1. Mbi kikuma “kiedika” kinsundula?

“BUIDI ngiewu wuzabila kiedika?” “Bo wubutuka matata maku baba Zimbangi zi Yave?” “Mimvu mikua mi mavioka tona wuzaba kiedika?” Ḿba bamana kuvana biuvu abiobio voti ngie wuvana biuvu abiobio kuidi bankaka. Mbi kikuma “kiedika” kinsundula? Tunsadilanga kikuma akiokio muingi kutubila mambu tunkikininanga, mbuongimin’itu kuidi Nzambi ayi phila tunnatinanga luzingu luitu. Batu badi mu kiedika, bazebi mambu Kibibila kinlonga ayi bamvanganga mangolo ma kuzingila mu zithumu beni. Mu kibila akiokio bawu basiala ko kubue kikinina mu malongi ma luvunu ma binganga biwombo. Ayi badi luzingu lu mayangi kheti banzingilanga mu nza yi Satana.—Yoane 8:32.

2. Dedi bummonisina Yoane 13:34, 35, mbi bilenda nata mutu kukikinina kiedika?

² Mbi bi kunata kukikinina kiedika? Bawombo bakikinina, bakana ko to mu mambu bayuwa mu lukutukunu vayi mu kibila ki zikhadulu zimboti voti luzolo Zimbangi zi Yave badi. (1 Petelo 2:12) Amomo masi ko mambu ma kukuitukila, kibila Yesu wutuba ti minlonguki miandi bela zabakana mu kibila ki luzolo badi bawu na bawu. (Tanga Yoane 13:34, 35.) Kubotula kuandi luzolo wummonanga mu dikabu di Yave, mbi binkaka fueti vanga muingi kuba kiminu kingolo?

3. Mbi bilenda monika ngie kukuna to kiminu mu kibila ki luzolo wummonanga mu dikabu di Yave?

³ Kiminu kitu kilendi kuizila ko to mu kibila ki luzolo luidi mu dikabu di Nzambi. Kibila mbi? Yindula boti nkulutu wu kimvuka—voti ntuami ntuala bevola disumu dingolo voti khomba wunkaka mu kimvuka be kunyongisa ntima ove mutu wubalukila  kimvuka ki Yave, wuntona kutuba ti befu tuisi ko kiedika. Mbi wunkuiza vanga? Bukiedika ti wunkuiza vonga mu kiphevi ayi kubika kusadila Yave? Tebuka moyo ti kukuna kiminu kitu mu kibila ki zikhadulu zi batu bankaka, kubika kuandi mu kibila ki kikundi kitu na Yave, yidi dedi mueka na kutunga nzo’itu ku luphangu lu mutu wunkaka. Diawu muingi wuba kiminu kingolo, wufueti longukanga Kibibila ayi kufionguninanga bilongulu muingi wuba lufiatu ti mambu widi mu kulonguka matedi Yave, madi makiedika.—Loma 12:2.

4. Dedi bummonisina Matai 13:3-6, 20, 21, mbi bimmonikanga kuidi bankaka bo bamviokila mu mambu manthota kiminu kiawu?

⁴ Yesu wutubila matedi batu bala kikinina ‘kiedika mu mayangi’, vayi kiminu kiawu kiala dekuka bo bala viokila mu zithotolo. (Tanga Matai 13:3-6, 20, 21.) Ḿba bawu basa visa ko ti muingi kuba nlandikini wu Yesu, bawu bafueti viokila mu zithotolo ayi ziphasi. (Matai 16:24) Voti bayindula ti kuba nlandikini wu Yesu, kunsundula kutambula to lusakumunu mu luzingu. Vayi bo tuidi mu kuzingila mu nza yi masumu, befu boso tuala viokila mu ziphasi. Ayi ziphasi zinkaka ziala dekula mayangi mitu mu mua thangu.—Minkunga 6:6; Mpovi 9:11.

5. Kibila mbi tulenda tubila ti bawombo mu zikhomba zitu basi ko divuda ti babakula kiedika?

⁵ Bawombo mu zikhomba zitu basi ko divuda ti babakula kiedika. Kibila mbi tulenda tubila mawu? Kibila kheti mu thangu zikhomba zinkaka baba nyongisa ntima voti baba vangila mambu makhambulu fuana, bawu babikanga ko mambu amomo matulula kiminu kiawu. (Minkunga 119:165) Zithotolo bamviokilanga, zidekulanga ko kiminu kiawu vayi zimbuela kindisanga kiawu. (Yakobi 1:2-4) Mbi bilenda ku kusadisa kuba kiminu kingolo?

6. Buidi baklisto batheti bakunina kiminu kiawu?

⁶ Baklisto mu sekulu yitheti bakuna kiminu mu kibila ki mambu balonguka mu Kibibila ayi mu malongi Yesu kaba longa. (Ngalatia 2:5) Kiedika akiokio, kidi mambu moso baklisto bakiedika bankikininanga. Kubunda mvandi mambu matedi nkhayilu yi khudulu yi Yesu ayi luvulubukusu luandi. Mvuala Polo wuba lufiatu ti malongi amomo maba makiedika. Kibila mbi? Kibila nandi waba sadilanga masonoko muingi kuba ‘monisa buboti ti Klisto kafueti mona ziphasi ayi kafueti kuvulubuka mu bafua.’ (Mavanga 17:2, 3) Baklisto batheti baba kikininanga mu malongi amomo ayi baba fiatilanga mu lusalusu lu phevi yinlongo muingi kuvisa Mambu ma Nzambi. Bawu bafiongunina muingi kuba lufiatu ti mambu baba kikininanga maba makiedika. (Mavanga 17:11, 12; Ebeleo 5:14) Kiminu kiawu kisa kuizila ko to mu kibila ki mayangi baba monanga mu kuba va kimueka na zikhomba zinkaka, vayi kiyizila mu kibila ki ‘nzayilu yi Nzambi.’—Kolosai 1:9, 10.

7. Mbi kiminu mu minsua mi Kibibila kiala tusadisa kuvanga?

⁷ Kiedika ki Diambu di Nzambi kibalukanga ko. (Minkunga 119:160) Dedi, boti khomba mu kimvuka be kunyongisa ntima voti bevola disumu dingolo, mawu masinkuiza balula ko kiedika ki Kibibila. Ayi bo tumviokila mu ziphasi, bobuawu kiedika ki Kibibila kibalukanga ko. Diawu, tufueti zaba buboti minsua mi Kibibila muingi tuba lufiatu ti miawu midi mikiedika. Kiminu kitu kia kukuizila mu minsua mi Kibibila, kiawu kiala tusadisa tutatamana bakuikama bo tuala viokila mu zithotolo. Mbi ngie wufueti vanga muingi wuluta ba lufiatu ti widi mu kiedika?

8. Dedi bummonisina 2 Timoteo 3:14, 15, Mbi bisadisa Timoteo kuba lufiatu ti mambu kaba longuka maba makiedika?

⁸ Timoteo wuba lufiatu ti wuba mu kiedika. Mbi binsadisa kuba lufiatu alolo? (Tanga 2 Timoteo 3:14, 15.) Nandi wuzaba kiedika kidi mu masonoko manlongo, mu lusalusu lu ngudi’andi ayi khak’andi. Vayi muingi kaba kiminu kingolo, nandi wubotula thangu ayi wuvanga mangolo muingi kulonguka buboti masonoko beni. Ndandu mbi kayiza baka? Nandi wuyiza bakula ti mambu kaba longuka madi makiedika. Buviokila thangu, Timoteo, ngudi’andi ayi khak’andi bayangalala mu kulonguka malongi ma Kibibila va kimueka na baklisto bankaka. Bukiedika, Timoteo wuyituka beni mu kumona luzolo minlandikini mi Yesu baba, ayi waba tomba kuba va kimueka na zikhomba aziozio ayi kuba sadisa. (Filipi 2:19, 20) Kheti Timoteo waba kuitukanga mu kumona luzolo zikhomba baba, vayi mambu naveka kalonguka matedi nkundi’andi Yave, mawu mansadisa kuba kiminu kingolo. Bo wuntanga Kibibila, ngie mvaku fueti tombanga bivisa bi kuvana lufiatu ti mambu kiawu kilonga mu matedi Yave madi makiedika.

9. Bo wuntona kulonguka Kibibila malongi mbi matatu fueti ba lufiatu?

⁹ Bo wuntona kulonguka Kibibila, ngie fueti ba lufiatu kheti mu malongi matatu mankinza. Ditheti, ngie fueti ba lufiatu ti Yave Nzambi nandi wuvanga biuma bioso. (Esodu 3:14, 15; Ebeleo 3:4; Nzaikusu 4:11) Dimuadi, fueti ba lufiatu ti Kibibila yidi buku Nzambi kavana kuidi batu. (2 Timoteo 3:16, 17) Dintatu, fueti ba lufiatu ti Yave widi na dingumba di batu badi mu kutuadusu kuidi Yesu Klisto ayi dingumba beni, badi Zimbangi zi Yave. (Yesaya 43:10-12; Yoane 14:6; Mavanga 15:14) Muingi wuba lufiatu ti mambu widi mu kulonguka madi makiedika, vasintombulu ko theti kuzaba mamoso madi mu Kibibila. Vayi wufueti sadila mayindu maku muingi kufiongunina ti ngie mabakula kiedika.—Loma 12:1.

10. Boti ngie manunga kukuna kiminu mu malongi amomo matatu, mbi binkaka fueti vanga?

¹⁰ Boti ngie manunga kukuna kiminu mu malongi amomo matatu, mbi binkaka fueti vanga? Fueti sadila Kibibila muingi kulonga bankaka. Kibila baklisto boso badi kiyeku ki kulonga bankaka mambu balonguka mu Kibibila. * (1 Timoteo 4:16) Ayi bo tunsadisa bankaka kuba lufiatu mu kiedika ki Kibibila, kiminu kitu mvandi kinluta kinda.

11. Buidi tulenda landikinina kifuani ki Polo bo tunlongisa bankaka?

¹¹ Bo Mvuala Polo kaba longanga bankaka, nandi ‘waba kuba sudikisanga buboti matedi Yesu, mu kutadila mambu Mose ayi mimbikudi minkaka batuba.’ (Mavanga 28:23) Buidi tulenda landikinina kifuani ki Polo? Mu kusadisa minlonguki mitu bakana ko to kuzaba mambu Kibibila kinlonga vayi, mvandi kuba sadisa kuyindula buboti mu mambu badi mu kulonguka. Tuisintomba ko bawu bakikinina kiedika kibila banzolanga kikundi kitu vayi tuntomba baba lufiatu ti mambu badi mu kulonguka matedi Tat’itu wu luzolo madi makiedika.

12-13. Buidi matata balenda sadisila bana bawu batatamana kusadila Yave?

¹² Boti ngie widi tata voti ngudi, bukiedika ti wuntomba bana baku batatamana kusadila Yave. Ḿba ngie wunyindulanga ti bana baku ba kuba bakundi bamboti mu kimvuka, bawu bankuiza yonzuka mu kiphevi. Vayi kuba to bakundi bamboti, kuisinkuiza sadisa ko bana baku kuba lufiatu ti kimvuka ki Yave kiawu kinlonganga kiedika kitedi Nzambi. Diawu muingi batatamana kusadila Yave, bawu bafueti ba kikundi kimboti na Yave ayi kuba lufiatu ti mambu balonguka mu Kibibila madi makiedika.

¹³ Muingi matata banunga kulongisa bana bawu kiedika kitedi Nzambi, bawu bafueti vana kifuani kimboti mu kuba minlonguki mimboti mi Kibibila. Matata bafueti botula thangu muingi kuyindulanga mu mambu banlongukanga. Mu phila ayoyi, bawu bela nunga kusadisa bana bawu mvawu kuyindulanga mu mambu banlonguka. Dedi bo bansadisilanga minlonguki miawu mi Kibibila kufiongunina mu bilongulu mambu badi mu kulonguka, matata bafueti sadisa mvandi bana bawu kuvanga mawu. Ba kuvanga mawu, bawu bala sadisa bana bawu kuzola Yave ayi kufiatila ‘nnaga wukuikama’—dingumba Yave kansadilanga bubu muingi kuvana bidia bi kiphevi kuidi dikabu diandi. (Matai 24:45-47) Matata badi kiyeku ki kulongisa bana bawu bakana ko to malongi matheti ma Kibibila, vayi bo  bankonzuka bafueti kuba longa mvandi ‘mambu maphinda ma Nzambi.’—1 Kolinto 2:10.

14. Kibila mbi tufueti longukila zimbikudulu zi Kibibila? (Tala mvandi tsielu yintuba “ Zebi Kusudikisa Zimbikudulu Azizi?”)

¹⁴ Zimbikudulu zidi mu Kibibila zidi beni nkinza kibila zi tusadisanga kukindisa kiminu kitu mu Yave. Zimbikudulu mbi zikindisa kiminu kiaku? Ḿba zio zintubila matedi “bilumbu bitsuka.” (2 Timoteo 3:1-5; Matai 24:3, 7) Vayi zimbikudulu mbi zinkaka zisalama zilenda buela kukindisa kiminu kiaku? * Ḿba zimbikudulu zidi mu buku Danieli kapu 2 ayi 11, zima salama ayi zikhidi salama, zilenda kindisa kiminu kiaku. Kibila kiminu ki kiedika, kinkuizilanga mu lufiatu tuidi mu bivisa bi mambu tulonguka. Zikhomba zitu ku Alemanha ba tubikila kifuani kimboti bo baba kuamukusu mu mvita Wumuadi Wunneni wu Nza. Kheti babasa visanga ko buboti zimbikudulu zi Kibibila zitedi bilumbu bitsuka, vayi bawu baba kiminu kiwombo mu Diambu di Nzambi.

15-17. Buidi tuzabidi ti ndongukulu yi Kibibila yikindisa zikhomba zitu babe viokila mu zithotolo mu buloku bungolu?

¹⁵ Mu thangu Hitler ayi Heinrich Himmler babe yala Alemanha, bawu bakotisa zikhomba ziwombo mu buloku bungolo kibila baba lendanga Zimbangi zi Yave. Khomba yimueka yinkieto wutuba mambu Himmler kakamba zikhomba baba mu buloku bungolo: “Nzamb’inu Yave kalenda yala ku diyilu vayi va ntoto befu tunyala. Tunkuiza mona nani wunkuiza nunga benu voti befu!” Mbi bisadisa dikabu di Yave batatamana bakuikama?

¹⁶ Minlonguki mi Kibibila bazaba ti Kintinu ki Nzambi kitona kuyala mu mvu 1914, diawu bakhambu kuitukila mu zikhuamukusu zioso baba viokila. Bawu mvawu baba lufiatu ti vasi ko kintinu kilenda tula Yave nkaku muingi kuvanga mambu kantomba. Bawu mvawu baba lufiatu ti Hitler kalendi nunga ko kumanisa mbuongimini yikiedika ayi mvandi kalendi  tuadisa ko kintinu kilutidi mangolo na Kintinu ki Nzambi. Diawu, zikhomba zitu babela lufiatu ti luyalu lu Hitler lunkuiza mana.

¹⁷ Vasa vioka ko beni thangu, mambu zikhomba aziozio baba kikininanga mayiza salama ayi luyalu lu Hitler luyiza mana. Heinrich Himmler—mutu wukamba zikhomba ti “va ntoto befu tunyala”—wutina muingi kuvukisa luzingu luandi. Ayi bo kaba tina nandi wudengana na khomba Lübke wuba mvandi mu buloku beni bungolo. Himmler wumona beni zitsoni diawu kayuvudila khomba Lubke: “Buabu Nlonguki wu Kibibila, khamb’abu mambu mbi mankuiza monika?” Khomba Lübke wunkamba ti tona muna tona, Zimbangi zi Yave bazaba ti bankuiza basika mu buloku kibila luyalu lu basi Nazi lunkuiza mana. Himmler—zifiti ziwombo kaba kuidi Zimbangi zi Yave ayi mu thangu kaba kuba monanga nandi waba dodanga beni munu, vayi mu kilumbu beni kasa tuba ko ni diambu. Mua bilumbu to bivioka Himmler wuyivonda. Mbi tulenda longuka mu mawu? Kulonguka Kibibila ayi zimbikudulu zidi muawu, zilenda kutusadisa kuba kiminu kingolo mu Nzambi ayi tutatamana bakuikama bo tumviokila mu ziphasi.— 2 Petelo 1:19-21.

18. Dedi bummonisina Yoane 6:67, 68, mambu mbi malenda kutu monikina befu kukhambu monisa “diela ayi [nzayilu] yimboti”?

¹⁸ Kadika mutu mu befu kafueti monisa luzolo—Kibila luawu luidi kidimbu ki baklisto bakiedika. Vayi mvandi tufueti ba “diela ayi [nzayilu] yimboti mu mamoso.” (Filipi 1:9) Kibila befu khambu monisa zikhadulu aziozio, tulenda vukumuka ‘kuidi yoso phevi yi malongi meti kuizila mu luvunu lu batu ayi mu diela diawu dimbi dinzimbisanga batu.’ (Efeso 4:14) Mu sekulu yitheti bo minlonguki miwombo mi Yesu babika kunlandakana, mvuala Petelo wutuba mu lufiatu loso ti Yesu wuba malongi mamvananga luzingu lukalumani. (Tanga Yoane 6:67, 68.) Kheti mu thangu beni mvuala Petelo kabasa visanga ko mambu moso Yesu kaba longanga, vayi nandi wutatamana wukuikama kibila wuvisa kiedika kitedi Klisto. Diawu kindisa lufiatu luaku mu mambu Kibibila kinlonga. Ngie kuvanga mawu, wela nunga kukindama mu ziosokua ziphasi ziala kukuizila ayi mvandi wala nunga kusadisa bankaka kukindisa kiminu kiawu.—2 Yoane 1, 2.