1. ¿Achkë ma xkʼïx ta xuʼij ri apóstol Pablo?

RI APÓSTOL PABLO ma xkʼïx ta xuʼij chë kʼo mul kan majun ta wä ruchqʼaʼ xnaʼ. Ryä xuʼij chë ri ruchʼakul xa najin wä «nrijïx», chë xkʼatzin xtäj ruqʼij rchë xuʼän ri nrajoʼ Dios chqä chë kʼo mul ri rubʼanik xyaʼöx pä ri rukʼutun wä che rä Jehová, ma ya riʼ ta wä ruyoʼen ryä (2 Cor. 4:16; 12:7-9; Rom. 7:21-23). Ryä chqä xuʼij chë ri winäq ri itzel xkinaʼ che rä xkiʼij chë ryä achiʼel ta majun ruchqʼaʼ ta nqʼalajin. * Ye kʼa ryä ma xyaʼ ta qʼij chë ri itzel taq tzij xebʼix chrij o ri ma ütz ta xeruʼän rma ri mak ri kʼo qa chrij xkiʼän ta chë xnaʼ chë achiʼel ta majun nkʼatzin wä (2 Cor. 10:10-12, 17, 18).

2. Achiʼel nuʼij 2 Corintios 12:9 chqä 10, ¿achkë naʼoj ri kowan rejqalen xqʼax chwäch Pablo?

² Pablo kan xqʼax chwäch re naʼoj reʼ ri kowan rejqalen: tapeʼ jun winäq nunaʼ chë majun chik ruchqʼaʼ ta, rkʼë jbʼaʼ xa ya riʼ taq más ruchqʼaʼ kʼo (taskʼij ruwäch 2 Corintios 12:9, 10). Taq Jehová xuʼij che rä Pablo «ri wuchqʼaʼ rïn nqʼalajin awkʼë rït taq majun chik awchqʼaʼ ta», ri xrajoʼ xuʼij Jehová ya riʼ chë xtyaʼ ri uchqʼaʼ ri nkʼatzin wä che rä Pablo. Ye kʼa naʼäy tqatzʼetaʼ achkë rma ma ütz ta kan kowan nchʼpü qakʼuʼx taq ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë yojkiyöqʼ.

3. ¿Achkë rma ütz ntel qakʼuʼx taq nqyoqʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios?

³ Majun ta jun winäq nqä chwäch nyoqʼ. Ye kʼa, we kan kowan nchʼpü qakʼuʼx rma ri winäq ri itzel nkinaʼ chqë yojkiyöqʼ, riʼ rkʼë jbʼaʼ xa xtuʼän chë xtyujtäj qakʼuʼx (Prov. 24:10). Rma riʼ, ¿achkë rubʼanik kʼo chë yeqatzʼët ri yoqʼonïk yebʼan chqij xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios? Röj ütz ntel qakʼuʼx taq nqyoqʼ, kan achiʼel wä xuʼän Pablo (2 Cor. 12:10). ¿Achkë rma? Rma taq nqyoqʼ chqä taq nyaʼöx kʼayewal pa qawiʼ xa rma nqayaʼ ruqʼij Dios, riʼ nukʼüt chë kantzij yoj rutzeqelbʼëy Cristo (1 Ped. 4:14). Jesús xuʼij chë ri rutzeqelbʼëy xtyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ (Juan 15:18-20). Y kan ya riʼ wä xbʼanatäj pa naʼäy siglo. Chkiwäch ri judíos chqä ri winäq ri kikʼamon wä apü kinaʼoj chkij ri griegos, ri cristianos kan achiʼel ta majun ta kinaʼoj chqä kan majun ta kiqʼij, ya riʼ wä xbʼix chkij ri apóstoles Pedro y Juan (Hech. 4:13). Ye kʼïy kan itzel xekitzʼët ri cristianos chqä kan majun ta kiqʼij xkiyaʼ, rma ryeʼ ma xkinïm ta kiʼ chpan ri política chqä ma xkajoʼ ta xkitoʼ kiʼ kikʼë samajbʼäl rchë chʼaʼoj.

4. ¿Achkë kinaʼoj xkikʼüt ri naʼäy taq cristianos chwäch ri yoqʼonïk xbʼan chkij?

⁴ Ri naʼäy taq cristianos ma xkiyaʼ ta qʼij chë ri yoqʼonïk ri xbʼan chkij xuʼän ta chë ma ta xkiʼän chik rusamaj Jehová. Ri apóstoles Pedro y Juan xkiyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chqawäch. Ryeʼ kan jun mamaʼ utzil xkinaʼ ri xyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ xa rma ye rutzeqelbʼëy Jesús chqä rma xkikʼüt ri naʼoj xeruyaʼ qa ryä (Hech. 4:18-21; 5:27-29, 40-42). Ri cristianos ri xejeʼ pa naʼäy siglo majun ta wä rma xkinaʼ kʼixbʼäl. ¿Achkë rma? Rma ryeʼ xa más utzil xkiyaʼ qa pa kiwiʼ jontir winäq chkiwäch ri winäq ri itzel wä xkinaʼ chkë. Jun tzʼetbʼäl. Ri wuj ri xekitzʼibʼaj jojun chkë ryeʼ rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios kʼa najin na yekitoʼ chqä nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx pa millón winäq. Y ri Qʼatbʼäl Tzij ri kowan xkiyaʼ rutzjol, ma xa xuʼ ta xchäp yän samaj chkaj, xa kan jbʼaʼ chik apü xtqʼät tzij pa kiwiʼ jontir ri winäq (Mat. 24:14). Ye kʼa we nqaquʼ rij ri mamaʼ qʼatbʼäl tzij ri xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri naʼäy taq cristianos, komä ma kʼo ta chik. Chqä, ri cristianos riʼ, ri ma xkiyaʼ ta qa Jehová taq xejeʼ chwäch le Ruwachʼulew, komä ye qʼatöy taq tzij chlaʼ chkaj. Ye kʼa ri winäq ri itzel wä xkinaʼ chkë, komä ye kamnäq chik; y we xkekʼasöx na pä, xkejeʼ chuxeʼ ri Qʼatbʼäl Tzij ri xkitzjoj ri cristianos riʼ (Apoc. 5:10).

5. Achiʼel nuʼij Juan 15:19, ¿achkë rma itzel yojkitzʼët ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Jehová?

⁵ Komä chqä, ye kʼo winäq ri itzel yojkitzʼët, yojkiyöqʼ chqä achiʼel ta majun ta qaqʼij o qanaʼoj chkiwäch. ¿Achkë rma? Rma ma junan ta qanaʼoj kikʼë. Kan konojel bʼaʼ winäq nkiyaʼ kiqʼij ri kowan nkinaʼ kiʼ chqä ri ma yenman ta tzij. Ye kʼa röj nqatäj qaqʼij rchë nqaqasaj qiʼ, rchë ma chanin ta npë qayowal chqä rchë nqnman tzij. Chqä ma nqanïm ta qiʼ chpan ri política nixta rchë nq-ok soldados. Rma ma nqajoʼ ta junan nuʼän qanaʼoj kikʼë ri nkʼaj chik, ryeʼ kan majun ta qaqʼij yojkitzʼët (taskʼij ruwäch Juan 15:19; Rom. 12:2).

6. ¿Achkë nimaläj taq samaj najin yeqaʼän rkʼë rutoʼik Jehová?

⁶ Tapeʼ kan konojel bʼaʼ winäq itzel yojkitzʼët, Jehová najin nqrksaj röj rchë yeruʼän nimaläj taq samaj. Jun chkë ri samaj riʼ, ri majun bʼëy bʼanatajnäq ta, ya riʼ ri rutzjoxik le Biblia ri najin nbʼan chwäch ronojel le Ruwachʼulew. Y xa xuʼ ri rutinamit Dios najin nesan ri revistas ri qʼaxan pa más chʼaʼäl chqä ri najin njach chkipan ye kʼïy tinamït. Röj chqä nqaksaj le Biblia rchë yeqatoʼ pa millón chkë winäq rchë más ütz rukʼwaxik nkiʼän che rä kikʼaslemal. Ye kʼa jontir reʼ nqkowin nqaʼän rma Jehová nqrksaj röj rchë yeruʼän nimaläj taq samaj riʼ, tapeʼ  chkiwäch ri nkʼaj chik chöj majun ta qaqʼij. Ye kʼa, ¿nkowin komä Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ röj chqajujnal? We ke riʼ, ¿achkë kʼo chë nqaʼän rchë chë ryä nqrtoʼ pä? Tqatzʼetaʼ oxiʼ naʼoj ri nqatamaj qa chrij ri apóstol Pablo.

7. ¿Achkë naʼäy naʼoj nqakʼän qa chrij Pablo?

⁷ Ri naʼäy naʼoj nqakʼän qa chrij ri apóstol Pablo ya riʼ chë taq nqayaʼ ruqʼij Jehová kʼo chë ma nqakʼuqbʼaʼ ta qakʼuʼx chrij ri qachqʼaʼ röj o chrij ri nqkowin nqaʼän. Chkiwäch ri winäq, Pablo xkowin ta xkʼuqbʼaʼ qa rukʼuʼx chrij ryä chqä xkowin ta xuʼij chë kowan ruqʼij. ¿Achkë rma? Ryä xkʼïy qʼanäj chpan ri tinamït Tarso, jun tinamït ri kʼo wä pa ruqʼaʼ Roma. Ri tinamït riʼ kan kʼïy wä bʼeyomäl kʼo chpan chqä chriʼ kʼo wä jun universidad ri kan tamatäl ruwäch. Pablo kan ütz rutjoxik xkʼül, rma xok rutijoxel Gamaliel, jun ukʼwäy bʼey judío ri kan kʼo wä ruqʼij chkiwäch ri winäq (Hech. 5:34; 22:3). Chqä Pablo kantzij na wä chë kan xjeʼ ruqʼij chkikojöl ri judíos, rma xuʼij: «Kan xintäj wä nqʼij pa judaísmo, más ke chkiwäch ri nkʼaj chik ri junan wä qatinamit chqä qajunaʼ kikʼë» (Gál. 1:13, 14; Hech. 26:4). Ye kʼa jontir riʼ ma xuʼän ta chë xkʼuqbʼaʼ qa rukʼuʼx chrij ryä.

8. a) Achiʼel nuʼij Filipenses 3:8, ¿achkë rubʼanik xtzʼët Pablo jontir ri xyaʼ qa? b) ¿Achkë rma xuʼij Pablo chë kan jaʼäl xnaʼ taq majun ta wä ruchqʼaʼ?

⁸ Pablo ma xkʼewaj ta xyaʼ qa jontir ri kʼo wä ruqʼij chkiwäch ri winäq. Ryä xtzʼët jontir riʼ achiʼel ta jun «tzobʼaj mes» (taskʼij ruwäch Filipenses 3:8). Ye kʼa xerïl chqä kʼayewal rma xok rutzeqelbʼëy Cristo. Jun chkë riʼ ya riʼ chë itzel xtzʼet rma ri rutinamit (Hech. 23:12-14). Y ri romanos, ri ye ruwinaq chqä, xkichʼäy chqä xkiyaʼ pacheʼ (Hech. 16:19-24, 37). Chqä xqʼax wä chwäch chë rma ri mak ri kʼo qa chrij, ryä kan kʼayewal wä xuʼän chwäch xuʼän ri ütz (Rom. 7:21-25). Ye kʼa ryä ma xyaʼ ta qʼij chë ri winäq ri itzel xkinaʼ che rä chqä ri mak ri kʼo qa chrij xuʼän ta chë ma ta xok chik rutzeqelbʼëy Cristo. Pa rukʼexel riʼ ryä xuʼij: «Kan jaʼäl nnaʼ taq majun ta wuchqʼaʼ». ¿Achkë rma xuʼij riʼ? Rma taq majun ta wä ruchqʼaʼ ya riʼ taq más xnaʼ rutoʼik Dios (2 Cor. 4:7; 12:10).

9. ¿Achkë kʼo ta chë nqaquʼ we nqanaʼ röj chë kʼo jun nbʼanö chqë chë ma ütz ta nqayaʼ ruqʼij Dios?

⁹ We nqajoʼ chë Jehová nuyaʼ qachqʼaʼ, kʼo chë  ma nqaquʼ ta chë ri nbʼanö chqë chë kʼo qaqʼij chwäch ryä ya riʼ ri qachqʼaʼ, ri tjonïk qlon, ri qajatzul o ri qabʼeyomal. Jontir riʼ ma nuʼän ta chë Jehová nqrksaj chpan rusamaj. Kantzij na wä chë chpan rutinamit Dios «ma kan ta ye kʼïy [...] ye ajnaʼoj chkiwäch ri winäq o kowan ta kichqʼaʼ kʼo o ye petenäq ta rkʼë jun familia ri kowan kiqʼij chkiwäch ri winäq». Pa rukʼexel riʼ, «Dios xeruchaʼ ri majun ta kichqʼaʼ ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼulew» (1 Cor. 1:26, 27). Rma riʼ, ma tqayaʼ ta qʼij chë kʼo ta jun nbʼanö chqë chë nqaquʼ chë ma ütz ta nqayaʼ ruqʼij Dios. Pa rukʼexel riʼ, xa tqaksaj riʼ rchë nqatzʼët achkë rubʼanik nqrtoʼ pä Dios. Jun tzʼetbʼäl. We najin yeqaqʼaxaj kʼayewal rma qlon jun yabʼil, tqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä rchë nqayaʼ qan chrij ri rusamaj. O we nqaxiʼij qiʼ taq kʼo jun nbʼin chqë chë ri nqanmaj ma kantzij ta, ütz tqakʼutuj qatoʼik che rä Jehová rchë ma nqaxiʼij ta qiʼ nqatzjoj ri nqanmaj (Efes. 6:19, 20). Ronojel mul ri xtqanaʼ chë Jehová najin nqrtoʼ pä, ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chrij ryä más xtkowïr chqä ronojel riʼ xtyaʼ más qachqʼaʼ.

10. ¿Achkë rma nkʼatzin nqanukʼuj rij ri xkiqʼaxaj pa kikʼaslemal ri rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer, achiʼel ri yetzjöx chpan Hebreos 11:32 kʼa 34?

¹⁰ Pablo kan rukʼulun wä che rä nunukʼuj ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios. Rma riʼ kan kʼïy retamabʼal xrïl, ye kʼa kan kʼïy chqä runaʼoj xresaj qa chkij ri rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer. Chpan ri wuj ri xtzʼibʼaj äl chkë ri cristianos hebreos, Pablo xuʼij chkë chë tkikʼamaʼ kinaʼoj chkij ri utziläj taq winäq riʼ (taskʼij ruwäch Hebreos 11:32-34). Tqaquʼ rij jun chkë ri utziläj taq winäq riʼ: David. Ryä ma xa xuʼ ta xyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ kimä winäq ri itzel xkinaʼ che rä, xa kan xkiʼän chqä riʼ winäq ri ye rachiʼil. Tqanukʼuj más rij ri xqʼaxaj David. Ke riʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik xtoʼ Pablo ri xquʼ rij ri rukʼaslemal David chqä achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Pablo.

11. ¿Achkë rma Goliat kan majun ta wä ruqʼij David chwäch? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl ri kʼo pä chwäch re revista reʼ).

¹¹ Taq Goliat, jun ajbʼanöy chʼaʼoj ri kan kʼo ruchqʼaʼ, xtzʼët apü David, ryä kan xtzeʼen chrij rma achiʼel ta majun ruchqʼaʼ ta xtzʼët. Goliat mamaʼ wä raqän chqä kʼo wä ri nkʼatzin che rä rchë nuʼän chʼaʼoj y kan retaman wä nchʼeyon. Ye kʼa David kʼa kʼajol na chqä majun bʼëy bʼenäq ta wä pa chʼaʼoj y ma rukʼwan ta wä ri ruchpobʼal rchë chʼaʼoj, rma riʼ achiʼel ta kan majun ruchqʼaʼ ta xqʼalajin. Ye kʼa rma kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová, Jehová kan xyaʼ ruchqʼaʼ rchë xkowin xchʼakon chrij ri mamaʼ achï riʼ (1 Sam. 17:41-45, 50).

12. ¿Achkë chik jun kʼayewal xrïl David?

¹² David kʼo chik jun kʼayewal xrïl ri rkʼë jbʼaʼ xuʼän ta chë xnaʼ chë majun achkë ntoʼö rchë. Ryä rusamajel wä Saúl, ri qʼatöy tzij ri xchaʼöx wä rma Jehová rchë nukʼwaj bʼey chwäch ri tinamït Israel. Pa naʼäy, Saúl kan ütz wä xtzʼët David. Ye kʼa xqʼax ri tiempo, Saúl kan itzel xnaʼ che rä. Rma riʼ, xjäl runaʼoj rkʼë David chqä kʼo mul kan xrajoʼ xkamsaj (1 Sam. 18:6-9, 29; 19:9-11).

13. Tapeʼ Saúl kan itzel runaʼoj xuʼän rkʼë, ¿achkë runaʼoj xkʼüt David?

¹³ Tapeʼ Saúl kan itzel runaʼoj xuʼän rkʼë, David ma xqasaj ta ruqʼij, rma retaman wä chë yë Jehová xchaʼö rchë ri qʼatöy tzij riʼ (1 Sam. 24:6). Chqä ma xqʼabʼaj ta chrij Jehová ronojel ri itzelal xeruʼän Saúl. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chë Jehová xtyaʼ wä ruchqʼaʼ rchë xtkowin xtpabʼaʼ riʼ chwäch ri kʼayewal riʼ (Sal. 18:1, encabezamiento).

14. ¿Achkë kʼayewal xqʼaxaj pa rukʼaslemal Pablo ri junan rkʼë ri xqʼaxaj David?

¹⁴ Ri apóstol Pablo xqʼaxaj chqä ri xqʼaxaj  David. Ryä kan ye kʼïy winäq ri kan kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ itzel xkinaʼ che rä. Kʼïy mul, ri winäq riʼ —achiʼel ri ukʼwäy taq bʼey judíos— xkiʼän chë Pablo xchʼay chqä xyaʼöx pacheʼ. Achiʼel wä xqʼaxaj David, Pablo chqä xyaʼöx kʼayewal pa ruwiʼ kimä ri winäq ri xkiʼij chë ye rachiʼil. Yajün jojun ri ye kʼo pa congregación itzel xkinaʼ che rä (2 Cor. 12:11; Filip. 3:18). Ye kʼa majun bʼëy xyaʼ qʼij chë jontir riʼ xkiʼän ta chë ma ta xtzjoj chik ruchʼaʼäl Jehová chkë ri winäq. Ryä xerajoʼ ri ruchʼalal pa congregación tapeʼ kʼo mul xkiyaʼ bʼis pa ran. Y ri más rejqalen ya riʼ chë majun bʼëy xyaʼ ta qa Jehová (2 Tim. 4:8). Tapeʼ kan kʼïy kʼayewal xerïl, ryä xkowin xchʼakon chkij ri kʼayewal riʼ rma kan xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx chrij Jehová y ma chrij ta ryä.

15. ¿Achkë nqajoʼ nqaʼän kikʼë ri winäq, y achkë rubʼanik nqaʼän riʼ?

¹⁵ ¿Achkë ütz nqaʼän we pa tijobʼäl, pa qasamaj, o ri qa-familiares ri ma ye Testigos ta yojkiyöqʼ o nkiyaʼ kʼayewal pa qawiʼ? Ütz ma tqamestaj ta ri tzʼetbʼäl xkiyaʼ qa David chqä Pablo chqawäch. Ke riʼ chqä ütz nqaʼän we kʼo jmul jun qachʼalal pa congregación nqrsök. Tqatjaʼ qaqʼij rchë ronojel mul ütz qanaʼoj nqaʼän tapeʼ ma pa rubʼeyal ta nbʼan qkʼë (Rom. 12:21). Kantzij na wä chë röj ma xtqakʼäq ta jun abʼäj chnikʼäj ruwäch jun chik, achiʼel wä xuʼän David; pa rukʼexel riʼ, röj nqaksaj le Biblia rchë chë ri winäq ri nkiyaʼ kixkïn chqë napon ri ruchʼaʼäl Dios pa kijolon chqä pa kan. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Tqaksaj le Biblia rchë nqaqʼalajsaj kikʼutunik, ma tqaqasaj ta kiqʼij chqä ütz qanaʼoj tqabʼanaʼ kikʼë jontir, yajün ri itzel nkinaʼ chqë (Mat. 5:44; 1 Ped. 3:15-17).

16, 17. ¿Achkë majun bʼëy xmestaj ta Pablo?

¹⁶ Taq majanä wä ttok ri rutzeqelbʼëy Cristo, ri apóstol Pablo —ri rubʼanon qa Saulo nbʼix che rä— kan itzel wä runaʼoj chqä xyaʼ wä kʼayewal pa kiwiʼ ri rutzeqelbʼëy Jesús (Hech. 7:58; 1 Tim. 1:13). Ye kʼa kan yë Jesús xtzjon pä rkʼë chlaʼ chkaj, xuʼän chë xmoyïr chqä ma xyaʼ ta chik qʼij che rä rchë xerutzʼlaʼ ri cristianos. Rchë xtzuʼun chik jmul, Pablo kʼo chë xkʼutuj rutoʼik chkë ri winäq ri xyaʼ wä kʼayewal pa kiwiʼ. Ryä xqasaj riʼ chqä xkʼän ri toʼïk ri xyaʼ jun cristiano che rä ri rubʼiniʼan Ananías, ri xknan rchë (Hech. 9:3-9, 17, 18).

 ¹⁷ Jun tiempo chrij riʼ, Pablo xeyaʼöx mamaʼ taq samaj pa ruqʼaʼ chpan ri congregación cristiana, ye kʼa majun bʼëy xmestaj ta ri naʼoj xkʼüt qa Jesús chwäch taq xtzjon pä rkʼë chlaʼ chkaj. Ryä ronojel mul xqasaj riʼ chqä xyaʼ qʼij chë xtoʼöx kimä ri nkʼaj chik cristianos. Chqä xuʼij chë ryeʼ kan kowan xkitoʼ chqä xkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx (Col. 4:10, 11, nota).

18. ¿Achkë rma rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chqawäch nqakʼän ri toʼïk nkiyaʼ ri nkʼaj chik chqë?

¹⁸ ¿Achkë nqatamaj qa chrij Pablo? Taq xqachäp qatjonik chrij le Biblia, rkʼë jbʼaʼ kan xqatyoxij ri toʼïk xkiyaʼ ri nkʼaj chik chqë, rma qʼaxnäq wä chqawäch chë majanä wä kʼuqül ta qakʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios chqä chë kan kʼïy na wä nkʼatzin nqatamaj (1 Cor. 3:1, 2). Ye kʼa ¿achkë qanaʼoj nqakʼüt komä? We kʼïy chik junaʼ qayaʼon pä ruqʼij Jehová, rkʼë jbʼaʼ ma kan ta nqä chik chqawäch nqakʼän ri toʼïk nkiyaʼ ri nkʼaj chik chqë, más taq ri yebʼanö riʼ majanäj ta keʼok pä chpan ri rutinamit Jehová. Ye kʼa ma tqamestaj ta chë Jehová yeruksaj ri qachʼalal —achiʼaʼ o ixoqiʼ— rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx (Rom. 1:11, 12). Rma riʼ, we nqajoʼ nqakʼül ri uchqʼaʼ nuyaʼ pä Jehová chqë, kʼo chë nqakʼän ri toʼïk nkiyaʼ ri qachʼalal chqë.

19. ¿Achkë rma Pablo kan xkowin xeruʼän jojun nimaläj taq samaj?

¹⁹ Taq Pablo xok cristiano, xeruʼän jojun nimaläj taq samaj. ¿Achkë rma? Rma xqʼax chwäch chë ma yë ta ri qachqʼaʼ, ri tjonïk qlon, ri qabʼeyomal o ri kʼo qaqʼij chkiwäch ri winäq ri nbʼanö chë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal; xa yë ri xtqaqasaj qiʼ chqä xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová. Rma riʼ, kan achiʼel wä xuʼän Pablo, röj chqä tqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová, tqakʼamaʼ qanaʼoj chkij ri rusamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer chqä tqakʼamaʼ ri toʼïk nkiyaʼ ri qachʼalal chqë. We xtqaʼän riʼ, tapeʼ xtqanaʼ chë majun chik qachqʼaʼ ta, kantzij na wä chë Jehová xtyaʼ qachqʼaʼ.