1. Wapi basakrifise bampangi mingi me salá, mpe samu na yinki ba salak’ yawu?

BAMILION ya bisadi ya Yehova bubu yayi me salá basakrifise. Bampangi ya babakala na ya bakento mingi, me baká desizion ya kuvanda baselibatere. Bakuple ya nkaka me baká desizion ya kubuta ve. Bafamiye ya nkaka ke sepelá na mwa mbongo fioti yina ke na bawu. Rezon yina ke natá bawu nyonso na kubaka badesizion yayi, ke ni samu ba zola kusala mingi samu na Yehova. Ba ke na kilengi, mpe ba zaba ti, Yehova ke pesa bawu bima nyonso yina ba ke na yawu nsatu. Mba ba ke nyonga desizion ya bawu na mantwala? Ve! Wa’ faso beto me zaba yawu? Mosi ya barezon ke, Yehova pesá bambote na Abraham, “tata ya ba yina nyonso ke na kiminu.”—Rom. 4:11.

2. a) Faso ke na zonzilá Baebre 11:8-10, 16, samu na yinki Abraham ndimá na ntima mosi kubika bwala ya Our? b) Yinki beto ke longoka na artikle yayi?

² Na ntima mosi, Abraham biká bwala ya Our, kisika yina yandi vandá na luzingu ya mbote. Samu na yinki? Samu yandi vandá vingila “bwala yina ke na bafondasion ya kulunga.” (Tanga Baebre 11:8-10, 16.) Wapi yina ke “bwala” yango? Wapi bamambu ya mpasi Abraham kutaná na yawu ntangu yandi vandá vingila ba tunga bwala yango? Mpe wa’ faso beto lenda vanda nete Abraham, mpe ba yina nyonso ke na landá ekzample ya yandi bubu yayi?

3. Wapi bwala yina Abraham vandá vingila?

³ Bwala yina Abraham vandá vingila, ke ni Kimfumu ya Nzambi. Na kati ya guvernema yango ke na Yesu Kristo, mpe bakristo 144 000 yina ke kwenda na zulu. Apotre Paul bokilá Kimfumu yango “bwala ya Nzambi yina ke na luzingu, Jeruzalem ya zulu.”  (Ebr. 12:22; Luz. 5:8-10; 14:1) Yesu zonzá na badisiple ya yandi na kusambila samu Kimfumu yango kwiza, samu luzolo ya Nzambi salama awa na ntoto, faso na zulu.—Mat. 6:10.

4. Faso ke na zonzilá Kubanda 17:1, 2, 6, yinki Abraham zabá na bwala to Kimfumu yina Nzambi pesak’ yandi promese?

⁴ Abraham zabá kwandi faso zolá vanda Kimfumu ya Nzambi? Ve. Na kati ya basiekle mingi, mambu ya Kimfumu ya Nzambi vandá “sekre ya santu.” (Ef. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Kasi, Abraham zabá ti, ndambu ya bana ya yandi ke kuma bamfumu. Ni promese yina Yehova pesak’ yandi. (Tanga Kubanda 17:1, 2, 6.) Abraham vandá na kiminu ya ngolo na bapromese ya Nzambi, ya vandá nete yandi vandá tala Masiya, yina ke vanda Mfumu ya Kimfumu ya Nzambi. Samu na yawu, Yesu zonzá na bajwif ya ntangu ya yandi: “Abraham tata ya beno talá kilengi mingi na dikanisi ya kutala kilumbu ya munu, mpe yandi talak’ yawu mpe sepelaka.” (Yoa. 8:56) Abraham zabá ti, ndambu ya bana ya yandi ke vanda na kati ya Kimfumu yina Yehova ke tula, mpe na ntima mosi, yandi vandá vingila Yehova lungisa promese yango.

5. Wa’ faso beto me zaba ti Abraham vandá vingila bwala yina Nzambi yidikaka?

⁵ Wa’ faso Abraham lakisá ti yandi vandá vingila bwala, to Kimfumu yina Nzambi yidikaka? Abraham vandá muntu ya ata guvernema mosi ya ntoto, samu yandi vandá sala bavoyaje ntangu nyonso mpe bisika nyonso, yandi vandá tulá ata fioti ve ntima na baguvernema ya ntoto yayi. Dyaka, Abraham sosá ve kuvanda na guvernema ya yandi mosi. Kasi, yandi kontinyeke kusala luzolo ya Yehova mpe yandi vingilá tii ntangu Nzambi ke lungisa promese yina Yandi pesak’ yandi. Ni faso yina, Abraham lakisá kiminu mosi ya ngolo na Yehova. Beto zonzila mwa bamambu ya mpasi yina yandi kutaná na yawu, mpe yinki beto lenda longoka na ekzample ya yandi.

6. Our vandá bwala ya wa’ faso?

⁶ Abraham biká bwala ya Our, yina vandá na sekurite ya ngolo, yina vandá na bima ya kitoko. Bantu mingi yina vandá kuna tangá mingi mpe ba vandá na mbongo mingi. Ya vandá na ba-mur ya nene, na maza ya nene yina vandá lutá  na bakote tatu ya bwala. Bantu ya Our zabá kusonika, ba zabá mpe matematik. Mpe ya lenda vanda ti bantu mingi vandá salá komerse na bwala yango; samu ti ba-arkeolog yina timuná kisika yina vandá bwala yango, kuzwá mikanda mingi ya komerse. Na Our ya vandá na bayinzo ya dur; ba-mur ya lise mpe peinture ya mpembe. Bayinzo ya nkaka vandá na bachambre 13 to 14 na la-cour ya badalete.

7. Samu na yinki Abraham zolá tula ntima na Yehova samu yandi bumba yandi na famiye ya yandi?

⁷ Abraham zolá tula ntima na Yehova samu yandi bumba yandi na dikanda ya yandi. Samu na yinki? Kuzimbana ve ti Abraham na Sarah biká yinzo ya bawu ya kitoko, yina vandá na sekurite na bwala ya Our, samu na kukwenda vanda na kati ya ba-tente na bilanga ya bwala ya Canaan. Yandi na famiye ya yandi vandá dyaka ve na kati ya ba-mur ya nene mpe sekurite yina ba vandá na yawu na Our. Na yawu, ba vandá ve na ngolo ya kubumbana si ba-enemi nwanisa bawu.

8. Yinki kuminá Abraham?

⁸ Abraham salá luzolo ya Nzambi, kasi na ntangu mosi, ya vandá mpasi na yandi na kudikisa famiye ya yandi. Madya vandá dyaka ve na bwala yina Yehova zonzá na yandi na kukwenda. Nsatu vandá ngolo, ni yina puseke Abraham na kunata ntete famiye ya yandi na Egypte. Kasi ntangu ba kumá na Egypte, Pharaon mfumu ya bwala, baká kento ya yandi. Kanisa na basusi yina vandá na Abraham tii ntangu Yehova zonzá na Pharaon na kuvutula Sarah na Abraham.—Kub. 12:10-19.

9. Wapi bamambu ya mpasi famiye ya Abraham kutaná na yawu?

⁹ Famiye ya Abraham mpe kutaná na bamambu ya mpasi mpe ya nene. Sarah, kento yina yandi vandá zolá mingi, vandá butá ve. Ba vandá na basusi bamvula mingi samu na mambu yango. Na manima, Sarah pesá ngaamba ya yandi Agar na Abraham, samu yandi butila bawu mwana. Kasi ntangu Agar kumá na kivumu ya Ismael, yandi bandá kutala Sarah nete muntu ya mpamba. Mambu kumá mpasi mingi, ni yina natá Sarah na kubingisa Agar.—Kub. 16:1-6.

10. Wapi mambu kuminá Ismael na Isaac yina meká kiminu ya Abraham na Yehova?

¹⁰ Na manima ya bamvula, Sarah kumá na kivumu mpe butilá Abraham mwana ya bakala na nkumbu ya Isaac. Abraham vandá zolá bana ya yandi nyonso zole, Ismael na Isaac. Kasi samu Ismael bandá kukwamisa Isaac, Yehova zonzá na Abraham na kufilisa Ismael na Agar ntama. (Kub. 21:9-14) Na manima, Yehova lombá na Abraham na kupesa Isaac faso sakrifise. (Kub. 22:1, 2; Ebr. 11:17-19) Na nyonso, Abraham tulá ntima ya yandi na Yehova mpe zabá ti, Yehova ke lungisa bapromese yina yandi salá samu na bana ya yandi.

11. Samu na yinki Abraham vandá vingila Yehova na ntima mosi?

¹¹ Na kati ya bantangu yina, Abraham longoká kuvingila Yehova na ntima mosi. Yandi vandá na bamvula 70, ntangu yandi na famiye ya yandi biká Our. (Kub. 11:31–12:4) Na kati ya bamvula 100, yandi vandá zingá na kati ya ba-tente, mpe vandá sala bavoyaje na babwala mingi ya Canaan. Abraham kufwá ntangu yandi vandá na bamvula 175. (Kub. 25:7) Kasi yandi talá ve kulungana ya promese ya Yehova ya kupesa Canaan, bwala yina yandi na bana ya yandi tambulá mingi. Mpe yandi zingá ve tii ntangu Yehova tulá Kimfumu ya Yandi. Ata faso yina, Biblia ke zonzá ti, Abraham vandá na luzingu mosi ya “mbote mpe ya yinda” avant yandi kufwa. (Kub. 25:8) Ata bampasi nyonso yina yandi kutaná na yawu, Abraham vandá kaka na kiminu ya ngolo, mpe vandá na kilengi ya kuvingila Yehova. Samu na yinki yandi lembá ve? Samu ti luzingu ya yandi nyonso, Yehova bumbak’ yandi mpe bakilak’ yandi faso kamarade ya yandi.—Kub. 15:1; Iza. 41:8; Zaki 2:22, 23.

12. Yinki beto ke na vingilá, mpe yinki beto ke zonzila?

 ¹² Faso Abraham, beto ke na vingilá bwala yina ke na bafondasion ya kulunga. Kasi, beto ke na vingilá ve ba tunga yawu. Ba tulá Kimfumu ya Nzambi na 1914, mpe ya ke na yalá deja na zulu. (Luz. 12:7-10) Beto ke na vingilá ya kwiza yala awa na ntoto faso na zulu. Kasi bubu yayi avant ya kwiza, beto lenda kutana na bamambu ya mpasi faso Abraham na Sarah. Bisadi ya Yehova ya bubu yayi ke kwandi na ngolo ya kulanda ekzample ya Abraham? Masolo ya luzingu yina ke basiká na Yinzo ya Kengidi ke lakisá ti, faso Abraham na Sarah, mingi bubu yayi ke na kiminu mpe ntima ya kuvingila Yehova. Beto zonzila ndambu ya masolo yango, mpe beto tala yinki beto lenda longoka.

13. Yinki nge me longoka na disolo ya mpangi Walden?

¹³ Ndima kubika bima ya nkaka samu na Nzambi. Si beto zola kutula bwala ya Nzambi to Kimfumu na kisika ya ntete na luzingu ya beto, beto zolá sala faso Abraham, yina biká na ntima mosi bima ya nkaka samu na kusepelisa Nzambi. (Mat. 6:33; Mrk. 10:28-30) Beto tala ekzample ya mpangi Bill Walden. * Na 1942, ntangu yandi bandá kulongoka Biblia na batemwe ya Yehova, ya bikaná kaka ntangu fioti samu yandi kuzwa diplome ya architekture na université mosi ya États-Unis. Mosi ya baprofesere ya yandi salá nyonso samu yandi kuzwa kisalu na manima ya diplome ya yandi, kasi Bill mangaka. Yandi zonzá ti, yandi baká desizion ya kusadila Nzambi na faso ya kulutila na kisika ya kuzwa kisalu yina ke na salere ya mingi. Na manima ya mambu yayi, guvernema zonzá na Bill na kukuma militere. Na buzitu nyonso yandi mangá, kasi guvernema zonzá ti yandi ke sala bamvula 5 na boloko, mpe yandi ke futa amande ya 10000$ (5 000 000 Fcfa). Na manima ya bamvula tatu yandi basiká na boloko. Ntangu fioti lutá, ba bokilak’ yandi na kusala lekole ya Galaad. Na manima, ba filisak’ yandi faso misionere na Afrike. Bill kwelá Eva, mpe bawu zole salá na Afrike, ya zola zonza ti ba zolá sala basakrifise. Ba vutuká na États-Unis na manima ya bamvula mingi, samu na kukipe mama ya Bill. Bill me zonza samu na luzingu ya yandi nyonso:  “Mu ke vandá na kilengi ya mingi mpe mu ke vutulá matondo ntangu mu ke kanisá na okazion ya nene yina Yehova me pesa munu ya kusadila yandi na kati ya bamvula 70. Mu ke vutulá ntangu nyonso matondo na Yehova, samu yandi sadisá munu na kusadila yandi na luzingu ya munu.” Nge lenda sala kwandi kisalu ya kipionier luzingu ya nge nyonso?

14-15. Yinki nge me longoka na disolo ya mpangi Apostolidis na kento ya yandi?

¹⁴ Kukanisa ve ti nge ke kutana ve na bampasi. Ekzample ya Abraham ke na longá beto ti, ba yina nyonso ke pesá luzingu ya bawu na kisalu ya Yehova, ke kutaná na bamambu ya mpasi. (Zaki 1:2; 1 Pi. 5:9) Beto tala faso ya talaná na luzingu ya mpangi Aristote Apostolidis. * Yandi kuzwá bateme na 1946 na Grèce, mpe na 1952, yandi na mpangi ya kento Eleni, kumá ba-fiancé. Ba vandá na nsatu ya kusadila Yehova luzingu ya bawu nyonso faso bapionier. Kasi, Eleni kuzwá maladi, mpe ba talak’ yandi na kanser ya servo. Kanser manisá, kasi bamvula fioti na manima ya makwela ya bawu, kanser yango vutuká dyaka. Doktere salá dyaka yandi operasion, kasi Eleni kumá na paralizi na kote mosi, yandi vandá zonza dyaka ve na faso ya mbote. Ata yandi vandá maladi, mpe ata guvernema vandá kwamisa bawu na ntangu yina, yandi vandá precheke kaka mingi.

¹⁵ Aristote lutisá bamvula 30 na kukipe kento ya yandi. Na ntangu yina, yandi vandá kuluntu ya kimvuka mpe, yandi vandá sala na komite ya assemblée, mpe vandá tulá diboko na kutunga ba-salle ya assemblée. Na 1987, Eleni lwalá na aksidan ntangu yandi vandá preche. Yandi lutisá bamvula tatu na koma, mpe yandi kufwaka. Aristote sukisá disolo ya luzingu ya yandi na mambu yayi: “Na luzingu ya munu, mu kutaná na bamambu mingi ya mpasi; bamambu ya nkaka mu vandá vingila ve yawu, kasi mu baká desizion ya kukanga ntima, ya kubika ata kima lembisa munu. Kasi ntangu nyonso, Yehova vandá pesa munu ngolo yina mu vandá na yawu nsatu, samu na kulemba ve na mantwala ya bamambu nyonso yina vandá kumina munu.” (Nku. 94:18, 19) Yehova ke zolá mingi bisadi ya yandi yina ke salá nyonso yina ba lenda sala samu na yandi, ata ba ke na lutisá bantangu ya mpasi!

16. Wapi konseye ya mbote mpangi Knorr pesá kento ya yandi?

 ¹⁶ Tala kaka bambote yina Yehova me bumbila nge. Abraham vandá talá kaka bambote yina Yehova bumbilak’ yandi, ya sadisak’ yandi na kukanga ntima na mantwala ya bampasi. Mpangi Audrey Hyde kontinyeke kutala kaka bambote yina Yehova me bumbila beto, ata bakala ya yandi ya ntete, Nathan H. Knorr, kufwá na kanser mpe bakala ya yandi ya zole, Glenn Hyde, kumá na maladi ya Alzheimer. * Yandi me zonza ti, mambu yina zonzilak’ yandi mpangi Knorr, mwa balumingu avant yandi kufwa, me sadisa yandi na kukanga ntima na kilengi nyonso na mantwala ya bampasi. Yandi me zonza: “Nathan zonzá na munu: ‘Ata beto me kufwa, kivuvu ya beto ke lungana kaka, mpe beto lenda tala dyaka ata fioti ve mpasi.’ Yandi pesá munu konseye yayi: ‘Tala na mantwala, kisika yina bambote ya nge kele.’ [. . .] Yandi bwelá: ‘Sala ntangu nyonso kisalu ya Yehova, mpe sadila luzingu ya nge samu na kusadisa bampangi. Ya ke sadisa nge na kuvanda na kilengi.’” Ya ke vrai konseye ya mbote, kulutisa ntangu ya nge nyonso na kusadisa bampangi, “mpe kusepela na kivuvu”!—Rom. 12:12.

17. a) Wapi rezon beto ke na yawu ya kutala kaka bambote yina Yehova me bumbila beto? b) Wa’ faso Mika 7:7 ke na sadisá beto na kusepela na bambote yina Yehova me bumbila beto?

¹⁷ Bubu yayi, beto ke na barezon mingi ya kutala kaka bambote yina Yehova me bumbila beto na bilumbu ke kwiza. Bamambu ke na salamá na yinza yina ke na lakisá pwelele ti, beto me kuma na kitini ya nsuka ya bilumbu ya mansukina ya yinza yayi. Na mwa ntangu fioti, beto ke vanda dyaka ve na nsatu ya kuvingila bwala yina ke na bafondasion ya kulunga, samu ya kwiza kuyala na zulu ya ntoto nyonso. Mosi ya bambote yina ke talisa beto kilengi, ni ntangu beto ke tala bampangi yina beto ke zolá, me vutuka na luzingu. Na ntangu yina, samu yandi lakisá kiminu na ntima ya yinda, Yehova ke vutula na luzingu Abraham na famiye ya yandi, awa na ntoto. Nge ke vanda kuna samu na kuyamba bawu? Nge ke vanda kuna si, faso Abraham, na ntima mosi nge sala basakrifise samu na Kimfumu ya Nzambi, si nge kontinye na kulakisa kiminu ata na ntangu ya mpasi, mpe si nge longoka na kuvingila Yehova.—Tanga Mika 7:7.