxpaabʼ chaq aʼin? (Taayaabʼasi 2 Timoteo 3:14, 15). Li xnaʼ ut li xnaʼchin (rixaʼan) xeʼxkʼut chiru li naxye «li Santil Hu». Abʼan relik chi yaal naq laj Timoteo kixkʼe xhoonal ut xmetzʼew re xtzʼilbʼal rix li Santil Hu. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin, kixpaabʼ chi anchal xchʼool naq saʼ li Raatin li Yos natawmank li yaal. Moqon, rochbʼen li xnaʼ ut li xnaʼchin xeʼxtzol li naʼlebʼ li kixkʼut li Jesús. Chʼolchʼo naq sachso xchʼool kikanaak naq kiril naq ebʼ li xtzolom li Jesús nekeʼxra ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ ut chi anchal xchʼool kiraj wank rikʼinebʼ ut xtenqʼankilebʼ (Filip. 2:19, 20). Abʼan li xpaabʼal moko kichalk ta saʼ xkʼabʼaʼ li rahok li kirekʼa chirixebʼ li junchʼol, kichalk bʼan saʼ xkʼabʼaʼ naq chʼolchʼo chiru naq tzʼaqal yaal li naxkʼut li Santil Hu ut aʼin kitenqʼank re chi wank saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa. Laaʼo ajwiʼ tento tqatzol li naxkʼut li Santil Hu chirix li Jehobʼa, ut tqatzʼil rix kʼaʼut naqapaabʼ li naxye li Raatin li Yos.

9. Bʼar wank li oxibʼ chi naʼlebʼ tento tqapaabʼ chi anchal qachʼool?

⁹ Aajel ru naq tqapaabʼ chi anchal qachʼool oxibʼ li naʼlebʼ li qʼaxal wank xwankil. Xbʼeen, naq li Jehobʼa aʼan laj Yobʼtesinel re chixjunil li kʼaʼaq re ru (Éx. 3:14, 15; Heb. 3:4; Apoc. 4:11). Xkabʼ, naq saʼ li Santil Hu natawmank li chaabʼil esil li naxkʼe li Yos choʼq rehebʼ li poyanam (2 Tim. 3:16, 17). Ut rox, naq aʼanebʼ laj testiiw re li Jehobʼa li nekeʼloqʼonink re li Yos ut naq li Kriist najolomink rehebʼ (Is. 43:10-12; Juan 14:6; Hech. 15:14). Re xpaabʼankil chi anchal qachʼool ebʼ li naʼlebʼ aweʼ, moko aajel ta ru naq numtajenaqaq li qanawom chirix li Santil Hu. Li naqaj laaʼo aʼan roksinkil li qanawom «chi tzʼaqal re ru» re xpaabʼankil chi anchal qachʼool naq wanko saʼ li yaal (Rom. 12:1, Wy).

10. Naq ak naqanaw chik li yaal, kʼaru raj tento tqanaw xbʼaanunkil?

¹⁰ Naq ak chʼolchʼo chiqu naq yaal li nayeemank chirix li Jehobʼa, li Santil Hu ut li xtenamit li Yos, tento naq tqanaw roksinkil chiʼus li Santil Hu re xchʼolobʼankil chiruhebʼ li junchʼol kʼaʼut naqapaabʼ aʼin. Kʼaʼut? Xbʼaan naq joʼ aj paabʼanel tenebʼanbʼil saʼ qabʼeen xkʼutbʼal chiruhebʼ li nekeʼabʼink qe li yaal li natawmank saʼ li Santil Hu (1 Tim. 4:16). * Ut naq naqayal xbʼaanunkil naq teʼxpaabʼ naq saʼ li Santil Hu natawmank li yaal, qʼaxal nakawuuk li qapaabʼal.

11. Kʼaru li eetalil kixkanabʼ laj Pablo naq kixtzolebʼ li junchʼol?

¹¹ Naq li apóstol Pablo kixkʼut chaq li yaal chiruhebʼ li junchʼol, «yalyo xqʼe chi xqʼunbʼesinkil xchʼoolebʼ chirix li Jesus rikʼin li naxye li xChaqʼrabʼ laj Moisés ut ebʼ li Propeet» (Hech. 28:23). Chanru tqakʼam qe rikʼin laj Pablo naq tqakʼut li yaal chiru junaq li kristiʼaan? Miqakʼut chiru kaʼajwiʼ li naxye li Santil Hu. Tento tqatenqʼa chi naʼlebʼak chirix li naxtzol ut chi joʼkan tjiloq chixkʼatq li Yos. Moko naqaj ta naq tixkʼulubʼa li yaal yal saʼ xkʼabʼaʼ naq naroxloqʼi qu, naqaj bʼan naq tixkʼulubʼa saʼ xkʼabʼaʼ naq naxpaabʼ chi anchal xchʼool naq tzʼaqal yaal li naxtzol chirix li Qayos.

12, 13. Kʼaru teʼruuq xbʼaanunkil ebʼ li naʼbʼej yuwaʼbʼej re naq ebʼ li ralal xkʼajol junelik teʼwanq saʼ li yaal?

¹² Ex naʼbʼej yuwaʼbʼej, peʼyaal naq nekeeraj naq leeralal eekʼajol junelik teʼwanq saʼ li yaal? Maare laaʼex nekeekʼoxla naq wi leeralal eekʼajol teʼwanq ramiiw saʼ li chʼuut, kawaqebʼ li xpaabʼal. Abʼanan, wi nekeeraj naq ebʼ aʼan teʼxpaabʼ chi anchalebʼ xchʼool naq wankebʼ saʼ li yaal, toj wank kʼaru naʼajmank chiruhebʼ. Aajel ru naq teʼwanq saʼ amiiwil rikʼin li Jehobʼa ut chʼolchʼooq chiruhebʼ naq saʼ li Santil Hu natawmank li yaal.

¹³ Wi nekeeraj xkʼutbʼal li yaal chiruhebʼ, tento naq teekʼutbʼesi naq laaʼex nekeekʼe eechʼool chi xtzolbʼal li Santil Hu. Kʼehomaq eehoonal chi xkʼoxlankil rix li nekeetzol. Chi joʼkan texruuq xkʼutbʼal chiruhebʼ leeralal eekʼajol chi xbʼaanunkil aʼin. Kʼutumaq chiruhebʼ chanru roksinkil li kʼanjelobʼaal re tzolok joʼ nekeebʼaanu rikʼinebʼ leetzolom. Chi joʼkaʼin, teetenqʼahebʼ leeralal eekʼajol chi xraabʼal li Jehobʼa ut chi xpaabʼankil naq li Yos naroksi li moosej tiik xchʼool ut wank xnaʼlebʼ re xchʼolaninkil ebʼ li xmoos (Mat. 24:45-47). Meekʼut chiruhebʼ kaʼajwiʼ li naxye li Santil Hu. Tenqʼahomaqebʼ bʼan chi xnawbʼal «li xchamal xkʼaʼuxl li Yos» aʼ yaal li xchihabʼebʼ ut chanru nekeʼxtaw ru, ut chi joʼkan teʼkawuuq li xpaabʼal (1 Cor. 2:10).

14. Kʼaʼut naq tento raj tqatzʼil rix ebʼ li propesiiy li natawmank saʼ li Santil Hu? (Chaawil ajwiʼ li kaaxukuut « Ma tooruuq raj xchʼolobʼankil ebʼ li propesiiy aʼin?»).

¹⁴ Ebʼ li propesiiy li natawmank saʼ li Santil Hu wank ajwiʼ xwankil ut nokooʼeʼxtenqʼa chi xkawubʼresinkil li qapaabʼal chirix li Jehobʼa. Bʼar wank ebʼ li propesiiy li naxkawubʼresi li qapaabʼal? Maare li nekeʼaatinak chirix li «rosoʼjikebʼ li kutan» (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7). Abʼan ebʼ li propesiiy li ak xeʼtzʼaqlok ru naru ajwiʼ nekeʼxkawubʼresi li qapaabʼal. Jun eetalil, ma tooruuq raj xchʼolobʼankil chanru ak xtzʼaqlok ru ut chanru yook chi tzʼaqlok ru ebʼ li propesiiy li natawmank saʼ li tasal 2 ut 11 re li hu Daniel? * Wi li qapaabʼal chalenaq saʼ li naʼlebʼ li naxkʼut li Santil Hu, tooruuq xkuybʼal yalaq kʼaru chi yalbʼaʼix. Qilaq li kikʼulmank rikʼinebʼ li hermaan li qʼaxal kaw xeʼrahobʼtesiik chiru li xkabʼ nimla yalok u saʼ li tenamit Alemania. Usta inkʼaʼ nekeʼxtaw chaq ru chiʼus ebʼ li propesiiy li naʼaatinak chirix li rosoʼjikebʼ li kutan, jwal kaw chaq li xpaabʼalebʼ chirix li naxye li Santil Hu.

15-17. Chanru kixkawubʼresi li xpaabʼal ebʼ li hermaan xtzolbʼal li Santil Hu naq yookebʼ chaq chi rahobʼtesiik xbʼaan ebʼ laj nazi?

¹⁵ Saʼ li tenamit Alemania, chi mil ebʼ li hermaan xeʼkʼeheʼk saʼ tzʼalam bʼarwiʼ xeʼmineʼk ru chi kʼanjelak chi kaw. Laj Hitler ut laj Heinrich Himmler li najolomink chaq rehebʼ laj SS, jun chʼuut aj puubʼ, qʼaxal xikʼ nekeʼril chaq ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa. Jun li hermaan ixq kixseeraqʼi naq laj Himmler kixye rehebʼ jun chʼuut li hermaan ixq li wankebʼ chaq saʼ jun rehebʼ li tzʼalam aʼan: «Choʼq eere laaʼex leeJehobʼa naru naʼawabʼejink saʼ choxa, abʼan arin saʼ Ruuchichʼochʼ laaʼo nokootaqlank. Toj t-ilmanq bʼiʼ ani t-elq chiʼus, laaʼex malaj laaʼo!». Kʼaru kitenqʼank rehebʼ laj kʼanjel chiru li Yos re naq inkʼaʼ teʼxqʼet ribʼ chiru?

¹⁶ Ebʼ li qechpaabʼanel aʼan chʼolchʼo chaq chiruhebʼ naq li Xʼawabʼejilal li Yos kixtikibʼ awabʼejink saʼ li chihabʼ 1914. Ut ak  nekeʼxnaw naq teʼrahobʼtesiiq. Chʼolchʼo chaq chiruhebʼ li xmoos li Yos naq maajun junaq xʼawabʼejilal li winq truuq xrambʼal chiru li Yos xbʼaanunkil li rajom. Laj Hitler inkʼaʼ truuq xsachbʼal ru li tzʼaqal paabʼal chi moko truuq xkʼojobʼankil junaq li awabʼejilal choʼq reqaj li Xʼawabʼejilal li Yos. Kutan saqenk chaq chiruhebʼ li qechpaabʼanel naq relik chi yaal naq tsachmanq ru li xʼawabʼejilal laj Hitler.

¹⁷ Ut joʼkan tzʼaqal kikʼulmank! Saʼ junpaat kijukʼmank li xʼawabʼejilal ebʼ laj nazi. Ut laj Himmler, li kixye naq saʼ li Ruuchichʼochʼ aʼanebʼ nekeʼawabʼejink, kiʼelelik. Naq yook chi elelik, kixtaw ribʼ rikʼin laj Lübke jun li qechpaabʼanel li kiwank saʼ tzʼalam ut nawbʼil chaq ru xbʼaan. Naq maakʼaʼ chik naru naxbʼaanu, kixpatzʼ re li qechpaabʼanel: «At aj paabʼanel, anaqwan kʼaru chik tkʼulmanq?». Li qechpaabʼanel kixye re laj Himmler naq ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa ak nekeʼxnaw naq li xʼawabʼejilal ebʼ laj nazi tjukʼmanq ut naq ebʼ aʼan teʼisiiq saʼ tzʼalam. Saʼ li hoonal aʼan laj Himmler, li jwal naxkutebʼ chi aatin laj Testiiw, mem kikanaak. Chirix chik aʼan, kixkamsi ribʼ. Kʼaru li naʼlebʼ naqatzol? Naq, wi naqatzol li Santil Hu ut ebʼ li propesiiy, tkawuuq li qapaabʼal ut tooxtenqʼa naq yooqo xnumsinkil junaq li yalbʼaʼix (2 Ped. 1:19-21).

18. Joʼ naxye saʼ Juan 6:67, 68, kʼaʼut naʼajmank «xtawbʼal [qa]naʼlebʼ joʼwiʼ xtawbʼal xyaalal chixjunil», joʼ kixye laj Pablo?

¹⁸ Tento naq tqakʼutbʼesi li rahok re naq tnawmanq naq laaʼo tzʼaqal aj paabʼanel. Abʼan naʼajmank ajwiʼ «xtawbʼal [qa]naʼlebʼ joʼwiʼ xtawbʼal xyaalal chixjunil» (Filip. 1:9). Wi inkʼaʼ naqabʼaanu aweʼ, naru nokookʼameʼk «xbʼaan li iqʼ yalaq bʼar xbʼaan kʼaʼaq re ru chi naʼlebʼil» ut xbʼaan ebʼ «li winq aj tikʼtiʼ ut aj labʼal», joʼebʼ li xeʼxtzʼeqtaana li Jehobʼa (Efes. 4:14). Saʼ jun kutan, naq naabʼalebʼ li xtzolom li Kriist xeʼxkanabʼ xtaqenkil, laj Pedro chi anchal xchʼool kixye re li Jesús: «Aawikʼin wank li aatin nakʼehok li junelik yuʼam» (taayaabʼasi Juan 6:67, 68). Usta laj Pedro inkʼaʼ naxtaw chaq ru chiʼus li aatin aʼin, abʼan inkʼaʼ kixkanabʼ xtaqenkil li Jesús xbʼaan naq naxpaabʼ chi anchal xchʼool naq li naxkʼut li Jesús aʼan li yaal. Wi laaʼo naqapaabʼ chi anchal qachʼool naq saʼ li Santil Hu natawmank li yaal, aʼin ttenqʼanq qe chi xkuybʼal ebʼ li yalbʼaʼix ut tooruuq xtenqʼankilebʼ li junchʼol chi xkawubʼresinkil li xpaabʼalebʼ (2 Juan 1, 2).