1. Andi da di „tuutuu lei”, nasö di „tuu” di u ta kai?

„UNFA i du feni di tuutuu lei?” „De bi kiija i a di tuutuu lei ö?” „Un longi kaa i dë a di tuutuu lei?” Kandë sëmbë bi hakisi i dee soni aki, nasö kandë iseei bi hakisi sëmbë dee soni aki tu. Andi da di „tuutuu lei”, nasö di „tuu” di u ta kai? Möön gaanfa u ta wooko ku di wöutu aki te a nama ku di biibi fuu, di fasi fa u ta dini Gadu, ku di fasi fa u ta tja useei. Sëmbë di dë a di tuutuu lei, sabi andi di Bëibel ta lei, nöö de ta libi ku dee mama wëti u Bëibel tu. Di soni aki ta mbei de ta kumutu a poipoi keiki ku dee poipoi lei u de, nöö de ta ko abi di möön piizii libi di wan sëmbë sa feni a goonliba aki.​—Joh. 8:32.

2. Andi sa dë di soni di hai so sëmbë ko a di tuutuu lei, te u luku Johanisi 13:34, 35?

² Andi bi hai i tja ko a di tuutuu lei? Wë kandë a bi dë di fasi fa dee Jehovah Kotoigi ta tja deseei a wan bunu fasi (1 Pet. 2:12). Nasö kandë di fasi fa de ta lei wotowan taa de lobi de. Sömëni sëmbë bi si di lö lobi naandë di fosu pasi di de bi ko a wan komakandi fuu, nöö di soni dë bi möön dou de hati möön hiniwan woto soni di de bi si nasö jei a di komakandi dë. Di soni aki an ta bigi da u poi, u di Jesosi bi taki taa sëmbë bi o ko sabi dee bakama fëën a di fasi fa de bi o lei taa de lobi de na de. (Lesi Johanisi 13:34, 35.) Ma ee u kë ko abi wan taanga biibi, nöö wantu woto soni dë di u musu du.

3. Andi sa pasa ku u ee u dë a di tuutuu lei u di u lobi fa dee baaa ku dee sisa fuu ta lobi deseei nöö a kaba?

³ Wa musu dë a di tuutuu lei u di u lobi fa dee baaa ku dee sisa fuu ta lobi deseei nöö a kaba. Faandi mbei u taki sö? Pakisei taa wan baaa nasö wan sisa du wan gaan zöndu, nasö kandë wan gaanwomi u kemeente, nasö wan sëmbë di ta du di pioniliwooko  du wan gaan zöndu. Nasö kandë wan baaa nasö wan sisa du wan soni di hati i. Nasö kandë wan baaa nasö wan sisa bia baka da di biibi, nöö a ta piki i taa na u da dee sëmbë dee dë a di tuutuu lei. Ee sö wan soni pasa, i bi o mbei di soni dë tapa i fu ja dini Jehovah möön u? Ee ja ta mbei di biibi fii ko möön taanga u di i ta mbei möiti fii ku Jehovah ko dë möön gaan mati, ma i ta biibi Gadu u di i ta luku andi wotowan ta du nöö a kaba, nöö di biibi fii an o taanga. Te joo mbei di biibi fii ko taanga, nöö an musu dë wan fii di i ta fii da Jehovah wanwan nöö, nasö da dee sëmbë fëën. Ma i musu mbei möiti fii ta lei soni u Bëibel, ta öndösuku soni a dee buku fuu, sö taa i sa dë seiki taa dee soni dee i ta lei u Jehovah, da tuutuu soni.​—Lom. 12:2.

4. Andi so sëmbë ta du te tesi ta miti de, te u luku Mateosi 13:3-6, 20, 21?

⁴ Jesosi bi taki taa so sëmbë bi o tei di tuutuu lei „ku wai”, ma di biibi u dee sëmbë aki bi o ko suwaki te tesi bi o miti de. (Lesi Mateosi 13:3-6, 20, 21.) Wë kandë u di de an bi fusutan taa te de bi o waka a Jesosi baka, nöö di soni dë bi o mbei fuka miti de tu (Mat. 16:24). Nasö kandë de bi mëni taa te de bi o ko dë Keesitu sëmbë, nöö de an bi o abi na wan bookohedi möön, ma gaan bunu wanwan de bi o ta feni. Ma a di goonliba ka u ta libi aki, soni o ta taanga da u. Soni sa tooka a di libi fuu, nöö a sa mbei wa ko ta dë waiwai sö möön.​—Ps. 6:6; Peleik. 9:11.

5. Unfa gaansë u dee baaa ku dee sisa ta lei taa de dë seiki taa de dë a di tuutuu lei?

⁵ Gaansë u dee baaa ku dee sisa fuu ta lei taa de dë seiki taa de feni di tuutuu lei. Faandi mbei u sa taki sö? Wë de ta lei taa di biibi u de an ta ko suwaki aluwasi wan baaa nasö wan sisa du wan soni ku de di hati de, nasö aluwasi de du wan gaan zöndu (Ps. 119:165). A hiniwan tesi di ta miti de, di biibi u de ta ko möön taanga (Jak. 1:2-4). Unfa i sa ko abi di lö taanga biibi dë?

6. Andi bi mbei taa dee fesiten Keesitu sëmbë bi ko abi wan taanga biibi?

⁶ Dee fesiten Keesitu sëmbë bi ko ta biibi a Gadu, u di de bi ko sabi dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu, söseei u di de bi ko sabi dee lei u Jesosi Keesitu. Dee soni aki da dee tuutuu lei dee nama ku di „buka u Gadu” (Gal. 2:5). Dee tuutuu lei aki da hii dee soni dee u kuma Keesitu sëmbë ta biibi, te kisi di lei di ta taki u di dëdë di Jesosi dëdë paka zöndu da libisëmbë, söseei taa a weki ko a libi baka. Apösutu Paulosu bi dë seiki taa dee lei aki dë sö tuu. Unfa a waka? Wë biga a bi luku a dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu taa „Masa Gadu paamusi taa a o manda wan Heepima di de kai di Keesitu ko a goonliba. Nöö de o sitaafu ën te de kii, ma nöö a o toona weki baka” (Tjab. 17:2, 3). Dee fesiten Keesitu sëmbë bi tei dee lei aki tu, nöö di santa jeje u Gadu bi heepi de u de ko fusutan di Wöutu u Gadu tu. De bi ta öndösuku soni u de bi sa dë seiki taa dee lei aki bi ta kai ku dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu (Tjab. 17:11, 12; Heb. 5:14). De an bi ta dini Jehovah ku di fa de bi ta fii dëën nöö a kaba, söseei de an bi ta dini Jehovah ku di fa de bi ta fii bunu te de bi dë ku dee baaa ku dee sisa nöö a kaba. Ma de bi ta mbei möiti u de ko abi wan taanga biibi, u di de bi ta ko ’sabi di lei u Gadu finifini’.​—Kol. 1:9, 10.

7. Andi di biibi di u ta biibi dee tuutuu lei u Bëibel o mbei u du?

⁷ Dee tuutuu lei dee dë a di Wöutu u Gadu an ta tooka (Ps. 119:160). Dee lei aki an ta tooka ee wan baaa nasö wan sisa du wan soni ku u di hati u, nasö ee de du wan gaan zöndu. Söseei dee lei aki an ta tooka te fuka ta miti u.  Fëën mbei u musu ko sabi dee lei u Bëibel finifini, söseei u musu dë seiki taa de dë tuutuu soni. Leti kumafa wan hanka ta hoi wan boto u gaan ventu an tjëën go, sö nöö di biibi fuu o tjubi u te fuka ta miti u, u di u ta lei soni u Bëibel. Unfa i sa ko dë möön seiki taa i feni di tuutuu lei?

8. Unfa Timoteo bi du dë seiki taa a bi feni di tuutuu lei, te u luku 2 Timoteo 3:14, 15?

⁸ Timoteo bi dë seiki taa a dë a di tuutuu lei. Unfa a bi du sabi di soni dë? (Lesi 2 Timoteo 3:14, 15.) Hën mama ku hën avo bi lei ën soni a „Masa Gaangadu Buku”. Ma a musu u dë sö taa hënseei bi ta tei ten u lei soni a dee soni dee sikifi a di Wöutu u Gadu. Di soni aki mbei a bi ko dë seiki taa dee soni dee a bi ta lei bi dë tuutuu soni. Bakaten, Timoteo ku hën mama ku hën avo bi ko lei soni dee nama ku di lei u Keesitu. An dë u taki taa di fasi fa dee bakama u Jesosi bi ta lei taa de lobi de na de, bi dou Timoteo hati seei. Timoteo bi kë dë makandi ku dee baaa ku dee sisa fëën gaanfa seei, söseei a bi kë heepi de tu (Fil. 2:19, 20). Ma na di lobi di Timoteo bi lobi dee baaa ku dee sisa fëën hën bi mbei a bi abi wan taanga biibi, ma u di a bi lei soni a di Wöutu u Gadu, nöö a bi dë seiki u de, söseei u di hën ku Jehovah bi dë gaan mati. Sö nöö iseei musu lei soni u Bëibel, söseei i musu öndösuku soni di sa mbei i dë seiki u dee soni dee i ta lei u Jehovah.

9. Andi da dii fanöudu soni di i musu ko dë seiki u de?

⁹ Dii soni dë di i musu bigi ko dë seiki u de taa de dë sö tuutuu. Di fosu soni, hën da i musu dë seiki taa Jehovah da di Gadu di mbei hii soni (Ëki. 3:14, 15; Heb. 3:4; Ako. 4:11). Di u tu soni, hën da i musu dë seiki taa di Bëibel da di Wöutu u Gadu di a da libisëmbë (2 Tim. 3:16, 17). Di u dii soni, hën da i musu biibi taa Jehovah abi wan ölganisaasi a goonliba aki ka sëmbë dë a di tii u Jesosi basu, nöö dee Jehovah Kotoigi da dee sëmbë dë (Jes. 43:10-12; Joh. 14:6; Tjab. 15:14). Dee soni aki an kë taki taa i musu ko dë wan sëmbë di sabi hii soni u di Bëibel. Di maaka di i musu kë dou, hën da i musu ko dë möön seiki taa i feni di tuutuu lei.​—Lom. 12:1.

10. Andi u musu du boiti di sabi di u sabi di tuutuu lei?

¹⁰ Te i ko sabi dee dii möön fanöudu soni dee nama ku Gadu, di Bëibel, söseei dee nama ku dee sëmbë u Gadu, nöö i musu wooko ku di Wöutu u Gadu u heepi wotowan tu. Faandi mbei u taki sö? Wë u di u kuma Keesitu sëmbë abi di faantiwöutu u lei dee sëmbë dee kë haika u, soni u di tuutuu lei * (1 Tim. 4:16). Te u ta lei wotowan dee tuutuu lei u Bëibel, nöö u ta mbei di biibi fuu ko möön taanga, söseei u ta ko dë seiki taa u feni di tuutuu lei.

11. Andi Apösutu Paulosu bi ta du te a bi ta lei sëmbë soni, nöö unfa u sa djeesi ën?

¹¹ Te apösutu Paulosu bi ta lei sëmbë soni, nöö a bi „ta tei Gadu buku ta lesi dee soni Mosesi ku dee fesiten tjabukama u Masa Gadu bi sikifi, ta puu da de. A ta „biinga ku de nöömö fu de musu biibi taa dee soni de bi sikifi buta dë, soni u Masa Jesosi wë de bi ta taki nöö awaa de ko pasa” (Tjab. 28:23). Unfa u sa djeesi Paulosu te u ta lei wotowan soni u di tuutuu lei? Wë na piki nöö u musu ta piki de andi di Bëibel ta taki nöö a kaba. U musu heepi dee sëmbë dee u ta lei soni u Bëibel u de pakisei bunu u dee soni di de ta lei u Bëibel. Wa kë u de tei di lei u di de lobi fa u dë, nasö u di de lobi fa u ta lei de soni, ma u kë taa deseei musu ko fusutan taa dee soni di de ta lei u Jehovah, da tuutuu soni.

12-13. Unfa mama ku tata sa heepi dee mii u de u de sa fika a di tuutuu lei?

¹² An dë u taki taa un dee mama ku dee tata kë lei dee mii fuunu soni u de sa dë a di tuutuu lei go dou. Wë kandë i sa ta pakisei taa ee dee mii fii abi mati a di kemeente, nöö de o go a fesi a di biibi. Nöö a sa dë sö tuu. Ma di soni dë wanwan an o heepi dee mii fii ee de an dë seiki taa dee soni dee sikifi a di Bëibel da tuutuu soni. De musu ko dë gaan mati ku Jehovah, söseei de musu ko dë seiki taa dee soni dee dë a di Bëibel da tuutuu soni.

¹³ Ee dee mama ku dee tata kë lei dee mii u de soni u Gadu, nöö deseei musu ko dë sëmbë di ta lei soni u Bëibel. De musu tei ten u pakisei u dee soni di de ta lei. Dee soni aki o mbei de o sa lei dee mii u de u de du di wan seei soni tu. De musu lei dee mii u de unfa de sa wooko ku dee soni fuu dee u abi ta öndösuku soni, leti kumafa de ta lei woto sëmbë ën. Te mama ku tata ta du di soni aki, nöö a o heepi dee mii u de u de sa ko lobi Jehovah, söseei de o ta tei dee soni di „di köni saafu di dë u futoou” ta seeka da u, u bigi seei (Mat. 24:45-47). Un dee mama ku dee tata, na lei nöö u musu ta lei dee mii fuunu dee tuutuu lei u Bëibel. Ma un musu ta heepi de u de ko abi wan taanga biibi, u di woon ta lei de „dee tjubitjubi soni” u Gadu,  hii fa woon ta hoi a pakisei andi de sa fusutan ku andi de an sa fusutan jeti.​—1 Kol. 2:10.

14. Faandi mbei u musu ta lei soni u dee tjabukama woto u Bëibel? (Luku di pisi „ I sa taki andi dee tjabukama woto aki kë taki ö?”)

¹⁴ Dee tjabukama woto u Bëibel da fanöudu soni di dë a di Wöutu u Gadu di ta mbei u ko ta biibi Jehovah möön gaanfa. Un tjabukama woto bi mbei di biibi fii ko möön taanga? Kandë joo taki taa dee tjabukama woto dee nama ku „dee lasiti daka” u di goonliba aki (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7). Ma un woto tjabukama woto sa mbei di biibi fii ko möön taanga? I sa konda unfa di tjabukama woto di sikifi a Daniëli kapitë 2 nasö kapitë 11, bi pasa tuutuu ö, nasö unfa a ta pasa nöunöu kumafa de bi taki a fesi ö? * Ee i mbei di biibi fii ko taanga u di i ta biibi dee tuutuu lei dee dë a Bëibel, nöö na wan soni o sa mbei i lasi di biibi dë. Pakisei dee baaa ku dee sisa di de bi ta du ku de a di pisiten u di u Tu Goonliba Feti. Hii fa de an bi ta kaba fusutan hii soni u dee tjabukama woto u Bëibel dee nama ku dee lasiti daka, tökuseei de bi ta biibi di Wöutu u Gadu gaanfa.

15-17. Unfa di lei di dee baaa ku dee sisa fuu bi ta lei soni u Bëibel, bi heepi de u de ko abi wan taanga biibi di dee Nazi sodati bi ta du ku de?

¹⁵ Di dee Nazi sodati bi ta tii Alumaköndë, hën de bi manda dusudusu u dee baaa ku dee sisa fuu go a sitaafuma kampu. Hitler ku wan woto womi de kai Heinrich Himmler di bi dë hedima u wanlö sodati, bi buuse Jehovah Kotoigi. Wan sisa bi taki taa di womi de kai Himmler bi piki wanlö sisa di bi dë a wan sitaafuma kampu taa: „Di Jehovah fuunu sa ta tii a liba ala, ma a goonliba aki u ta tii! Woo si ambë o libi möön longi, u dee Nazi sodati naa unu dee Jehovah Kotoigi!” Andi bi heepi dee sëmbë u Jehovah u de hoi deseei a Jehovah go dou?

¹⁶ Dee baaa ku dee sisa aki bi sabi taa di Könuköndë u Gadu bi bigi tii a di jaa 1914. An bi bigi da de taa sëmbë bi ta du ku de gaanfa sö.  Dee sëmbë u Jehovah bi dë seiki taa na wan tiima o sa tapa Gadu fu an du di soni di a kë du. Hitler an bi o sa puu di tuutuu lei, nasö an bi o sa seti wan tii di bi o sa puu di Könuköndë u Gadu. Dee baaa ku dee sisa fuu bi dë seiki u wan soni. De bi sabi taa di tii u Hitler an bi o dë u nöömö.

¹⁷ Di soni di dee baaa ku dee sisa fuu bi ta biibi bi dë tuutuu soni. An bi tei longi seei, hën di tii u dee Nazi sodati an bi dë möön, söseei di womi de kai Heinrich Himmler bi musu fusi go fu an lasi hën libi, hii fa a bi taki taa „a goonliba aki u ta tii!” Di Himmler ta fusi, hën a miti wan baaa de kai Lübke. Wan baaa di bi dë a dunguwosu di a bi sabi taa bi dë wan Jehovah Kotoigi. Himmler hakisi Baaa Lübke taa: „Di Bëibel öndösukuma dë, andi o pasa nöunöu?” Di baaa piki ën taa dee Jehovah Kotoigi bi sabi gaanduwe taa dee Nazi sodati an bi o tii möön, nöö dee sëmbë u Jehovah bi o ko fii. Himmler bi taki sömëni hogi soni u Jehovah Kotoigi. Ma di daka dë, an bi sabi andi a musu taki. An bi tei longi möön, hën a kii hënseei. Wë andi u ta lei a di soni aki? Te u ta lei soni u Bëibel, möönmöön dee tjabukama woto u Bëibel, nöö de ta heepi u fuu ko abi wan taanga biibi, söseei de ta mbei u taanpu gingin a di biibi te sëmbë ta du ku u.​—2 Pet. 1:19-21.

18. Faandi mbei u musu ta „göö ku fusutan ku köni” kumafa Paulosu bi taki, te u luku Johanisi 6:67, 68?

¹⁸ Hiniwan fuu musu lei taa u lobi wotowan kumafa tuutuu Keesitu sëmbë musu ta du ën. Ma u musu „göö ku fusutan ku köni” tu (Fil. 1:9). Ee wa du sö, nöö sëmbë sa ta „tja [u] nango ta ko ku dee ganjanganjan lei u de”, te kisi dee sëmbë dee bia baka da di biibi (Ef. 4:14). Di sömëni u dee bakama u Jesosi an bi ta waka nëën baka möön, hën apösutu Petuisi, bi taki unfa a ta biibi taa Jesosi bi „abi dee wöutu dee ta da sëmbë libi u teego”. (Lesi Johanisi 6:67, 68.) Hii fa Petuisi an bi ta fusutan hii dee soni di Jesosi bi ta taki finifini, tökuseei a bi hoi hënseei a Jesosi, u di a bi fusutan taa Jesosi da di Keesitu. Iseei sa ko ta biibi dee soni dee sikifi a di Bëibel möön gaanfa. Ee i ta du sö, nöö joo sa abi wan taanga biibi go dou, aluwasi andi ta pasa. Söseei joo sa heepi wotowan u de ko abi wan taanga biibi tu.​—2 Joh. 1, 2.