1. Bimbe bisesema ngandak lôk kéé i bi boñ, inyuki?

I LEN INI, didun di bagwélél ba Djob di mboñ bisesema. Ngandak lôk kéé i bôda ni i bôlôm i bi yoñ makidik le i nyén ngi biiba. Babiina bape ba bi kit le ba ngwal bé nano. Mahaa mahogi ma nkon maséé ni i ndék gwom ma gwé. I bôt bana bobasôna ba bi yoñ makidik ma inyule ba nsômbôl gwélél Yéhôva i nya i yôni. Ba nkon maséé ba yik le, Yéhôva a ga ti bo kii yosôna i nsômbla toi bo. Baa b’a pam moo nso? Heni! Inyuki? Inyule Yéhôva a bi sayap Abraham, “isañ bôt bobasôna ba gwé hémle.”​—Rôma 4:11.

2. (a) Inoñnaga ni Lôk Héber 11:8-10, 16, inyuki Abraham a bi neebe nyodi i Ur? (b) Kii di ga pôdôl munu yigil ini?

² Abraham a bi neebe nyodi i tison i Ur i het a bééna niñ i mbomboo. Inyuki? Inyule a bé bem “tison i i gwé bañga hikuu.” (Añ Lôk Héber 11:8-10, 16.) Imbe i “tison”? Mambe mandutu Abraham a bi boma mu kiki a bé bem le i tison i i ôña? Lelaa di nla nigle hémle i Abraham ni i lôk kéé i i noñ ndémbél yé len?

3. Imbe tison Abraham a bé bem?

³ I tison Abraham a bé bem i yé Ane i Djob. Yésu ni 144 000 di minhook mi bikristen bon ba yé baane mu i Ane i. Paul a bi sébél i Ane i le “tison i Nyambe nu a niñ, ni Yérusalem nu ngii.” (Lôk Héber 12:22; Masoola 5:8-10; 14:1) Yésu a bi niiga banigil bé i  soohe le i Ane ini i loo inyu boñ le sômbôl i Djob i bôña hana ’isi kiki i ngii.​—Matéô 6:10.

4. Inoñnaga ni kaat Bibôdle 17:1, 2, 6, kii Abraham a bé yi inyu tison tole Ane, Djob a bi bôn nye?

⁴ Baa Abraham a bé yi mam momasôna inyu Ane Djob? To. I mam ma ma bé “jimb lipubi” inyu ngandak nwii. (Éfésô 1:8-10; Kôlôsé 1:26, 27) Ndi Abraham a bé yi le ngim bôt mu i mbôda yé i bé lama yila bikiñe. Yéhôva nyemede nyen a bôn nye i jam li. (Añ Bibôdle 17:1, 2, 6.) Abraham a bééna hémle i ngui kayéle i bé wengoñle a bé tehe Nhook Djob, tole Mésia, nu a bé lama yila Kiñe Ane i Djob. Inyu hala nyen Yésu a kal Lôk Yuda le: “Isoñ nan Abraham a bi kon maséé ngandak i bem le a tehe hilo hiem; a bi tehe ki hio, a kon maséé.” (Yôhanes 8:56) Abraham a bé yi le ngim bôt mu i mbôda yé i bé lama ba bikiñe i Ane i Yéhôva, a bé ki bebee i bem le Yéhôva a yônôs mbônga u.

5. Kii i nyis bés le Abraham a bé bem tison i Djob?

⁵ Lelaa Abraham a bi unda le a bé bem tison, tole Ane i Djob? Pog, Abraham a bi yoñ bé ngaba biane bi nkoñ ’isi. A bé bet a sôhôk, a bi yén bé homa wada, a bi nit bé ane i bôt ba binam yo ki yo. Iba, a bi bot bé to ane yé nyemede. Ndi a bi ke ni bisu i nôgôl Yéhôva ni i bem Ane yé. Ni maboñok ma, Abraham a unda hémle i mbuma ñañ ipañ Yéhôva. Di pôdôl le ngim mandutu a bi boma, di tehe ki i jam di nla nigil mu i ndémbél yé.

6. Tison i Ur i bé lelaa?

⁶ Abraham a bi tjôô tison i Ur, i homa yom yo ki yo i bé kônha bé nye woñi, i bé ilam, i bé tison i bayi kaat ni mingwañ mi bôt. Lipénd ni lép nkeñi bi bé kéña yo. Bôt ba Ur ba bé lôôha yi matila ni minsoñgi. Ni ki le i nene le, bôt ba bé boñ nyuñga ngandak mu tison i, inyule bahun ’isi ba bi léba bikaat bi nyuñga nyoo. Bôt  ba bééna mandap ñoñok ni brik, ni staf, lôñni puba pén. Mandap mahogi ma bééna 13 tole 14 bituñ, ni soso mbédgé ñoñok ni pavé.

7. Kii i nyis bés le Abraham a bé yi le Yéhôva a ga sôñ nye ni lihaa jé?

⁷ Abraham a bé yi ntiik le Yéhôva a ga sôñ nye ni lihaa jé. Kii i nyis bés hala? I makidik a bi yoñ. Abraham bo Sara ba bi nwas niñ i mbomboo i tison i Ur, inyu ke i yén mambai ma Kanaan ikété bilap. Lipénd ni lép nkeñi bi bi bé kéña tison i Ur bi bé ha bé inyu tat nye ni lihaa jé. Baoo bap ba bé le ba boñ bo béba.

8. Imbe ndutu Abraham a bi boma?

⁸ Abraham a bé boñ sômbôl i Djob, ndi i bi pam le a hañ bijek inyu jés lihaa jé. Njal ikeñi i bé nyoo i het Yéhôva a bi om nye. Njal i bé nayak kayéle Abraham a bé nyégsaga i kena lihaa jé inyu ndék ngéda i loñ Égiptô. Nye ngi bol nyoo, Faraô, ñane loñ, a yoñ nwaa wé Sara. Hégda ndutu Abraham a bi lama nok mu ngéda i, letee ni i ngeñ Yéhôva a bi nyégsa Faraô i timbhe nye nwaa wé.​—Bibôdle 12:10-19.

9. Mambe mandutu lihaa li Abraham li bééna?

⁹ Lihaa li Abraham li bé boma ngandak mandutu. Nwaa wé nu gwéha le Sara a bé gwal bé. I jam li li bi tééñga bo nwii ndi nwii. I mbus ngéda, Sara a bi ti Abraham nkol wé le Agar, inyu boñ le a gwélél bo bon. Ndi i ngéda Agar a bi yoñ jém li Ismael, a bôdôl yahal Sara. I jam li li bi lôôha lona mindañ kayéle Sara a buñga Agar.​—Bibôdle 16:1-6.

10. Mambe manoodana Abraham a bi boma inyu Ismael bo Isak?

¹⁰ Sara a bi yik nembee, a gwélél Abraham man munlôm le Isak. Abraham a bé gwés bilok gwé gwobiba, Ismael bo Isak. Ndi kiki Ismael a bé tééñga Isak, Abraham a bé nyégsaga i buñga Ismael bo Agar. (Bibôdle 21:9-14) I mbus ngéda, Yéhôva a bi kal Abraham le a kébél nye man wé Isak kiki sesema. (Bibôdle 22:1, 2; Lôk Héber 11:17-19) Mu manoodana a bi bana inyu bon bé boba, Abraham a bé nkwoog nkaa le Yéhôva a ga yônôs i mam a bi bôn nye inyu mbôda yé.

11. Inyuki Abraham a bé lama bem Yéhôva ni wongut?

¹¹ Mu manoodana ma, Abraham a bi nigil i bem Yéhôva ni wongut. A bé a gwé yom kiki bo 70 nwii i ngéda a nyodi i Ur ni lihaa jé. (Bibôdle 11:31–12:4) A bi tégbaha jam kiki bo mbôgôl nwii i hiôm mu loñ i Kanaan, a yéénege bilap. Abraham a bi wo ni 175 nwii. (Bibôdle 25:7) Ndi Yéhôva a bé ngi ti mbôda yé hisi a bi bôn. Ilole a nwo, a bi tehe bé to tison i gwé bañga hikuu, hala wee Ane i Djob i bé ngi tééba. To hala, Bibel i nkal le Abraham a bi wo “mañ mut, nyonok ni dilo.” (Bibôdle 25:8) Tolakii Abraham a boma mandutu ma momasôna, hala a bi tômbôs bé hémle yé, a bé bem Yéhôva ni maséé. Kii i bi hôla nye i hônba? Niñ yé yosôna, Yéhôva a bi tat nye, a yoñ ki nye kiki liwanda jé.​—Bibôdle 15:1; Yésaya 41:8; Yakôbô 2:22, 23.

12. (a) Kii di mbem? (b) Kii di ga tehe hanano?

 ¹² Kiki Abraham, di mbem tison i i gwé bañga hikuu. Ndi di mbem ha bé le i ôña, inyule Ane Djob i bi tééba i nwii 1914, i bôdôl ki énél i ngii. (Masoola 12:7-10) Ndi di mbem le i loo yak hana ’isi. Mu kii di mbem, di mboma ngandak mandutu ma ma mpôna ma Abraham. Baa i len ini, bagwélél ba Yéhôva ba noñ ndémbél i Abraham bo Sara? Ñañ u niñ i bôt di nléba ikété ba Nkum Ntat u ñunda le, ndik kiki Abraham bo Sara, ngandak lôk kéé i len ini i gwé hémle ni wongut. Di wan le ndék miñañ mu, di tehe ki bimbe biniigana di nla ôt mu.

13. Kii ndémbél i mankéé Walden i niiga bés?

¹³ Ba bebee i boñ bisesema. Ibale di nsômbôl le tison i Djob, hala wee Ane yé, yon i ba jam li bisu i niñ yés, di nlama noñ ndémbél i Abraham nu a bi boñ bisesema ni ñem wé wonsôna inyu lémél Djob. (Matéô 6:33; Markô 10:28-30) Di yoñ hihéga hi mankéé wada le Bill Walden. * I nwii 1942, Bill a bi net makégse i suklu ikeñi yada i Amérika inyu yila mut maoñ nunkeñi (ingénieur), i nlélém ngéda, a bôdôl nigil ni Mbôgi Yéhôva. Ngéda Bill a bi net makégse, malét wé wada a bi yoñ bitelbene inyu boñ le a bôdôl sal, ndi Bill a bi tjél. A bi kal malét nu le a ntjél i bôlô i inyule a nsômbôl gwélél Djob i nya i yôni. Mbus ndék ngéda, ba bi sébél Bill i bôlô sônda kiki mbén loñ i mbat. Ni suhulnyuu, a bi tjél. Ba fane nye le a saa ngandak moni, ba ha ki nye i mok inyu nwii mintan. Mbus nwii maa, a pam mok. A bé a yii, ba sébél nye i suklu Giléad, mbus a ke sal i Afrika kiki nsañal nu tôbôtôbô. Ha nyen Bill a bi bii Éva, ba sal ntôñ i Afrika, hala a bé bat bo ngandak bisesema. I mbus ngéda, ba témb i  Amérika inyu tééda nyañ Bill. I sem kwep, Bill a ñañle bés niñ yé ni bini bibuk le: “Gwiiha bi nkuli me ngéda me nhoñol nsima nkeñi me bi bana le Yéhôva a gwélél me i nson wé iloo 70 nwii. Me nwaa bé ti nye mayéga inyule a nhôla me i gwélél nye niñ yem yosôna.” Baa yak we u yé bebee i tégbaha niñ yoñ yosôna i nson u nsañal?

14-15. Kii ndémbél i mankéé Apostolidis bo nwaa i niiga bés?

¹⁴ U hoñol bañ le w’a boma bé mandutu. Ndémbél i Abraham i niiga bés le yak i bet ba ntégbaha ngéda yap yosôna i gwélél Yéhôva ba mboma mandutu. (Yakôbô 1:2; 1 Pétrô 5:9) Ñañ u niñ i mankéé Aristotelis Apostolidis * u ñunda le hala a yé maliga. A bi sôblana i nwii 1946 i loñ Grikia, i nwii 1952 a yegna libii ni sita yada le Éleni nu a bé gwés likalô kiki nye. Ndi dokta a bi léba Éleni kon u pos i boña. Ba bi héya nye yo, ndi ndék ngéda i mbus libii jap, i bi témb i bôdôl. Ba bi témb ba kan nye, ndi pes i nyuu yada i bi wo nye, a bé la ha bé ki to pot loñge. A bi ke ni bisu i añal ñañ nlam ni makénd to hala kiki a bé kon, ni le ngomin a bé kolba nson wés.

¹⁵ Mankéé Aristotelis a bi tééda nwaa wé 30 ma nwii. Mu nwii mi, a bé mañ, a bak i juu li batjek mam i makoda ma ndôn, a yoñok ki ngaba maoñ ma Ndap i makoda makeñi yada. I nwii 1987, Éleni a bé likalô, litôa li bômôl nye, a jôp i kôma nwii maa, i mbus a wo. I sem kwep, Aristotelis a ñañle bés niñ yé ni bini bibuk le: “Mu nwii mi nwominsôna, me bi boma ngandak mandutu, mape ma bé mu le me bé hégda bé le m’a kwél me. Jon i bé béda me hônba, me bé lama bé nwas le mandutu ma tômbôs me. Yéhôva a bi ti me ngui  i yémbél mandutu mem.” (Tjémbi 94:18, 19) Yéhôva a nlôôha gwés i bet ba ngwélél nye ni ñem wonsôna to ikété mandutu!

16. Mambe maéba malam mankéé Knorr a bi ti nwaa?

¹⁶ Hoñol mbok yondo. Abraham a bé hoñol i mam Yéhôva a bi bôn nye, hala a bi hôla nye i hônba mandutu mé. Nlélém jam won sita Audrey Hyde a bi boñ, to hala kii nlô wé nu bisu le Nathan H. Knorr, a bi wo kon u pos, i mbus nlô wé nu yônhe iba le Glenn Hyde a bi lôôha nok ndutu ni i kon unu le Alzheimer. * A nkal le bibuk mankéé Knorr a bi kal nye ilole a nwo gwon bi bi hôla nye. A nkal le: “Nathan a bi kal me le: ‘I mbus nyemb, botñem yés i yé ntiik, di ga nok ha bé ndutu kekikel.’ A kônde le: ‘Béñge i bisu gwoñ, inyule nyoo nyen bom yoñ i yéne.’ . . . A kal ki le: ‘Kee ni bisu i sal, gwélél ngéda yoñ inyu hôla bôt bape. Mu nyen w’a lébna maséé.’” Kinje maéba malam le di gwélél ngéda yés yosôna i hôla bôt, ni le di ‘kon maséé inyu botñem’!​—Rôma 12:12.

17. (a) Inyuki di nlama bok mahoñol més i mbok yondo? (b) Lelaa bibañga bi yé i kaat Mika 7:7 bi nla hôla bés i hoñol bisai bi mbem bés?

¹⁷ I len ini, di gwé ngandak manjom i bok mahoñol més i mbok yondo. I mam ma mbôña nkoñ ’isi ma ñunda toi le di yé manut ma nsôk ma dilo di nsôk. Ndék ngéda, Ane Djob yon i ga ane nkoñ ’isi. Ikété bisai di ga kôs, di nla sima bitugne bi bôt bés ba ba bi wo. Ha ngéda i, Yéhôva a ga bom Abraham inyu hémle ni wongut a bi unda, mu kii a ga lona nye ni lihaa jé i bitugne. Baa u ga ba ha inyu sééba bo? U nla ba ha ibale u noñ ndémbél i Abraham nu a bi boñ bisesema inyu Ane i Djob, a unda ki hémle i ngui tolakii a bi boma mandutu, ni ibale u nke ni bisu i bem Yéhôva ni wongut.​—Añ Mika 7:7.