1. Gin gik mage ma jotich Jehova mang’eny osetuonore, to nikech ang’o?

JOTICH Jehova tara gi tara e kindewagi oseyie tuonore gik moko mondo giti ne Jehova e okang’ malach. Kuom ranyisi, owete gi nyimine mathoth oseyiero ni ok gibi donjo e kend. Jokristo moko ma ni e kend oseng’ado ni ok gibi nyuolo nyithindo gie sani. Joot mang’eny oseyiero mondo kik gibed gi gik mang’eny ma biro kawo thuologi. Jogo duto osetimo yierogo nikech wach achiel maduong’​—giduto gidwaro tiyo ne Jehova e okang’ malach. Gik ma gin-go oromogi, kendo gigeno ni Jehova biro miyogi gik mochuno e ngima. Be Jehova nyalo jwang’ogi? Ooyo ngang’! Ang’o momiyo wan gadier gi wachno? En nikech Jehova noguedho jotichne machon, kaka Ibrahim ma e “wuon ji duto ma nigi yie.”​—Rumi 4:11.

2. (a) Ka luwore gi Jo-Hibrania 11:8-10, 16, ang’o momiyo Ibrahim noyie wuok Ur? (b) Gin penjo mage ma wabiro dwoko e sulani?

² Ibrahim noyie wuok e dala mar Ur, ma ne en dala ma nomewo kendo ma ngima ne berie. Nikech ang’o? En nikech ne “orito dala ma nigi mise madier.” (Som Jo-Hibrania 11:8-10, 16.) Mano dala mane? Gin pek mage ma Ibrahim noromogo sama norito mondo oger dalano? To ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Ibrahim kod mar Jokristo wetewa moseyiero dak ka Ibrahim?

3. En dala mane ma Ibrahim ne rito?

³ Dala ma Ibrahim ne rito en Pinyruodh Nyasaye. Joma locho e Pinyruodhno gin Yesu kod Jokristo 144,000 mowal gi roho. Jaote Paulo noluongo Pinyruodhno ni “dala mar Nyasaye mangima, Jerusalem manie polo.”  (Hib. 12:22; Fwe. 5:8-10; 14:1) Yesu nopuonjo jopuonjrene ni gilem mondo Pinyruodhno obi mondo dwaro mar Nyasaye otimre e piny kaka timore e polo.​—Mat. 6:10.

4. Ka luwore gi Chakruok 17:1, 2, 6, en wach mane ma Ibrahim nong’eyo e wi dala kata Pinyruodh ma Nyasaye nosingo?

⁴ Be Ibrahim nong’eyo kaka Pinyruodh Nyasaye ne dhi chalo? Ooyo. Kuom higni mang’eny, mano ne en “wach maler ma noum.” (Efe. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Gima Ibrahim nong’eyo en ni moko kuom nyikwaye ne dhi bedo ruodhi. Jehova nosingone wachno achiel kachiel. (Som Chakruok 17:1, 2, 6.) Ibrahim ne nigi yie motegno kuom singo mag Nyasaye e okang’ ma nochalo mana ng’ama ne neno Ng’at Mowir, kata Mesia, ma ne dhi bedo Ruoth e Pinyruodh Nyasaye. Mano e momiyo Yesu nonyiso Jo-Yahudi moko ma ndalone niya: “Ibrahim wuonu ne nigi mor maduong’ kogeno neno ndalona, kendo nonenogo, mi nobedo mamor.” (Joh. 8:56) Kuom adier, Ibrahim nong’eyo ni nyikwaye ne dhi bedo e Pinyruoth ma Jehova oloso, kendo noikore rito kinde ma Jehova ne dhi chopoe singono.

5. Ere kaka wang’eyo ni Ibrahim ne rito dala ma Nyasaye e moloso?

⁵ Ibrahim nonyiso nade ni ne orito dala kata Pinyruoth ma Nyasaye e moloso? Mokwongo, Ibrahim ne ok oriwo lwedo pinyruoth moro amora e piny ka. Ne osiko kodar adara, ne ok omanyo kamoro mogero dalane mondo odagie, kendo ne ok oriwo ruoth moro amora lwedo. E wi mago, Ibrahim ne ok otemo loso pinyruodhe owuon. Kar mano, ne osiko kowinjo Jehova kendo korito neno kaka singo mag Jehova chopo. Kuom timo kamano, Ibrahim nonyiso yie makende ahinya kuom Jehova. Wanon ane pek moko ma Ibrahim noromogo kod puonj ma wanyalo yudo kuom ranyisi ma noketo.

6. Ur ne en dala ma chalo nade?

⁶ Dala mar Ur ma Ibrahim nowuokie ne en dala morit maber ma ne nigi gik mang’eny mabeyo, kendo jodalano ne gin joma osomo kendo momewo. Ne olwore  gi ohinga madongo kod pi mang’eny. Jodalano ne olony e goyo kwano kod ndiko. Bende, nenore ni dalano ne en kar ohelni mang’eny; kalatese mag weche ohala osenwang’ e alwora ma dalano ne nitie. Ute ji ne oger gi matofali, ma ogogi plasta kendo nowirgi gi choka. Moko kuom utego ne nigi udi 13 kata 14 ma varandagi olos maber.

7. Ang’o momiyo Ibrahim ne nyaka bed gadier ni Jehova ne dhi rite gi joode?

⁷ Ibrahim ne nyaka bed gadier ni Jehova ne dhi rite gi joode. Nikech ang’o? Par ni Ibrahim gi Sara nodar mowuok e dala ma norit maber, modhi chako dak e hembe kendo mana e pewe ma ne nitie e piny Kanaan. Ne onge ohingni madongo kod pi ma nolworogi. Omiyo, koro ne yot mondo jowasigu omonjgi.

8. En pek mane ma Ibrahim ne nyaka nyagrego e kinde moro?

⁸ Ibrahim ne timo dwach Nyasaye, kata kamano, nitie kinde moro ma pidho joode ne ok yot nikech chiemo ne nok. Oro moro ne ogoyo piny ma ne Jehova onyise ni odhiye. Orono ne lich ma ne ochuno Ibrahim odar modhi dak e piny Misri kuom kinde. Kata kamano, ka ne en Misri, Farao ma ne en jatend pinyno ne okawo chiege. Temie paro kaka chuny Ibrahim nochandore. Bang’e, Jehova nonyiso Farao ni oduok ne Ibrahim chiege.​—Cha. 12:10-19.

9. Gin pek mage ma jood Ibrahim ne nigo?

⁹ Nitie pek moko ma jood Ibrahim ne nigo. Sara chiege ne onge nyathi. Wachno nomayogi mor kuom higni mang’eny. Bang’e, Sara nomiyo Ibrahim jatichne ma Hagar mondo onyuolnego nyithindo. To ka ne Hagar omako ij Ishmael, ne ochako chayo Sara. Weche nomedo bedo matek mochopo kama Sara noriembo Hagar.​—Cha. 16:1-6.

10. Gin weche mage ma notimore ne Ishmael kod Isaka ma notemo yie mar Ibrahim?

¹⁰ Gikone, Sara ne omako ich mi onyuolo nyathi ma wuoyi mi Ibrahim ochake ni Isaka. Ibrahim ne ohero yawuote ariyogo duto, Ishmael kod Isaka. To nikech Ishmael ne jaro Isaka, Jehova nonyiso Ibrahim ni oriemb Ishmael gi Hagar. (Cha. 21:9-14) Bang’e, Jehova ne onyiso Ibrahim ni ochiw Isaka kaka misango. (Cha. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) E tembego duto, Ibrahim ne nyaka gen ni Jehova ne dhi miyo dwache motudore gi yawuoyi ariyogo otimre.

11. Ang’o momiyo Ibrahim ne nyaka hore korito Jehova?

¹¹ E kindego duto, Ibrahim ne nyaka puonjre hore korito Jehova. Nenore ni ne en jahigni 70 gi wiye ka ne owuok Ur gi joode. (Cha. 11:31–12:4) Bende, kuom higni 100 kama, nodak mana e hembe kosiko odar-odar e piny Kanaan. Ibrahim notho kojahigni 175. (Cha. 25:7) Ne ok oneno ka nyikwaye kawo piny ma Jehova nosingo ni ne gidhi kawo. Bende, ne ok oneno dala kata Pinyruodh Nyasaye ka locho. To e ma pod Muma wacho ni Ibrahim notho “koti kendo hike noseniang’ maber,” tiende ni notho komor gi kaka nosedak. (Cha. 25:8) Kata obedo ni nokalo e pek mang’eny, nosiko ka en gi yie motegno kendo noikore rito Jehova. Ang’o ma nokonye nano? E ngimane duto, Jehova norite maber kendo nokwane kaka osiepne.​—Cha. 15:1; Isa. 41:8; Jak. 2:22, 23.

12. En ang’o ma warito, to ang’o ma koro wadwaro nono?

¹² Mana kaka Ibrahim, wan be warito  dala ma nigi mise madier. Kata kamano, ok warit neno kigero dalano, nikech ne oselos Pinyruodh Nyasaye e higa mar 1914 kendo osechako locho e polo. (Fwe. 12:7-10) To pod warite mondo ochak locho e wi piny. Sama pod warito mondo mano otimre, nitie pek moko ma wan be nyaka wanyagrego mana kaka Ibrahim. Be jotich Jehova ma kindewagi osebedo ka luwo ranyisi mar Ibrahim gi Sara? Sula mag sigand ngima miketoga e Ohinga mar Jarito nyiso maler ni mana kaka Ibrahim gi Sara, jotich Jehova mang’eny e kindewagi bende nigi yie kod horuok. We wane ane moko kuomgi, kod puonj ma wanyalo yudo.

13. Ranyisi mar Owadwa Walden puonji ang’o?

¹³ Ikri tuonori gik moko mondo iyud thuolo mar tiyo ne Jehova. Mondo waket Pinyruoth obed mokwongo e ngimawa, nyaka waikre tuonore gik moko mondo wamor Nyasaye, mana kaka Ibrahim notimo. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Ne ane ranyisi mar Owadwa Bill Walden. * E higa mar 1942 ka ne Bill chiegni yudo digri mar bedo injinia mar gedo e yunivasiti moro e piny Amerka, nochako puonjore Muma gi Joneno mag Jehova. Achiel kuom profesa mag yunivasitino noseiko ne Bill tich ma nodhi chako timo mapiyo bang’ tieko somo, kata kamano, Bill notamore. Nolero ni noseyiero ni ne ok odwar tije kaka mago, to kar mano, nodwaro tiyo ne Nyasaye kuom thuolo momedore. Mapiyo bang’ mano, sirkal nochiko Bill ni odonj e tij lweny. Notamore, kendo nogoye fain mar pesa mang’eny ahinya, kendo notueye e jela kuom higni abich. Nogonye bang’ higni adek. Bang’e, nogwele e Skul mar Gilead, kendo noore Afrika kaka jamisonari. Bang’e Bill nokendo Eva, kendo ne gitiyo ne Nyasaye e Afrika, to mano ne dwaro tuonruk mang’eny. Higni moko bang’e, ne gidok Amerka mondo girit min Bill. Bill tieko sigande kowacho kama:  “Amor sidang’ gi thuolo majaber ma Jehova osemiya mar tiyone kuom higni mokalo 70. Kinde ka kinde aduoko ne Jehova erokamano maduong’ kuom taya mondo atine gi thuolona duto.” Be inyalo yie tuonori gik mihero mondo iti ne Jehova kuom thuoloni duto?

14-15. Ranyisi mar Owadwa gi Nyaminwa Apostolidis puonji ang’o?

¹⁴ Kik igen ni ngimani biro bedo ma onge chandruok moro amora sani. Ngima Ibrahim puonjowa ni kata mana jogo mochiwore tiyo ne Jehova kuom thuologi duto pod biro romo gi chandruoge moko. (Jak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Ne ane kaka mano notimore ne Owadwa Aristotelis Apostolidis. * Nobatise e higa mar 1946 e piny Greece, kendo e higa mar 1952, nowinjore gi nyaminwa moro ma nyinge Eleni ni ne gidhi kendore. Eleni be ne nigi chenro mar tiyo ne Nyasaye kuom thuolone duto. Kata kamano, tuo nogoyo Eleni, kendo lakteche nofwenyo ni gimoro ne dongo e obwongone. Ne oyang’e mogol gino, kata kamano, higni machuok bang’ ka ne gisekendore, gino nochako dongo kendo. Lakteche noyang’e kendo, en mana ni wang’ni to ne odong’ ka dende konchiel otho, kendo koro ne ok onyal wuoyo maler. Eleni nodhi nyime timo kinda e tij lendo kata obedo ni notuo kendo sirkand pinygi ne sando Joneno e kindeno.

¹⁵ Aristotelis notuoyo chiege kuom higni 30. E kindego, ne en jaduong’-kanyakla, notiyo e komiti mag chokruoge mag alwora, kendo nokonyo e gero Od Chokruok mar Alwora moro. Kae to e higa mar 1987, Eleni noyudo aksident ka ne en e tij lendo. Ne ok onyal wuoyo kata winjo gimoro amora kuom higni adek, kae to notho. Aristotelis notieko sigande kowacho kama: “Kuom higni mang’enygo, asebedo gi chandruoge kod tembe mang’eny, kendo moko kuomgi ne biroga apoya. Ne nyaka ang’ad e chunya ni nadhi nano ma ok ayie mondo gimoro amora oduoka chien. Kinde duto, Jehova osebedo ka miya teko mar loyo chandruogego.”  (Zab. 94:18, 19) To mano kaka Jehova ohero joma timo duto ma ginyalo mondo gitine kata obedo ni gikalo e tembe mang’eny!

16. En paro mane maber ma Owadwa Knorr nong’ado ne chiege?

¹⁶ Ket pachi kuom kinde ma biro. Ibrahim noketo pache kuom gueth ma Jehova nosesingone, kendo mano nokonye loyo chandruoge ma noromogago. Nyaminwa Audrey Hyde bende notimo kamano. Ka ne chwore mokwongo, Nathan H. Knorr otho nikech kansa, nokende gi Glenn Hyde ma bende bang’e nobedo gi tuo moro ma chocho obwongo kendo miyo wi ng’ato wil (Alzheimer’s disease). * Nyaminwano wacho ni weche ma Owadwa Knorr nonyise jumbe moko matin ka pok notho e ma nokonye. Owacho kama: “Nathan nonyisa niya: ‘Bang’ tho, wabedo gi geno madier, kendo ok wanachak wayud rem kendo.’ Kae to nojiwa kama: ‘Ket pachi kuom kinde ma biro, nikech kanyo e ma pokni nitie.’ . . . Nomedo kama: ‘Bed modich kinde duto. Tem timo gik ma biro konyo jomamoko. Mano biro miyi mor.’” To mano kaka wechego gin adier! Sama ng’ato odich kendo otimo gik ma konyo jomamoko, mano miyo obedo ma mor gi geno ma en-go!​—Rumi 12:12.

17. (a) Ang’o momiyo onego waket pachwa kuom kinde ma biro? (b) Ere kaka luwo weche miwacho e Mika 7:7 biro miyo wayud gueth e kinde ma biro?

¹⁷ E kindewagi, wan gi gik mang’eny momiyo waketo pachwa kuom kinde ma biro. Gik ma timore e piny sani nyiso maler ni wadak e giko mar ndalo giko. Machiegnini, dala ma nigi mise madier biro chako locho e wi pinyni. Achiel kuom gueth ma wabiro yudo en neno wedewa gi osiepewa ma nosetho. E kindeno, Jehova biro guedho Ibrahim nikech yiene kod horuokne kuom chiere kaachiel gi joode. Be inibedie mondo irwakgi? Mano biro nyalore mana ka in be itimo gik ma Ibrahim notimo, tiende ni, tuonruok gik moko mondo iyud thuolo mar tiyo ne Jehova, bedo gi yie motegno kata sama iromo gi chandruok, kendo horuok kirito Jehova.​—Som Mika 7:7.