1. Ebɛnadze na Nyankopɔn n’asomfo pii dze abɔ afɔr, na ebɛnadze ntsi na wɔayɛ dɛm?

NYANKOPƆN n’asomfo ɔpepem pii a wɔwɔ hɔ ndɛ dze ndzɛmba ahorow pii abɔ afɔr. Enuanom mbarimba na mbaa pii esi gyinae dɛ wobedzi sigya. Awarfo binom so esi gyinae dɛ wɔronnwo seseiara. Mbusua binom so ama hɔn asetsena aba famu. Siantsir tsitsir bi ntsi na hɔn nyinara esisi gyinae a ɔtse dɛm. Ɔnye dɛ, wɔpɛ dɛ wɔdze hɔn ahoɔdzen nyina som Jehovah dɛ mbrɛ wobotum. Wɔwɔ enyigye na ahotodo dɛ Jehovah dze dza wohia nyinara bɛma hɔn. Ana hɔn nsa besi famu? Oho! Ebɛnadze ntsi na yɛdze ahotodo kã dɛm? Osiandɛ tsetse no, Jehovah dze n’asomfo hɔn ehiadze nyina maa hɔn. Dɛ nhwɛdo no, Jehovah hyiraa Abraham a ɔyɛ ‘agyedzifo nyina egya’ no.​—Rom. 4:11.

2. (a) Dɛ mbrɛ Hebrewfo 11:8-10, 16 ma yehu no, ebɛnadze ntsi na Abraham fii ne pɛ mu tui fii Ur? (b) Ebɛnadze na yebosusu ho wɔ adzesua yi mu?

² Nna Abraham tse kurow Ur mu. Nna noho tɔ no na n’ahom so ka noho. Naaso ofii ne pɛ mu tui fii hɔ. Ebɛnadze ntsi a? Osiandɛ nna ɔrotweɔn “kurow no a ɔwɔ fapem no.” (Kenkan Hebrewfo 11:8-10, 16.) Nna ɔyɛ ebɛn “kurow”? Ebɛn ɔhaw ahorow na Abraham hyiae aber a nna ɔrotweɔn dɛ wɔbɛkyekyer kurow no? Na yebesi dɛn ayɛ hɛn adze tse dɛ Abraham nye enuanom a wɔwɔ hɛn aber yi do a woesũasua no nhwɛdo pa no?

3. Nna ebɛn kurow na Abraham rotweɔn no?

³ Kurow a nna Abraham rotweɔn no, ɔno nye Nyankopɔn n’Ahendzi no. Jesus Christ na Christianfo a hɔn dodow yɛ 144,000 a wɔdze sunsum krɔnkrɔn asera hɔn na wɔka bɔ mu yɛ dɛm Ahendzi yi. Aber a Paul rekã dɛm Ahendzi no ho asɛm no, ɔkãa  dɛ ɔyɛ “Nyankopɔn tseasefo kurow no, ɔsor Jerusalem.” (Heb. 12:22; Nyi. 5:8-10; 14:1) Jesus kãa kyerɛɛ n’esuafo dɛ wɔmbɔ dɛm Ahendzi yi ho mpaa, na wɔnserɛ dɛ ɔmbra ama wɔaayɛ Nyankopɔn ne pɛ wɔ asaase do dɛ mbrɛ wɔyɛ no wɔ ɔsor no.​—Matt. 6:10.

4. Dɛ mbrɛ Genesis 17:1, 2, 6 kyerɛ no, nna ebɛnadze na Abraham nyim fa kurow no anaa Ahendzi a Nyankopɔn abɔ ho anohoba no ho?

⁴ Mbrɛ wobesi ahyehyɛ Nyankopɔn n’Ahendzi no, aso nna Abraham nyim ho nsɛm pii? Oho. Mfe pii, nna dɛm nsɛm yi yɛ ‘esumasɛm’ krɔnkrɔn. (Eph. 1:8-10; Col. 1:26, 27) Naaso nna Abraham nyim dɛ n’asefo no mu bi bɛba abɛyɛ ahemfo osiandɛ Jehovah bɔɔ no anohoba wɔ ho. (Kenkan Genesis 17:1, 2, 6.) Nna Abraham wɔ gyedzi kɛse wɔ Nyankopɔn n’anohoba ahorow mu, ntsi nna ɔtse dɛ mbrɛ ohu Nyia Ɔasera No anaa Messiah no, nyia ɔbɛyɛ Nyankopɔn n’Ahendzi no do Hen no. Iyi ntsi, nna Jesus botum akã akyerɛ Jewfo a nna wɔwɔ n’aber do no do dɛ: “Hom egya Abraham dzii dɛw dɛ obohu me da; na ohunii, na n’enyi gyee.” (John 8:56) Ɔda edzi dɛ, nna Abraham nyim dɛ, n’asefo bɛka Ahendzi bi a Jehovah Nyankopɔn dze besi hɔ ho, ntsi nna ɔwɔ ɔpɛ dɛ ɔbɔtweɔn ma Jehovah ama anohoba a ɔtse dɛm aaba mu.

5. Yesi dɛn hu dɛ nna Abraham rotweɔn kurow no a ne kyekyefo nye Nyankopɔn?

⁵ Ebɛnadze na Abraham yɛe dze kyerɛɛ dɛ nna ɔrotweɔn kurow no anaa Ahendzi a Nyankopɔn dze esi hɔ no? Odzi kan, Abraham ammfa noho ammbɔ ahendzi biara a ɔwɔ asaase yi do ho. Ɔanntsena fakor, mbom no, odzii etutuetutu na ɔanntaa ɔhen biara n’ekyir. Afei so, Abraham ammbɔ mbɔdzen dɛ ɔbɛhyehyɛ n’ankasa n’ahendzi. Mbom no, ɔkɔr do yɛɛ setsie maa Jehovah na ɔtweɔɔn dɛ Jehovah n’anohoba bɛba mu. Dɛm a Abraham yɛe no daa no edzi dɛ nna ɔwɔ gyedzi kɛse wɔ Jehovah mu. Ɔhaw ahorow a Abraham hyiae no, ma yensusu no mu bi ho nhwɛ, na yɛnhwɛ dza yebotum esũa efi no nhwɛdo pa no mu.

6. Nna Ur kurow no tse dɛn?

⁶ Ur kurow a Abraham tui fii mu no, nna bambɔ na ahotɔ wɔ hɔ. Nkyii so, kurow mu hɔfo no yɛ nkorɔfo a nna wonyim nwoma na wodzi yie so. Nna wɔatow fasu kɛse etwa kurow no ho ehyia, na nsuka a no mu dɔ wɔ ɔfasu no n’afa  ebiasa ekyir. Afei so, nna nyimpa a wɔwɔ kurow mu hɔ no aben wɔ akyerɛw na nkontaabu mu. Obotum aba dɛ nna kurow no yɛ bea a wodzi gua; hɔn a wotutu famu hwehwɛ tsetse ndzɛmba mu no ehu eguadzi ho nkrataa pii wɔ bea a ɔtse dɛm. Nna brekese na nyimpa a wɔwɔ kurow mu hɔ no dze esisi hɔn adan. Nna woesiesie ho yie na woepenti ho fitaa. Fie ahorow no bi wɔ hɔ a, nna ɔwɔ yaad a adankora 13 anaadɛ 14 etwa ho ehyia.

7. Nna ebɛnadze ntsi na ɔsɛ dɛ Abraham nya awerɛhyɛmu dɛ Jehovah bɔbɔ ɔno nye n’ebusua ho ban?

⁷ Nna ɔsɛ dɛ Abraham nya awerɛhyɛmu dɛ Jehovah bɔbɔ ɔno nye n’ebusua ho ban. Ebɛnadze ntsi a? Kaa dɛ Abraham na Sarah tui fii hɔn fie a nna asomdwee na ahotɔ wɔ mu wɔ Ur no kɛtsenaa ntamadan mu wɔ Canaan asaase do. Dɛm aber yi dze, nna Abraham nye n’ebusua nnyi fasu akɛse nye nsuka a ɔbɔbɔ hɔnho ban. Nna wonnyi bambɔ biara, na iyi botum ama atamfo aatow ahyɛ hɔn do.

8. Ebɛn asɛm na ɔtoo Abraham mber bi mu?

⁸ Abraham yɛɛ Nyankopɔn n’apɛdze naaso mber bi mu no, nna ɔyɛ dzen ma no dɛ obenya edziban a ɔbɔso n’ebusua. Ɔkɔm kɛse sii asaase a Jehovah kãa kyerɛɛ Abraham dɛ ɔnkɔ do no do. Ɔkɔm n’ano yɛɛ dzen araa ma nna ɔsɛ dɛ Abraham nye n’ebusua tu kɔ Egypt kɛtsena hɔ kakra. Naaso ɔkɔr hɔ no, Pharaoh a ɔyɛ Egypthen no gyee ne yer fii ne nsamu. Hwɛ dadwen ara a iyi dze brɛɛ Abraham ansaana Jehovah reka Pharoah n’akoma ma ɔresan dze ne yer abrɛ no.​—Gen. 12:10-19.

9. Nna ebɛn ɔhaw ahorow na ɔwɔ dɛ Abraham gyina ano wɔ n’ebusua mu?

⁹ Abraham hyiaa ɔhaw ahorow wɔ n’ebusua mu. Nna ne yer Sarah a ɔdɔ no no nntum nnwo. Iyi maa wodzii awerɛhow mfe pii. Ekyir yi, Sarah dze n’afonabaa Hagar maa Abraham, mbrɛ ɔbɛyɛ a obotum awo ama hɔn. Naaso, aber a Hagar hun dɛ onyinsen Ishmael no, ɔhyɛɛ ase buu Sarah enyimtsia. Tsebea no mu bɛyɛɛ dzen araa ma Sarah paam Hagar fii fie hɔ.​—Gen. 16:1-6.

10. Ebɛn asɛm na ɔtoo Ishmael na Isaac a nna obotum ayɛ dzen ama Abraham dɛ ɔbɛgye Jehovah edzi?

¹⁰ Ewiei koraa no, Sarah nyinsenee na ɔwoo ɔbabanyin maa Abraham. Ɔtoo no dzin Isaac. Nna Abraham dɔ Ishmael na Isaac nyinara. Naaso, Ishmael nye Isaac enndzi no yie. Dɛm ntsi, Jehovah kãa kyerɛɛ Abraham dɛ ɔmpam Ishmael na Hagar mfi fie hɔ. (Gen. 21:9-14) Ekyir yi, Jehovah kãa kyerɛɛ Abraham dɛ ɔmfa ne ba Isaac mbɔ afɔr mma no. (Gen. 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Dɛ Abraham paam Ishmael fii fie hɔ o, dɛ ɔdze Isaac bɔbɔ afɔr ama Jehovah o, nna ɔwɔ dɛ ɔgye dzi dɛ Jehovah bɛma esi ne mba beenu no nyinara yie.

11. Nna ebɛnadze ntsi na ɔwɔ dɛ Abraham nya abotar tweɔn Jehovah?

¹¹ Dɛm aber yi nyina no, nna ɔwɔ dɛ Abraham nya abotar tweɔn Jehovah. Ber a Abraham nye n’ebusua rifi Ur no, obotum aba dɛ nna oedzi bɔbor mfe 70. (Gen. 11:31–12:4) Abraham nantseew Canaan asaase do, na ɔtsenaa ntamadan mu bɛyɛ mfe ɔha. Aber a oruwu no, nna oedzi mfe 175. (Gen. 25:7) Naaso, anohoba a Jehovah bɔɔ dɛ ɔdze asaase a ɔnantseew do no bɛma n’asefo no, ɔammfa n’enyi ennhu ne mbamu. Dɛmara so na ɔanntsena ase ennhu ber a wɔdze kurow no, anaa Nyankopɔn n’Ahendzi no sii hɔ. Ɔno mpo no, Bible no kã Abraham ho asɛm dɛ aber a oruwu no, nna ɔyɛ akɔkora a “oedzi mfe pii.” (Gen. 25:8) Ɔwɔ mu dɛ nna ɔsɛ dɛ Abraham gyina ɔhaw ahorow pii ano dze, naaso ne gyedzi kɔr do yɛɛ dzen, na ɔdze enyigye tweɔɔn Jehovah. Ebɛnadze ntsi na otumii gyinaa ɔhaw ahorow a ohyiae no ano? Osiandɛ Abraham n’asetsena nyinara mu no, Jehovah bɔɔ noho ban, na ɔnye no dzii no dɛ ne nyɛnko.​—Gen. 15:1; Isa. 41:8; Jas. 2:22, 23.

12. Ebɛnadze na yɛrotweɔn, na ebɛnadze na yebosusu ho?

¹² Dɛ mbrɛ Abraham tweɔnee no, hɛn so yɛrotweɔn  kurow no a ɔwɔ fapem no. Naaso hɛndze, yɛronntweɔn dɛ wɔbɛkyekyer kurow no. Osiandɛ wɔdze Nyankopɔn n’Ahendzi no sii hɔ wɔ afe 1914, na ahyɛ ase ridzi tum wɔ sor dada. (Nyi. 12:7-10) Dza yɛrotweɔn nye dɛ obedzi asaase nyinara do tum. Aber a yɛrotweɔn dɛ iyi bɛba mu no, ɔwɔ dɛ yegyina ɔhaw ahorow pii ano a ɔtse dɛ dza Abraham na Sarah hyiae na wogyinaa ano no. Ebɛn kwan do na Jehovah n’asomfo a wɔwɔ hɔ ndɛ no etum esũasua Abraham no nhwɛdo pa no? Asetsena mu nsɛm a woetsintsim wɔ Ɔweɔn-Aban mu da no edzi dɛ, dɛ mbrɛ Abraham na Sarah yɛe no, dɛmara na enuanom pii a wɔwɔ hɔ ndɛ ada gyedzi na abotar edzi. Ma yensusu dɛm asetsena mu nsɛm yi mu kakraabi ho, na yɛnhwɛ dza yebotum esũa efi mu.

13. Ebɛnadze na isũa fi Onua Walden n’asɛm no mu?

¹³ Ɔsɛ dɛ inya ɔpɛ dɛ edze ndzɛmba bɔbɔ afɔr. Sɛ yɛdze Nyankopɔn no kurow no, kyerɛ Ahendzi no, bedzi kan wɔ hɛn asetsena mu a, ɔsɛ dɛ yɛyɛ hɛn adze tse dɛ Abraham. Osiandɛ, Abraham fii ne pɛ mu dze ndzɛmba ahorow bɔɔ afɔr mbrɛ ɔbɛyɛ a ɔbɔsɔ Nyankopɔn enyi. (Matt. 6:33; Mark 10:28-30) Ma yensusu onua Bill Walden * n’asɛm no ho. Afe 1942 na Jehovah Adasefo hyɛɛ ase nye no sũaa adze. Dɛm aber no, nna wɔaka kakra ma oeewie university wɔ U.S. ma oeenya adansi ho abɔdzin krataa. Nna no skuul akyerɛkyerɛfo no mu kor apɛ edwuma ato hɔ ama no a sɛ owie skuul a ɔbɛyɛ. Naaso, Bill poow dɛ ɔbɛyɛ edwuma no. Ɔkãa kyerɛɛ ne kyerɛkyerɛnyi no dɛ, oesi gyinae dɛ ɔdze ne ber nyina bɔsom Nyankopɔn kyɛn dɛ ɔbɛyɛ edwuma a wobotua no kaw kɛse. Iyi ekyir ber tsiabaa bi no, aban no hyɛɛ Bill dɛ ɔnkɔ sogya. Ofii obu mu powee. Dɛm ntsi, wɔbɔɔ no kaw $10,000, na wɔdze no kɔtoo efiadze mfe enum. Naaso, mfe ebiasa ekyir no wogyaa no. Mber bi ekyir no, wɔtoo nsa frɛɛ no dɛ ɔnkɔ Gilead Skuul. Ber a owiei no, ɔkɔsoom dɛ asɛmpatserɛwnyi wɔ Africa. Ekyir yi, Bill waar Eva, na hɔn beenu nyina somee wɔ Africa. Nna iyi bɔhwehwɛ dɛ wɔdze ndzɛmba pii bɔbɔ afɔr. Mfe pii ekyir no, wɔsanee kɔr United States kɔhwɛɛ Bill ne maame a nna ɔnntse apɔw no. Aber a Bill dze  n’asɛm no reba ewiei no, ɔkãa dɛ: “Sɛ mohwɛ ho kwan kɛse a menya dze asom Jehovah bɔbor mfe 70 a, nna m’enyiwa atsetsɛw nyinsuwa. Metaa da Jehovah ase dɛ ɔakyerɛ me kwan ma medze mo nkwa asom no.” Aso ibotum dze ber nyina som edwuma no ayɛ w’edwuma tsitsir?

14-15. Ebɛnadze na isũa fi Onua na Akyerɛbaa Apostolidis hɔn asɛm no mu?

¹⁴ Mma nnhwɛ kwan dɛ irinnhyia ɔhaw wɔ w’asetsena mu. Abraham n’asɛm no ma yehu dɛ, hɔn a wɔdze hɔn asetsena nyina som Jehovah no, ɔyɛ dɛn ara a, wobehyia ɔhaw ahorow wɔ hɔn asetsena mu. (Jas. 1:2; 1 Pet. 5:9) Aristotelis Apostolidis * n’asetsena mu nsɛm ma yehu dɛ dɛm asɛm yi yɛ nokwar. Wonumaa no wɔ afe 1946 wɔ Greece, na afe 1952 no, ɔnye akyerɛbaa a wɔfrɛ no Eleni yɛɛ nhyehyɛɛ dɛ wɔbɔwar. Nna akyerɛbaa Eleni nye no wɔ botae kor. Naaso, Eleni yaree na dɔkta hun dɛ biribi ahon wɔ ne tsirmu. Woyii adze a nna ahon wɔ ne tsirmu no, naaso mber kakraabi ekyir ber a wɔwaree no, adze no sanee hoon ne tsirmu bio. Adɔktafo sanee yɛɛ no oprehyɛn, naaso ne nyimpadua ne fã bi dwedwee kakra na ne kasaa sɛɛe. Ɔmmfa ho dɛ nna ɔyar na aban rosoɛr tsia hɔn dɛm aber no, ɔkɔr do dze nsi yɛɛ asɛnka edwuma no.

¹⁵ Mfe 30 a odzi hɔ no, Aristotelis kɔr do hwɛɛ ne yer a nna ɔyar no. Dɛm mber no mu nyinara no, ɔsoom dɛ asafo mu panyin, yɛɛ edwuma dɛ ɔmantɔw ehyiadzi egyinatukuw munyi, na ɔboae ma wosii Ehyiadzi Asa. Afe 1987 mu no, nna Eleni rokɔ asɛnka na abow bi a wɔdze dadze ayɛ a no mu yɛ dur yie bɔɔ n’ekyir. Ɔtɔr mmum (coma) mfe ebiasa. Ekyir yi, owui. Aristotelis dze n’asɛm no reba ewiei no, ɔkãa dɛ: “Mfe pii a etwa mu no, nna ɔgye akokodur nye enyimia ama meetum edzi tsebea ahorow a no mu yɛ dzen, ɔhaw ahorow a no mu yɛ dzen, nye esian ahorow ho dwuma. Naaso, Jehovah ama me ahoɔdzen a mihia aber nyina ma medze edzi ɔhaw ahorow yi do.” (Ndw. 94:18, 19) Ampaara, Jehovah n’asomfo a wɔyɛ dza wobotum nyina som no ɔmmfa ho dɛ wohyia ɔhaw ahorow no, ɔdɔ hɔn papaapa!

16. Ebɛn afotu pa na Onua Knorr dze maa ne yer?

¹⁶ Fa w’adwen si dza ɔbɛba daakye no do. Abraham dze n’adwen sii nhyira a Jehovah dze  bɛma no daakye no do, na iyi boaa no ma ogyinaa ɔhaw ahorow a ohyiae no ano. Kokoram kum Akyerɛbaa Audrey Hyde no kun a odzi kan, Nathan H. Knorr. Yarba bi a wɔfrɛ no Alzheimer bɔɔ no kun a otsĩa ebien, Glenn Hyde so. * Ɔmmfa ho dɛm haw ahorow yi nyina no, daakye ho enyidado a ɔwɔ no, ɔkɔr do dwendween ho. Ɔkãa dɛ adze a ɔboaa no yɛ asɛm bi a no kun, Onua Knorr, kãa kyerɛɛ no ber a nna aka adapɛn kakra ma oeewu no. Ɔkãa dɛ: “Nathan kãa kyerɛɛ me dɛ: ‘Sɛ yewu a, hɛn enyidado bɛyɛ dza odzi mũ na yerunnhu amandze bio da.’ Otuu me fo dɛ: ‘Hwɛ w’enyim osiandɛ hɔ na w’akatua wɔ.’ . . . Ɔdze kaa ho dɛ: ‘Bɔ mbɔdzen fa w’ahoɔdzen yɛ pii boa afofor. Ɔno bɛma w’enyi agye wɔ asetsena mu.’” Hwɛ mfaso ara a ɔwɔ afotu yi do dɛ yɛbɛyɛ ndzepa aboa afofor na ‘yeedzi dɛw wɔ enyidado mu’!​—Rom. 12:12.

17. (a) Ebɛnadze ntsi na yɛwɔ ndzɛmba pii a yebotum egyina do dze hɛn adwen esi dza ɔbɛba daakye no do? (b) Sɛ yedzi asɛm a ɔwɔ Micah 7:7 no do a, ebɛn kwan do na ɔbɔboa hɛn ma yeenya nhyira daakye?

¹⁷ Ndɛ, yɛwɔ ndzɛmba pii a yebotum egyina do dze hɛn adwen esi dza ɔbɛba daakye no do. Nsɛm a orisisi wɔ wiadze da no edzi kofee dɛ yɛabɛn wiadze no ne nda a odzi ekyir koraa no mu. Ɔnnkɛkyɛr, no ho nnkehia dɛ yɛbɔtweɔn kurow no a ɔwɔ fapem no ma oeedzi asaase do tum. Nhyira pii a yebenya no, no mu bi nye hɛn adɔfo a woewuwu a wobenyan hɔn aba nkwa mu. Osian gyedzi na abotar a Abraham nyae ntsi, dɛm aber no, Jehovah benyan ɔno nye n’ebusua aba nkwa mu wɔ asaase do dze etua no kaw. Ana ebɔkɔ hɔ bi na aama hɔn akɔaba? Sɛ eyɛ w’adze tse dɛ Abraham, edze ndzɛmba bɔ afɔr ama edze Nyankopɔn n’Ahendzi eedzi kan, sɛ ekɔ do hyɛ wo gyedzi dzen ɔmmfa ho ɔhaw ahorow a ihyia, na ekɔ do nya abotar tweɔn Jehovah a, ibotum akɔ hɔ bi.​—Kenkan Micah 7:7.