1. Eeghe arikiạ kụ edị ibadị mophinyọn, kụ eeghe kụ iḍighi?

IRUBAL awe Enhaạn ḍio arodon mophinyọn ni ibadị arikiạ. Ibadị abumor r’abumarani mosopha orọl adọl egeIenyạ. Ibadị aburulom r’anmariịr mosopha mọ bunọ moọny ko/mạr. Ibadị arughunotu modughe dọl aghuḍum mọ abidị. Oomo arebenhẹ phọ aZihova osopha eniin ephigh osopha—mọ bunọ kokumu aZihova ipẹ bidị kotue bọ. Bidị omoọgh ogbaanyạn loor esi dị bidị oḍuom olhoghi mọ aZihova kangọ ni bidị oomo araraạr phọ ipẹ bidị rowạ bọ. Bidị komoọgh ni mabi ḍughụm? Eeye! Eeghe kụ iḍighi kụ yira oḅẹm bọ iduọn phọ? Eniin ephigh pọ, aZihova asẹph ni Ebraham, “odẹ oomo abuphẹ [omhoọgh bọ] omeeraam” mọ.—Rom. 4:11.

2. (a) Odaphạn Hibru 11:8-10, 16, eeghe kụ iḍighi kụ Ebraham amheera bọ ni owilhẹ Ur? (b) Yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

² Ebraham awilhẹ ni ḍimạ adọl phọ odị arọl ghan bọ epẹ egbogh emhạ phọ Ur. Eeghe kụ iḍighi? Loor esi dị, odị agonom ghan “omiịn emạ phọ epẹ Enaạn metooghị bọ ephighi.” (Bạl Hibru 11:8-10, 16.) Eeghe kụ egbogh “emạ” phọ epẹ phọ? Eeghe ipaanhaạn kụ edị Ebraham asoman iduọn odị akori ghan bọ emạ phọ Enhaạn mephighi bọ? Kụ ika kụ idị yira kotue otọl aani idiphọ Ebraham r’abuphẹ r’odaphạn bọ eḍeenhaan phọ odị?

3. Eeghe kụ egbogh emạ phọ, Ebraham agonom ghan bọ?

³ Egbogh emhạ phọ epẹ Ebraham agonom ghan bọ omhiịn phọ pọ Omhạr phọ k’Enhaạn. Itooghị Omhạr phọ k’Enhaạn eḅaramaạm Zizọs Kraist r’144,000 aKristẹn phọ osagharạn bọ uwaloor phọ. APọl aghaạph aghol omhạr phọ ophọn phọ mọ “emạ Enaạn phọ edi ghan bọ, aJeruselem k’akẹ phọ.” (Hib. 12:22; Ogan. 5:8-10; 14:1) AZizọs atughemhị bumatuạn phọ odị mọ ooḅereghị ghan  olhọm mọ omhạr phọ ophọn phọ aru ni, pidị oḍighi aani ipẹ odị rawạ bọ siẹn ade phọ, idiphọ roḍighi bọ k’akẹ.—Mat. 6:10.

4. Odaphạn Genesis 17:1, 2, 6, Ebraham alhegheri asiemhi k’ḍighen ilọ egbogh emhạ phọ, obobọ Omhạr phọ, Enhaạn aguanhaan bọ?

⁴ Iḍighi ni edị Ebraham alhegheri ni k’anhị k’alhe ilọ ipẹ kopighi bọ Itooghị Omhạr phọ k’Enhaạn ḍughụm? Eeye. Esi ibadị arukuron asiạ, “aaghị” ni iphẹn phọ. (Efẹ. 1:8-10; Kọl. 1:26, 27) Kuolọ Ebraham alhegheri ni mọ abuniin anmụny phọ odị koḍighi ruw-emhạ. AZihova kụ aguanhaan Ebraham oguan phọ ophọn phọ. (Bạl Genesis 17:1, 2, 6.) Ebraham amhoọgh Omheeraam dị akpạr aghị esi aruguanhaan phọ Enhaạn, dị tutụ eghịgh esi odị mudị odị amhiịn ni Opọ Osagharạn bọ, obobọ aMesaya phọ, opọ kaḍighi bọ Uw-emhạ Itooghị Omhạr phọ k’Enhaạn. Loor ephigh phọ ephẹn phọ, aZizọs aḅenhị we aJu phọ orọl bọ siiḍio phọ odị mọ: “IḅaạI li ologhi Ebraham odẹ phọ anyina omiịn aani aḍio phọ amị. Kụ odị amiịn ni, kụ amoọgh ibo.” (Jọn 8:56) Dị eegholhaan ni, Ebraham alhegheri ni mọ eemharạ eemharạ odị koḍighom aani ni pakirị Omhạr phọ aZihova kapighi bọ, kụ odị akori ni omhiịn dị aZihova kamunenhi oguan phọ opọ phọ.

5. Ika kụ idị yira olhegheri bọ mọ Ebraham akori ghan emạ phọ Enhaạn kụ etooghị bọ ephighi?

⁵ Ika kụ idị Ebraham aḍeenhaan bọ mọ onọ ragon ni omhiịn emạ phọ obobọ Omhạr phọ Enhaạn metooghị bọ ephighi? Eḅẹl phọ, Ebraham o/ḍighom aani itooghị aḅirinhi phọ. Odị aḍuạ ghan emhạ agbạ emhạ, aḍuạ marugh agbạ marugh, kụ odị r’amem r’amem o/bakị r’oniin uw-emhạ isiẹn ade phọ. Oḅarạm isiẹn, Ebraham o/kparaghạ ghan ophighi itooghị ilọ odị. Kparipẹ ghụn odị aghiọm ghisigh anhaghanhạn ghan aZihova kụ akori ghan dị Odị kamuneni ipẹ Odị aguanhaan bọ. Iphẹn phọ iḍighi idị odị amhoọgh omheeraam dị abụgh iboom aghị esi aZihova. Uguạ ooḅeghiọn iniin ipaanhaạn dị Ebraham asoman kụ omhiịn iyaạr dị yira kotue otuughạ esi eḍeenhaan phọ odị.

6. Emhạ phọ Ur irọl ghan ika?

⁶ Egbogh emhạ phọ Ur Ebraham awilhẹ bọ, iḍighi ghan ekpisi dị emhoọgh oghoph, awe phọ omiịn eten, ḅilhẹ ekpisi phọ edụgh orọl. Ughoonyom igbogh iikpe ḅilhẹ r’okol amuụm dị ako akitonhom iraạr iigaạny emhạ phọ. Ḅilhẹ awe phọ Ur uḍighi we aḍinyạ, emhạ phọ iḍighi esi dị omhuul ghan ḍighi; mowaaghị ni omiịn  ibadị arinyạ abumuul ḍighi. Usighẹ ghan abrik kụ olhoghoḍiọm ruutu; kụ ogbul ghan ophalhaḅaạl agbạ iikpe phọ. Iniin aruutu imhoọgh ghan 13 obobọ 14 iisoph dị ekoom ghan ogiga pạ ogbo phọ.

7. Eeghe kụ iḍighi kụ ewạ bọ dị Ebraham kaḍuomolhoghi mọ aZihova kakoph ni nyodị r’eghunotu phọ odị?

⁷ Iwạ dị Ebraham kaḍuomolhoghi mọ aZihova kakoph ni nyodị r’eghunotu phọ odị. Eeghe kụ iḍighi? Tuutughiạn mọ Ebraham r’aSera uwilhẹ ni emhạ phọ ephẹn emhoọgh bọ ni oghoph, ḅilhẹ edụgh orọl r’imạ otu phọ abidị, oghị orugh rogbogo epẹ iyaghaghaạny iizo phọ aKenan. I/ḍighi mun idị igbogh iḅidi iikpe r’okol amuụm ako akitonhom bidị. Kparipẹ ghụn, bidị urugh ekpisi dị amulhọgh ḍien kotue ni ozuoghom bidị.

8. Ighẹn iiḅaghamhị kụ edị Ebraham asoman eniin amem?

⁸ Ebraham aḍighi ni ogbi phọ Enhaạn, kuolọ eniin amem araraạr ikparanhaạn ni nyodị dị r’ilọ ongọ eḍien eghunotu odị i/tọl. Odị asoman ni igbagarạ igbakurọ dị erọl epẹ aZihova aḅẹm bọ mọ odị aghị phọ. Igbakurọ phọ igbagarạ ni iboom dị tutụ Ebraham asopha mọ onọ kapạm eghunotu phọ odị akimọm epẹ Ijipt atọl ekulha amem. Toroboiperolbọ, mem mọ odị aghị bọ asi Ijipt, aFero, otooghiạ eelhe phọ, asighẹ ni anhịr phọ odị. Gbiom olhoghi odọ ooḅaghamhiạn aloor dị Ebraham amhoọgh kụ egbi bọ oteẹny amem mọ aZihova aḅaạm bọ Fero oḅulhemhi aSera ongọ odị.—Gen. 12:10-19.

9. Ighẹn inhọn iiḅaghamhị kụ edị Ebraham aḅilhẹ amhoọgh siphẹ olhoghotu phọ odị?

⁹ Inhọn igbogh iiḅaghamhị iḅilhẹ ni erọl siphẹ eghunotu phọ Ebraham. Anhịr phọ odị Sera, odị akạr bọ aphomhoghiạn ko/mhạr moọny. Esi ibadị asiạ, bidị ulhoghoma ni mabi loor iphẹn phọ. ASera o/lhegheri mun ilọ oḍighi, kụ asighẹ ebenhẹ onyanhị odị Hegạr, angọ Ebraham pidị amaranaạn bidị moọny. Kuolọ mem mọ aHegạr asoph bọ eghun Ishmael, odị amhiigh ni ogilaạm aSera. Asidọl phọ ilhoghorị ni dị tutụ aSera aphorogh Hegạr siphẹ otu phọ.—Gen. 16:1-6.

10. Ighẹn asidọl dị egbolhomaam Ishmael r’Aizik kụ idẹgh ephogh oḍuomolhoghi phọ Ebraham amhoọgh bọ aghị esi aZihova?

¹⁰ Eekunha phọ, aSera asoph ni eghun kụ amharanhaạn Ebraham oọny kụ odị aghol mọ Aizịk. Ebraham aphomhoghiạn ni iyạl phọ anmụny phọ odị, Ishmael r’ Aizịk. Kuolọ loor ekarạph eten phọ epẹ Ishmael azoọm ghan bọ Aizịk, ukpaariọm ni Ebraham mọ odị aphorogh Ishmael r’aHegạr. (Gen. 21:9-14) Onyebel r’oten, aZihova aḅenhị ni Ebraham mọ odị asighẹ Aizịk aphighironhọm ekiạ. (Gen. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Siẹn asidol phọ iphẹn phọ, Ebraham aḍuom ghan ni olhoghi mọ aZihova kaḍighi ni idị araraạr kenighenhaạn nmụny phọ odị.

11. Eeghe kụ ilhoghonhaạn bọ Ebraham ḍighaạgh orue okparạm okori aZihova?

¹¹ Oomo amem mọ amuphẹ phọ, Ebraham atuughạ ilọ okparạm ghan okori aZihova. Eeni odị m’amhạn ni 70 asiạ mem mọ eghunotu phọ odị r’odị oḍuạ bọ Ur. (Gen. 11:31–12:4) Kụ esi oniin okuron asiạ, odị arughogh ghan rogbogo, aḍuạ ghan esi agbạ esi siphẹ ade phọ aKenan. Ebraham amhugh mem dị odị m’amhạn 175 asiạ. (Gen. 25:7) Kuolọ odị o/mhiịn dị aZihova amhunhenhi oguanhaan phọ odị, ongọ eemharạ phọ odị de phọ odị arelhe ghan bọ aaghironhom. Odị o/rọl omhiịn dị ophighi egbogh emhạ phọ, Omhạr phọ k’Enhaạn. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, okaạph ilọ Ebraham idiphọ oye dị “arọl li siạ dị egbaanyạn kụ agbi omhugh.” (Gen. 25:8) Etigheri oomo ipaanhaạn phọ iphẹn phọ odị akaran bọ, Ebraham aphamhanhạm ni omheeraam dị akpạr ḅilhẹ amhoọgh ogbaanyạn kụ akoriom ghan aZihova. Eeghe kụ iḍighi kụ odị arue bọ ni akparạm? Loor esi dị siphẹ oomo adọl aghuḍum mọ Ebraham, aZihova aghoph ghan ni nyodị aḅilhẹ azoọm ghan nyodị idiphọ oyaghirị.—Gen. 15:1; Isa. 41:8; Jems. 2:22, 23.

12. Eeghe iyaạr kụ edị yira rokori ghan, kụ yira kooḅeghiọn eeghe?

¹² Idiphọ Ebraham, yira kẹn rokori aani ghan egbogh emhạ phọ epẹ Enhaạn metooghị bọ ephighi.  Toroboiperolbọ, yira ro/kori ghan dị kolọgh. Idị eḍighi bọ Enhaạn mephighi ni itooghị Omhạr phọ lhạ phọ 1914, kụ m’amhiigh kẹn otooghị ongọ oomo epẹ k’akẹ phọ. (Ogan. 12:7-10) Kuolọ yira rokori ghan dị kamiigh otooghị aani oomo isiẹn ade phọ. Siẹn yira rokori bọ iphẹn phọ, ibadị asidọl edi ni dị yira kokaran dị eghịgh aani idọ phọ iphẹn Ebraham r’aSera. Arebenhẹ phọ aZihova ḍio arodon morue ni otuughaạny aani eḍeenhaan phọ Ebraham ḍughụm? Iphirigba aghuḍum awe phọ ogeeghị bọ siphẹ aWatchtower phọ, eḍeenhaan mọ ibadị ḍio arodon omoọgh ni omheeraam r’okparạm idiphọ Ebraham r’aSera. Uguạ ooḅeghiọn iphurukpu areḍeenhaan, kụ omhiịn iyaạr dị yira kotuughạ aani esi abidị.

13. Nạ atuughạ eeghe esi eḍeenhaan Umor phọ Walden?

¹³ Meera ni ophinyọn arikiạ. Eḍighi maạr dị yira kosighẹ emhạ phọ Enhaạn ephighi bọ, Omhạr phọ k’Enhaạn, kụ oḍighi eḅẹl siphẹ asighuḍum mọ ayira, pọ yira omoọgh orọl aani idiphọ Ebraham opọ amheera bọ ophinyọn arikiạ orue oḍighi ipẹ eḅeraạn bọ Enhaạn. (Mat. 6:33; Mạk 10:28-30) Lọgh elhegh eḍeenhaan onyọ umor dị oghol mọ Bill Walden. * Mem mọ aBill Walden amhiigh bọ otuughạ aBaibul phọ r’Abugbaanhaạn AZihova lhạ phọ 1942, odị ramạn ogbogh askul phọ aU.S. odị aghị bọ otuughạ ilọ oḍorọ yogh asiplạn. Oniin otughemhiạ phọ awạ ni oḍighi aseenhaan nyodị, dị odị amhạn kamiigh oḍighi, kuolọ aBill o/mheera oḍighi oḍighi phọ. Odị aḅẹm mọ onọ aghel oḍighi phọ pidị odị arue akumu Enhaạn agey. Onyebel r’oten, uḅilhẹ ni osaḅạr aani Bill oghị oḍighi onyọ eghạm. Odị aghel kẹn oḍighi phọ opọ phọ, esi iduọn phọ, ufanị ni nyodị $10,000 kụ osophonhaan nyodị ikoli oogh asiạ. Useere nyodị ikoli phọ mem dị iraạr asiạ meten. Onyebel r’oten, omhạgh aani nyodị oghị askul aGilead, kụ omạ nyodị oḍighi onyọ amisonarị ephẹn Africa. ABill aphin onyọ umarani dị oghol mọ Eva, kụ iyạl phọ abidị oḅophạn okumuan ghan ephẹn Africa, iphẹn phọ imhoghi ni ophinyọn arikiạ. Mem dị ibadị asiạ meten, bidị uḅulha ni epẹ United States ophogh onhiin aBill. Esi oghaạph okpere ilọ adọl aghuḍum mọ aBill, odị aḅẹm mọ: “Izin  reḍuạ ghan ni riḍien amhị kemite mem dị mị aatughiạn iikiạ aroopoogh phọ mị amhoọgh bọ, iduọn aZihova usighẹ bọ imhị aḍighinhom siạ dị repel li 70, siẹn arukumuan phọ odị. Mị ragbor ghan ni kasẹph nyodị iduọn odị uuḅakị bọ imhị osighẹ arukumuan phọ odị oḍighi aḍiigbu amhị.” Nạ asighẹ ni rukumuan oomo amem mọ aḍighi ḍiigbu dị nạ raporogh oteẹny ḍughụm?

14-15. Nạ atuughạ eeghe esi eḍeenhaan Umor r’Umarani phọ Apostolidis?

¹⁴ Legheri mọ nạ kasoman ghan ni iiḅaghamhị siphẹ aghuḍum mọ anạ. Odaphạn eḍeenhaan phọ Ebraham, yira otuughạ mọ ghalhamọ r’abuphẹ okuọm bọ ghuḍum mọ abidị okumu aZihova bịn rosoman ghan ni iiḅaghamhị. (Jems. 1:2; 1 Pit. 5:9) Ooḅeghiọn idị iphẹn phọ eru inẹ, siẹn eḍeenhaan phọ Aristotelis Apostolidis. * Odị aḍiiny muụm lhạ phọ 1946 epẹ Greece, kụ lhạ phọ 1952 odị aguan pinien onyọ umarani dị oghol mọ Eleni, dị aḅọph siigbu r’odị. Toroboiperolbọ, Eleni amheel li e/moon dị epul phọ emhoọgh ephụgh. Aạy ni epul phọ osighẹ ephụgh phọ, kuolọ iyạl ikpo asiạ reten mem mọ bidị aalhạn bọ, bịn ephụph phọ eḅilhẹ emite. Oyil phọ aḅilhẹ aạy epul phọ, kuolọ egi phọ, aloor phọ Eleni idugh ni, kụ odị o/rue ghan mun oḅạ agey dị oye kanaghạn. Odị aphamhanhạm ni oophugh phọ odị etigheri e/moon r’ikpuuroghọm abuọ itooghị amem mọ amuphẹ phọ.

¹⁵ Esi 30 asiạ, Aristotelis aphogh ghan anhịr phọ odị. Mem mọ amuphẹ phọ, odị akumuan ghan idiphọ okumor oye, aḍighom aani ekụ abuọ iikolhobian asemblị phọ, aḅilhẹ alhoghonhaạn ḍighaạgh olhọgh Asemblị Họl. Kụ lhạ phọ 1987, mem dị Eleni odi epẹ erugh phọ ogbạ ikpo onhụ phọ, egbogh eghuugh okuron ighughian ni bịn ekar nyodị eḍighi iyaạr. Kụ iphẹn phọ ikọm idị odị arọl ghan emhinhạ bịn esi iraạr asiạ, kụ amhugh. Odaphạn oomo iphẹn emite bọ Aristotelis aḅẹm mọ: “Esi ibadị asiạ, mị usoman ni iiḅaghamhị kirokirọ, kụ iniin iiḅaghamhị phọ iphẹn phọ imite ghan ekperenhom dị olhoghi mị u/seere. Kụ iḍighi kụ, iwạ ni mọ mị ukuamhị ukparạm ḅilhẹ mọ mị ku/meera iyaạr iḅonyon imhị ezu. Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aZihova oomo amem rungọ ghan ni imhị inyaạm mọ ewạ bọ orue okpạr opu iiḅaghamhị phọ iphẹn phọ.” (Ps. 94:18, 19) P’eeghe idị aZihova aphomhoghiạn oomo abuphẹ roḍighi ghan bọ ipẹ bidị  kotue bọ, okumu odị etigheri iiḅaghamhị phọ bidị osoman bọ!

16. Eeghe imạ oromha kụ edị Umor phọ Knorr aromha anhịr phọ odị?

¹⁶ Gbon ghisigh phọ. Ebraham agbon iikpiạ phọ aZihova k’akpẹ bọ nyodị ghisigh, kụ iphẹn phọ ilhoghonhaạn ni nyodị ḍighaạgh okpạr opu ipaanhaạn phọ odị asoman bọ. Umarani phọ Audrey Hyde akparaghạ ni omhoọgh egey ephoghom ilọ aghisigh phọ, ghalhamọ r’iduọn oḅẹl olom mọ odị Nathan H. Knorr, amhugh bọ loor ezẹgh aKansạ, ḅilhẹ omhunhenhiom iyạl olom mọ odị, Glenn Hyde, amhoọgh bọ ezẹgh dị epul iitughiạn phọ eḅuạ. * Umarani phọ Audrey Hyde aḅẹm mọ iyaạr dị Umor phọ Knorr aghaạph siwiki phọ odị kamugh bọ kụ ilhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh. “ANathan uḅenhị imhị mọ: ‘Ghalhamọ yira umhugh ni oḍuomolhoghi phọ ayira katu ni inẹ, yira r’amem r’amem ko/miinhọm mun eephinha.’ Kụ mọ: ‘Pogh aghiọm ghisigh, idị eḍighi bọ iikpiạ phọ anạ edi ghisigh.’ . . . Kụ aḅarạm mọ: ‘Moọgh ghan iyaạr dị nạ kaḍighi ghan torobọ amem—kparaghạ osighẹ aghuḍum mọ anạ oḍighinhom araraạr ongọ abunhọn awe. Iphẹn phọ kelhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh omhoọgh ibo.’” P’eeghe imạ oromha dị uromha iyira, omhoọgh ghan iyaạr oḍighi oomo amem, oḍighi ghan igey araraạr ongọ abunhọn, ḅilhẹ dị ‘oḍuomolhoghi phọ yira omhoọgh bọ kungọ ghan iyira ibo’!—Rom. 12:12.

17. (a) Eeghe igey ariphigh kụ edị yira omhoọgh otuạn ogbon aghisigh phọ? (b) Ika kụ idị odaphạn iphẹn ogẹ bọ siẹn Micah 7:7 kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oghelhọm aani aḍisẹph kirokirọ phọ ghisigh?

¹⁷ Ḍio arodon, ariphigh dị yira omhoọgh otuạn ogbon aghisigh phọ m’epu idị merọl ghan. Araraạr dị remite siẹn aḅirinhi phọ eḍeenhaan mọ yira odi siḍio eekunha aḅirinhi phọ. Moọny amem ke/moghi mun dị yira kokori egbogh emhạ phọ Enhaạn ephighi bọ dị ketu siẹn ade phọ kụ etooghị. Iniin esi ibadị aḍisẹph kirokirọ phọ yira kokelhọm bọ mem mọ amuphẹ phọ pọ omhiịn amem dị koḅerion buọ ephomhoghiạn phọ ayira m’omhuughu bọ. Mem mọ amuphẹ phọ, aZihova kakpẹ ni Ebraham iikpiạ omheeraam r’okparạm okori phọ odị, esi oḅeton odị r’abuọ eghunotu phọ odị siẹn ade phọ. Nạ aḍuom ni olhoghi orọl isiphẹ oghuraam aani abidị ḍughụm? Nạ katọl li, eḍighi maạr dị idiphọ Ebraham, nạ amheeraam ni ophinyọn arikiạ loor emhụ Omhạr phọ k’Enhaạn, aphạm omheeraam mọ anạ akparamhị etigheri iiḅaghamhị lọ nạ asoman, ḅilhẹ akparạm akori aZihova.—Bạl Micah 7:7.