1. Eme idibo Jihova buobu a kpairoro vrẹ, kọ fikieme?

IDIBO Ọghẹnẹ buobu evaọ oke mai na a kpairoro vrẹ eware sa-sa evaọ uzuazọ. Inievo mai buobu a jiroro nọ a rẹ rọo ho. Inievo jọ nọ e rọo no a ta nọ a re yẹ obọnana ha. Iviuwou buobu a gba riẹ mu nọ umutho eware jọ ọvo a re wo. Oware nọ o lẹliẹ inievo nana kpobi jiroro na họ, a gwọlọ gọ Jihova ziezi. A bi wo evawere, a te je fievahọ Jihova inọ ọ te rẹrote ai. Kọ Jihova ọ te siọ ae ba ẹdẹjọ? Vievie! Fikieme u ro mu omai ẹro tere? Keme Jihova ọ ghale Abraham, “ọsẹ ahwo kpobi nọ a wo ẹrọwọ.”​—Rom 4:11.

2. (a) Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 11:8-10, 16, fikieme u ro no Abraham eva ze inọ o re no Ọr? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² U no Abraham eva ze inọ ọ rẹ nyasiọ akpọ ọlọlọhọ nọ o je yeri evaọ okpẹwho nọ a re se Ọr ba. Fikieme? Keme ọ jẹ hẹrẹ “okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ” na. (Se Ahwo Hibru 11:8-10, 16.) “Okpẹwho” vẹ oye? Ebẹbẹ vẹ Abraham o wo nọ ọ jẹ hẹrẹ re a bọ okpẹwho yena? Kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Abraham gbe inievo jọ evaọ oke mai na nọ i lele oriruo riẹ? Ma te ta kpahe enọ nana evaọ uzoẹme nana.

3. Okpẹwho vẹ Abraham ọ jẹ hẹrẹ na?

³ Okpẹwho nọ Abraham ọ jẹ hẹrẹ na họ Uvie Ọghẹnẹ. Uvie yena họ isuẹsu Jesu Kristi avọ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) nọ a rọ ẹzi wholo na. Pọl ukọ na ọ ta nọ Uvie na yọ “okpẹwho Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na . . . Jerusalẹm obọ odhiwu.” (Hib. 12:22; Evia. 5:8-10; 14:1) Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ re Uvie na o ze, re a jọ otọakpọ  na ru oreva Ọghẹnẹ wọhọ epanọ a bi ru evaọ obọ odhiwu.​—Mat. 6:10.

4. Wọhọ epanọ o rrọ Emuhọ 17:1, 2, 6, ẹvẹ Abraham ọ riẹ kpahe okpẹwho hayo Uvie nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na te?

⁴ Kọ Abraham ọ riẹ oghẹrẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ o te jọ dẹẹ? Ijo. Evaọ ikpe buobu, idibo Ọghẹnẹ a riẹ oghẹrẹ nọ Uvie na o te jọ dẹẹ hẹ, onana o jọ “oware udidi ọrẹri.” (Ẹf. 1:8-10; Kọl. 1:26, 27) Rekọ Abraham ọ riẹ nọ emọ riẹ jọ e te jọ ivie. Ere Jihova ọ ya eyaa kẹe. (Se Emuhọ 17:1, 2, 6.) Abraham o fievahọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹe na te epanọ o rọ wọhọ ẹsenọ ọ be ruẹ Ọnọ A Wholo na, koyehọ Mesaya nọ ọ te jọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ ta kẹ ahwo Ju nọ: “Abraham ọsẹ rai ọ ghọghọ gaga fiki ẹdẹ mẹ nọ o je rẹro nọ ọ te ruẹ, yọ ọ ruẹ e riẹ, ọ tẹ ghọghọ.” (Jọn 8:56) Onana u dhesẹ vevẹ nọ Abraham ọ riẹ nọ a te rọ emọ riẹ jọ mu isu evaọ Uvie Ọghẹnẹ. Yọ ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ hẹrẹ erugba eyaa Jihova na.

5. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Abraham ọ jẹ hẹrẹ okpẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ ma omaa riẹ na?

⁵ Ẹvẹ Abraham o ro dhesẹ nọ ọ be hẹrẹ okpẹwho hayo Uvie nọ Ọghẹnẹ ọ ma omaa riẹ na? Orọ ọsosuọ, Abraham ọ jọ ọmotọ ẹwho ọvo ho evaọ otọakpọ na. O je no oria ruọ oria, ọ rria oria ovo ribri hi, yọ o dhomahọ isuẹsu ohwo-akpọ ọvuọvo ho. U te no ere no, Abraham ọ rọ esuo obọriẹ mu hu. Ukpoye, o je ru oware kpobi nọ Jihova ọ ta kẹe, yọ ọ jẹ hẹrẹ bẹsenọ Jihova o re ru eyaa riẹ gba. Onana u dhesẹ nọ Abraham o wo ẹrọwọ ologbo. Joma ta kpahe ebẹbẹ jọ nọ i te rie gbe eware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ei.

6. Ẹvẹ okpẹwho Ọr ọ jọ?

⁶ Okpẹwho nọ Abraham ọ jẹ rria vẹre o rovie aro gaga, ahwo okpẹwho na a jẹ reakpọ kuoma, yọ ozọ o jariẹ tere he. Ethẹ ọ jọ abọjọ ẹwho na, yọ a ma ogba ulogbo wariẹ abọ nọ o kiọkọ họ. A tẹ jẹ tọ ọgọdọ odidi wariẹ ogba na họ lafi ethẹ na. A ru onana kpobi re ewegrẹ e gbẹ sae ruọ ẹwho na lọlọhọ họ. Ahwo Ọr a riẹ obe ekere ziezi, a tẹ jẹ riẹ esọmo gaga. Yọ o wọhọ nọ a jẹ hae jọ ẹwho na  thueki gaga re, keme a jariẹ kiẹ ku ebe wọhọ iresiti gbe ebe ekiọthuọ itieye buobu. Ibriki a jẹ hae mae rọ bọ iwou rai. A jẹ hae rọ eware wọhọ isimeti ralọ igbẹhẹ iwou na, jẹ whẹ ọda ọfuafo họ ae. Ahwo jọ a bọ ighẹ rai wariẹ họ, iwou jọ i wo ibriwou ikpegbesa hayo ikpegbene, yọ a nabe rọ itho ru otọ ighẹ na.

7. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Abraham ọ rẹ rẹroso Jihova evaọ oria nọ ọ kwa nya na?

⁷ Nọ Abraham o no Ọr no, Jihova họ ọnọ ọ rẹroso inọ ọ te thọe avọ ahwo uviuwou riẹ. Fikieme? Kareghẹhọ nọ Abraham avọ Sera a kwa no uwou rai gbe okpẹwho nọ a ma ogba wariẹ họ, a tẹ jẹ rria iwou-udhu nọ a bọ fihọ ughe Kenan. A ma ogba wariẹ etẹe he, yọ a tọ ọgọdọ wariẹe gbe he. Fikiere a rẹ sae wọ ẹmo bru ai lọlọhọ.

8. Eme ọ via kẹ Abraham oke jọ?

⁸ Dede nọ Abraham o je ru oreva Ọghẹnẹ, oke jọ o jariẹ nọ eware e jọ gaga kẹe avọ uviuwou riẹ. Ohọo u je mu evaọ orẹwho nọ Jihova ọ ta nọ o kpohọ na. Ohọo na o tubẹ ga te epanọ Abraham ọ rọ kwa uviuwou riẹ soso kpobọ Ijipti tao. Nọ o te obei, osu Ijipti nọ a re se Fẹro o te mi ei aye. Dai roro epanọ onana o kẹ Abraham uye te bẹsenọ Jihova ọ rọ ta kẹ Fẹro nọ o zihe aye Abraham sei.​—Emu. 12:10-19.

9. Ebẹbẹ vẹ e jọ uviuwou Abraham?

⁹ Ebẹbẹ jọ e jọ uviuwou Abraham. Sera, aye Abraham ọ jọ ọga ikpe buobu, yọ onana o jẹ kẹ ae uye. Nọ a thihakọ bẹ no, Sera ọ tẹ rọ odibo riẹ nọ a re se Hega kẹ Abraham re o yẹ emọ kẹ ae. Rekọ nọ Hega o di eva Ishmẹl họ no, o te mu Sera họ erivo. Hega o ru onana te epanọ Sera o ro lei no uwou.​—Emu. 16:1-6.

10. Eme ọ via nọ o hae sai ru ei jọ bẹbẹ kẹ Abraham re o fievahọ Jihova?

¹⁰ Uwhremu na, Sera o te ti dihọ, o te yẹ ọmọzae kẹ Abraham. Abraham o te sei Aiziki. Abraham o you Ishmẹl avọ Aiziki. Rekọ fikinọ Ishmẹl o je kpokpo Aiziki gaga, Abraham ọ tẹ ta kẹ Ishmẹl avọ Hega nọ a no uwou na. (Emu. 21:9-14) Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Jihova ọ tẹ ta kẹ Abraham inọ ọ rọ Aiziki dhe idhe. (Emu. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Re Abraham ọ sai ru eware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe na, o gwọlọ nọ o re fievahọ Jihova inọ o ti ru eyaa nọ ọ ya kpahe emezae ivẹ riẹ na gba.

11. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Abraham ọ rẹ hẹrẹ Jihova?

¹¹ Eyaa Jihova i rugba asohẹrioke he, o tẹ gwọlọ nọ Abraham ọ rẹ hẹrẹ Jihova. O wọhọ nọ oke nọ Abraham avọ uviuwou riẹ a no Ọr yọ ọ vrẹ ikpe udhosa-gbikpe no. (Emu. 11:31–12:4) Oware wọhọ ikpe udhusoi soso ọ rria iwou-udhu, yọ ọ jẹ kwa no oria ruọ oria evaọ ẹkwotọ Kenan. Oke nọ Abraham o whu, ọ kpako te ikpe udhoree gbe ikpegbisoi (175). (Emu. 25:7) Eyaa nọ Jihova ọ ya kẹe inọ ọ te rọ ẹkwotọ na kẹ emọ riẹ i rugba evaọ oke nọ ọ rọ jọ uzuazọ họ. Yọ o whu kri no taure a tẹ te rehọ Uvie Ọghẹnẹ nọ o je rẹro riẹ na mu. O make jọ ere na, Ebaibol na ọ ta nọ oke nọ Abraham o whu, “ọ who je yeri uzuazọ nọ o da riẹ ẹro.” (Emu. 25:8) Ghelọ ebẹbẹ kpobi nọ i te Abraham, o kru ẹrọwọ riẹ, u te je noi eva ze inọ ọ rẹ hẹrẹ Jihova. Eme o fiobọhọ kẹe thihakọ? Jihova ọ thọ riẹ evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi, o te je fiobọhọ kẹe fikinọ aimava a jọ egbẹnyusu.​—Emu. 15:1; Aiz. 41:8; Jem. 2:22, 23.

12. Eme ma be hẹrẹ, kọ eme ma be te ta kpahe?

¹² Ma be hẹrẹ okpẹwho nọ u wo uvi  otọhotọ na wọhọ epanọ Abraham ọ jẹ hẹrẹ iẹe na. Rekọ, orọnọ ma be hẹrẹ oke nọ a te rọ bọe he. A rọ Uvie Ọghẹnẹ mu no anwọ 1914, yọ u muhọ esuo no evaọ obọ odhiwu. (Evia. 12:7-10) Oware nọ ma be hẹrẹ họ, epanọ u ti ro su ahwo nọ a rrọ otọakpọ na kpobi. Nọ ma be hẹrẹ onana, ebẹbẹ buobu i bi te omai wọhọ enọ i te Abraham avọ Sera na. Kọ idibo Jihova erọ oke mai na a be rọ aro kele Abraham? Iku inievo mai nọ a be hai gbe fihọ Uwou-Eroro Na i dhesẹ nọ idibo Ọghẹnẹ buobu nẹnẹ a wo ẹrọwọ jẹ be hẹrẹ oke nọ eyaa Ọghẹnẹ i ti ro rugba wọhọ epanọ Abraham avọ Sera a ru. Joma ta kpahe ejọ, re ma ruẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ai.

13. Eme iku Brọda Bill Walden i wuhrẹ owhẹ?

¹³ Kpairoro vrẹ eware jọ fiki iruo Uvie na. Re ma sai dhesẹ nọ Uvie na họ oware nọ o mae rrọ omai oja, ma rẹ rọ aro kele Abraham nọ ọ nyasiọ eware jọ ba re ọ ruẹsi ru Jihova eva were. (Mat. 6:33; Mak 10:28-30) Ere Brọda Bill Walden * o ru. Evaọ 1942 nọ Bill o bi ti ru re o nwrotọ no iyunivasiti nọ o je jo wuhrẹ kpahe iruo ebabọ evaọ obọ America, Isẹri Jihova a te mu Ebaibol họ ewuhrẹ kugbei. Prọfẹsọ jọ nọ o je wuhrẹ iẹe evaọ isukulu ọ ta kẹe nọ ọ ruẹ iruo jọ kẹe no, nọ o ti ru nọ ọ tẹ nwani nwrotọ no, rekọ Bill ọ rọwo rehọ iruo na ha. Ọ ta kẹ prọfẹsọ na nọ ọ gwọlọ rehọ oke riẹ kpobi ru iruo Ọghẹnẹ. U kri hi, a te se Brọda Bill inọ ọ nyaze ti ru iruo isoja. Ọ rọ unu kpotọ vuẹ ae nọ o re ru iruo isoja ha, fikiere a te hoi edọla idu ikpe (koyehọ ₦3,610,000), a te je fi ei họ uwou-odi ikpe isoi. Nọ ọ rria uwou-odi te ikpe esa no a te siobọnoi. Uwhremu na o te kpohọ isukulu Giliad. Nọ o nwrotọ no a te vi ei kpohọ iruo imishọnare evaọ orẹwho Africa jọ. Bill ọ tẹ rehọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Eva, yọ aimava a kpairoro vrẹ eware buobu re a sae ta  usi uwoma evaọ Africa. Nọ ikpe jọ e vrẹ no, a te zihe kpobọ America re a rẹrote oni Bill. Nọ Bill o rri uzuazọ nọ o yeri no, ọ ta nọ: “Ẹsejọ, aro o re su omẹ ame nọ me te roro kpahe epanọ Jihova ọ rọ rehọ omẹ ru iruo anwọ ikpe nọ i bu vi 70 na. Kẹse kẹse me re yere iei fiki epanọ ọ rọ kpọ omẹ evaọ uzuazọ.” Kọ u gbe ti woma re who ru iruo odibọgba oke-kpobi na re?

14-15. Eme who wuhrẹ no iku Brọda Apostolidis avọ aye riẹ ze?

¹⁴ Who roro nọ eware e te riẹ nya ẹsikpobi hi. Ma jọ iku Abraham ruẹ nọ makọ ahwo nọ a be rọ eva rai kpobi gọ Jihova a re wo ebẹbẹ. (Jem. 1:2; 1 Pita 5:9) Ma rẹ sae ruẹ onana evaọ uzuazọ Brọda Aristotelis Apostolidis. * Ọ họ-ame evaọ ukpe 1946 evaọ obọ Greece. Ukpe 1952, avọ Sista Eleni a tẹ ta nọ a te rehọ ohwohwo. Aimava a gba riẹ mu nọ a rẹ rọ iruo Uvie na karo. Rekọ taure a tẹ te rọo, Sista Eleni o te kie ẹyao, edọkita ọ tẹ ta nọ o wo ẹyao ọta evaọ ẹvori. A tẹ bẹre iẹe re a si oware nọ o ta ze na no, rekọ nọ a rọo te imikpe jọ no, o tẹ wariẹ ta ze. Edọkita e tẹ wariẹ bẹre iẹe, rekọ nọ a ru obẹrọ na no, abọjọ oma oniọvo na u gbe je ru iruo ziezi hi. Onana u ru nọ ọ gbẹ jẹ sae nya ziezi hayo ta ẹme gba ha. Ghelọ ẹyao riẹ na gbe ukpokpoma egọmeti nọ o jọ otọ oke yena, Sista Eleni ọ gbẹ jẹ ta usi uwoma na avọ ajọwha.

¹⁵ Ikpe ọgba soso Brọda Aristotelis ọ rẹrote aye riẹ. Evaọ ikpe nana kpobi, ọ jọ ọkpako ukoko, ọ jọ ogbẹgwae ikokohọ sa-sa, o te je kuomagbe inievo na bọ Ọgwa Okokohọ jọ. Ukpe 1987, Sista Eleni o te kie nwoma evaọ oke nọ ọ jọ usi uwoma. Ikpe esa soso ọ jọ ehwa, yọ o whu kiọkọ ẹmẹwẹ. Kẹsena o te ti fi ẹwẹ họ. Nọ Brọda Aristotelis o je gbiku uzuazọ riẹ ọ ta nọ: “Evaọ ikpe na kpobi, ebẹbẹ gbe okpẹtu nọ me rẹro rai hi e nyawo omẹ gaga. O tẹ gwọlọ nọ me re thihakọ gaga. Ghele na, Jihova ọ siọ omẹ ba ẹdẹvo ho, ọ kẹ omẹ ẹgba nọ me ro thihakọ ebẹbẹ na.” (Ol. 94:18, 19) Jihova o re you ohwo  kpobi nọ ọ be dawo ẹgba riẹ kpobi evaọ iruo Uvie na ghelọ ebẹbẹ.

16. Emamọ ohrẹ vẹ Brọda Knorr ọ kẹ aye riẹ?

¹⁶ Tẹrovi eghale nọ e rrọ obaro. Abraham ọ tẹrovi eware nọ Jihova o ti ru kẹe, yọ onana u fiobọhọ kẹe thihakọ ebẹbẹ riẹ. Ere ọvona oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Audrey Hyde o ru, ọ tẹrovi eware nọ Jihova ọ ya eyaa rai kẹ omai, yọ onana o kẹ riẹ evawere dede nọ ẹyao ọta o kpe ọzae ọsosuọ riẹ Nathan H. Knorr. Ọzae nọ o wo uwhremu na, Glenn Hyde o te je wo ẹyao ẹvori nọ o rẹ lẹliẹ eware thọrọ ohwo ẹro gaga. * Sista Hyde ọ ta nọ ẹme jọ nọ Brọda Knorr ọ ta kẹe taure o te ti whu u fiobọhọ kẹe gaga. Sista Hyde ọ ta nọ: “Nathan ọ kareghẹhọ omẹ nọ: ‘Ma tẹ maki whu, Ọghẹnẹ ọ te kareghẹhọ omai, yọ oke yena ma gbe ti wo edada evuevo ho.’ Kẹsena ọ tẹ ta nọ: ‘Tẹrovi osohwa nọ u ti te owhẹ evaọ obaro.’ . . . Ọ tẹ jẹ ta nọ: ‘Wo ajọwha evaọ iruo Ọghẹnẹ, hai fiobọhọ kẹ amọfa. Onana o te kẹ owhẹ evawere.’” Obọdẹ ẹme oniọvo na ọ ta na, inọ ma hai fiobọhọ kẹ amọfa jẹ “ghọghọ evaọ ẹruore na.”​—Rom 12:12.

17. (a) Fikieme ma rẹ rọ tẹrovi eghale nọ i ti te omai evaọ obaro? (b) Ma te ru oware nọ Maeka 7:7 o ta, erere vẹ o ti te omai?

¹⁷ Nẹnẹ o mae tubẹ gwọlọ nọ ma rẹ tẹrovi eghale nọ i ti te omai evaọ obaro. Eware nọ e be jọ akpọ via i dhesẹ vevẹ nọ edẹ urere na i ti kuhọ kẹle. Omoke kakao ọvo u kiọkọ, ma gbẹ te hẹrẹ okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ na ha keme Uvie Ọghẹnẹ u ti mu akpọ na soso họ esuo. Eghale buobu i ti te omai. Ojọ họ, ahwo mai nọ i whu no a te kparoma. Evaọ oke yena, Jihova ọ te ghale Abraham fiki ẹrọwọ riẹ gbe oghẹrẹ nọ o ro thihakọ hẹrẹ Uvie na. Ọ te kpare iẹe avọ ahwo uviuwou riẹ ziọ uzuazọ. Kọ whọ te jariẹ evaọ oke yena? Whọ te jariẹ otẹrọnọ whọ gba riẹ mu nọ whọ rẹ kpairoro vrẹ eware jọ fiki iruo Uvie na, who re kru ẹrọwọ ra dede nọ who wo ebẹbẹ, jẹ hẹrẹ bẹsenọ Jihova o re ru eyaa riẹ gba.​—Se Maeka 7:7.