1. N’nga atu anjinji anodhilimbi-edha iranan’ni, n’nga mwasiwa ngwan’ni?

MAMILIYAU manjinji aatu a Nlungu anave dhilimbi-edha vomlabela. Abali anjinji vambo-i naarongola atosakula kalave adiye, mabanja enango atosakula a-kaana a-ima, mabanja enango atosakula a-kaana vyongo vinjinji, n’nga chini yaairi-idhe ira taode kaana vyosakula vyevi? Aliwa anofuna ira taode irana vinjinji mubasa la Yohova. Aliwa anokala aimwerumweru mwasa oi anomnyindela Yohova ira unodha ava-a vyothene vinofuna aliwa. N’nga nyo munoona ira vatokala vyosukwali-a viguman’nena aliwa mwasa wa visakunle aliwa? E-i! Mwasiwa ngwanʼni ninoonga ee-no? Yongo imbo-i inoniongi-a e-no choi Yohova atooda akami-a anamalaba andulimu va vyofuna viwa. Mofwanafwani-a, Yohova atooda mraeli-a Abrahamu ndulimu wenuo uli “baba waatu airoromelo.”—Aroma 4:11.

2. (a) Movwelana na lemba la Aebere 11:8-10, 16, mwasiwa ngwan’ni Abrahamu ali okozeya kuma sidadi la Uri? (b) N’nga ninafunjedhen’ni wari mwa muru wen’na?

² Abrahamu angali sidadi la Uri atokaana ingumi yapama maningi, mbwenye liye mo-okaikela ato-iyachi vyongo vyothene. Mwasiwa ngwan’ni? Mwasiwa ngoi liye adedi-edha “sidadi lokaana mizati yolimba.” (Muleri Aebere 11:8-10, 16.) N’nga “sidadi” leli tiivi? N’nga tinyarwa dhiivi dhaguman’nena Abrahamu mwari modedi-edha mangiwa wa sidadili? N’nga i-yo ninaode a-vi sazi-edha vo-arela ifwanafwani-o ya Abrahamui vambo-i na yamakristau amalamboano?

3. N’nga sidadi ladedi-edha Abrahamu lalin’ni?

³ Sidadi ladedi-edha Abrahamu ngu Umwene wa Nlungu. Umwene wen’na usaka-edhiwile na Yesu vambo-i naatu okwakwana 144.000 enao tali ozoziwa. Paulo unoonga vya Umwene  wen’na kala “sidadi la Nlungu waingumi, venago Yerusalemu wadhulu.” (Aeb. 12:22; Apok. 5:8-10; 14:1) Yesu atofunji-a anamafunjedhee lobelela Umwene wen’na, ira udhe vailambo yavathivano ninga mukalele aliwa dhulu.—Mat. 6:10.

4. Movwelana na lemba la Maromelo 17:1, 2, 6, n’nga Abrahamu aidhiwan’ni vyoonga vya sidadi, venango Umwene, wenuo Nlungu walanyedhile liye?

⁴ N’nga Abrahamu atoidhiwa mokwakwanela mwemo mwafuna kalela Umwene wa Nlungu? Ee-i. Wa vyawa vinjinji, madhu enala tali a “segeredo thitho olokoteya.” (Aef. 1:8-10; Akol. 1:26, 27) Mbwenye Abrahamu atoidhiwa ira enango mwaa-imee tangakalile mamwene. Yohova atolanyedha vyevi dhela mwa liye. (Muleri Maromelo 17:1, 2, 6.) Thitho Abrahamu atokaana iroromelo yolimba va vyolanyedha vya Nlungu thitho akala ninga unoona wenuo uli Mwene wa Umwene wa Nlungu wenuo uli ozoziwa, venango Mesiya. Ngumwasiwa Yesu atoawandela Ayuda vyoonga vyaanamalabee ira: “Babinyu Abrahamu atodhiveliwa vinjinji na idedi-edho yodhaona dambo langa, thitho liye atoliona dambolo ongokala waimwerumweru.” (Juwau 8:56) Pyaimbarimbari, ira Abrahamu anoidhiwa ira a-imee tangaodile kaathei-a Umwene mokami-iwa na Yohova, thitho liye ali okozeya dedi-edha ira Yohova adhakwakwaneli-edha vyolanyedha vyevi.

5. N’nga ninoidhiwa a-vi ira Abrahamu atodedi-edhela “sidadi” losaka-edhiwa na Nlungu?

⁵ N’nga Abrahamu aoni-edhile a-vi ira anodedi-edha “sidadi,” venango Umwene, osaka-edhiwa na Nlungu? Yoroma, Abrahamu liye kaairile ikundu ya Umwene wailamboi. Liye ingumee yali yothamathama, thitho kaavolowele vyongo vyailambo. Iyavo vyevyo, Abrahamu kaadhilimbi-edhe, venango wesedha kaana Umwene weene. Mo-iyana na vyevyo liye atodhowanave mvwela Yohova no dedi-edha ira vilanyedhile liye vidhakwakwanele. Ira airena vyevyo Abrahamu atooni-a iroromelo wa Yohova. Thitho iroromeloyo yali ilukulu vinjinji, dhoweni nioneni nyarwa dhaguman’nena liye thitho vinofunjedhavo i-yo vaifwanafwani-o yee.

6. N’nga sidadi la Uri lali loi a-vi?

⁶ Sidadi lakalecha Abrahamu lali lapama vinjinji, lovuneleya, thitho lali lovweya. Sidadilo lali lovuneleya na panda olapa man’ningi,  thitho vikundu viraru wali orungunuwiwa na mi-inje yodi-a. Atu a Uri tali oidhiwa vyongo vinjinji, thitho vinooni-a ira aliwa tanoguli-a vyongo viwa neri-a molokotedhamo vyongo vinango tatamoniwo mwanofwanyeya madukumeto oguli-edhela vyongo. Nyumba dha Uri dhali dhomangiwana mabuloko oka-a thitho machi-i ozilimiwa nopitariwa nakore yochena. Dhinango mwa nyumbadhi dhali dholapela mametru 13 venango 14 angali dhosaka-edhiwa na mabwe rungunuwa indharo yothene.

7. N’nga mwasiwa ngwan’ni Abrahamu vambo-i na banja lee tanofwanela mnyindela Yohova ira aavunele?

⁷ I-yachi sidadi lovuneleya thitho lapama wali orucha, mbwenye Abrahamu anofwanela mnyindela Yohova ira liye angaodile msamalila thitho vunela banja lee. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga ee-no? Mwasiwa ali ira romela hora yenio Abrahamu na Sara takalecha misasa yau Kanani. Ninga munoidhiwela nyo ilambo ya Kanani kwaali nyumba dhomangiwana mabuloko oka-a venango kaana mipanda na mi-inje yodi-a yowavunela. Mo-iyana na vyevyo, liye vambo-i na banjalee wali o-orucha ira taode airela vyongo vyothakala na amwidaniwa a Kananio.

8. Chini vyammwireele Abrahamu hora inango, n’nga vyevyi vinonifunji-an’ni?

⁸ Abrahamu atoira ifunelo ya Nlungu mbwenye masiki angalive ee-no liye atogumanana nyarwa, hora inango ilambo yammwandenle Yohova ira amakalengao watokala ndhala ilukulu Abrahamu kaana yodya yooda dyi-a banja lee. Ngumwasiwa liye atosakula thama kuma ilambo ya Kanani dhowa Iguputu, mbwenye angali Iguputuo Farau wenuo ali mwene wailamboyo, atomtukula i-ayanee ongokala wee. Mbweye vira wa hora Yohova atomzindiyeli-a Farau ongommweli-edha i-yanee Sara, mbwenye wari moira vyongo vyevyo kathuulelani mwavwela Abrahamu venango moda wakumbanya liye.—Maro. 12:10-19.

9. N’nga ndinyarwa dhiivi dha banja la Abrahamu dhaodile aliwa limbanana?

⁹ Ingumi ya banja la Abrahamu yali yorucha. Mwasiwa i-yanee Sara kaabala, aliwa tatooda vilela yorucha yeyi wa vyawa vinjinji. Ee-no Sara atooda sakula mvelela namalabee Agara wa Abrahamu, Sara athuulela ira airana ee-no tanooda kaana a-ima dhela wa namalabee Agara, mbwenye vanduli vokaana wise Agara atoroma mnyoza Sara. Vyongo vyatofiya vorucha vinjnji voi e-no Sara atoira iliyothene yaodile liye ira Agara akumevo vandhevo.—Maro. 16:1-6.

10. N’nga yaireile chini ira Isaki na Ismaeli tafiedhe wesedhi-a iroromelo ya Abrahamu wa Yohova?

¹⁰ Vamamari-edho viwa Sara atokaana wise thitho atom’balela Abrahamu mwana, liye atommwitana dhina loi Isaki. Abrahamu anoadhiveliwana a-imee ambilene Ismaeli na Isaki, mbwenye na mwasa wa makalelo othakala Ismaeli ammwirela liye Isaki, Abrahamu atomtamangi-a Agara vambo-i na mwanee. (Maro. 21:9-14) Mbwenye vanduli viwa, Yohova atomvepa Abrahamu ira avelele mwanee kuto. (Maro. 22:1, 2; Aeb. 11:17-19) Va vyongo vinlivi Abrahamu anofwanela mnyindela Yohova ira liye angaodile kwakwaneli-edha vyolanyedhavyee dhela wa a-imee.

11. Mwasiwa ngwan’ni Abrahamu tafwanela dedi-edha Yohova moleva rima?

¹¹ Vaingumi yee yothene Abrahamu anofwanela dedi-edha Yohova movilela. Mbwenye ali angan’na vyawa vyokwaranya 70 vyakuma liye ilambo ya Ur. (Maro. 11:31–12:4) Va vyawa vyokwakwana 100 liye akala ali akaathinga misasani nowendawenda ilambo Kanani. Abrahamu akwide na vyawa 175. (Maro. 25:7) Mbwenye liye kaafiedhele ona Yohova akwakwaneli-edhanga vyolanyedha nova-a atwee ilambo. Thitho kaakalileo ira aone kwakwaneli-edhiwa wa sidadi na Umwene wa Nlungu. Angalive ee-no Bibilya linoonga ira Abrahamu  akwide angali “oulula thitho waimwerumweru.” (Maro. 25:8) Voi liye atolimbanana vyongo vinjinji Abrahamu atodhowanave kala olimba mwairoromelo thitho dedi-edha Yohova na imwerumweru. Mwasiwa ngwan’ni Abrahamu atooda dedi-edha movilela? Mwasiwa ngoi vaingumee yothene Yohova anomvunela thitho ammona ninga fwee.—Maro. 15:1; Esaya 41:8; Tiy. 2:22, 23.

12. N’nga i-yo ninodedi-edhan’ni thitho chini inofuna i-yo ona?

¹² Mofwanafwana na Abrahamu i-yo thitho ninodedi-edhela sidadi lokaana mizati yolimba. Mbwenye kaninodedi-edha mangiwa wa sidadilo. Umwene wa Nlungu watokaathei-iwa dhulu mu yawa ya 1914 thitho unanatonga dhulu. (Apok. 12:7-10) Mbwenye ninodedi-edha ira Umwene wa Nlungu uode tonga ilambo yavathi. Evyo vya-anaireye ninooda gumanana nyarwa ninga dhagumanana Abrahamu na Sara. N’nga anamalaba a Yohova malamboano anooda sazi-edha ifwanafwani-o ya Abrahamu? Vistoriya vyaingumi vyaabali vi-eliwile va Nsanja ya namaig’anela vinooni-a ira abali anjinji malamboano tatokaana iroromelo thitho leva rima ninga Abrahamu na Sara. Dhoweni nioneni myasa inango istoriya ya vinofunjedhavo i-yo.

13. N’nga mufunjedhilen’ni vyaistoriya ya bali Bill?

¹³ Kala okozeya vodhilimbi-edha laba vinjinji. Nafuna ira ni-ele Umwene wa Nlungu valimburo loroma vaingumi yi-u, ninofwanela kala okozeya dhilimbi-edha mdhiveliwi-a Nlungu ninga vyate Abrahamu. (Mat. 6:33; Marku 10:28-30) Onani ifwanafwani-o ya bali m’mbo-i oitaniwa Bill Walden. * Yawa ya 1942, Bill a-adhi vang’ono ira amaire mafunji-edho avadhulu ira akale eginyeiro wu universidadi ya Estados Unidos, mbwenye angaromile funjedha Bibilya na a Mboni dha Yohova namafunji-ee afuna ira liye arumele basa lafuna liye va-iwa vanduli vomari-a mafunji-edhwao, mbwenye bali Bill atokonda. Liye atommwandelamo namafunji-ee ira miyo ndinofuna ndi-indi-edhe basa horanga vomlabela Yohova malo mo-arela mafunji-edho avadhulu vinjinji. Vangavirile hora yoyeva, Bill atoitaniwa ira amalabe ninga  nyakhondo. Mbwenye mwailemezo liye atokonda, ee-no angakondile liye atowandeliwa ira akumi-e multa wa madolare okwakwana kumi notongiwa vyawa vithanu angali perezoni, mbwenye vangavirile yawa viraru liye atokumi-iwa. Vanduli viwa liye atooda itaniwa xikola la Giliyadi thitho atolaba ninga misionariyo wu Afrika. Vangavirile hora Bill na Eva tatothelana, thitho tanofwanela dhilimbi-edha volaba vambo-i wu Afrika. Vira wa hora tatowelela wu Estados Unidos ira tamasamalile m’mee Bill. Mogwandela istoriya ya ingumiyee Bill unoonga ira: “Ndili mwaimwerumweru oda mala hora injinji thitho oda i-ndi-edha basa horanga volabela Yohova mwavyawa vyokwakwana 70. Hora dhothene ndinosimbecha Yohova vondiva-a basa lapama” N’nga nyo muli okozeya oda ona basa la urumiwi wa hora dhothene kala basa lofuneya?

14-15. N’nga mufunjedhilevon’ni va istoriya ya banja la Apostolidis?

¹⁴ Kamudedi-edhenga ira ingumi yinyu ikale yo-okaana nyarwa. I-yo nitofunjedhavo vinjinji vyaifwanafwani-o ya Abrahamu thitho atu ale anovelela ingumiwa ira tamlabele Yohova aliwa thitho anogumanana nyarwa dhinjinji. (Tiy. 1:2; 1 Pe. 5:9) Kaonani vyevi moda uireile aliwa na bali Aristotelis Apostolidis. * Liye abadiziwile yawa ya 1946 ilambo ya Gresiya. Liye ali bali oulukula mwauzimu, yawa ya 1952 liye atokala namathela wa rongola mmbo-i dhinalee Eleni, rongolula thitho mathuulelwee tali mambo-ve nabalula. Eleni ali mutu warenda thitho atofwanyeyana marenda augogoni, mbwenye marendao tatokumi-iwamo, vangavirile vyawa vyoyeva tangamadhi thelana liye atowelela wamamediko ale tammwiirile operasau. Liye atofwanyiwana vuto n’nango na mwasa wenuo kaaoda onga mwapama mbwenye liye atodhowanave ulukula mwauzimu angalive ira atokaana marenda thitho angalive ira vahora yenio maguverno tanoa-ara-ara.

¹⁵ Bali Aristotelis atomsamalela i-yanee vyawa vyokwakwana 30. Kumela hora yenio liye alaba ninga ndimuwa wavapingoni, na comisau ya migumano yagawo, thitho atokami-a basa lomanga nyumba dha Umwene. Yawa ya 1987, Elen atoira asideti angali muurumiwini liye atobaxari ximitari vyawa vyokwakwana viraru  vira wa hora atokwa. Aristotelis atoonga mogwandela istoriya ya ingumi yee ira: “Mwavyawa vyothene nyarwa dhagumanana mi-yo dhali dhorucha navyongo vyo-odedi-edhela dhanondiiri-a kala ovilela. Mbwenye hora dhothene Yohova anondiva-a nguru ira ndivilele nyarwadho.” (Salimo 94:18, 19) Yohova unodhiveliwana mutu unolimbanana nyarwa vofuna kala ikundu ye!

16. N’nga mbamalangi-o a-vi apama enao bali Knorr amva-idhe liye i-yane?

¹⁶ Muing’anenga vyongo vyasogolo. Abrahamu athuulela vyolanyedha vyafuna mva-a Yohova, vyevyo vyatomkami-a limbanana nyarwa. * Rongola Audrey Hyde atodhilimbi-edha kalave olimba angalive ira man’ne oroma Nathan Knorr atokwa mwasa wa yodhimba thitho man’ne wanambili atorucheya na urenda wa Alzheimer. Liye aongile ira yamkami-idhe ali madhu aongile bali Knorr a-anakwe. Liye atoonga ira: “Nathan atondithuucha ira: “Vanduli vokwa, idedi-edho yi-u chaimbarimbari, thitho kaninodha onave nyarwa.” Ee-no liye atondiwandela ira: “Uing’ane yotuva inawee sogolo.” . . . Atoonga okoka ira: ‘Ukale opingeya—vo-indi-edha ingumi yinyu vosaka airela atu enango yongo. Vyevyo vinoukami-ani fwanya imwerumweru.’” Enala ali malangi-o apama vinjinji, vokala opingeya vofuna kami-a atu enango thitho no kala “aimwerumweru na idedi-edho!”—Aroma 12:12.

17. (a) Mwasiwa ngwan’ni nitokaana myasa dhovweya dhofuna ing’anela vyongo vya sogolo? (b) Mo-indi-edha basa vinoonga lemba la Mikeya 7:7 chini inofuna nikami-a kala aimwerumweru na maraeli-o a sogolo?

¹⁷ Malambo ano, i-yo nitokaana myasa dhinjinji yofuna ing’anela vyongo vya sogolo mo-yana na ndulimu. Vyongo vinoireya muilamboi kavinakaikeli-a ira nili ikundu ya komoni wa malambo omari-ala. Chineneeva, kaninodha dedi-edha ira Sidadi laimbarimbari la mizati ira litonge ilambo yothene yavathi. Maraeli-o anofuna i-yo dhakaana, ninodha kaana imwerumweru voaona atu aadhiveliwana i-yo akwide takalanga okoka na-iyo tangana ingumi. Va hora yenio, Yohova unodha thuulela Abrahamu na mwasa wairoromelo na leva wee rima, vomvenyathi-a m’mweleli-edha okoka ingumi nokala vailambo yavathila vambo-i na banja lee. N’nga nyo munodha kala weo ira mum’mwachele? Ee, saasawa ninga vite Abrahamu, mwakala okozeya laba vinjinji vya Umwene wa Nlungu; thitho dhowanave kala wairoromelo, masiki ira munogumanana nyarwa; na funjedha mdedi-edha moleva rima Yohova.—Muleri Mikeya 7:7.