1. Selo yayingi ya Yave nkia nzengo bebakanga? Ekuma bebakilanga e nzengo zazi?

SELO yayingi ya Yave o unu bebakanga e nzengo za bembola mambu mankaka bezolanga. Muna bonga e nona, mpangi zayingi bebakanga e nzengo zalembi kazala. Akazi ankaka bebakanga e nzengo zalembi wuta wana owau. Mase mankaka bevevolanga e zingu kiau. Ekuma selo yayi bebakilanga e nzengo zazi? Bebakanga e nzengo zazi kadi bazolele kuyivana emvimba muna salu kia Yave. Beyangalelanga ina bena yau yo bunda e vuvu vo Yave olungisa e nsatu zau zawonso. Nga nsoni besinga fusuka? Ve! Ekuma twinina ye ziku vo ke besinga fusuka nsoni ko? Kadi kuna nz’ankulu, Yave wasambula Abarayama wa “se dia awonso bena yo lukwikilu.”—Roma 4:11.

2. (a) Landila e sono kia Ayibere 11:8-10, 16, ekuma Abarayama katambulwila sisa e mbanz’a Ure? (b) Nkia mambu tubadika mu longi diadi?

² Abarayama watambulwila sisa e zingu kiambote kakala kiau kuna mbanz’a Ure. Ekuma? Kadi wavingilanga “e mbanza ina ye nkubilwa yasikila.” (Tanga Ayibere 11:8-10, 16.) Nki i “mbanza” yayi? Nkia mambu mampasi kawanana mau Abarayama ekolo kavingilanga e ntungilu a mbanza yayi? Aweyi tulenda tanginina Abarayama ye awana belandanga e mbandu andi o unu?

3. Nki i mbanza ina Abarayama kavingilanga?

³ E mbanza ina Abarayama kavingilanga i Kintinu kia Nzambi. Yesu Kristu kumosi ye 144.000 ma Akristu akuswa beyala muna Kintinu kiaki. Paulu wayikila Kintinu kiaki vo “mbanz’a Nzambi amoyo, Yerusaleme ya zulu.” (Ayib. 12:22; Lus. 5: 8-10; 14:1) Yesu walonga alongoki andi balombanga e Kintinu kiaki muna sambu kimana o luzolo lwa Nzambi lwavangama ova ntoto nze kuna zulu.—Mat. 6:10.

4. Mun’owu wa Tuku 17:1, 2, 6, nkia mambu Abarayama kazaya mu kuma kia mbanza yovo Kintinu kina Nzambi kasila nsilu?

⁴ Nga Abarayama wazaya una Kintinu kia Nzambi kiadi kubikilwa? Ve, kazaya wo ko. Mu mvu miayingi, e mpila kiadi kubikilwa e Kintinu kiaki yakala se “mbumb’avauka.” (Efe. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Kansi, Abarayama wazaya wo vo akaka muna mbongo andi bekituka se atinu. Yave wasia nsilu wau kwa Abarayama. (Tanga Tuku 17:1, 2, 6.) Wau vo lukwikilu lwa Abarayama lwasikila kikilu lwakala muna nsilu mia Nzambi, diakala nze yandi wamona Kuswa yovo Masia, ona okala se Ntinu muna Kintinu kia Nzambi. Ekiaki i kuma o Yesu kavovesela Ayuda muna lumbu yandi vo: “O se dieno Abarayama wayangalela e vuvu kia mona e lumbu kiame, kamona kio yo yangalala.” (Yoa. 8:56) Kieleka, Abarayama wazaya wo vo akaka muna mbongo andi beyala muna Kintinu kina Yave kesikidisa. Wavingilanga e ntangwa ina Yave kelungisa o nsilu wau.

5. Aweyi tuzayidi wo vo Abarayama wavingila e mbanza yasikidiswa kwa Nzambi?

⁵ Aweyi Abarayama kasongela vo wavingilanga e mbanza yovo Kintinu kiasikidiswa kwa Nzambi? Entete, Abarayama katambulwila kisi nsi kia luyalu lwa wantu ko. Wakala se nyaluki yo lembi yikama konso ntinu ova ntoto. Vana ntandu, Abarayama kavava sikidisa kintinu kia yandi kibeni ko. Kansi, wakwamanana lemvokela Yave yo vingila vo kalungisa e nsilu miandi. Muna mpila yayi, Abarayama wasonga lukwikilu lwasikila kwa Yave. Owau, yambula twabadika ezak’e mpasi kawanana zau ye una tulenda tanginina mbandu andi.

6. Aweyi e mbanz’a Ure yakala?

⁶ E mbanz’a Ure ina Abarayama kazingilanga, mbanz’a luvuvamu ye yambote yakala. O wantu bazingilanga mo batoma longwa ye mvuama bakala. E mbanza yayi yataninuanga mu yaka yampwena ye mvuila yatoma koboka. O wantu a mbanz’a Ure asoneki bakala ye  batoma zaya e Matemática. Mbanza ya kinkita yakala, nkanda miayingi mia kinkita miasololwa mo. Mwakala ye nzo zayingi zatungilwa muna bilikisi, e yaka yalengwa yo kuswa e tinta yampembe. E nzo zankaka zakala ye masuku 13 yovo 14 yo zietwa kwa yanzala kialengwa matadi.

7. Ekuma Abarayama kakadila ye vuvu vo Yave okuntanina kumosi ye esi nzo andi?

⁷ Abarayama wakala ye vuvu vo Yave okuntanina kumosi ye esi nzo andi. Ekuma? Sungamena vo Abarayama yo Sara basisa e nzo au yambote kuna mbanz’a Ure mu kwenda zingila muna saba muna nzanza mia Kenani. Oyandi ye esi nzo andi ke bakala diaka yo lutaninu lwa yaka yampwena ko ye mvuila yatoma koboka. Muna kuma kiaki, diadi kala diasazu kwa mbeni muna kubanuanisa.

8. Nkia diambu diampasi Abarayama kawanana diau?

⁸ Abarayama wavanga luzolo lwa Nzambi, kana una vo i wau, wawanana ye diambu diampasi. Vakala ye ntangwa ina o mvengele wakota muna nsi ina Yave kantuma kenda zingila. Abarayama kakala ye madia mafwana ko muna dikila esi nzo andi. Muna kuma kiaki, wabaka e nzengo za yaluka yo kwenda zingila kuna Engipito mu fikolo. Kansi, vava kakala kuna Engipito, Faro wa nyadi a nsi yayina, wabonga nkaz’andi. Yindula una e diambu diadi diatokanesena Abarayama yavana Yave kavovesa Faro vo kavutula Sara kwa Abarayama.—Tuku 12:10-19.

9. Nkia mambu mampasi mabwa muna nzo ya Abarayama?

⁹ Mambu mankaka mpe mampasi mabwa muna nzo ya Abarayama. O Sara wa nkaz’andi ona katoma zolanga kawutanga ko. Mu mvu miayingi, bakendalalanga mu kuma kia diambu diadi. Kuna kwalanda, Sara wavana Anga wa ntaudi andi kwa Abarayama kimana kawutila Sara yo Abarayama o mwana. Kansi, vava Anga kayimita, wayantika veza Sara. E diambu diadi mpasi kikilu diavanga kwa Sara, muna kuma kiaki wayinga Anga muna nzo.—Tuku 16:1-6.

10. Nkia mambu mabwa vana vena Yisemaele yo Isaki matonta e vuvu kia Abarayama muna Yave?

¹⁰ I bosi, o Sara wayimita yo wutila Abarayama mwan’ayakala yo kumvana e nkumbu Isaki. Abarayama wazolanga wan’andi yau awole, Yisemaele yo Isaki. Kansi, mu kuma kia mpila ina Yisemaele kasakanenanga Isaki, Yave wavovesa Abarayama vo kasindika Yisemaele yo Anga. (Tuku 21:9-14) Muna mvu mialanda, Yave wavovesa Abarayama vo katambika Isaki se kimenga. (Tuku 22:1, 2; Ayib. 11:17-19) Muna nkumbu miole miami, Abarayama wakala ye vuvu vo kuna kulanda, Yave olungisa nsilu kasia mu kuma kia wan’a Abarayama.

11. Ekuma diavavilanga vo Abarayama kavingila ye luzindalalu lwawonso muna Yave?

¹¹ Muna kolo kiaki kiawonso, diavavanga vo Abarayama kavingila ye luzindalalu lwawonso muna Yave. Nanga mvu 70 kakala miau vava yandi ye esi nzo andi basisa e mbanz’a Ure. (Tuku 11:31–12:4) Mu tezo kia mvu nkama, wazingila muna saba yo kangala muna nsi ya Kenani. Abarayama wafwa ye kimbuta kia mvu 175. (Tuku 25:7) Kansi, Abarayama kamona ndungan’a nsilu a Yave ko wavana e nsi ina kasila o nsilu kwa mbongo andi. Abarayama wafwa vitila kamona e mbanza, i sia vo, nsikidisw’a Kintinu kia Nzambi. Kana una vo i wau, Bibila kiyikanga vo Abarayama wafwa muna ‘ununu ye zingu kiakiese.’ (Tuku 25:8) Muna mpasi zazi zawonso kawanana zau, Abarayama wasikila ye kwikizi ye wakala ye kiese kia vingila muna Yave. Ekuma Abarayama kalenda zizidila? Kadi Yave wantaninanga muna zingu kiandi kiawonso yo kumbadikila se nkundi andi.—Tuku 15:1; Yes. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Nki tuvingilanga? Nkia diambu tubadika?

 ¹² Tulenda tanginina Abarayama ekolo tuvingilanga e mbanza ina ye nkubilwa yasikila. Kansi, ke tuvingilanga ko vo yasikidiswa. Kadi e Kintinu kia Nzambi kiasikidiswa muna mvu wa 1914, owau mu yala se kina kuna zulu. (Lus. 12:7-10) Kansi, oyeto tuvingilanga e kolo kiyantika yala ova ntoto. Ekolo tuvingilanga, tulenda wanana ye mambu mayingi mampasi nze mana Abarayama yo Sara bawanana mau. Nga e selo ya Yave o unu belendanga tanginina e mbandu ya Abarayama? O tusansu tuvaikiswanga muna Eyingidilu tusonganga vo nze Abarayama yo Sara, ayingi o unu besonganga vo bena ye lukwikilu yo luzindalalu. Owau, yambula twabadika tusansu twatu yo zaya dina tulenda longoka.

13. Adieyi olongokele muna lusansu lwa mpangi Bill?

¹³ Kala ye luzolo lwa bembola maka mambu. Avo tusidi mbanz’a Nzambi, i sia vo, Kintinu kiandi vana fulu kiantete mu zingu kieto nze Abarayama, tubembola e mambu mankaka muna yangidika Nzambi. (Mat. 6:33; Maku 10:28-30) Tala nona kia mpangi mosi ayakala una ye nkumbu Bill Walden. * Muna mvu wa 1942, mpangi Bill wakala ye lau dia tambula dipoloma kuna universidade imosi ya Estados Unidos nze nkwa umbangu muna salu kia tunga, kansi wayantika longoka Bibila ye Mbangi za Yave. Mosi muna alongi a mpangi Bill wambakila e salu kimana kayantika sala vava kadi tambula dipoloma, kansi mpangi Bill katambulwila ko. Wavovesa nlongi vo wabaka nzengo za yambula vava e salu kiambote kimana kayivana emvimba muna salu kia Nzambi. Ke vavioka kolo kiayingi ko, mpangi Bill wabokelwa mu kota muna salu kia kisoladi. Kuna luzitu lwawonso mpangi Bill katonda ko, muna kuma kiaki, wafutiswa 10.000 ma dolare yo zengelwa mvu tanu mia pelezo. Kansi, vava kalungisa mvu tatu, wavaikiswa muna pelezo. I bosi, wabokelwa kuna Sikola ya Ngiladi yo kwenda sadila se misionario kuna África. Kuna kwalanda, mpangi Bill wakazala yo mpangi Eva,  bayambula maka mambu ma zingu kiau yo kwenda sadila kuna África. Vava vavioka mvu miayingi, bavutuka kuna Estados Unidos mu lunga-lunga ngudi a mpangi Bill. Muna kufika lusansu lwau, mpangi Bill wavova vo: “Dila idilanga vava iyindulanga e lau diampwena dia sadilwa kwa Yave mu vioka 70 lwa mvu muna salu kiandi. Ivutulanga matondo kwa Yave wau kansadisa mu sadila e zingu kiame muna salu kiandi.” Nga ngeye mpe olenda kitula e salu kia ntangwa ke ntangwa se mpil’a zingu kiaku?

14-15. Adieyi olongokele muna lusansu lwa mpangi Aristotelis yo Eleni wa nkaz’andi?

¹⁴ Kuyindula ko vo kuwanana ye mambu mampasi ko muna zingu. Muna nona kia Abarayama tulongokele vo kana nkutu awana besadilanga e zingu kiau kiawonso mu salu kia Yave, bewanana ye mambu mampasi. (Yak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Dina diabwila mpangi Aristotelis Apostolidis, * disonganga e ziku kia diambu diadi. Wavubwa muna mvu wa 1946 kuna Grécia. Muna mvu wa 1952 wazitikila mpangi ankento una ye nkumbu Eleni, ona wakala ye makani mamosi ma mwanda yo yandi. Kansi, mpangi Eleni wabakama kimbevo kia tumor muna tomfo. E tumor yakatulwa, kansi vava bakazala ke vavioka mvu miayingi ko e tumor yavutuka. Madotolo bampasula diaka, kansi ndambu ya nitu ya mpangi Eleni ke yasalanga diaka ko ye mpe kalendanga diaka toma vova ko. Kana una vo wanuananga ye kimbevo ye lubangamu lwa luyalu muna kolo kiakina, wakwamanana yo vema muna salu kia Yave.

¹⁵ Mpangi Aristotelis walunga-lunga nkaz’andi mu mvu 30. Muna kolo kiaki, wasalanga se nkuluntu, wasadila muna buka kia ampangi bekubikanga tukutakanu twampwena yo yikama e salu kia tunga e Seka dia Tukutakanu Twampwena. I bosi, muna mvu wa 1987, ekolo kakala muna salu kia umbangi, mpangi Eleni wabwilwa e kielo kia sengwa yo lwala. Mvu tatu kavanga lembi vova ngatu nikuka, i bosi wafwa. Kuna mfoko a lusansu lwandi, mpangi Aristotelis wavova vo: “Muna mvu miami miawonso, mpasi zayingi zandwakila, zankaka kuna kinsalukisa. Kansi, ivanganga mawonso mu zizidila yo lembi yambula vo konso  diambu diangioyesa. Kieleka, Yave okumpananga o nkuma mvuidi o mfunu mu zizidila e mpasi zazi.” (Nku. 94:18, 19) Yave otoma zolanga awana bevanganga mawonso balenda mu kuma kiandi kana nkutu muna mpasi!

16. Nkia longi diamfunu mpangi Knorr kavana kwa nkaz’andi?

¹⁶ Sianga e sungididi muna vuvu kia kusentu. Abarayama wasianga e sungididi muna nsendo una Yave kasila o nsilu. Ediadi diansadisa mu zizidila e mambu mampasi kawanana mau. Mpangi Audrey Hyde wasianga e sungididi muna vuvu kia kusentu vava yakala diandi diantete, mpangi Nathan Knorr kafwa mu kuma kia kimbevo kia câncer ye vava yakala diandi diazole, mpangi Glenn Hyde kabakama kimbevo kifwasanga e tomfo (Alzheimer). * Wavova vo e diambu diansadisa i dina mpangi Knorr kamvovesa vitila kafwa. Wavova vo: “Nathan wampovesa vo: ‘ Avo tufwidi, e vuvu kieto kia ziku, ke tumona diaka mpasi ko.’ I bosi wampana e longi vo: ‘Sia e sungididi muna nsendo una kuna ntwala.’ . . . Wakudikila vo: ‘Ukivana muna salu, sadila e zingu kiaku muna wete dia akaka. Ediadi dikusadisa mu kala ye kiese.’” Ekwe longi diamfunu kwa awana bazolele kuyivana muna sadisa akaka yo ‘yangalela muna vuvu’!—Roma 12:12.

17. (a) Nkia kuma tuna yau mu sia e sungididi muna nsendo wa kusentu? (b) O sadila mana masonama muna Mika 7:7, aweyi dilenda kutusadisila mu tambula nsambu kuna sentu?

¹⁷ O unu, tuna ye kuma yayingi mu sia e sungididi muna nsendo wa kusentu. E mambu mebwanga mu nza mesonganga kikilu vo mu lumbu yambaninu ya nza yayi yambi tuzingilanga. Ke kolo ko, ke tuvingila diaka ko vo e Kintinu kia Nzambi kiayala e nza yawonso. Zimosi muna nsambu tutambula i mona lufuluku lwa azolw’eto ana bafwa. Muna kolo kiokio, Yave osenda lukwikilu yo luzindalalu lwa Abarayama muna kumfula kumosi ye esi nzo andi. Nga okala mo muna kubatambula? Olenda kala ye lau diadi avo otanginini mbandu ya Abarayama muna sia Kintinu kia Nzambi va fulu kiantete, tatidila lukwikilu lwaku kana nkutu muna ntangw’ampasi yo vingila kuna luzindalalu lwawonso muna Yave.—Tanga Mika 7:7.