1. Ta mel̦el̦ein ad ba naan kein “m̦ool eo”?

“EWI wãween am̦ kar lo m̦ool eo?” “Kwaar ke dik im rũttol̦o̦k ilo m̦ool eo?” “Ewi toon am̦ pãd ilo m̦ool eo?” Ejjel̦o̦k pere bwe em̦õj an juon kajjitõk ippam̦ kajjitõk rot kein, ak bõlen em̦õj am̦ kajjitõk ippãn ro jet kajjitõk kein. Ta mel̦el̦ein ad ba naan kein, “m̦ool eo”? Ekkã ad kõjerbale ñan kõmel̦el̦eik tõmak eo ad, wãween ad kabuñ, im wãween ad mour. Armej ro rej pãd ilo “m̦ool eo” rejel̦ã kõn ta eo Baibõl̦ ej katakin, im rej mour ekkar ñan naanin kakapilõklõk ko ie. Tokjãn men in, rej anemkwõj jãn kabuñ ko reriab im rej m̦õn̦õn̦õ ilo aer mour ilo wãween eo em̦m̦antata ilo jukjukun pãd in an Setan.​—Jon 8:32.

2. Ekkar ñan Jon 13:34, 35, ta men eo m̦okta emaroñ kareele juon armej ñan m̦ool eo?

² Ta eo ekar kareel eok m̦okta ñan m̦ool eo? Bõlen ej kõn kõm̦m̦an ko rem̦m̦an an armej ro an Jeova. (1 Pit. 2:12) Ak emaroñ kõn aer kar kwal̦o̦k yokwe ñan eok. Elõñ rar kile men in ilo kweilo̦k eo m̦oktata rar etal ñane, im el̦apl̦o̦k aer keememej yokwe in jãn aer keememeji katak ko kar kwal̦o̦ki im̦aan. Jejjab bwilõñ kõn men in kõnke Jesus ear ba bwe enaaj alikkar wõn ri-kal̦oor ro an ikijjeen yokwe eo aer ñan doon. (Riit Jon 13:34, 35.) Bõtab elõñ men ko jet jej aikuj in kõm̦m̦ani bwe en kajoor tõmak eo ad.

3. Ta eo emaroñ wal̦o̦k el̦aññe tõmak eo ad ilo Anij ej pedped wõt ioon yokwe eo me ro jeid im jatid rej kwal̦o̦ke?

³ Tõmak eo ad ejjab aikuj in pedped wõt ioon yokwe eo me armej ro an Jeova rej kwal̦o̦ke. Etke? Jen ba bwe juon iaan rũttõmak ro m̦õttad, bõlen juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia ak juon bainier, ej kõm̦m̦ane juon jerawiwi el̦ap. Ak ta el̦aññe juon iaan ro jeid im jatid ear kõmetake eok? Ak bõlen juon ej  oktak im erom juon eo ej jum̦ae m̦ool eo, im ej ba bwe m̦ool eo ejjab pãd ippãd. El̦aññe men rot kein rewal̦o̦k, kwõnaaj ke l̦õkatip im bõjrak jãn am̦ karejar ñan Jeova? Eñin men eo jej katak: Ñe kwõj kõkajoore tõmak eo am̦ ilo Anij kõn wõt kõm̦m̦an ko an armej ijello̦kun jãn jem̦jerã eo am̦ ippãn Jeova, eban pen tõmak eo am̦. Ilo am̦ kalõke m̦weo im̦õm̦, kwõjjab baj kõjerbali wõt men ko repidodo, ak kwõj aikuj in bar kõjerbali men ko reppen. Ejjel̦o̦k oktak jãn tõmak eo am̦, ejabwe an baj pedped ioon eñjake ko am̦ wõt, ak ej aikuj in bar pedped ioon katak ko rem̦ool im kõmel̦el̦e ko rejim̦we me rej kam̦oole katak kein. Kwõj aikuj in kam̦ool ñan kwe make bwe Baibõl̦ eo ej kwal̦o̦k kõn m̦ool eo kõn Jeova.​—Rom 12:2.

4. Ekkar ñan Matu 13:3-6, 20, 21, ñe ro jet rej iioon wãween ko rej mãlejjoñe tõmak eo aer, ewi wãween an men in jelõt er?

⁴ Jesus ear ba bwe jet renaaj tõmake m̦ool eo im “m̦õn̦õn̦õ kake,” bõtab tõmak eo aer enaaj m̦õjn̦o̦l̦o̦k ñe rej iioon mãlejjoñ ko. (Riit Matu 13:3-6, 20, 21.) Bõlen rar jab kile bwe renaaj iioon apañ ko im wãween ko reppen ilo aer l̦oore Jesus. (Matu 16:24) Ak bõlen rar l̦õmn̦ak bwe kõnke rej juon Kũrjin renaaj mour ilo ejjel̦o̦k uwõta, rar l̦õmn̦ak enaaj wõr wõt jeraam̦m̦an ko im ejjel̦o̦k apañ ko renaaj iiooni. Bõtab ilo lal̦ in rainin, enaaj wõr wõt apañ ko. Emaroñ wõr oktak ko ilo mour ko ad, im remaroñ kõm̦m̦an bwe en dikl̦o̦k ad m̦õn̦õn̦õ.​—Sam 6:6, UBS; Ekl. 9:11.

5. Ewi wãween an elõñ iaan ro jeid im jatid kaalikkar aer lukkuun tõmak bwe m̦ool eo ej pãd ippãer?

⁵ Elõñ iaan ro jeid im jatid rej kaalikkar aer lukkuun tõmak bwe m̦ool eo ej pãd ippãer. Ewi wãween? Tõmak eo aer ejjab jino m̦õjn̦o̦l̦o̦k jekdo̦o̦n ñe juon iaan rũttõmak ro m̦õttaer ej kõmetake er ak ej kõm̦m̦ani m̦anit ko rejjab ekkar bwe juon Kũrjin en kõm̦m̦ani. (Sam 119:165) Kajjojo iien rej iiooni mãlejjoñ ko, tõmak eo aer ej kajoorl̦o̦k wõt, ejjab m̦õjn̦o̦l̦o̦k. (Jem. 1:2-4) Ewi wãween am̦ maroñ kõm̦m̦an bwe en wõr ippam̦ tõmak rot in ekajoor?

6. Ri-kal̦oor ro ilo tõre ko an rijjilõk ro rar kõkajoor tõmak eo aer kõn ta?

⁶ Kũrjin ro ilo tõre ko an rijjilõk ro rar kõkajoor tõmak eo aer ikijjeen jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo aer kõn Naanin Anij im katak ko an Jesus Christ, mel̦el̦ein “m̦ool eo kõn ennaan eo em̦m̦an.” (Gal. 2:5) M̦ool in ej kitibuj aolep katak ko an Kũrjin ro, ekoba mel̦el̦e ko rem̦ool kõn katok in mour eo an Jesus im jerkakpeje eo an. Rijjilõk Paul ear lukkuun tõmak bwe em̦ool katak kein. Etke? Kõnke ear kõjerbal Naanin Anij ñan kam̦ool “jãn men ko em̦õj jei bwe ekar menin aikuj ñan an Christ eñtaan im jerkak jãn mej.” (Jrb. 17:2, 3) Ri-kal̦oor ro ilo tõre ko an rijjilõk ro rar tõmaki katak kein im rar atartar ioon jetõb kwõjarjar ñan jipañ er mel̦el̦e kõn Naanin Anij. Rar kam̦ool ñan er make bwe katak kein rar pedped ioon Naanin Anij. (Jrb. 17:11, 12; Hib. 5:14) Rar jab kõkajoor tõmak eo aer kõn eñjake ko aer wõt, im rar jab karejar ñan Jeova kõn wõt aer m̦õn̦õn̦õ ñe rej kobal̦o̦k ippãn rũttõmak ro m̦õttaer. Ijoke, rar kõkajoor tõmak eo aer kõn ‘jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo ejim̦we kõn Anij.’​—Kol. 1:9, 10.

7. Tõmak eo ad ilo katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦ enaaj jipañ kõj ñan ta?

⁷ Katak ko rem̦ool ilo Naanin Anij rejjab oktak. (Sam 119:160) Ñan waanjoñak, rejjab oktak ñe juon iaan rũttõmak ro m̦õttad ej kõm̦m̦an bõd n̦ae kõj ak ej kõm̦m̦an juon jerawiwi el̦ap. Im rejjab oktak ñe jej iioon wãween ko reppen. Kõn men in, jej aikuj kate kõj bwe jen lukkuun jel̦ã kõn katak ko ilo Baibõl̦ im lukkuun tõmak bwe rem̦ool. Tõmak eo ad ekajoor me ej pedped ioon katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦  enaaj kõm̦m̦an bwe jen jutak pen wõt ilo iien mãlejjoñ ko, ãinwõt an juon añkõ kõm̦m̦an bwe juon tim̦a en tõt wõt im jab pãl̦o̦k ñe ewal̦o̦k juon l̦añ el̦ap. Ewi wãween am̦ maroñ kal̦apl̦o̦k am̦ tõmak bwe m̦ool eo ej pãd ippam̦?

8. Ãinwõt an 2 Timote 3:14, 15 kwal̦o̦ke, ewi wãween an kar Timote lukkuun tõmak bwe m̦ool eo epãd ippãn?

⁸ Timote ear lukkuun tõmak bwe m̦ool eo ear pãd ippãn. Ta eo ear tõll̦o̦ke ñan bõk l̦õmn̦ak in? (Riit 2 Timote 3:14, 15.) Kar kõrã eo jinen im lel̦l̦ap eo jibwin me rar kwal̦o̦k ñane katak ko jãn “jeje ko rekkwõjarjar.” Bõtab ejjel̦o̦k pere bwe Timote ear bareinwõt make kõm̦m̦an iien ñan an katak kõn jeje ko. Tokjãn men in, katak kein rar ‘kõm̦akũti ñan an tõmak’ bwe Jeje ko rar kwal̦o̦k kõn m̦ool eo. Tokãlik, Timote, jinen, im jibwin rar katak kõn katak ko an Kũrjin ro. Ejjel̦o̦k pere bwe Timote ear bwilõñ im m̦õn̦õn̦õ kõn yokwe eo ri-kal̦oor ro an Jesus rar kwal̦o̦ke, im ear wõr juon an kõn̦aan ekajoor ñan pãd ippãn ro jein im jatin ilo tõmak im ñan lale er. (Pil. 2:19, 20) Bõtab, tõmak eo an ear jab kajoorl̦o̦k kõn eñjake ko an ñan armej ro, ak ear kajoorl̦o̦k kõn katak ko me rar karuwaakl̦o̦k e ñan Jeova. Kwe bareinwõt kwõj aikuj katak im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko kwõj katak kaki kõn Jeova ilo am̦ riiti Baibõl̦ eo.

9. Ta katak ko jilu rem̦ool me kwõj aikuj kam̦ool ñan eok make?

⁹ Ñan am̦ jinoe kõm̦m̦ane men in, kwõj aikuj kam̦ool ñan eok make jilu iaan katak ko rem̦ool. Kein kajuon, kwõj aikuj lukkuun tõmak bwe Jeova Anij ej ri-Kõm̦anm̦an in men otemjej. (Ex. 3:14, 15; Hib. 3:4; Rev. 4:11) Kein karuo, kwõj aikuj kam̦ool ñan eok make bwe Baibõl̦ eo ej kakũrm̦ool in Anij ñan armej otemjej. (2 Tim. 3:16, 17) Im kein kajilu, kwõj aikuj lukkuun tõmak bwe ewõr an Jeova juon doulul me armej ro ie rej kabuñ ñan e ium̦win tõl eo an Christ im bwe doulul in ej Ri-Kõnnaan ro an Jeova. (Ais. 43:10-12; Jon 14:6; Jrb. 15:14) Am̦ kam̦ool katak kein rem̦ool ñan eok make ejjab mel̦el̦ein bwe kwõj aikuj juon eo me ejel̦ã kõn aolepen kobban  Baibõl̦ eo. Mejãnkajjik eo am̦ ej ñan kõjerbal “l̦ol̦ãtãt” eo am̦ ñan kõkajoor tõmak eo am̦ bwe m̦ool eo epãd ippam̦.​—Rom 12:1.

10. Kobal̦o̦k ippãn ad jel̦ã kõn m̦ool eo, ta eo jej aikuj in jel̦ã kilen kõm̦m̦ane?

¹⁰ Ãlikin am̦ jel̦ã im tõmaki katak kein jilu ikijjeen Anij, Baibõl̦ eo, im armej ro an Anij, kwõnaaj aikuj jel̦ã kilen kõjerbali Jeje ko ñan kam̦ool katak kein rem̦ool ñan ro jet. Etke? Kõnke ãinwõt Kũrjin ro, ewõr ad eddo ñan katakin ro rem̦õn̦õn̦õ in roñjake kõn katak ko rem̦ool jej katak kaki. * (1 Tim. 4:16) Innem ilo ad kajjioñ jipañ ro jet ñan tõmak bwe em̦ool katak ko ilo Baibõl̦, jej bareinwõt kal̦apl̦o̦k joñan ad tõmaki katak kein.

11. Joñak ta eo rijjilõk Paul ear likũt ãinwõt juon ri-kaki?

¹¹ Ke Rijjilõk Paul ear katakin armej ro, ekõn “kõjerbal Kien Moses im naan ko an ri-Kanaan ro ñan kajjioñ kareel er kõn Jesus.” (Jrb. 28:23) Ewi wãween ad maroñ anõke Paul ñe jej katakin ro jet kõn m̦ool eo? Jejjab kwal̦o̦k wõt kõn ta eo Baibõl̦ ej katakin. Ak jej aikuj bareinwõt jipañ rũkkatak Baibõl̦ ro ad ñan kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ im mel̦el̦e kõn eoon ko rej katak kaki jãn Baibõl̦, ilo aer ruwaakl̦o̦k ñan Jeova. Jekõn̦aan bwe en wõr aer tõmak ilo m̦ool eo, ejjab kõnke rej kautiej kõj, ak kõnke em̦õj aer kam̦ool ñan er make bwe em̦ool men ko rej katak kaki kõn Anij eo ad me el̦ap yokwe ippãn.

12-13. Ewi wãween an rũtto ro maroñ jipañ ajri ro nejier bwe ren pãdwõt ilo m̦ool eo?

¹² Rũtto ro, ejjel̦o̦k pere bwe kokõn̦aan bwe ajri ro nejũm̦ ren pãdwõt ilo m̦ool eo. Kwõmaroñ l̦õmn̦ak bwe ñe em̦m̦an ro rej aetõl er ilo eklejia eo, enaaj em̦m̦an aer kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k ko ilo doulul in. Ijoke, bwe ajri ro nejũm̦ ren lukkuun tõmak bwe m̦ool eo ej pãd ippãer, elõñ men ko rej aikuji ijello̦kun wõt an wõr ro m̦õttaer me rem̦m̦an. Ej aikuj wõr aer jem̦jerã ippãn Anij im rej aikuj lukkuun tõmak bwe em̦ool katak ko ilo Baibõl̦.

¹³ Ñe rũtto ro rej katakin ajri ro nejier m̦ool eo kõn Anij, rej aikuj likũt juon joñak em̦m̦an ilo aer keini aer katak Baibõl̦. Rej aikuj kõm̦m̦an iien ñan aer kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko rej katak kaki. Innem renaaj maroñ katakin ajri ro nejier ñan bar kõm̦m̦ani men kein. Rũtto ro rej aikuj katakin ajri ro nejier kilen kõjerbali kein katak Baibõl̦ ko ad, ãinwõt aer bar katakin rũkkatak Baibõl̦ ro aer. Ilo aer ãindein, renaaj jipañ ajri ro nejier ñan jel̦ã kam̦m̦oolole Jeova im ro ej kõjerbale er ñan letok m̦õñã ko ilo kõkkar—“ri-karejar eo etiljek im mãlõtlõt.” (Matu 24:45-47) Rũtto ro, jab katakin wõt ajri ro nejũm̦ kõn katak ko raorõk jãn Baibõl̦. Jipañ er bwe en kajoorl̦o̦k tõmak eo aer ilo  am̦ katakin er “men ko rem̦wilal̦ an Anij” me ekkar ñan dettaer im joñan maroñ ko aer.​—1 Kor. 2:10.

14. Etke jej aikuj katak kõn kanaan ko ilo Baibõl̦? (Lale bo̦o̦k eo etan “ Kwõmaroñ Ke Kõmel̦el̦eik Kanaan Kein?”)

¹⁴ Kanaan ko ilo Baibõl̦ rej juon iaan men ko raorõk ilo Naanin Anij me rej jipañ kõj kõkajoore tõmak eo ad ilo Jeova. Kanaan ta ko rar jipañ eok kõkajoore tõmak eo am̦? Kwõmaroñ ba bwe ej kanaan ko kõn “raan ko ãliktata.” (2 Tim. 3:1-5; Matu 24:3, 7) Bõtab kanaan ta ko jet em̦õj an jejjet kũtieer me remaroñ bar kõkajoore tõmak eo am̦? Ñan waanjoñak, kwõmaroñ ke kõmel̦el̦e ewi wãween an kanaan ko ilo Daniel jebta 2 ak ilo Daniel jebta 11 jino jejjet kũtieer im aer wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jejjet kũtieer? * Ñe tõmak eo am̦ ej pedped wõt ioon Baibõl̦ eo, enaaj lukkuun pen im ejjel̦o̦k jabdewõt men enaaj ko̦kkure tõmak eo am̦. L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an ro jeid im jatid me el̦ap aer kar jum̦aik im kaeñtaan er ilo Jãmne ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo. Meñe rar jab lukkuun mel̦el̦e kõn kanaan ko ilo Baibõl̦ ikijjeen raan ko ãliktata, ak tõmak eo aer ilo Naanin Anij ear lukkuun kajoor.

15-17. Kõnke ro jeid im jatid rar katak kõn Baibõl̦ eo, ewi wãween an men in kar kõkajoor er ke ri-Nazi ro rar jum̦ae im kaeñtaan er?

¹⁵ Ke Jãmne ear pãd ium̦win tõl eo an ri-Nazi ro, rar jilkinl̦o̦k elõñ to̦ujin iaan ro jeid im jatid ñan jikin kalbuuj ko an ri-Nazi ro. Hitler im juon ri-utiej me ebuñbuñ etan Heinrich Himmler rar jim̦or dike Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Ekkar ñan juon jeid im jatid kõrã, Himmler ear kõnnaanl̦o̦k ñan juon kumi in kõrã ro jeid im jatid ilo juon iaan jikin kalbuuj ko, im ba: “Jeova ne am̦ emaroñ tõl ilañ, bõtab kõm eo kõmij tõl ijin ioon lal̦! Kõm naaj kwal̦o̦k ñan kom̦ wõn eo enaaj pãd wõt, kom̦ ak kõm!” Ta eo ear jipañ armej ro an Jeova ñan dãpij wõt aer tiljek?

¹⁶ Rũkkatak Baibõl̦ rein rar jel̦ã bwe Aelõñ eo an Anij ear jino tõl ilo 1914 eo. Rar jab bwilõñ ke elukkuun l̦ap aer kar iioon jum̦ae. Ijoke,  armej ro an Jeova rar lukkuun tõmak bwe ejjel̦o̦k juon kien an armej me emaroñ kabõjrake an jejjet ankilaan Anij. Hitler ear jab maroñ jol̦o̦k kabuñ eo em̦ool ak kajutak juon kien me emaroñ bõk jikin Aelõñ eo an Anij. Ro jeid im jatid rar lukkuun tõmak bwe tõl eo an Hitler enaaj baj jem̦l̦o̦k wõt.

¹⁷ Men ko rein jeid im jatid rar lukkuun tõmaki, rar m̦ool. Ãlikin jet iien, ear buñ kien eo an ri-Nazi ro, im Heinrich Himmler​—em̦m̦aan eo me ear ba “kõm eo kõmij tõl ijin ioon lal̦”​—ear ko kõnke rar kõn̦aan m̦ane. Ilo iien eo ej ko, ear iioone juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Lübke, im ear kile in jeid im jatid kõnke ear juon iaan ri-kalbuuj ro. Ilo an lukkuun bũrom̦õj, Himmler ear kajjitõk ippãn Jeid im Jatid Lübke im ba: “Eokwe, Rũkkatak Baibõl̦ en̦, ta eo enaaj wal̦o̦k kiiõ?” Jeid im Jatid Lübke ear kõmel̦el̦eiki im ba bwe Ri-Kõnnaan ro an Jeova rar baj jel̦ã wõt bwe kien eo an ri-Nazi ro eban lo tõprak im naaj kanemkwõj er. Himmler​—em̦m̦aan eo me elõñ men ko renana ear ba kõn Ri-Kõnnaan ro an Jeova​—ear kiiõ jaje ta eo en ba. Ejjabto tokãlik, ear bõk mour eo an. Ta eo jej katak? Ad katak Baibõl̦, ekoba kanaan ko ie, emaroñ jipañ kõj kõm̦m̦an bwe tõmak eo ad ilo Anij en lukkuun kajoor im bwe jen jutak pen ilo iien ko rej jum̦ae im kaeñtaane kõj.​—2 Pit. 1:19-21.

18. Ãinwõt an Jon 6:67, 68 kwal̦o̦k, etke ej aikuj wõr ippãd men ko Paul ear jeje kaki, ‘jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo ejim̦we im el̦ap lol̦o̦kjen̦’?

¹⁸ Kajjojo iaad ej aikuj in kwal̦o̦k yokwe, kadkad eo me ej kõkal̦l̦en Kũrjin ro rem̦ool. Meñe ãindein, ak ej aikuj bar wõr ippãd ‘jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo ejim̦we im el̦ap lol̦o̦kjen̦.’ (Pil. 1:9) Kõnke ñe ejjel̦o̦k men kein ippãd, jemaroñ jino po ilo “aolep katak ko armej rej m̦on̦e ro jet kaki,” im jemaroñ bar po ippãn ro rar ilo̦k jãn m̦ool eo im rej kiiõ jum̦ae Jeova. (Eps. 4:14) Ilo iien eo elõñ iaan ri-kal̦oor ro ilo tõre ko an rijjilõk ro rar bõjrak jãn aer l̦oore Jesus, rijjilõk Piter ear kwal̦o̦k an kajoor tõmak eo an ilo an kar ba bwe naan ko an Jesus rar “tõll̦o̦k ñan mour indeeo.” (Riit Jon 6:67, 68.) Meñe ilo iien in Piter ear jab lukkuun mel̦el̦e kõn tipdikin aolep naan ko an Jesus, ak ear dãpij wõt an tiljek kõnke em̦õj an mel̦el̦e kõn m̦ool eo kõn Christ. Kwõmaroñ bareinwõt kõkajoore tõmak eo am̦ kõn ta ko Baibõl̦ ej katakin. Ñe kwõnaaj kõm̦m̦ane men in, tõmak eo am̦ enaaj pen wõt jekdo̦o̦n ta, im kwõnaaj jipañ ro jet bwe en kajoorl̦o̦k tõmak eo aer.​—2 Jon 1, 2.