1. Nso ke ediwak owo ẹyak atak mmọ? Nso inam mmọ ẹnam ntre?

EDIWAK miliọn ikọt Abasi mfịn ẹyak n̄kpọ atak mmọ. Ediwak nditọete nnyịn ẹbiere ke mmimọ ididọhọ ndọ. Ndusụk mbon emi ẹma ẹkedọ ẹbiere ke mmimọ idinyeneke nditọ kan̄a. Ndusụk mbon emi ẹnyenede ubon ẹbiere ke mmimọ idinyeneke n̄kpọ ikaha. Akpan ntak kiet emi anamde kpukpru mmọ ẹbiere ndinam emi edi ke mmọ ẹyom ndinam n̄kpọ Jehovah adan̄a nte mmọ ẹkekeme. Mmọ ẹyụhọ ye se mmọ ẹnyenede ẹnyụn̄ ẹnịm ke Jehovah ọyọnọ mmimọ kpukpru se iyomde. Ndi mmọ ẹyetua n̄kpọfiọk? Ihih! Se inamde idọhọ ntre edi ke Jehovah ama ọdiọn̄ Abraham emi edide “ete kpukpru mmọ oro ẹnyenede mbuọtidem.”—Rome 4:11.

2. (a) Mme Hebrew 11:8-10, 16 owụt ke nso ikanam Abraham enyịme ndikpọn̄ Ur? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Owo ikenyịkke-nyịk Abraham ọkpọn̄ inem uwem emi enye okodude ke Ur. Enye ọkọkpọn̄ Ur ke ntak emi enye eketiede ebet “obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄.” (Kot Mme Hebrew 11:8-10, 16.) Ewe “obio” idi oro? Mme mfịna ewe ke Abraham ekenyene nte enye osụk ebetde Abasi ọbọp obio oro? Didie ke ikeme ndikpebe Abraham ye mme owo ke eyo nnyịn emi ẹkekpebede enye? Iyeneme mme mbụme emi ke ibuotikọ emi.

3. Ewe obio ke Abraham eketie ebet?

³ Obio Ubọn̄ Abasi edi obio emi Abraham eketiede ebet. Jesus Christ ye owo 144,000 emi ẹyetde aran ẹkara ke Obio Ubọn̄ oro. Paul okokot Obio Ubọn̄ oro “obio odu-uwem Abasi, kpa Jerusalem eke heaven.” (Heb. 12:22; Edi. 5:8-10; 14:1) Kpa Obio Ubọn̄ oro ke Jesus ekekpep mbet esie  ẹbọn̄ akam ẹben̄e Abasi ẹte anam edi man ẹkeme ndinam uduak Abasi ke isọn̄ kpa nte ẹnamde ke heaven.—Matt. 6:10.

4. Genesis 17:1, 2, 6 owụt ke nso ke Abraham ọkọdiọn̄ọ aban̄a obio m̀mê Obio Ubọn̄ emi Abasi ọkọn̄wọn̄ọde?

⁴ Ndi Abraham ama ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ aban̄a nte ẹditịmde ukara Obio Ubọn̄ Abasi? Ihih. Mme n̄kpọ emi ẹban̄ade Obio Ubọn̄ oro ẹkedi “edisana ndịben̄kpọ” ke ata ediwak isua. (Eph. 1:8-10; Col. 1:26, 27) Edi Abraham ama ọdiọn̄ọ ke ndusụk nditọ nditọ imọ ẹyedi ndidem sia se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ enye edi oro. (Kot Genesis 17:1, 2, 6.) Abraham ama enen̄ede enịm mme un̄wọn̄ọ Abasi tutu editie nte enye ama okụt Messiah m̀mê Enye Oro Ẹyetde Aran, emi edidide Edidem Obio Ubọn̄ Abasi. Oro akanam Jesus ọdọhọ mme Jew eyo esie ete: “Ete mbufo Abraham ama adara etieti ke idotenyịn edikụt usen mi, ama onyụn̄ okụt onyụn̄ adara.” (John 8:56) Emi owụt ke Abraham ama ọdiọn̄ọ ke ndusụk nditọ nditọ imọ ẹyetiene ẹsịne ke Obio Ubọn̄ emi Jehovah editọn̄ọde, enye ama onyụn̄ enyịme ndibet n̄kụt ini emi Jehovah edisude un̄wọn̄ọ oro.

5. Inam didie idiọn̄ọ ke Abraham eketie ebet obio emi Abasi ọbọpde?

⁵ Didie ke Abraham okowụt ke imọ itie ibet obio, m̀mê Obio Ubọn̄ emi Abasi ọbọpde? Akpa n̄kpọ edi ke Abraham ikedịghe eyenisọn̄ obio ubọn̄ ndomokiet ke isọn̄. Enye ikenyeneke akpan itieidụn̄ ndomokiet, ekesidi odụn̄ mi mfịn, odụn̄ ko n̄kpọn̄, ikonyụn̄ idaha ye edidem ndomokiet. N̄kpọ efen edi ke Abraham ikodomoke nditọn̄ọ obio ubọn̄ idemesie. Utu ke oro, enye ama aka iso okop uyo Jehovah onyụn̄ ebet Enye osu un̄wọn̄ọ Esie. Se Abraham akanamde oro owụt ke enye ama enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. Ẹyak ise ndusụk mfịna emi enye ekenyenede ye se ikemede ndikpep nto enye.

6. Nso utọ obio ke Ur ekedi?

⁶ Mme owo ke obio emi Abraham ọkọkpọn̄de ẹma ẹforo ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ n̄wed; uwem ama enem ke obio oro, owo ikonyụn̄ ikemeke ndisọp mmen mfịna ndụk do. Ẹma ẹbọp ikpọ ibibene ẹkan obio oro ẹkụk, ẹnyụn̄ ẹdọk ukpe mmọn̄ ke nsio nsio  itie ita. Mbon Ur ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ibat ye uwetn̄kpọ. Onyụn̄ etie nte ẹma ẹsinam mbubehe do etieti sia mbon emi ẹdọkde isọn̄ itie emi obio oro okodude ẹyom n̄kpọeset ẹkụt ediwak n̄wed mbubehe do. Ẹkeda kọrikọri ẹbọp ufọk emi mme owo ẹkesidụn̄de. Ẹma ẹsiyọn̄ọ ibibene ufọk oro ẹnyụn̄ ẹyet afia ndom mbakara. Ndusụk ẹkedi ufọk emi ẹnyenede ubet 13 m̀mê 14, emi ẹbọpde ẹkanade esịt ebiet emi ẹsịnde isọn̄ ke itiat.

7. Ntak emi akanade Abraham enịm ke Jehovah eyekpeme imọ ye ubon imọ?

⁷ Akana Abraham enịm ke Jehovah eyekpeme imọ ye ubon imọ. Ntak-a? Ti ke Abraham ye Sarah ẹkekpọn̄ ediye ufọk ke obio emi owo mîkekemeke ndisọp mmen mfịna ndụk ẹkedụn̄ ke tent ke an̄wa an̄wa ebiet ke Canaan. Mmọ ikodụn̄ke aba ke obio emi ẹbọpde ikpọ ibibene ẹnyụn̄ ẹdọkde ukpe mmọn̄ ẹkan ẹkụk. Ikodụhe se ikpemede mmọ aba, mme asua ẹma ẹnyụn̄ ẹkeme ndisọp nnam mmọ n̄kpọ.

8. Nso iketịbe inọ Abraham ini kiet?

⁸ Abraham akanam uduak Abasi, edi enyene ini kiet emi enye mîkenyeneke udia se ikemde ubon esie. Ọkpọsọn̄ akan̄ ama odu ke idụt emi Jehovah ọkọdọhọde enye ọwọrọ aka. Akan̄ oro ama ọsọn̄ ubọk tutu Abraham ebiere ndimen ubon esie n̄ka Egypt n̄kodụn̄ ke ekpri ini. Edi ini enye osụk odude ke Egypt, Pharaoh emi akakarade idụt oro ama emen n̄wan esie. Kere nte esịt eketịmerede Abraham ofụri ini oro mbemiso Jehovah akanamde Pharaoh afiak ọkpọn̄ Sarah ọnọ enye.—Gen. 12:10-19.

9. Mme mfịna ewe ikodu ke ubon Abraham?

⁹ Akamba mfịna ama odu n̄ko ke ubon Abraham. Sarah edima an̄wan esie ikekemeke ndiman nditọ. N̄kpọ oro ikayakke esịt enem mmọ ke ata ediwak isua. Ekem Sarah ama emen Hagar ofụn an̄wan esie ọnọ Abraham man aman nditọ ọnọ enye ye Abraham. Edi ini Hagar oyomode Ishmael, enye ama ọtọn̄ọ ndise Sarah ke ndek. N̄kpọ oro ama ọdiọk tutu Sarah ebịn Hagar osio ke ufọk.—Gen. 16:1-6.

10. Nso iketịbe ye Ishmael ye Isaac emi akpakanamde ọsọn̄ Abraham ndibuọt idem ye Jehovah?

¹⁰ Sarah ama ediyomo ndien ke akpatre onyụn̄ aman eyeneren ọnọ Abraham; Abraham okokot eyen oro Isaac. Abraham ama ama Ishmael ye Isaac. Edi ke ntak idiọk usụn̄ emi Ishmael akanamde n̄kpọ ye Isaac, Jehovah ama ọdọhọ Abraham ebịn Ishmael ye Hagar. (Gen. 21:9-14) Nte ini akakade, Jehovah ama ọdọhọ Abraham awa Isaac. (Gen. 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Ke nsio nsio idaha iba oro, akana Abraham enịm ke Jehovah ayanam se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ nditọ esie mbiba oro.

11. Ntak emi akanade Abraham enyene ime ebet Jehovah?

¹¹ Ke ofụri ini oro, akana Abraham enyene ime ebet Jehovah. Etie nte Abraham ama ebe isua 70 ini enye ye ubon esie ẹkekpọn̄de Ur. (Gen. 11:31–12:4) Enye ama onyụn̄ odụn̄ ke tent ke nsio nsio itie ke Canaan ke n̄kpọ nte isua ikie. Abraham akakpa ini enye edide isua 175. (Gen. 25:7) Edi enye ikodụhe ikụt ini Jehovah ọnọde nditọ nditọ esie isọn̄ Canaan oro nte Enye ọkọn̄wọn̄ọde. Enye ikonyụn̄ idụhe ikụt ini ẹtọn̄ọde obio oro, oro edi, Obio Ubọn̄ Abasi. Kpa ye oro, Bible ọdọhọ ke Abraham akakpa “ke [enye] ama ọkọsọn̄ onyụn̄ oyụhọ.” (Gen. 25:8) Okposụkedi emi Abraham ekenyenede ediwak mfịna, enye ama aka iso ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enyịme ndibet enye anam se enye ọkọn̄wọn̄ọde. Nso ikan̄wam Abraham ọyọ? Se ikan̄wamde enye edi ke ofụri eyouwem esie, Jehovah ama ekpeme enye onyụn̄  anam n̄kpọ ye enye nte ufan.—Gen. 15:1; Isa. 41:8; Jas. 2:22, 23.

12. Nso ke itie ibet? Nso ke idineme?

¹² Nnyịn itie ibet obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄, ukem nte Abraham. Edi nnyịn ibetke yak ẹbọbọp obio emi kan̄a. Obio Ubọn̄ Abasi ama ọtọn̄ọ ke 1914, Obio Ubọn̄ oro onyụn̄ akara ofụri heaven. (Edi. 12:7-10) Edi ke ibet enye edikara ofụri isọn̄ emi. Nte isụk ibetde, imenyene ediwak mfịna emi ẹbietde se Abraham ye Sarah ẹkeyọde, emi anade iyọ n̄ko. Ndi enyene ikọt Jehovah mfịn emi ẹkekemede ndikpebe Abraham? Mme mbụk eyouwem emi ẹdude ke Enyọn̄-Ukpeme ẹwụt ke ediwak ikọt Jehovah mfịn ẹbuọt idem ye enye ẹnyụn̄ ẹnyene ime ukem nte Abraham ye Sarah. Ẹyak ineme eke owo ifan̄ inyụn̄ ise se ikemede ndikpep.

13. Mbụk Brọda Walden ekpep fi nso?

¹³ Nyịme n̄kpọ atak fi. Edieke iyomde Obio Ubọn̄ Abasi edi akpa ke uwem nnyịn, ana ikpebe Abraham emi ekenyịmede n̄kpọ atak enye man anam esịt enem Abasi. (Matt. 6:33; Mark 10:28-30) Kop uwụtn̄kpọ brọda kiet emi ekerede Bill Walden. * Bill ọkọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah ke 1942, esisịt ini mbemiso enye okụrede ufọkn̄wed ntaifiọk ke United States. Prọfesọ kiet emi ekekpepde Bill n̄wed ama enyene utom emi enye okoyomde Bill anam enye ama okụre n̄wed, edi Bill ama esịn utom oro. Enye ama ọdọhọ ete oro ke imọ ima ibiere ndida ofụri uwem imọ nnam utom Abasi utu ke ndida nnam utom mbọ ediwak okụk. Ikebịghike, ukara ẹma ẹdọhọ Bill edidụk ekọn̄. Enye ama ọdọhọ mmọ ukpono ukpono ke imọ ididụkke, ke ntak oro ẹma ẹbiere isop dọla tọsịn duop ẹnọ enye, ẹnyụn̄ ẹnọ enye aka n̄kpọkọbi isua ition. Ẹma ẹsana enye ẹyak ke isua ita ama ekebe. Nte ini akakade, ẹma ẹkot enye Ufọkn̄wed Gilead, ekem ẹnọ enye ekedi isụn̄utom ke Africa. Bill ama edidọ Eva, mmọ mbiba ẹma ẹnyụn̄ ẹnam  n̄kpọ Abasi ke Africa; uwem ke Africa ikememke inọ mmọ. Ekem ko, mmọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ United States man ẹkese ẹka Bill enyịn. Bill ọdọhọ ntem aban̄a se iketịbede ke ofụri eyouwem esie: “Esịt esinem mi etieti ke ini ntiede n̄kere ofụri se Jehovah adade mi anam ke isua 70 emi ẹbede. Mmesikọm Jehovah ke ndin̄wam mi nnam utom esie tutu esịm emi.” Ndi afo n̄ko emekeme ndida ofụri uwem fo nnam utom Abasi?

14-15. Mbụk Brọda Apostolidis ye n̄wan esie ekpep fi nso?

¹⁴ Kûkere ke udûnyeneke mfịna ndomokiet ke uwem. Mbụk Abraham ekpep nnyịn ke idem mbon emi ẹdade ofụri uwem mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah ẹyesụk ẹnyene mfịna. (Jas. 1:2; 1 Pet. 5:9) Nte n̄kpọ eketiede ye Brọda Aristotelis Apostolidis owụt ke ntre ke edi. * Enye akana baptism ke 1946 ke Greece. Ke 1952, enye ama obụp Sista Eleni ndọ, mmọ mbiba ẹma ẹnyụn̄ ẹbiere ndida ofụri uwem mmọ nnam n̄kpọ Jehovah. Edi Eleni ama edidọn̄ọ, ẹkedọhọ ke enye enyene mbufụt ke mfre. Ẹma ẹsiak enye mbufụt oro, edi isua ifan̄ ke mmọ ẹma ẹkenam ndọ, mbufụt oro ama afiak efịt enye. Mme dọkta ẹma ẹfiak ẹsiak enye mbufụt oro, edi Eleni ama ọduọ akpauben̄ ikonyụn̄ ikemeke nditịn̄ ikọ ọfọn aba. Eleni ikayakke udọn̄ọ oro ye ukọbọ oro ukara ẹkekọbọde ikọt Abasi ini oro akpan enye ndika iso nsịn idem n̄kwọrọ ikọ.

¹⁵ Aristotelis ama ese n̄wan esie enyịn ke isua 30. Ofụri ini oro, enye okosụk ededi ebiowo, odu ke kọmiti mbono, onyụn̄ an̄wam ẹbọp Itie Mbono. Ini Eleni osụk ọkwọrọde ikọ ke 1987, ndodobi usụn̄ ukwak emi okoyomde ndibere ama editọ enye edem edem onyụn̄ ọnọ enye unan idiọk idiọk. Ke ofụri isua ita, enye ikekemeke ndisioro uyo, inyụn̄ inyịghekede idem; ekem enye ama akpa. Ke utịt mbụk eyouwem esie, Aristotelis ọkọdọhọ ke imọ ima inyene nsio nsio mfịna ke ediwak isua, ke ndusụk mmọ ẹkedi ke unana idotenyịn; ntre ke akana imọ ibiere ndiyọ ikûnyụn̄ uyak n̄kpọ ndomokiet anam imọ ikpa mba. Enye ọkọdọhọ ke Jehovah ama onyụn̄ ọnọ imọ ukeme iyọ. (Ps. 94:18, 19) Jehovah  ama mbon emi ẹnamde kpukpru se mmọ ẹkekeme ẹnọ enye kpa ye emi mmọ ẹnyenede nsio nsio mfịna.

16. Nso eti item ke Brọda Knorr ọkọnọ n̄wan esie?

¹⁶ Wụk ekikere ke ini iso. Abraham okowụk ekikere ke utịp emi Jehovah edinọde enye ke ini iso, oro akan̄wam enye ọyọ mme mfịna emi ẹkesịmde enye. Sista Audrey Hyde ama odomo ndikere mban̄a utịp emi enye edibọde ke ini iso kpa ye emi kansa okowotde Nathan H. Knorr akpa ebe esie, ndien Glenn Hyde, emi enye ekedidọde ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ emi ẹkotde Alzheimer. * Enye ọdọhọ ke se Brọda Knorr eketịn̄de ye imọ urua ifan̄ mbemiso enye akpade ama an̄wam imọ. Enye ọdọhọ ete: “Nathan ama eti mi ete: ‘Edieke nnyịn ikpade, nnyịn imenyene ata idotenyịn, ndien nnyịn iditọn̄ọke aba ntak ikop ubiak tutu amama.’ ” Enye ọdọhọ ke Nathan ama ọdọhọ imọ n̄ko ete: ‘Wụk enyịn ke ini iso, koro utịp fo odu ke ini iso. Sịn idem nam utom Abasi. Domo ndida uwem fo nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. Emi ayan̄wam fi okop inemesịt.’ Ata eti item edi oro. Ana ika iso inam nti n̄kpọ inọ mbon en̄wen inyụn̄ ‘idat esịt ke idotenyịn’!—Rome 12:12.

17. (a) Nso inam inyene nti ntak ndiwụk ekikere ke ini iso? (b) Didie ke nnyịn ndinam se idude ke Micah 7:7 edin̄wam nnyịn ibọ mme edidiọn̄ emi Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinọ ke ini iso?

¹⁷ Mfịn imenyene ata ediwak ntak ndiwụk ekikere ke ini iso. Se itịbede ke ererimbot owụt ke idu uwem ke utịt mme akpatre usen ererimbot emi. Ibịghike, nnyịn iditiehe aba ibet obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄ yak edikara ofụri ererimbot. Kiet ke otu mme n̄kpọ emi ẹdinamde esịt enem nnyịn edi nte ẹdinamde mbon nnyịn ẹset. Ini oro Jehovah ayanam Abraham ye ubon esie ẹset ẹdidu uwem ke isọn̄. Nte enye edisan̄ade inọ Abraham utịp mbuọtidem ye ime esie edi oro. Ndi afo oyodu do? Emekeme ndidu edieke ekpebede Abraham, ayakde n̄kpọ atak fi ke ntak Obio Ubọn̄ Abasi, akade iso ọbuọt idem ye Abasi kpa ye mme mfịna emi afo enyenede, onyụn̄ enyenede ime ebet Jehovah.—Kot Micah 7:7.