Bzimogeni bzinthu bzimwebzi

Ndokoni pa mbuto ya misolo ya nkhani

Nkhani Yakupfunza 28

Tsimikizirani Kuti Bzomwe Mumbakhulupira Mpsacadidi

Tsimikizirani Kuti Bzomwe Mumbakhulupira Mpsacadidi

‘Pitiriza kuteweza bzomwe udapfunzisidwa na kukhulupira thangwe ra kudekedwa nabzo.’—2 TIMOTIO 3:14.

NYIMBO 56 Tumikira Mulungu na Mtima Wense

BZOMWE TIN’PFUNZA *

1. Kodi tikufuna kulewanyi na fala lakuti ‘cadidi’?

“KODI imwepo mudadziwa tani cadidi?” “Kodi mudabwadwira m’banja lomwe likhadziwa kale cadidi?” “Kodi papita kale magole mangasi kucokera pomwe imwepo mudadziwa cadidi?” Pinangopentse mudabvunziwa kale mibvunzo ninga imweyi ayai pinango imwepo mudabvunza kale anzanu mibvunzoyi? Kodi tikufuna kulewanyi na fala lakuti ‘cadidi’? Kawiri-kawiri ifepano timbaphatisa basa falali pakufuna kulewa bzomwe timbakhulupira, momwe timbanamatira Mulungu na momwe timbacitira bzinthu pa moyo wathu wa ntsiku na ntsiku. Wanthu omwe ali mu ‘cadidi’ ambadziwa bzomwe Bibliya limbapfunzisa ndipo ambakhala na moyo wakubverana na mitemo ya m’Bibliyamo. Ndipo ninga bzakutewera bzace, iwo ambakhala wakutsudzuka pa bzipfunziso bzakunama bza bzipembedzo, ndipo ambakhala na moyo wakukondwa napo kuti akukhala m’dziko lakutongedwa na Sathani.—Juwau 8:32.

2. Mwakubverana na Juwau 13:34, 35, kodi n’ciyani comwe cingacitise munthu kufuna kupfunza cadidi?

2 Kodi n’ciyani comwe cidakucitisani kuti mupfunze cadidi? Pinango mudawona khalidwe labwino la Mboni za Yahova. (1  Pedru 2:12) Ayai lufoyi lomwe iwo ambalatizana. Wanthu azinji adatokonyedwa sikuti na bzomwe iwo adabva pa mitsonkhano, koma adatokonyedwa na lufoyi lomwe adaliwona pakati pa abale. Bzimwebzi mpsakudabwisa lini, thangwe Jezu adauza anyakupfunza wace kuti iwo angadadzadziwika thangwe ra lufoyi lomwe ambalatizana. (Werengani Juwau 13:34, 35. *) Tsono lufoyi pa lokha limbalimbisa lini cikhulupiro. Koma pambafunika kucita bzinthu bzinango.

3. Kodi n’ciyani cingacitike bzikakhala kuti cikhulupiro comwe tinaco kwa Mulungu cikundocokera pa lufoyi lomwe tinalo kuna abale wathu? Fotokozani.

3 Cikhulupiro cathu cin’funika lini kundocokera pa lufoyi lacikristau lomwe liripo pakati pa wanthu wa Mulungu. Thangwe ranyi? Tiyezezere kuti m’bale, mpainiya ayai mkulu wa gwere wacita pikado ikulu. Ayai n’ciyani comwe mungadacita bzingadakhala kuti m’bale ayai mpfumakazi acita bzinthu bzomwe mulibe kukomedwa nabzo? Ayai mungadabzibva tani bzingadakhala kuti mukubva nyakupanduka akulewa kuti mukupfunza lini cadidi imwe. Kodi mungadacita ciyani? Kodi mungadakhukhumudwa mucisiya kutumikira Yahova? Mpsakufunika kukumbukira ibzi: kumangira cikhulupiro canu pa cikhulupiro ca winango m’mbuto mwa kucimangira pa uxamwali bomwe munabo kuna Yahova, kun’dzacitisa kuti cikhulupiro canu cikhale cakusaya kulimba. Cikhulupiro canu cin’funika lini kumangidwa kokha na bzinthu bzakusaya kulimba ninga, makumbukidwe yanu na momwe mumbabvera. Koma mun’funika kucimanga na bzinthu bzakulimba, ninga kukhala na umboni bwakukwanira pabodzi na kufufudza kuti mutsimikizire kuti bzomwe mukupfunzabzo mpsacadidi. Imwepo mun’funikambo kukhala na umboni bwakuti Bibliya lina cadidi cakulewa bza Yahova.—Waroma 12:2.

4. Mwakubverana na Mateu 13:3-6, 20, 21, kodi n’ciyani cimbacitika na wanthu winango akayezedwa cikhulupiro cawo?

4 Jezu adalewa bza wanthu omwe angadadzabvuma cadidi ‘mwakukomedwa,’ koma na kupita kwa nthawe angadadzaluza cikhulupiro pa nthawe ya mayezo. (Werengani Mateu 13:3-6, 20, 21. *) Pinango bzimwebzi bzimbacitika thangwe ra kusaya kubvesesa kwawo kuti kutewera Jezu kumbaphatanidza kulimbana na mayezo pabodzi na mabvuto. (Mateu 16:24) Pinango iwo akhakumbuka kuti Mkristau ambabonera lini, koma ambakhala na moyo wakudzala na bzisimbo. Tsono mu dziko lakuipali tentse timbagumana na mabvuto. Ndipo bzinthu bzinango bzikacinja pa moyo wathu, tingaluze cikondweso.—Psalymo 6:6; Mpalizi 9:11.

5. Thangwe ranyi tingalewe kuti abale na mpfumakazi zathu ambapenukira lini kuti acigumana cadidi?

5 Abale na mpfumakazi zathu ambapenukira lini kuti acigumana cadidi. Thangwe ranyi tikulewa tenepoyo? Thangwe palibe comwe cimbawaceukisa, napo penu mkristau mwanzawo awaphonyera ayai wacita pikado. (Psalymo 119:165) Mayezo yali-yentse yomwe abalewa ambagumana nayo yambawacitisa kuti cikhulupiro cawo cilimbe m’mbuto mwakutepa. (Tiyago 1:2-4) Kodi n’ciyani cingakuthandizeni kukhala na cikhulupiro cakulimba tenepa?

KHALANI NA ‘CIDZIWISO CADIDI CA MULUNGU’

6. Kodi cikhulupiro ca Akristau wakuyambirira cikhacokera kuponi?

6 Bzomwe Akristau wakuyambirira akhakhulupira bzikhacokera pa cidziwiso comwe iwo akhanaco ca m’bzinembo na ca mapfunziso ya Kristu. (Wagalata 2:5) Cidziwiso cimweci cimbathandauza bzentse bzomwe Akristau ambakhulupira, kuphatanidza nfundo zakulewa bza ntsembe ya Jezu na kumuka kwace. Mpostolo Paulo akhapenukira lini kuti bzinthu bzimwebzi bzikhali bzacadidi. Thangwe ranyi? Thangwe iye akhaphatisa basa bzinembo kuti atsimikizire ‘kucokera mu bzomwe bzikhadanembedwa, kuti bzikhali bzakufunika kuti Kristu azunzidwe na kuti alamusidwe kwa anyakufa.’ (Mabasa 17:2, 3) Akristau wakuyambirira akhabvuma mapfunziso yamweya, ndipo akhathemba thandizo la mzimu wakucena kuti abvesese Fala la Mulungu. Iwo akhafufudza, acifika pakutsimikizira okha kuti mapfunziso yamweya yakhacokeradi m’Fala la Mulungu. (Mabasa 17:11, 12; Wahebereu 5:14) Akristauwa akhakhulupira lini bzinthu mwa mwambo, ndipo iwo akhanamata lini Yahova thangwe ra kukomedwa kukhala pabodzi na abale wawo. M’mbuto mwace, cikhulupiro cawo cikhacokera pa ‘cidziwiso cadidi ca Mulungu.’—Wakoloso 1:9, 10.

7. Kodi n’ciyani cin’dzacitika penu bzomwe timbakhulupira bzimbacokera m’Bibliya?

7 Cadidi ca m’Fala la Mulungu cimbacinja lini. (Psalymo 119:160) Mwa ciratizo, bzomwe Bibliya limbapfunzisa, bzin’dzacinja lini, napo mugumane na mabvuto, mukalipisidwe na m’bale wanu, ayai iye acite pikado ikulu. Ndipopa, tin’funika kuyadziwa bwino mapfunziso ya m’Bibliya na kukhulupirambo kuti njacadidi. Penu bzomwe timbakhulupira bzimbacokera m’Bibliya, ifepano tin’dzakwanisa kukhala wakulimba pa bzineso. Cikhulupiro cathuco cin’dzakhala ninga ndangula yomwe imbacitisa kuti mwadiya ukhale pa mbuto ibodzi-bodzi cikacitika conzi. Kodi mungacite ciyani kuti mutsimikize kuti mumbacidziwadi cadidi?

KHULUPIRANI BZOMWE MUMBAPFUNZA

Abereki pfunzisani wana wanu ‘bzinthu bzakuzika bza Mulungu’ kuti iwo akulise cikhulupiro cawo (Onani ndime 12-13) *

8. Mwakubverana na 2 Timotio 3:14, 15, n’ciyani cidathandiza Timotio kukhala na cikhulupiro cakulimba?

8 Timotio akhadziwa na mtima wentse kuti bzomwe akhakhulupira bzikhali bzacadidi. Kodi iye akhadziwa tani bzimwebzo? (Werengani 2 Timotio 3:14, 15. *) N’cadidi kuti iye adadziwa ‘bzinembo bzakucena’ mwakuthandizidwa na mai wace na yavu wace. Tsono mwakusaya kupenukira, iye akhamalambo nthawe na kucita nyongo kuti apfunze bzinembobzo. Ninga bzakutewera bzace iye adafika pakukhulupira kuti bzomwe iye akhapfunzabzo bzikhali bzacadidi. Ndipo na kupita kwa nthawe, Timotio, mai wace na yavu wace adatambira mapfunziso yacikristau. Mwakusaya kupenukira Timotio adakomedwa kwene-kwene pakuwona lufoyi lomwe liripo pakati pa ateweri wa Jezu, ndipo iye akhafuna kwene-kwene kukhala na abale wace wauzimu kuti awathandize. (Wafiripo 2:19, 20) Tsono Timotio adakhala na cikhulupiro cakulimba sikuti thangwe rakuti iye akhafuna kwene-kwene wanthu, koma cadidico ndico cidamucitisa kukhala xamwali wa Yahova. Mukambawerenga Bibliya imwepo mun’funikambo kumbafufudza cadidi. Bzimwebzi bzindzakuthandizani kukhala na citsimikizo cakuti bzomwe mumbapfunza pakulewa bza Yahova mpsacadidi.

9. Kodi tin’funika kutsimikizira bzinthu bzitatu bziponi pakulewa bza cadidi ca m’Bibliya?

9 Ifepano tin’funika kubzitsimikizira bzinthu bzitatu pakulewa bza cadidi ca m’Bibliya. Cakuyamba, Yahova ni Mulungu omwe adalenga bzinthu bzentse. (Kufuluka 3:14, 15; Wahebereu 3:4; Cibvumbulutso 4:11) Caciwiri, Bibliya ni Fala lomwe Mulungu adapereka kuna wanthu. (2 Timotio 3:16, 17) Cacitatu, Yahova ana gulu la wanthu wakulinganizidwa omwe ambatsogoleredwa na Jezu, ndipo gululo ni Mboni za Yahova. (Zaiya 43:10-12; Juwau 14:6; Mabasa 15:14) Kuti mutsimikizire bzimwebzi, imwepo mun’funika lini kudziwa bzentse pakulewa bza Bibliya. Cakulinga canu cikhale cakufuna kuphatisa basa ‘mphanvu zanu zakukumbuka’ kuti mukhale na citsimikizo cakuti mumbacidziwadi cadidi.—Waroma 12:1.

KHALANI WAKUKONZEKA KUTHANDIZA WINANGO

10. Pambuyo pa kutsimikizira bzinthu bzitatu pakulewa bza cadidi, n’ciyani comwe tin’funika kucita?

10 Pambuyo pa kutsimikizira bzinthu bzitatu pakulewa bza Mulungu, Bibliya na gulu la Mulungu, kodi n’ciyani cinango comwe tin’funikira kucita? Tin’funika kuphatisa basa bwino Bibliya kuti tikwanise kuthandiza winango. Thangwe ranyi? Thangwe Akristaufe tina udindo bwakupfunzisa wanthu omwe an’funa kubva cadidi ca m’Bibliya. * (1 Timotio 4:16) Ndipo tikathandiza winango kudziwa cadidi ca m’Bibliya, citsimikizo cathu cin’dzakhalambo cakulimba.

11. Kodi tingatewezere tani Paulo pakupfunzisa wanthu?

11 Pomwe mpostolo Paulo akhapfunzisa wanthu, iye akhacita ciri-centse kuti ayeze ‘kuwathandiza kubvesesa bza Jezu kucokera pa Cakutonga ca Mozeji na mwa apolofeta.’ (Mabasa 28:23) Kodi tingatewezere tani Paulo pakupfunzisa wanthu? Tin’funika lini kumbandowapfunzisa bza m’Bibliya. Tin’funikambo kumbathandiza anyakupfunza wathu kubvesesa bwino cadidi ca m’Bibliyaco kuti akhale axamwali wa Yahova. Tin’funa lini kuti iwo abvume cadidi thangwe rakuti ndife axamwali wawo. Koma tin’funa kuti iwo atsimikizire okha kuti bzomwe akupfunza pakulewa bza Mulungu wathu wa lufoyi mpsacadidi.

12-13. Kodi abereki angathandize tani wana wawo kupitiriza kufamba m’cadidi?

12 Penu ndimwe pai ayai mai, mwakusaya kupenukira imwepo mumbafuna kuti wana wanu apitirize m’cadidi. Pinango mungakumbuke kuti wana wanu akakhala na axamwali wabwino m’gwere, iwo an’dzakulambo mwauzimu. Tsono, dziwani kuti kundokhala na axamwali wabwino kungacitise lini wana wanu kutsimikizira kuti ambacidziwa cadidi. Iwo an’funikambo kukhala pa uxamwali na Mulungu, acibzitsimikizira okha kuti mapfunziso ya m’Bibliya njacadidi.

13 Abereki an’funika lini kumbandopfunzisa wana wawo cadidi ca m’Bibliya. Iwo an’funikambo kukhala ciratizo cabwino mwa kumbapfunza Bibliya. Iwo an’funika kumbapambula nthawe kuti ambakumbukire bzentse bzomwe ambapfunza. Akacita bzimwebzo iwo an’dzapfunzisa wanawo kucitambo bzibodzi-bodzibzo. Abereki an’funika kumbalatiza wana wawo momwe angaphatisire basa bzinthu bzakuthandiza kupfunza Bibliya, ninga momwe ambacitira na anyakupfunza wawo wa Bibliya. Mwa njira imweyi, iwo an’dzathandiza wana wawo kufuna Yahova na kukhulupira cakudya cauzimu comwe timbapasidwa na Kapolo Wakukhulupirika na Wanzeru. (Mateu 24:45-47) Abereki apfunzisenimbo wana wanu ‘bzinthu bzakuzika bza Mulungu’ mwakubverana na msinkhu wawo pabodzi na luso lawo. Mukacita bzimwebzi imwepo mun’dzawathandiza kuti cikhulupiro cawo cikhale cakulimba.—1 Wakolinto 2:10.

PFUNZANI MAPOLOFESIYA YA M’BIBLIYA

14. Thangwe ranyi tin’funika kumbapfunza mapolofesiya ya m’Bibliya? (Onani kwadru yakuti: “Kodi Mungayafotokoze Tani Mapolofesiyaya?”)

14 Mapolofesiya ya m’Bibliya njakufunika kwene-kwene m’Fala la Mulungu. Mapolofesiyaya yambathandiza kulimbisa cikhulupiro cathu kwa Yahova. Kodi ni mapolofesiya yaponi yomwe yadalimbisa cikhulupiro canu? Pinango mungakumbukire bza mapolofesiya yakulewa bza ‘ntsiku zakumalizira.’ (2 Timotio 3:1-5; Mateu 24:3, 7) Tsono ni mapolofesiya yaponi yomwe yadakwanisika kale yomwe yangalimbise cikhulupiro canu? Mwa ciratizo, kodi mungakwanise kufotokoza mapolofesiya yomwe yali pa Danyeri kapitulo 2 ayai yomwe yali pa Danyeri kapitulo 11 yomwe yadakwanisika kale na yomwe yan’dzakwanisika? * Mukakhala na cikhulupiro cakulimba cakucokera m’Bibliya imwepo mun’dzatekenyeka lini. Kumbukirani ciratizo ca abale wathu wa ku Alemanha omwe adazunzidwa pa Nkhondo Yaciwiri ya pa Dziko Lentse. Iwo akhabvesesa lini bza mapolofesiya ya m’Bibliya yakulewa bza ntsiku zakumalizira, koma iwo akhana cikhulupiro cakulimba.

Kupfunza Bibliya pabzodzi na mapolofesiya yace kungatithandize kukhala na cikhulupiro cakulimba tikagumana na mabvuto (Onani ndime 15-17) *

15-17. Kodi kupfunza Bibliya kudathandiza tani abale wathu pomwe akhazunzidwa na wa cipani ca nazi?

15 Pa nthawe yomwe dziko la Alemanha likhatongedwa na wa cipani ca Nazi, abale wathu azinji adayendesedwa ku kawoko yakuzunzira wanthu. Hitler pabodzi na Heinrich Himmler, omwe akhali mkulu wamphanvu zaumangi zakabisira, akhawenga Mboni za Yahova. Mpfumakazi inango idalewa kuti mkulu wamphanvu zaumangiyo adauza mpfumakazi zomwe zikhali ku kawoko yakuzunzira wanthuyo kuti: “Yahova wanuyo an’tonga kudzulu, tsono pantsi pano ndife timbatonga! Tin’funa tikulatizeni kuti mbani omwe anikhala nthawe ikulu, ifepano ayai imwepo!” Kodi n’ciyani cidathandiza atumiki wa Yahova wale kukhala wakukhulupirika?

16 Anyakupfunza wa Bibliya wale akhadziwa kuti Umambo bwa Mulungu budayamba kutonga mu 1914. Kwa iwo kuzunzidwako kukhali lini cinthu cakudabwisa. Iwo akhana citsimikizo centse cakuti palibe boma liri-lentse la wanthu lomwe lingatazise Yahova kucita bzomwe iya akufuna. Hitler angadakwanisa lini kumalisa kunamata kwacadidi, ndipo angadakwanisambo lini kukhazikisa boma lomwe lingadakhala lamphanvu kuposa Umambo bwa Mulungu. Abale wathuwo akhana citsimikizo centse cakuti pa nthawe iri-yentse boma la Hitler lingadamala.

17 Citsimikizo ca abale na mpfumakazi wale cikhali cacadidi. Palibe kumala nthawe ikulu ndipo boma la cipani ca Nazi lidamaladi. Ndipo Heinrich Himmler, ule omwe akhadalewa kuti, “pantsi pano ndife timbatonga”, adacita kulicera kuti apulumuse moyo wace. Pomwe iye akhalikobola, adagumana na m’bale m’bodzi omwe akhali m’kawoko mule. Himmler na manyazi adabvunza m’bale Lübke kuti: “Mwamunawe ndiuze, n’ciyani cinicitika tsapano?” Tenepo m’bale Lübke adamufotokozera kuti Mboni za Yahova zikhadziwa kale kuti cipani ca Nazi cingadadzamala, ndipo Mboni za Yahova zingadapulumusidwa. Pa nthawe imweyo Himmler omwe akhambalewa kuipa Mboni za Yahova adasaya bzakulewa. Palibe kumala nthawe ikulu, ndipo iye adabzipha. Kodi tikupfunza ciyani? Kupfunza Bibliya pabzodzi na mapolofesiya yace kungatithandize kukhala na cikhulupiro cakusaya kutekenyeka, ndipo kungatithandizembo kukhala na cikhulupiro cakulimba tikagumana na mabvuto.—2 Pedru 1:19-21

18. Mwakubverana na Juwau 6:67, 68, thangwe ranyi tin’funika kukhala na ‘cidziwiso caico pabodzi na kuzindikira bzinthu mwakukwanira?’

18 Ali-wentse wa ifepano an’funika kulatiza lufoyi, thangwe iro limbadziwikisa Akristau wacadidi. Ifepanombo tin’funika kukhala na ‘cidziwiso caico pabodzi na kuzindikira bzinthu mwakukwanira.’ (Wafiripo 1:9) Tikasaya kucita bzimwebzi tin’dzandogwinyidwa na ‘mphepo iri-yentse ya bzipfunziso bzakunama thangwe ra kucenjera kwa wanthu’, kuphatanidzambo wale omwe adapanduka. (Wayefezo 4:14) Pomwe anyakupfunza azinji wa Jezu adasiya kumutewera, Pedru adalewa mwakutsimikiza kuti Jezu akhana ‘mafala ya moyo wakusaya kumala.’ (Werengani Juwau 6:67, 68. *) Napo Pedru akhabvesesa lini bzomwe mafalayo yakhathandauza, iye adapitiriza kukhala wakukhulupirika thangwe akhabvesesa cadidi cakulewa bza Kristu. Tenepo, limbisani cikhulupiro canu pa bzomwe Bibliya limbapfunzisa. Mukacita bzimwebzo cikhulupiro canu cin’dzagwededzeka lini mukagumana na mayezo, ndipo mun’dzathandizambo anzanu kukhala na cikhulupiro cakulimba.—2 Juwau 1, 2.

NYIMBO 72 Kudziwisa Cadidi ca Umambo

^ ndi. 5 Nkhani ino in’tithandiza kubvesesa kuti cadidi ca m’Fala la Mulungu n’cakufunika kwene-kwene. Ndipo tin’pfunzambo momwe tingatsimikizirire kuti bzomwe timbakhulupira mpsacadidi.

^ ndi. 2 Juwau 13:34 Ndikukupasani cakutonga cipsa cakuti mumbafunane mwekha-mwekha; ninga momwe ine ndidakufunirani, imwepo mumbafunanembo mwekha-mwekha. 35 Na bzimwebzo, wentse an’dzadziwa kuti ndimwe anyakupfunza wangu, mukambafunana.

^ ndi. 4 Mateu 13:3 Iye adawauza bzinthu bzizinji mwakuphatisa basa bziratizo. Iye adalewa kuti: “Tetekerani! Mulimi adacoka kuti akabzale mbeu. 4 Pomwe iye akhabzala mbeuzo, zinango zidagwera mphepete mwa mseu, ndipo mbalame zidabwera kudzadya mbeuzo. 5 Mbeu zinango zidagwera pa mwala pomwe pakhalibe mataka mazinji, ndipo zidamera mwakamfulumize thangwe matakayo yakhali mang’ono-ng’ono. 6 Tsono pomwe dzuwa lidacoka, mbeuzo zidauma thangwe zikhalibe mizi. 20 Mbeu zomwe zidagwera pa minyala zikuimira wale omwe ambabva fala, aciribvumiratu mwakukondwa. 21 Tsono pakuti mwa iye mulibe mizi, ambapitiriza kwa kanthawe. Koma citsautso ayai cizunzo cikayamba thangwe ra falalo, iye ambagwa mwakamkulumize.”

^ ndi. 8 2 Timotio 3:14 Tsono iwepo, pitiriza kuteweza bzomwe udapfunzisidwa na kukhulupira thangwe ra kudekedwa nabzo, ucidziwambo kuti udapfunzisidwa na yani 15 na kuti kuyambira uli tcece unkubzidziwa bzinembo bzakupambulika, bzomwe bzingakukhalise wa nzeru kuti udzapulumuke mwa kukhulupira Kristu Jezu.

^ ndi. 10 Cinthu comwe cingakuthandizeni kucezerana na wanthu pakulewa bza cadidi ca m’Bibliya ni nkhani za m’gawo lakuti: “Kucheza ndi Munthu Wina,” zakugumanika mu Nsanza ya Mulindiri ya chichewa ya 2010 na 2015. Zinango mwa nkhanizo zimbati: “Kodi Yesu ndi Mulungu?”, Kodi Ufumu wa Mulungu Unayamba Liti Kulamulira?” na “Kodi Mulungu Adzalanga Anthu Oipa?”

^ ndi. 14 Kuti mudziwe bzinango bza mapolofesiyaya, onani Nsanza ya Mulindiri ya chichewa ya 15 Junho 2012 na ya Maio 2020.

^ ndi. 18 Juwau 6:67 Tenepo, Jezu adabvunza apostolo wace 12 wale kuti: “Kodi imwepo mun’funa kuyendambo?” 68 Simau Pedru adamutawira kuti: “Mbuya, kodi ifepano tingayende pomwe kuna yani? Imwepo ndimwe muna mafala ya moyo wakusaya kumala.

^ ndi. 64 BZOMWE BZINKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Banja linango likucita kunamata ninga banja, ndipo likupfunza nkhani ya mapolofesiya yakulewa bza citsautso cikulu.

^ ndi. 66 BZOMWE BZINKUCITIKA PA CITHUNZI-THUNZI: Pa nthawe ya citsautso cikulu banjali lin’dzadzidzimusidwa lini na bzomwe bzidzacitikebzo.