1. Bushe aba bwananyina abengi baipeelesha shani, kabili cinshi calenga baipeeleshe?

MUNO nshiku abantu ba kwa Lesa abengi nga nshi bali-ipeelesha mu nshila ishalekanalekana. Bamunyinefwe na bankashi abengi balisalapo ukukanaupa nelyo ukuupwa. E lyo abaupana bamo balisalapo ukukanakwata abana pali ino nshita. Kabili indupwa shimo balisalapo ukwangusha imikalile. Icilenga aba bonse twalandapo baipeeleshe ni co bafwaya ukubombesha mu mulimo wa kwa Yehova. Baliba ne nsansa kabili balicetekela ukuti Yehova akulabapeela fyonse ifyo bakabila. Bushe bakalanguluka pa fyo basalapo ukucita? Awe! Cinshi calenga tushininkishe ukuti tabakalanguluke? Cimo icalenga ni co Yehova alipaalile Abrahamu, “wishi wa bantu bonse ababa ne citetekelo.”—Rom. 4:11.

2. (a) Ukulingana ne fyaba pa AbaHebere 11:8-10, 16, finshi fyalengele Abrahamu aitemenwe ukusha umusumba wa Uri? (b) Finshi twalasambilila muli cino cipande?

² Abrahamu ali-itemenwe ukusha umusumba wa Uri uusuma umo aleikala bwino sana. Cinshi calengele? Ni co alelolela “umusumba uwakwata imifula ine ine iya kukuulapo.” (Belengeni AbaHebere 11:8-10, 16.) “Musumba” nshi alelolela? Mafya nshi Abrahamu akwete ilyo alelolela ukuti ulya musumba ukuulwe? Kabili kuti twapashanya shani Abrahamu e lyo na ba bwananyina ba muno nshiku abapashenye Abrahamu?

3. Musumba nshi Abrahamu alelolela?

³ Umusumba uo Abrahamu alelolela Bufumu bwa kwa Lesa. Ababa muli ubu Bufumu ni Yesu Kristu na Bena Kristu basubwa,  ba 144,000. Paulo alandile pali ubu Bufumu ukuti “musumba wa kwa Lesa wa mweo.” (Heb. 12:22; Ukus. 5:8-10; 14:1) Yesu aebele abasambi bakwe ukuti balepepela ubu Ubufumu ukuti bwise pa kuti ukufwaya kwa kwa Lesa kucitwe pano isonde nga mu muulu.—Mat. 6:10.

4. Ukulingana na Ukutendeka 17:1, 2, 6, finshi Abrahamu aishibe pa musumba nelyo Ubufumu ubo Lesa alaile?

⁴ Bushe Abrahamu alishibe ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwali no kuteyanishiwa? Awe taishibe. Pa myaka iingi ifyo Ubufumu bwa kwa Lesa bwali no kuteyanishiwa, yali ni “nkama ya kwa Lesa.” (Efes. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Na lyo line Abrahamu alishibe ukuti abana bakwe bamo bali no kwisaba ishamfumu pantu e fyo Yehova amulaile. (Belengeni Ukutendeka 17:1, 2, 6.) Abrahamu alicetekele sana ifyo Lesa amulaile ica kuti ali kwati alemona Uwasubwa nelyo Mesia, uwali no kuba Imfumu ya Bufumu bwa kwa Lesa. Ici e calengele ukutila Yesu ebe abaYuda ilyo ali pano isonde ukuti: “Abrahamu shinwe alisekelele nga nshi ukuti amone ubushiku bwandi, kabili alibumwene no kusekelela.” (Yoh. 8:56) Ukwabula no kutwishika Abrahamu alishibe ukuti abana bakwe bamo bali no kuba mu Bufumu ubo Yehova ali no kupanga, kabili ali-itemenwe ukulolela mpaka Yehova akafikilishe ifyo amulaile.

5. Twaishiba shani ukuti Abrahamu alelolela umusumba uo Lesa aishilepanga?

⁵ Bushe Abrahamu alangile shani ukuti alelolela umusumba nelyo Ubufumu ubo Lesa apekenye? Ica kubalilapo, Abrahamu tabalile abapo umwana calo wa bufumu ubuli bonse ubwa pano isonde. Asalilepo ukukanaikala mu ncende imo lelo ale-endauka fye, kabili tabalile atungililapo imfumu ili yonse pano isonde. Na kabili Abrahamu taeseshepo ukuipangila ubufumu. Lelo lyonse aleumfwila Yehova kabili alelolela ukuti Yehova akafikilishe ifyo amulaile. Ifi Abrahamu acitile fyalelanga ukuti ali sana ne citetekelo muli Yehova. Natulandeko pa mafya yamo ayo Abrahamu akwete kabili twalamona ifyo twingasambililako ku fyo atwalilile ukuba ne citetekelo.

6. Bushe umusumba wa Uri wali shani?

⁶ Umusumba wa Uri uo Abrahamu ashile wali uusuma ukwikalamo, wali uwacingililwa bwino, kabili abantu baleikalamo bali abasambilila sana kabili balikwete sana ifyuma.  Walicingililwe ne fibumba ifikalamba sana e lyo ku mbali shitatu isha musumba kwali amenshi ayengi. Abantu baleikala mu Uri balishibe sana ukulemba e lyo ne nsamushi. Kabili mu musumba mwali sana amakwebo. Abashula ifya mu mushili balisanga amapepala ayengi pa ncende apabelele umusumba wa Uri, ayo balebomfya mu makwebo. Amayanda yali mu Uri baleyakuulila ne njelwa e lyo babikako plasita. Lyena baleyapenta ukubomfya penti yabuuta. Amayanda yamo yalekwata imiputule 13 nelyo 14 kabili mu lubansa balebikamo amabwe ayalemoneka bwino.

7. Mulandu nshi Abrahamu alingiile ukucetekelela ukuti Yehova ali no kumucingilila pamo no lupwa lwakwe?

⁷ Abrahamu alingile ukucetekela ukuti Yehova ali no kumucingilila no lupwa lwakwe. Cinshi twalandila ifi? Ibukisheni ukuti Abrahamu na Sara balishile ing’anda mu musumba wa Uri umo bacingililwe kabili umo baleikala bwino no kutendeka ukwikala mu matenti mu ncende ishishacingililwe isha mu Kanaani. Abrahamu no lupwa lwakwe balishile umusumba uwacingililwe ne fibumba ifyakosa e lyo na menshi ayengi. Batendeke ukwikala mu ncende ishishacingililwe kabili umo abalwani bengabasansa.

8. Bwafya nshi Abrahamu akwete pa nshita imo?

⁸ Abrahamu alecita ukufwaya kwa kwa Lesa, lelo pa nshita imo takwete ifya kulya ifya kuti balelya no lupwa lwakwe. Mu calo cintu Yehova amwebele ukuya mu kwikalamo mwaliponene icipowe icikalamba. Ici icipowe calibipile ica kuti Abrahamu asalilepo ukuyaikalako panono ku Egupti no lupwa lwakwe. Ilyo afikile mu Egupti, Farao uwaleteka cilya calo, alisendele umukashi wa kwa Abrahamu. Elenganyeni ifyo Abrahamu asakamikwe ukufikila lintu Yehova aebele Farao ukubwesesha Sara kuli Abrahamu.—Ukute. 12:10-19.

9. Mafya nshi ayakalamba ayo Abrahamu akwete mu lupwa lwakwe?

⁹ Abrahamu alikwete amafya ayakalamba mu lupwa lwakwe. Umukashi wakwe Sara uo atemenwe talekwata abana. Ici calilengele babe no bulanda pa myaka iingi. Mu kupita kwa nshita, Sara apeele umubomfi wakwe umwanakashi Hagari kuli Abrahamu, pa kuti engafyalila Abrahamu na Sara abana. Nomba ilyo Hagari aimite no kufyala Ishmaele, atendeke ukusaalula Sara. Ifintu fyalibipile ica kuti Sara alitamfishe Hagari.—Ukute. 16:1-6.

10. Finshi fyacitike ifyakumine Ishmaele na Isaki ifyali no kulenga cakosela Abrahamu ukucetekela Yehova?

¹⁰ Ilyo papitile inshita, Sara alimite no kufyala umwana umwaume, uo Abrahamu ainike ati Isaki. Abrahamu alitemenwe abana bakwe bonse babili, Ishmaele na Isaki. Nomba apo Ishmaele alecusha Isaki, Abrahamu alitamfishe Ishmaele na nyina Hagari. (Ukute. 21:9-14) Ilyo papitile imyaka iingi, Yehova aebele Abrahamu ukutuula Isaki ilambo. (Ukute. 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Abrahamu alekabila ukucetekela ukuti Yehova ali no kufikilisha ifyo amulaile pa bana bakwe.

11. Mulandu nshi Abrahamu alekabila ukutekanya no kulolela pali Yehova?

¹¹ Ilyo ifi fyonse fyalecitika, Abrahamu alingile ukutekanya no kulolela pali Yehova. Ali ne myaka nalimo ukucila pali 70 ilyo alefuma mu Uri no lupwa lwakwe. (Ukute. 11:31–12:4) Kabili pa myaka nalimo 100, aleikala mu matenti kabili ale-endauka mu calo ca Kanani. Abrahamu afwile ninshi ali ne myaka 175. (Ukute. 25:7) Lelo tamweneko uko Yehova afikilishe ifyo amulaile ukuti ali no kupeela icalo ico ale-endaukamo ku bana bakwe. Kabili tamweneko no musumba nelyo Ubufumu bwa kwa Lesa ilyo bwapangilwe. Nangu ca kuti Abrahamu alekwata amafya, alitwalilile ukuba ne citetekelo cakosa kabili ali-itemenwe ukulolela pali Yehova. Cinshi calengele aleshipikisha? Ni co Yehova alicingilile Abrahamu mu bumi bwakwe bonse kabili alemumona nga cibusa wakwe.—Ukute. 15:1; Esa. 41:8; Yako. 2:22, 23.

12. Finshi tulolela, kabili finshi twalalandapo?

 ¹² Na ifwe bene tulalolela umusumba uwakwata imifula ine ine iya kukuulapo nga filya Abrahamu alelolela. Nomba ifwe tatulolela ukuti ukuulwe. Ubufumu bwa kwa Lesa bwalipangilwe mu 1914 kabili bwalitendeka ukuteka ku muulu. (Ukus. 12:7-10) Lelo tulalolela ukuti bukatendeke ukuteka isonde lyonse. Ilyo tulelolela ifi ukucitika, kuti twaba na mesho ayapalana nayo Abrahamu na Sara bakwete ayo tulingile ukushipikisha. Bushe ababomfi ba kwa Yehova muno nshiku balapashanya Abrahamu? Amalyashi ayaba mu Ulupungu lwa kwa Kalinda yalalanga ukuti ababomfi ba kwa Yehova abengi muno nshiku baliba ne citetekelo kabili baliba abatekanya nga filya Abrahamu na Sara bali. Natulandeko pa malyashi yamo e lyo tumone ne fyo twingasambililako.

13. Finshi mwasambilila ku lyashi lya kwa munyinefwe Walden?

¹³ Muleitemenwa ukuipeelesha. Nga tulefwaya ukubika umusumba nelyo Ubufumu bwa kwa Lesa intanshi mu bumi bwesu, tulingile ukupashanya Abrahamu uwaipeeleshe pa kuti asekeshe Lesa. (Mat. 6:33; Marko 10:28-30) Natulandeko pa fyo munyinefwe Bill Walden acitile. * Ba Bill batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova mu 1942, ninshi bali mupepi no kupwisha amasambililo yabo pa universiti ya mu America kabili bali no kubapeela digiri mu fya buinjiniya. Profesa uwalesambilisha ba Bill alibafwaile incito iyo bali no kutendeka ukubomba nga bapwisha fye amasambililo, lelo ba Bill balikene. Balondolwele ukuti ico bakaanine ni co balefwaya ukubombesha mu mulimo wa kwa Lesa. Tapakokwele, ubuteko bwaebele ba Bill ukuti bengile ubushilika. Balikene kabili ici calengele babapingule ukulipila indalama ishingi nga nshi no kubakaka mu cifungo pa myaka 5. Balibafumishe mu cifungo pa numa ya myaka itatu. Lyena balibetile kwi Sukulu lya Gileadi kabili babatumine ukuya mu kubomba bumishonari mu Africa. Ba Bill baupile ba Eva kabili balibombele pamo bumishonari mu Africa. Balingile ukuipeelesha pa kuti babombe uyu mulimo. Mu  kupita kwa nshita balibwelelemo ku America mu kusakamana banyina baba Bill. Pa kusondwelela ilyashi lyabo, ba Bill batile: “Ala ndomfwa bwino ica kuti ndalila nga natontonkanya pe shuko ilisuma Yehova ampeela ilya kumubombela pa myaka ukucila pali 70! Ndatasha sana Yehova pa kungafwa ukusalapo ukumubombela.” Bushe na imwe kuti mwasalapo ukulabombela Yehova mu mulimo wa nshita yonse?

14-15. Finshi mulesambililako kwi lyashi lya kwa munyinefwe na nkashi Apostolidis?

¹⁴ Mwilaenekela ukutila tamwakulaba na mafya. Ku lyashi lya kwa Abrahamu tulasambililako ukuti na bantu abaipeelesha ukubombela Yehova ubumi bwabo bonse balaba na mafya. (Yako. 1:2; 1 Pet. 5:9) Ifya citikile ba Aristotelis Apostolidis filanga ukuti ifi twalandapo fya cine. * Ba Apostolidis Babatishiwe mu 1946 mu Greece, kabili mu 1952 balikobekele nkashi Eleni, uwalefwaisha ukubombesha mu mulimo wa kwa Lesa. Na lyo line, ba Eleni balilwele kabili balibasangile na cimumena kuli bongobongo. Ici cimumena balicifumishe, lelo ilyo papitile fye imyaka iinono ukufuma apo baupanine, balikwete cimumena na kabili. Badokota balibalepwile na kabili, lelo ifilundwa fimo ifya mubili fyalilekele ukubomba kabili balilekele ukulanda bwino. Balitwalilile ukuba abacincila nangu ca kuti balilwele kabili ubuteko bwalecusha ababomfi ba kwa Yehova pali ilya nshita.

¹⁵ Ba Apostolidis balitenseshe abena mwabo pa myaka 30. Pali iyi nshita bali ni baeluda, balebombako mu makomiti ya muputule, kabili balyafwilisheko no kukuula Icikuulwa ca Kulonganinamo Ukulongana Kukalamba. Lyena mu 1987, ilyo ba Eleni balebila imbila nsuma iciibi cafina ica cela calibapunkile pa kwisalika kabili balicenekwe sana ica kuti balilekele ukulanda pa myaka itatu, lyena balifwile. Ba Apostolidis basondwelele ilyashi lyabo na mashiwi ya kuti: “Imyaka yapita, kwali amatunko, amafya, ne fya mankumanya ifyalekabila sana ukushipa no kushishimisha. Lelo, Yehova lyonse alampeela ubukose nkabila ku kupwisha aya mafya.” (Amalu. 94:18, 19) Ala Yehova alitemwa sana abesha apo bengapesha ukumubombela nangu ca kuti balaba na mafya!

16. Finshi ba Knorr baebele abena mwabo ilyo bali mupepi no kufwa?

 ¹⁶ Muletontonkanya pa fya ku ntanshi. Abrahamu aletontonkanya sana pa cilambu ico Yehova ali no kumupeela ku ntanshi, kabili ici calengele aleshipikisha amafya akwete. Nkashi Audrey Hyde na o aletontonkanya sana pe subilo lya kuti ifintu fikawama ku ntanshi nangu ca kuti abena mwakwe aba kubalilapo ba Nathan H. Knorr balifwile ku bulwele bwa kansa. Na kabili abena mwabo abalenga bubili ba Glenn Hyde nabo balibasangile no bulwele bwa kuli bongobongo ubo beta ukuti Alzheimer. * Ba Audrey Hyde balandile ukuti ifyabafwile sana fintu abena mwabo ba Knorr babebele ilyo kwashele imilungu iinono ukuti bafwe. Batile: “Ba Nathan bancinkwileko ukuti: ‘Nga twafwa, isubilo lyesu liba ilya cine cine, kabili tatwakatale atukalipwa na kabili.’ Lyena bankoseleshe ukuti: ‘Ulelolesha ku ntanshi, pantu e kuli icilambu cobe.’ . . . Kabili batile: ‘Wilaikala fye, esha ukubomfya ubumi bobe ku kwafwa bambi. Ici cikakwafwa ukusanga insansa.’” Ifyo ba Knorr balandile fya cine. Calicindama nga shi ukulaesha apo twingapesha ukucitila abantu ifisuma e lyo no ‘kulasekelela mwi subilo’!—Rom. 12:12.

17. (a) Cinshi tufwile ukulatontonkanishisha pa fisuma ifikacitika ku ntanshi? (b) Bushe ukukonka amashiwi yaba pali Mika 7:7 kuti kwatwafwa shani ukwisaipakisha amapaalo ku ntanshi?

¹⁷ Muno nshiku kwaliba ifintu ifingi ifingalenga twalatontonkanya pa fisuma ifikacitika ku ntanshi, ukucila ifyo cali kale. Ifilecitika mwi sonde filelangilila fye ukuti tuli ku mpela ya nshiku sha kulekelesha. Nomba line fye umusumba nelyo Ubufumu bwa kwa Lesa ubo tulolela buli no kutendeka ukuteka isonde lyonse. Pa mapaalo tukaipakisha paba no kusengela balupwa lwesu ne fibusa abakabuushiwa. Pali ilya nshita, Yehova akalambula Abrahamu pa fyo ali ne citetekelo na pa fyo ali uwatekanya. Akamubuusha pamo no lupwa lwakwe. Bushe mukabako ku kubasengela? Kuti mwabako nga ca kuti mulepashanya Abrahamu ukuipeelesha pa kutungilila Ubufumu bwa kwa Lesa, nga mwatwalilila ukuba ne citetekelo nangu mube na mafya, kabili nga muletekanya no kulolela pali Yehova.—Belengeni Mika 7:7.