1. Inki bibansa bampangi mingi me salaka mpi sambu na nki?

BANSADI mingi ya Nzambi bubu yai ke salaka bibansa. Bampangi mingi me bakaka lukanu ya kukwela ve. Bampangi ya nkaka yina me kwelaka, me bakaka lukanu ya kubuta ve nswalu. Mabuta mingi me bakaka lukanu ya kuzinga luzingu ya kukonda mindondo. Bampangi yai yonso me bakaka balukanu yai sambu na kusala mingi na kisalu ya Yehowa. Yo kele kikuma mosi ya mfunu kibeni! Bo kele na kiese mpi bo ke tudilaka Yehowa ntima sambu bo ke zaba nde yandi ta pesa bo bima yonso yina bo kele na yo mfunu. Keti bo ke vandaka na mawa sambu na balukanu yina yonso? Ve! Sambu na nki? Sambu beto ke zaba nde na ntangu ya ntama, Yehowa pesaka bansadi na yandi bima yonso yina bo vandaka na yo mfunu. Mu mbandu, Yehowa sakumunaka Abrahami, “tata ya bantu yonso yina kele ti lukwikilu.”—Bar. 4:11.

2. (a) Mutindu Baebreo 11:8-10, 16 ke monisa yo, sambu na nki Abrahami katukaka na luzolo yonso na mbanza Ure? (b) Inki bangiufula beto ta tadila na disolo yai?

² Abrahami yambulaka na luzolo yonso luzingu ya kitoko yina yandi vandaka na yo na mbanza Ure. Sambu na nki? Sambu yandi vandaka kuvingila “mbanza yina kele ti bafondasio ya kieleka.” (Tanga Baebreo 11:8-10, 16.) Inki kele “mbanza” yango? Inki mambu ya mpasi Abrahami kutanaka ti yo ntangu yandi vandaka kuvingila nde bo tunga mbanza yango? Mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu ya Abrahami mpi ya bansadi ya Yehowa ya bilumbu na beto yina landaka mbandu ya Abrahami? Disolo yai ta pesa bamvutu na bangiufula yai.

3. Mbanza yina Abrahami vandaka kuvingila kele nki?

³ Mbanza yina Abrahami vandaka kuvingila kele Kimfumu ya  Nzambi. Yezu Kristu kele Ntotila ya Kimfumu yina mpi yandi ta yala ti Bakristu 144 000 yina bo me tulaka mafuta. Polo bingaka Kimfumu yina nde “mbanza ya Nzambi ya moyo, Yeruzalemi ya zulu.” (Baeb. 12:22; Kus. 5:8-10; 14:1) Yezu longaka balongoki na yandi na kusamba sambu Kimfumu yango kukwisa sambu luzolo ya Nzambi kusalama awa na ntoto bonso na zulu.—Mat. 6:10.

4. Mutindu Kuyantika 17:1, 2, 6 ke monisa yo, nki mambu Abrahami zabaka na yina me tala mbanza to Kimfumu yina Nzambi silaka?

⁴ Keti Abrahami zabaka mambu yonso ya me tala mutindu Kimfumu ya Nzambi zolaka kuvanda? Ve. Na nsungi ya bamvula mingi, mambu yonso yina vandaka “kinsweki ya santu.” (Baef. 1:8-10; Bakol. 1:26, 27) Kansi Abrahami zabaka kaka nde bana na yandi ya nkaka ta kuma bantotila sambu Yehowa silaka yandi. (Tanga Kuyantika 17:1, 2, 6.) Abrahami vandaka ti lukwikilu ya ngolo na balusilu ya Nzambi, yo yina yo vandaka bonso nde yandi vandaka kumona Muntu yina bo me tulaka mafuta to Mesia, yina zolaka kuvanda Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi. Yo yina Yezu songaka Bayuda ya bilumbu na yandi nde: “Tata na beno Abrahami vandaka na kiese mingi na kivuvu ya kumona kilumbu na mono; yandi monaka yo mpi waka kiese.” (Yoa. 8:56) Yo kele pwelele nde Abrahami zabaka nde bana na yandi ta yala na Kimfumu yina Yehowa ta tula mpi yandi vandaka kuvingila nde Yehowa kulungisa lusilu yango.

5. Inki mutindu beto ke zaba nde Abrahami vandaka kuvingila mbanza yina Nzambi salaka pula na yo?

⁵ Inki mutindu Abrahami monisaka nde yandi vandaka kuvingila mbanza, to Kimfumu yina Nzambi salaka pula na yo? Diambu ya ntete ya ke monisa yo kele yai: Abrahami kotaka ve ata na kimfumu mosi awa na ntoto. Yandi vandaka kutambula-tambula, yandi vandaka kuzinga ve kisika mosi mpi yandi pesaka ve ata fioti maboko na ntotila mosi awa na ntoto. Diaka, Abrahami sosaka ve kusala kimfumu na yandi mosi. Kansi, yandi landaka kulemfukila Yehowa mpi yandi vandaka kuvingila nde Yehowa kulungisa lusilu na yandi. Mambu yina Abrahami salaka, monisaka nde yandi vandaka ti lukwikilu ya ngolo na Yehowa. Beto tadila mambu ya nkaka ya mpasi yina yandi kutanaka ti yo mpi dilongi yina beto lenda baka na mbandu na yandi.

6. Mbanza Ure vandaka nki mutindu?

⁶ Abrahami yambulaka mbanza Ure yina  vandaka na lutaninu ya mbote, yo vandaka kitoko mpi bantu ya mbanza yango vandaka bantu ya kulonguka mpi bo vandaka bamvwama. Bibaka ya nene mpi masa ya mudindu vandaka kutanina Ure. Bantu ya mbanza yai vandaka ngolo na kusonika mpi na kalkile. Yo ke monana nde bantu vandaka kusala mumbongo mingi na Ure sambu bantu ya ke salaka bansosa na nsi ya ntoto monaka mikanda mingi ya mumbongo na kisika yina Ure vandaka. Bantu ya Ure vandaka kutunga banzo na bo ti babriki; bo vandaka kushiangula bibaka na yo mbote mpi bo vandaka kutula yo mukubu ya mpembe. Banzo ya bantu ya nkaka vandaka ti bashambre 13 to 14 mpi bo vandaka kutula sima na lupangu ya mvimba.

7. Sambu na nki Abrahami ndimaka nde Yehowa ta tanina yandi ti dibuta na yandi?

⁷ Abrahami ndimaka nde Yehowa ta tanina yandi mpi dibuta na yandi. Sambu na nki? Sambu Abrahami ti Sara yambulaka nzo na bo yina vandaka na lutaninu ya mbote mpi yo vandaka kitoko na mbanza Ure sambu na kuzinga na batenta na insi Kanana. Abrahami ti dibuta na yandi vandaka diaka ve na lutaninu ya bibaka ya nene mpi ya masa ya mudindu; bambeni lendaka kukotila bo kukonda mpasi.

8. Na ntangu mosi buna, nki mambu kuminaka Abrahami?

⁸ Abrahami salaka luzolo ya Nzambi kansi na ntangu mosi buna, bo vandaka ve ti madia sambu nzala ya ngolo kotaka na insi yina Yehowa songaka yandi na kukwenda. Nzala yango vandaka ngolo kibeni yo yina Abrahami bakaka lukanu ya kukwenda ti dibuta na yandi na Ezipte sambu na mwa ntangu. Kansi ntangu bo kumaka na Ezipte, Farao mfumu ya insi yina, botulaka nkento na yandi; diambu yango yangisaka Abrahami mingi. Na nima, Yehowa pesaka Farao ndola mpi yandi vutudilaka Abrahami Sara, nkento na yandi.—Kuy. 12:10-19.

9. Inki bampasi dibuta ya Abrahami kutanaka ti yo?

⁹ Dibuta ya Abrahami kutanaka ti bampasi ya ngolo. Nkento na yandi vandaka kubuta ve. Diambu yango salaka bo mpasi bamvula mingi. Nsuka-nsuka, Sara pesaka Abrahami, nsadi na yandi Agare sambu Abrahami kubuta ti yandi. Kansi ntangu Agare kumaka ti divumu ya Ismaele, yandi yantikaka kuvweza Sara. Diambu yango salaka Sara mpasi yo yina yandi kulaka Agare na nzo na yandi.—Kuy. 16:1-6.

10. Inki mambu kuminaka Ismaele mpi Izaki yina mekaka lukwikilu ya Abrahami?

¹⁰ Nsuka-nsuka Sara bakaka divumu mpi yandi butaka mwana ya bakala; Abrahami pesaka yandi zina Izaki. Abrahami vandaka kuzola bana na yandi, Ismaele mpi Izaki. Kansi sambu Ismaele vandaka kuniokula Izaki, Yehowa songaka Abrahami na kukula Ismaele ti Agare. (Kuy. 21:9-14) Bamvula mingi na nima, Yehowa lombaka Abrahami na kupesa Izaki bonso kimenga. (Kuy. 22:1, 2; Baeb. 11:17-19) Na dibaku yai diaka, Abrahami tudilaka Yehowa ntima sambu yandi zabaka nde nsuka-nsuka, Yehowa ta lungisa lusilu yina yandi silaka sambu na bana ya Abrahami.

11. Sambu na nki yo lombaka nde Abrahami kuvingila Yehowa ti ntima-nda yonso?

¹¹ Na ntangu yina yonso, yo lombaka nde Abrahami kuvingila Yehowa ti ntima-nda yonso. Mbala ya nkaka Abrahami vandaka ti bamvula kuluta 70 ntangu yandi ti dibuta na yandi katukaka na mbanza Ure. (Kuy. 11:31–12:4) Yandi zingaka na batenta, bamvula kiteso ya 100 mpi yandi tambulaka mingi na insi Kanana. Abrahami fwaka ti bamvula 175. (Kuy. 25:7) Kansi yandi monaka ve kulungana ya lusilu yina Yehowa silaka yandi, ya kupesa bana na yandi insi Kanana. Yandi zingaka ve mingi sambu na kumona mbanza, disongidila, Kimfumu ya Nzambi yina yandi tulaka. Ata mpidina, Biblia ke tubaka nde Abrahami fwaka “mununu mpi vandaka na luzingu ya kiese.” (Kuy. 25:8) Ata Abrahami kutanaka ti mambu ya mpasi, yandi vandaka kaka ti lukwikilu ya ngolo mpi vandaka na kiese ya kuvingila Yehowa. Sambu na nki Abrahami kangaka ntima? Sambu Yehowa taninaka yandi na luzingu na yandi ya mvimba mpi  kumisaka Abrahami nduku na yandi.—Kuy. 15:1; Yez. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Inki beto ke vingila mpi nki beto ta tadila?

¹² Bonso Abrahami, beto ke vingila mbanza yina kele ti bafondasio ya kieleka. Kansi beto ke vingila ve nde bo tunga yo sambu Nzambi me tulaka Kimfumu na yandi na 1914 mpi yo ke yalaka dezia na zulu. (Kus. 12:7-10) Beto ke vingila nde yo yala mpi ntoto ya mvimba. Ntangu beto ke vingila nde Kimfumu ya Nzambi kuyala awa na ntoto, beto ke kutana ti mambu mingi ya mpasi bonso yina Abrahami ti Sara kutanaka ti yo. Bansadi ya Yehowa ya bilumbu na beto ke landaka mpi mbandu ya Abrahami. Masolo ya luzingu yina ke basikaka na Nzozulu ya Nkengi ke monisaka nde bonso Abrahami ti Sara, bubu yai bansadi mingi ya Yehowa kele ti lukwikilu mpi ntima-nda. Beto tadila ndambu ya masolo yango mpi malongi yina beto lenda baka.

13. Inki dilongi nge me baka na disolo ya mpangi Walden?

¹³ Ndima kusala bibansa. Kana beto ke zola kutula mbanza ya Nzambi, disongidila Kimfumu na kisika ya ntete na luzingu na beto, beto fwete landa mbandu ya Abrahami yina salaka bibansa na luzolo yonso sambu na kusepedisa Nzambi. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Beto tala mbandu ya mpangi Bill Walden. * Bill yantikaka kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa na 1942 ntangu fioti na ntwala ya kubaka diplome na yandi na iniversite mosi ya Etats-Unis. Na nima ya kubaka diplome, longi na yandi mosi ya iniversite yidikaka mambu sambu nde Bill kubaka kisalu ya mbote kansi yandi buyaka. Yandi tubaka nde yandi bakaka lukanu ya kubuya kisalu mosi ya mbote sambu na kudipesa mingi na kisalu ya Nzambi. Ntangu fioti na nima luyalu songaka Bill na kukuma soda. Yandi buyaka na luzitu yonso, yo yina bo futisaka yandi amande ya 10 000 dolare mpi bo zengilaka yandi boloko ya bamvula tanu. Na nima ya bamvula tatu, bo basisaka yandi na boloko. Na nima, bo bingisaka yandi na Nzo-Nkanda ya Gileadi mpi yandi kumaka misionere na Afrika. Na nima, Bill kwelaka Eva mpi bo zole salaka kisalu ya kimisionere na Afrika; yo lombaka nde bo sala bibansa. Na nima ya bamvula, bo vutukaka na Etats-Unis sambu na kusansa mama ya Bill. Na disolo ya luzingu na yandi, Bill ke tuba  nde: “Mansanga ke kitaka mono ntangu mono ke yindulaka mabaku ya mbote yina beto me salaka na kisalu ya Yehowa bamvula kuluta 70. Mbala mingi mono ke pesaka Yehowa matondo sambu yandi me twadisaka mono na kukumisa kisalu na yandi, kisalu ya luzingu na mono ya mvimba.” Keti nge mpi lenda kumisa kisalu ya ntangu yonso, kisalu ya luzingu na nge ya mvimba?

14-15. Inki dilongi nge me baka na disolo ya mpangi Apostolidis mpi nkento na yandi?

¹⁴ Kuyindula ve nde nge ta kutana ve ti bampasi. Mbandu ya Abrahami ke longa beto nde ata bansadi ya Yehowa yina ke pesaka luzingu na bo ya mvimba na kisalu na yandi ke kutanaka mpi ti bampasi. (Yak. 1:2; 1 Pie. 5:9) Disolo ya mpangi Aristotelis Apostolidis ke ndimisa yo. * Yandi bakaka mbotika na 1946 na Grèce mpi na 1952, yandi yantikaka kutalana ti mpangi-nkento Eleni sambu na makwela. Bo zole vandaka ti balukanu ya mutindu mosi. Kansi, Eleni belaka mpi minganga tubaka nde yandi kele ti kansere ya butomfu. Bo katulaka yandi kansere yango mpi bo kwelanaka. Kansi bamvula fioti na nima ya makwela na bo, kansere yango vutukaka diaka. Bo salaka yandi diaka operasio kansi lweka na yandi mosi vandaka kusala diaka ve mpi yandi vandaka kutuba diaka ve mbote. Ata yandi vandaka kubela mpi bamfumu ya luyalu vandaka kuniokula Bambangi ya Yehowa na ntangu yina, yandi landaka kusamuna ti kikesa.

¹⁵ Mpangi Aristotelis sadisaka nkento na yandi bamvula 30. Na ntangu yina, yandi vandaka nkuluntu, yandi vandaka kusala na komite ya balukutakanu ya nene mpi yandi pesaka maboko na kisalu ya kutunga Nzo mosi ya Balukutakanu ya Nene. Na 1987, Eleni salaka aksida mpi yandi lwalaka ngolo ntangu yandi vandaka kusamuna. Yandi lakanaka bamvula tatu mpi na nima yandi fwaka. Na nsuka ya disolo ya luzingu na yandi, mpangi Aristotelis ke tuba nde: “Na nsungi ya bamvula mingi, mono kutanaka ti mambu mingi ya mpasi; ya nkaka ya kukonda kukana. Yo yina, yo lombaka nde mono kanga ntima mpi kubika ve nde kima mosi kulembisa mono. Yehowa pesaka mono ngolo yina mono vandaka na yo mfunu sambu na kukanga ntima na bampasi yina yonso.” (Nk. 94:18, 19) Yehowa ke zolaka mingi bansadi na yandi yina ke salaka yonso sambu na kusadila yandi ata bo ke kutana ti bampasi.

16. Inki ndongisila ya mbote mpangi Knorr pesaka nkento na yandi?

 ¹⁶ Tula dikebi na mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa. Abrahami tulaka dikebi na mambu ya mbote yina vandaka na ntwala, yina Yehowa zolaka kupesa yandi mpi yo sadisaka yandi na kukanga ntima na mambu ya mpasi yina yandi kutanaka ti yo. Mpangi-nkento Audrey Hyde mpi tulaka dikebi na mambote yina kele na ntwala ata ntangu bakala na yandi ya ntete, Nathan Knorr fwaka na maladi ya kansere mpi mpangi Glenn Hyde, bakala na yandi ya zole belaka maladi ya ntu (Alzheimer). * Yandi ke tuba nde mambu yina mpangi Knorr songaka yandi bamposo fioti na ntwala ya lufwa na yandi, sadisaka yandi. Yandi ke tuba nde: “Nathan yibusaka mono diambu yai: ‘Na nima ya lufwa, kivuvu na beto ta lungana mpi beto ta mona diaka ve mpasi ata fioti.’ Na nima yandi songaka mono nde: ‘Tala na ntwala, kisika lufutu na nge kele.’ . . . Yandi yikaka nde: ‘Landa kusala mingi disongidila, sosa mpila ya kusadisa bantu ya nkaka. Yo ta sadisa nge na kuvanda na kiese.’” Ndongisila yai kele mfunu mingi sambu na beto; beto fwete sala yonso sambu na kusadila bantu ya nkaka mambu ya mbote mpi sambu na ‘kuvanda na kiese sambu na kivuvu.’—Bar. 12:12.

17. (a) Sambu na nki beto kele ti bikuma ya mbote ya kutula dikebi na mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa? (b) Kana beto landa mbandu ya Mika yina kele na Mika 7:7, nki balusakumunu beto ta baka na bilumbu ke kwisa?

¹⁷ Bubu yai, beto kele ti bikuma mingi kibeni ya ke pusa beto na kutula dikebi na mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa. Mambu ya ke salama na nsi-ntoto ke monisa pwelele nde beto ke zinga na kitini ya nsuka ya bilumbu ya nsuka ya nsi-ntoto yai. Kubika fioti, beto ta vingila diaka ve nde Kimfumu ya Nzambi kuyala ntoto ya mvimba. Lufutumuku ya bampangi na beto yina beto ke zolaka mingi ta vanda na kati ya balusakumunu mingi yina ta pesa beto kiese. Na ntangu yina, Yehowa ta sakumuna Abrahami sambu na lukwikilu mpi ntima-nda na yandi; Yehowa ta futumuna Abrahami ti dibuta na yandi sambu na kuzinga awa na ntoto. Keti nge ta vanda pana sambu na kuyamba bo? Nge ta vanda, kana nge ke sala bibansa na luzolo yonso sambu na Kimfumu ya Nzambi bonso Abrahami, kana nge ke landa kuvanda ti lukwikilu ata nge ke kutana ti mambu ya mpasi mpi kana nge ke vingila Yehowa ti ntima-nda yonso.—Tanga Mika 7:7.