1. ?Kɛ nga 3 Zan 3, 4 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ kwla yo maan e di aklunjuɛ-ɔ?

KƐ AKOTO Zan tili i kɛ be ng’ɔ ukali be mɔ be sili ndɛ nanwlɛ’n be te su Zoova juejue su’n, aklunjuɛ ng’ɔ dili’n, maan e bu i akunndan kan e nian. Sa sunman tɔli Klisifuɛ sɔ’m be su. Sanngɛ Zan miɛnnin i ɲin ukali aniaan sɔ m’ɔ bu be kɛ i mma mun sa’n, naan be lafi Ɲanmiɛn su titi. I wafa kunngba’n, kɛ e uka e mma mun annzɛ be nga e kle be Biblu’n nun like mɔ be fa be wun man Zoova mɔ be su i titi’n, aklunjuɛ nga e di’n ti dan.—An kanngan 3 Zan 3, 4 nun.

2. ?Ngue ti yɛ Zan klɛli fluwa nsan nga i dunman o be su’n niɔn?

² Afuɛ 98 nun’n, atrɛkpa’n Zan tran Efɛzi annzɛ i wun koko lɛ. Kɛ ɔ fin bisua Patimɔsu lɔ fiteli’n yɛ ɔli lɔ-ɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, Zoova wawɛ maan ɔ klɛli fluwa nsan nga i dunman o be su’n. Like nga ti yɛ ɔ klɛli fluwa nsan sɔ mun yɛle kɛ i waan ɔ́ wlá Klisifuɛ’m be fanngan naan be lafi Zezi su yɛ be nanti nanwlɛ’n i atin’n su titi.

3. ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su-ɔ?

³ Kɛ akoto Zan klɛ́ fluwa sɔ mun’n, nn akoto’m be nun’n, i ngunmin yɛ ɔ te o nguan nun-ɔn. Ɔ maan wafa nga ato like nga sran’m bé wá klé’n ɔ́ wá yó aniaan mun’n, i ti’n ɔ kokoli. * (1 Zan 2:18, 19, 26) Sran sɔ mɔ be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n, be se be wun kɛ be si Ɲanmiɛn, kusu nn be nantimɛn i mmla’m be su. Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán afɔtuɛ nga Zan mannin Klisifuɛ mun’n, i ndɛ. Kpɛkun é wá tɛ́ kosan nsan nga’m be su: ?Kɛ be se kɛ e nanti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi’n i bo’n yɛle benin? ?Sa benin wie mun yɛ be kwla yo naan y’a nantiman ndɛ  nanwlɛ’n i atin’n su kun-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ e kwla uka e wiengu mun naan b’a nanti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi-ɔ?

4. ?Kɛ nga 1 Zan 2:3-6 nin 2 Zan 4, 6 be fa kan’n sa’n, sɛ e waan é nánti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

⁴ Sɛ e kunndɛ kɛ é nánti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su’n, ɔ fata kɛ e si ndɛ nanwlɛ ng’ɔ o Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ “e nanti [Zoova] i mmla’m be su titi.” (An kanngan 1 Zan 2:3-6; 2 Zan 4, 6 nun.) Zezi i ɲin yili Zoova sa kwlaa nun. I lɛ nun’n ɔ kleli e ajalɛ kpa. Ɔ maan sɛ e kunndɛ kɛ é klé kɛ e ɲin yi Zoova wie’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin e nanti Zezi i ajalɛ’n su sɛsɛsɛ.—Zan 8:29; 1 Piɛ. 2:21.

5. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a wun i wlɛ kpa kɛ like nga e lafi su’n ti nanwlɛ-ɔ?

⁵ Sɛ e kunndɛ kɛ é nánti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi’n, ɔ fata kɛ e lafi su kɛ Zoova buaman ato le naan i nuan ndɛ kwlaa ng’ɔ o Biblu’n nun’n ti nanwlɛ. Kpɛkun ɔ fata kɛ e lafi su kɛ Zezi yɛ ɔ ti Mesi’n niɔn. Andɛ’n, sran kpanngban be lafiman su kɛ Zezi yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i Famiɛn diwlɛ’n i su famiɛn’n niɔn. Zan seli kɛ be nga be lafiman Zoova nin Zezi be su ndɛ nanwlɛ’n i su kpa’n, “sran mɔ be laka sran’n” bé ɲán be. (2 Zan 7-11) Zan klɛli i kɛ: “?Sran ng’ɔ se kɛ Zezi timan Klisi’n, nɛ́n i sɔfuɛ’n yɛ ɔ ti ato buafuɛ’n niɔn?” (1 Zan 2:22) Like kunngba cɛ nga e kwla yo naan sran’m b’a lakaman e’n, yɛle Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like suanlɛ’n. Sɛ e yo sɔ’n, é sí Zoova nin Zezi be kpa. (Zan 17:3) Kpɛkun é wún i wlɛ weiin kɛ like nga e lafi su’n ti nanwlɛ.

6. ?Ninnge nga be kwla yo maan Zoova sufuɛ gbanflɛn annzɛ talua kun yaci nanwlɛ’n i atin’n i su nantilɛ’n be nun kun yɛle benin?

⁶ Ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be kwlakwla be nian be wun su kpa mɛn’n nun ngwlɛlɛfuɛ’m be ndɛ nga be kan be fa laka sran mun’n i lika. (1 Zan 2:26) I li Zoova i sufuɛ gbanflɛn nin talua mun yɛ ɔ fata kɛ be nian be wun su kpa’n niɔn. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Alɛsia. * Ɔ le afuɛ 25 yɛ ɔ tran Aflansi. Ɔ seli kɛ: “I nun nga n te kɔ suklu’n, be kleli e kɛ ninnge’m be boli nun sa ngbɛn. Kpɛkun be kannin ndɛ uflɛ wie mun ekun kleli e. I kwlaa sɔ’n sanngannin min akunndan’n. Ɔ ju wie’n, ɔ yo min kɛ be ndɛ nga be kan’n ti nanwlɛ sa. Sanngɛ n seli min wun kɛ sɛ n fa ndɛ kwlaa nga min suklu klefuɛ’m be kan’n su naan n kpalo Biblu’n  nun ndɛ liɛ’n, i sɔ’n timan su.” I sɔ’n ti’n, Alɛsia wa suannin fluwa La vie: comment est-elle apparue ? Évolution ou création ? i nun like. Ɔ maan i akunndan’n w’a yoman nɲɔnnɲɔn kun. I bɔbɔ seli kɛ: “N ma wunnin i wlɛ kɛ Biblu’n nun ndɛ’n ti nanwlɛ. Kpɛkun n wunnin i wlɛ ekun kɛ, kɛ sran kun nanti ndɛ nga Biblu’n kan’n su’n, ɔ di aklunjuɛ kpɛkun i wla gua ase.”

7. (1) ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

⁷ Ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be kwlakwla, i gbanflɛn-o, i talua-o, i kpɛnngbɛn-o, be mian be ɲin kpa naan b’a diman be fuka nɲɔn nun. Yɛle kɛ e kwlá suman Zoova naan e kunngba’n y’a fia y’a yo sa tɛtɛ mun. Zan seli kɛ e kwlá nantiman nanwlɛ’n i atin’n su naan e kunngba’n y’a yo sa tɛtɛ mun. (1 Zan 1:6) Sɛ e kunndɛ kɛ Zoova i klun jɔ e wun’n, ɔ fataman kɛ e wla fi su kɛ ɔ wun like kwlaa nga e yo’n. Kannzɛ sran’m be wunman like nga e yo i nvialiɛ nun’n, sanngɛ Zoova liɛ’n ɔ wun i.—Ebr. 4:13.

8. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e kpalo i-ɔ?

⁸ Maan e kpalo akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu i sa tɛ yolɛ’n su’n. Akoto Zan seli kɛ: “Sɛ e se kɛ, ‘Sa tɛ kaan sa nunman e wun’n,’ nn e su laka e bɔbɔ e wun, yɛ nn e timan nanwlɛfuɛ.” (1 Zan 1:8) Zan blɛ su’n, be nga be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n be se kɛ sran kun kwla yo sa tɛ kpɛkun i kunngba’n ɔ nin Ɲanmiɛn be kwla yo janvuɛ. Andɛ’n, akunndan kunngba’n yɛ sran’m be bu-ɔ. Be nun kpanngban be se be wun kɛ be lafi Ɲanmiɛn su. Sanngɛ be faman ndɛ nga Zoova kɛn i sa tɛ yolɛ su’n, i su. I kpa bɔbɔ’n, ndɛ ng’ɔ kɛn i bla nin bian nna’n su’n yɛ i su falɛ’n ti kekle man be’n niɔn. I wie yɛle kɛ Zoova kunndɛ kɛ e wla bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku nin i wunsu ɲannzuɛn sa’m be ase. Sanngɛ sran sɔ’m be waan sɛ sran kun kunndɛ kɛ ɔ́ yó i sɔ like’n, ɔ kwla yo.

9. ?Ngue ti yɛ kɛ Zoova i sufuɛ gbanflɛn nin talua’m be nanti ndɛ nanwlɛ nga Biblu’n kan’n su’n, i sɔ’n ti kpa-ɔ?

⁹ Kɛ Zoova i sufuɛ gbanflɛn nin talua’m be  wiengu suklu ba mun annzɛ be wiengu junman difuɛ’m be jran be wun kɛ nán be fa ndɛ nga Biblu’n kɛn i bla nin bian nna’n su’n, i sɔ’n i ɲrun kekle jranlɛ’n timan pɔpɔ. I sɔ sa’n juli aniaan bian Alɛksandaa su. Ɔ seli kɛ: “Min wla kpɛn su kɛ, i nun nga n te kɔ suklu’n min suklu lɔ talua wie’m be jrannin min wun kɛ e nin be e la. Be seli min kɛ julɛ nga m’an ju lɛ’n, sɛ n kunndɛman kɛ e nin be é fíte’n, nn e nin yasua mun yɛ e fite-ɔ.” Sa kɛ ngalɛ sa’n kwla ju amun su wie. Sanngɛ sɛ amun nanti ndɛ nanwlɛ nga Biblu’n kan’n su’n, amun wun kpája amun, amun su ɲanman tukpacɛ tɛ wie, amun akunndan’n su buman amun fɔ. Kpɛkun amun nin Zoova amun afiɛn su saciman. Sɛ be mian amun kɛ amun yo like tɛ wie naan amun jran kekle’n, sa kpa yolɛ’n yó pɔpɔ mán amun. Asa ekun’n, nán amun wla fi su kɛ bla nin bian nna’n i su akunndan tɛtɛ nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu’n, ɔ fin Satan. Ɔ maan kɛ amun kplinman su kɛ amún yó kɛ be sa’n, ‘amun kwla klunwifuɛ’n.’—1 Zan 2:14.

10. ?Ngue ti yɛ sɛ e nanti ndɛ ng’ɔ o 1 Zan 1:9 nun’n su’n, kɛ é sú Zoova’n e akunndan’n su buman e fɔ-ɔ?

¹⁰ Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ le atin se kɛ like kun ti tɛ-ɔ. Ɔ maan kɛ ɔ se kɛ like kun timan kpa’n, e mian e ɲin naan y’a yoman like sɔ’n. Sanngɛ sɛ e yo sa tɛ’n, e kan kle i srɛlɛ nun. (An kanngan 1 Zan 1:9 nun.) Sɛ like nga e yoli’n ti tɛ dan’n, e kunndɛ ukalɛ asɔnun kpɛnngbɛn mɔ Zoova sieli be lɛ kɛ be nian e lika’n, be sa nun. (Zak. 5:14-16) Sanngɛ ɔ fataman kɛ sa tɛ nga e yoli be laa’n be ti’n, e akunndan’n bu e fɔ sa trilili. ?Ngue ti-ɔ? Afin e Si Ɲanmiɛn m’ɔ klo e dan’n, ɔ fɛli i Wa’n kpɔli e ti. I sɔ’n ti’n sɛ e yo sa tɛ’n, ɔ kwla yaci cɛ e. Kɛ Zoova se kɛ sɛ e yo sa tɛ naan e kaci e nzuɛn’n, ɔ́ yáci cɛ́ e’n ɔ yo i sɔ sakpa. I sɔ’n ti’n, kɛ é sú i’n e akunndan’n buman e fɔ.—1 Zan 2:1, 2, 12; 3:19, 20.

11. ?Wafa sɛ yɛ e kwla sasa e wun ato ndɛ nga be kwla yo naan y’a lafiman Ɲanmiɛn su kun’n be lika-ɔ?

¹¹ Ɔ fata kɛ e kpalo be nga be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n be ato ndɛ nga be kan’n. Kɛ ɔ fɛ i  Klisifuɛ klikli’m be blɛ su lele andɛ’n, Suɛn tɔnfuɛ’n sin sran sɔ’m be lika yo naan Ɲanmiɛn i sufuɛ’m b’a lafiman Ɲanmiɛn i su kpa kun. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e si ngbaciɛ ng’ɔ o ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n, ɔ nin ng’ɔ timan nanwlɛ’n be afiɛn’n. * E kpɔfuɛ’m be kan e su ato ndɛ wie mun ɛntɛnɛti su. Be waan bé yó sɔ naan e yaci Zoova i su lafilɛ naan nán e klo e niaan’m be kun. Nán e wla fi su kɛ sran ng’ɔ o ato ndɛ sɔ’m be sin’n yɛle Satan.—1 Zan 4:1, 6; Ngl. 12:9.

12. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e wla e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo ase kpa-ɔ?

¹² Sɛ e kunndɛ kɛ é jrán ninnge nga Satan yo be naan y’a lafiman Ɲanmiɛn su kun’n be ɲrun kekle’n, ɔ fata kɛ e lafi Zezi su yɛ e lafi su kɛ Zoova fɛ i di junman naan i klun sa’n kpɛn su. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ e lafi be nga Zoova sin be lika kle e like andɛ’n be su wie. (Mat. 24:45-47) Sɛ e waan é yó sɔ’n, ɔ fata kɛ e suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like titi. Sɛ e yo sɔ’n, e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo’n wlá ase kpa kɛ waka kun mɔ i olui’n wlu asiɛ’n nun kɔ mmua kpa’n sa. Kɛ Pɔlu klɛ́ Kolɔsufuɛ’m be fluwa’n, ɔ kannin ndɛ kunngba’n wie. Ɔ seli kɛ: “Kɛ mɔ amun sɔli Klisi Zezi m’ɔ ti e Min’n i nun’n ti’n, maan amun nin i be bo yo kun be nanti titi. Kɛ nga be kleli amun’n sa’n, maan i su mɔ amun lafi’n i bo’n wla ase kpa, maan ɔ tɛkɛ i su kpa, yɛ maan ɔ jran cinnjin kpa. Asa ekun’n, maan amun la Ɲanmiɛn i ase kpa titi.” (Kol. 2:6, 7) Sɛ e mian e ɲin naan e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i bo’n wla ase kpa’n, Satan nin i sran’m be su kwlá yoman naan y’a nantiman ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su kun.—2 Zan 8, 9.

13. (1) ?Ngue sa yɛ e si kɛ ɔ́ jú-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹³ E si kɛ mɛn nunfuɛ’m bé kpɔ́ e. (1 Zan 3:13) I sɔ’n ti’n, Zan kpɛn e wla kɛ “mɛn wunmuan’n wo klunwifuɛ’n i sa nun.” (1 Zan 5:19) Kɛ mɛn’n i awieliɛ cɛn’n mántan koko’n, Satan fá ya dan kpa trá laa’n. (Ngl. 12:12) Ɔ maan ɔ́ wá sín bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku nin i wunsu ɲannzuɛn sa mun, ɔ nin be nga be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n be ndɛ nga be kan’n, be lika láka e. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ́ klé e yalɛ tɛtɛ kpa wie. Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e yaci jasin fɛ’n i bolɛ ɔ nin Ɲanmiɛn su lafilɛ. Yɛ ɔ si kɛ blɛ ng’ɔ ko fa ko yo i sɔ ninnge mun’n, w’a sɔnman kun. Ɔ maan kɛ nvle sunman nun’n, be tannin e ninnge wie’m be yolɛ annzɛ jasin fɛ bolɛ’n i mlɔnmlɔn’n, i sɔ’n boman e nuan. Ɔ nin i sɔ ngba’n, aniaan nga be o nvle sɔ’m be nun’n, be jran kekle. Be ayeliɛ sɔ’n kle kɛ kannzɛ Satan yó sɛ yó sɛ, sanngɛ Zoova i sufuɛ’m bé jrán kekle titi.

14. ?Ninnge nga e kwla yo fa uka e niaan mun naan b’a nanti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi’n be nun kun yɛle benin?

¹⁴ Sɛ e kunndɛ kɛ é úka e niaan mun naan be nanti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi’n, ɔ fata kɛ e si be aunnvuɛ. (1 Zan 3:10, 11, 16-18) Asa ekun’n, sɛ lika’n ti kpa-o annzɛ ɔ timan kpa-o, ɔ fata kɛ e klo e niaan mun. I wie yɛle kɛ atrɛkpa’n, aniaan kun i awlɛn su sran kun wuli yɛ ɔ kunndɛ kɛ be fɔnvɔ i annzɛ be yo ninnge trele wie’m be fa ti i wun ɲanman nun. Annzɛ kusu sanvuɛsa wie ti’n aniaan wie’m be sa nun ninnge kwlaa fili be sa. Ɔ maan ɔ fata kɛ be uka be naan be kplan be Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n annzɛ be sua mun. Sɛ e yo ninnge wie mun e fa uka be annzɛ e kan ndɛ fɛfɛ e kle be’n, é klé kɛ e klo be naan e si be aunnvuɛ.

15. ?Ngue yɛ 1 Zan 4:7, 8 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁵ Kɛ e klo e niaan mun’n, e yi i nglo kɛ e nian e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i ajalɛ’n su. (An kanngan 1 Zan 4:7, 8 nun.) Ninnge nga e kwla yo fa kle kɛ e klo e niaan mun’n, be nun kun yɛle kɛ maan e yaci be wun sa’n e cɛ be. I wie yɛle kɛ aniaan wie kwla yo e sa kpɛkun ɔ kpata e. Sɛ e yaci sa sɔ’n e cɛ i naan e boman su e diman jɔlɛ kun’n, é klé kɛ e klo  e niaan’n. (Kol. 3:13) Be flɛ aniaan bian kun kɛ Aldo. Cɛn kun’n, aniaan bian kun mɔ i ɲin yi i kpa’n, ɔ kannin be nga be kan aniɛn kunngba nga aniaan bian Aldo kan’n, be wun ndɛ tɛtɛ. Aniaan bian Aldo seli kɛ: “N srɛli Zoova tankaan kpa kɛ ɔ uka min naan m’an buman aniaan bian’n i wun akunndan tɛ.” Sanngɛ aniaan bian Aldo yoli like uflɛ ekun. Yɛle kɛ cɛn kun’n, ɔ seli aniaan bian’n kɛ be ko bo jasin fɛ’n likawlɛ. Kɛ bé bó jasin fɛ’n, Aldo kan kleli i kɛ ndɛ ng’ɔ kannin’n w’a yomɛn i fɛ mlɔnmlɔn. Aldo seli kɛ: “Kɛ aniaan bian’n tili i kɛ i ndɛ’n w’a yoman min fɛ’n, ɔ kpatali min. Wafa ng’ɔ fa kannin ndɛ’n bɔbɔ’n maan n wunnin i wlɛ kɛ like ng’ɔ yoli’n ɔ yo i nsisɔ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, e sali e sin e kacili janvuɛ ekun.”

16-17. ?Ngue yɛ y’a fua kpa kɛ é yó-ɔ?

¹⁶ Akoto Zan kloli i niaan mun kpa, yɛ ɔ kunndɛli kɛ be lafi Ɲanmiɛn su tankaan kpa. Fluwa nsan ng’ɔ klɛli be’n be nun’n, ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo be naan be ndɛ lo i. Kɛ Zan sa’n e si kɛ be nga be nin Zezi bé wá kó dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ’n, be klo e naan e ndɛ lo be. I sɔ’n yo e fɛ dan.—1 Zan 2:27.

¹⁷ Maan like suanlɛ nga i nun ndɛ’n yo e cinnjin kpa. Maan e fua kpa kɛ é nánti nanwlɛ’n i atin’n su titi. Yɛle kɛ maan e ɲin yi Zoova sa kwlaa nun. Asa ekun’n, maan e suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like yɛ e lafi ndɛ nga e suan’n su kpa. Kpɛkun e lafi Zezi su wie. Maan e kpalo ndɛ nga mɛn nun ngwlɛlɛfuɛ mun nin be nga be nin Ɲanmiɛn b’a bu’n be kan’n. Nán e su Zoova naan e kunngba’n e fia e yo ninnge tɛtɛ mun. Kpɛkun nán e tie be nga be kunndɛ kɛ bé wláwlá e naan e yo sa tɛ’n be nuan ndɛ’n. Maan e mian e ɲin e nanti Zoova i mmla’m be su titi. Kpɛkun e uka e niaan mun naan be lafi Ɲanmiɛn su tankaan kpa. Yɛle kɛ sɛ aniaan wie yo e sa’n, maan e yaci e cɛ i, yɛ e ti be nga be sa w’a mian’n be wun ɲanman nun. Sɛ e yo sɔ’n, kannzɛ sa nga bé tɔ́ e su’n bé yó sɛ yó sɛ, sanngɛ é nánti ndɛ nanwlɛ’n i atin’n su titi.