1. Ta ko em̦õj an elõñ iaan armej ro an Jeova kaarmejjeteiki, im etke rar kõm̦m̦ani jokãlõt kein?

EWÕR men ko elõñ milien iaan armej ro an Jeova rar kaarmejjeteiki. Elõñ ro jeid im jatid em̦õj aer kããlõt ñan jab m̦are. Elõñ rippãlele ro em̦õj aer pepe in jab neji ilo tõre in. Im elõñ baam̦le ko rej kããlõt ñan mour ilo juon wãween el̦amwaan. Ewõr juon un eaorõk unin an rein kar kõm̦m̦ani jokãlõt kein, ej kõnke rekõn̦aan kõmaat joñan wõt aer maroñ ñan karejar ñan Jeova. Rej jokwane kõn men ko ewõr ippãer im rej lõke im tõmak bwe Jeova enaaj kabwe aolep men ko el̦ap aer aikuji. Renaaj ke bũrom̦õj kõn jokãlõt kein aer? Jaab! Etke jemaroñ ba men in? Juon un ej kõnke Jeova ear kõjeraam̦m̦ane Ebream, eo ej “jemãn aolep ro ewõr aer tõmak.”​—Rom 4:11.

2. (1) Ekkar ñan Hibru 11:8-10, 16, etke Ebream ear m̦õn̦õn̦õ in etal jãn Õr? (2) Ta ko jenaaj etali ilo katak in?

² Ebream ear m̦õn̦õn̦õ in etal jãn juon jikin me ear em̦m̦an kõjeiien ie, ilo jikin kweilo̦k eo etan Õr. Etke? Kõnke ear kõttaretok ‘jikin eo me pedped eo an em̦ool.’ (Riit Hibru 11:8-10, 16.) Ta “jikin” in? Ta wãween ko reppen me Ebream ear jelm̦aiki ke ear kõttaretok an jikin kweilo̦k in jutak? Im ewi wãween ad maroñ ãinwõt Ebream im ro ilo raan kein ad me rar l̦oore joñak eo an?

3. Ta jikin eo me Ebream ear kõttaretok?

³ Jikin eo me Ebream ear kõttaretok ej Aelõñ eo an Anij. Aelõñ in ej ejaakin Jesus Christ im 144,000 Kũrjin ro em̦õj kapit er. Paul ear jitõñl̦o̦k Aelõñ eo ñan “jikin eo ej an Anij eo emour, Jerusalem eo ilañ.” (Hib. 12:22; Rev. 5:8-10; 14:1)  Jesus ear katakin ri-kal̦oor ro an bwe ren jar kõn ejja Aelõñ in wõt, im bwe ren kajjitõk an itok Aelõñ eo bwe en jejjet ankilaan Anij ioon lal̦ ãinwõt an jejjet ilo lañ.​—Matu 6:10.

4. Ekkar ñan Jenesis 17:1, 2, 6, ewi joñan an kar Ebream jel̦ã kõn jikin eo, ak Aelõñ eo, me Anij ear kallim̦ur kake?

⁴ Ebream ear ke jel̦ã kõn tipdikin wãween an naaj ejaak Aelõñ eo an Anij? Jaab. Ium̦win elõñ iiõ ko, mel̦el̦e ko ikijjeen men in ekar “men eo ettino im eokkwõjarjar.” (Eps. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Bõtab Ebream ear jel̦ã bwe jet iaan ro jãn ineen renaaj erom kiiñ kõnke Jeova ear kallim̦ur men in ñan e. (Riit Jenesis 17:1, 2, 6.) Joñan an kar Ebream lukkuun tõmake kallim̦ur ko an Anij, ear ãinwõt ñe emaroñ loe Eo Em̦õj Kapiti, ak Messaia eo, eo me enaaj Kiiñ in Aelõñ eo an Anij. Eñin unin Jesus ear ba ñan ri-Ju ro ilo tõre eo an im ba: “Jememi Ebream ear kanooj reim̦aanl̦o̦k ñan iien eo inaaj kar itok, im ear loe im kanooj m̦õn̦õn̦õ.” (Jon 8:56) Alikkar bwe Ebream ear jel̦ã bwe ro jãn bwijjin renaaj kajutak juon Aelõñ me Jeova enaaj rejetake, im ear m̦õn̦õn̦õ in kõttar an Jeova kajejjete kallim̦ur in an.

5. Ewi wãween ad jel̦ã bwe Ebream ear kõttaretok jikin eo me Anij ear ãeiki?

⁵ Ewi wãween an Ebream kwal̦o̦k bwe ear kõttaretok jikin eo, ak Aelõñ eo, me Anij ear ãeiki? Kein kajuon, Ebream ear jab erom juon jitijen in jabdewõt aelõñ ijin ioon lal̦. Ear jab kããlõt ñan pãd juon wõt jikin bwe en jokwe im amn̦ak ie im ear jab rejetake jabdewõt kiiñ. Ejjab men in wõt, ak Ebream ear jab kajjioñ in kajutak juon an make aelõñ ak kien. Ijello̦kun an ãindein, ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im pokake Jeova im kõttar An kajejjete kallim̦ur eo An. Ilo an ãindein, Ebream ear kwal̦o̦k an lukkuun tõmake Jeova. Jen lale jet iaan wãween ko reppen ear jelm̦aiki im lale ta eo jemaroñ katak jãn joñak eo an.

6. Kain jikin kweilo̦k rot eo kar Õr?

⁶ Ebream ear etal jãn jikin eo etan Õr, juon jikin me ebwe an armej ro kar mour ilo ejjel̦o̦k uwõta, em̦m̦an kõjeiier, im rar m̦weiie im l̦ap aer mãlõtlõt. Ekar wõr juon wõrwõr el̦ap im juon l̦we em̦wilal̦ me rej kõjparoke im kaapool̦e jikin kweilo̦k in. Armej ro ilo Õr rar kapeel  ilo jeje im bõnbõn. Im jikin kweilo̦k in emaroñ kar juon jikin peejnej kõnke em̦õj kũbwij im lo elõñ peba in peejnej ko ilo ijo ekar pãd ie. M̦õko m̦õn armej ro rar kõm̦m̦an jãn pirõk, im kiin m̦õko m̦weieer rar meoeo im kar unoiki kõn mouj. Ilo jet iaan m̦õkein, ekar wõr 13 ak 14 ruum̦ ko me rekar kõkar ippãn doon im kaapool̦e mel̦an eo ej pãd iol̦apl̦ap, me kar kõm̦m̦an jãn jimããn̦.

7. Etke Ebream ear aikuj lõke bwe Jeova enaaj kõjparok e im baam̦le eo an?

⁷ Ebream ear aikuj lõke bwe Jeova enaaj kõjparok e im baam̦le eo an. Etke? Keememej bwe Ebream im Sera rar etal jãn m̦weo im̦weer ilo Õr, juon jikin me ekar em̦m̦an kõjeiier ie im rar mour ilo ejjel̦o̦k uwõta. Bõtab, kiiõ rej jokwe ilo em̦ nuknuk ko ilo juon mel̦aaj ilo Kenan. Ejako an e im baam̦le eo an pãd ilo juon jikin me ewõr juon wõrwõr epen im juon l̦we me rej kaapool̦e im kõjparok er. Im kiiõ enaaj pidodo an ri-kõjdat ro aer kajjioñ ko̦kkure er.

8. Ta eo ear wal̦o̦k ñan Ebream?

⁸ Meñe Ebream ear kõm̦anm̦an ankilaan Anij, bõtab juon iien ear pen ñan an naajdik baam̦le eo an. Ear wõr juon ñũta el̦ap ilo ãneo me Jeova ear ba bwe ren etal ñane. Joñan an kar l̦ap ñũta eo, Ebream ear bõk baam̦le eo an ñan Ijipt bwe ren pãd ie ium̦win jidik iien. Bõtab, ke ear pãd ilo Ijipt, Pero, ri-tõl eo an aelõñ eo, ekar bõk lio pãleen jãn e. Baj l̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an kar Ebream lukkuun inepata, m̦ae iien Jeova ear kõm̦akũt Pero ñan karo̦o̦le Sera ñan Ebream.​—Jen. 12:10-19.

9. Ta apañ ko rar wal̦o̦k ilo baam̦le eo an Ebream?

⁹ Ear bareinwõt wõr apañ ko rel̦l̦ap ilo baam̦le eo an Ebream. Sera, kõrã eo pãleen me ejitõnbõro ippãn, ear jab maroñ neji. Men in ear juon apañ erro ar lukkuun bũrom̦õj kake ium̦win elõñ iiõ ko. Innem tokãlik, Sera ear lel̦o̦k ri-kõm̦akoko eo an etan Hegar ñan Ebream bwe en lel̦o̦k nejin Ebream im Sera ajri. Bõtab ke Hegar ekar bõro̦ro kõn Ishmael, ear jino kũtõtõik Sera. Joñan an kar l̦ap apañ eo, Sera ekar kõm̦m̦an an Hegar ko jãn ijo jikier.​—Jen. 16:1-6.

10. Ta ko rar wal̦o̦k ippãn Ishmael im Aisak me remaroñ kar kõm̦m̦an bwe en pen an Ebream lõke Jeova?

¹⁰ Tokãlik, Sera ekar bõro̦ro im ear keotak juon nejin Ebream l̦addik, im Ebream ear n̦aetan Aisak. Ebream ear yokwe l̦adik ro ruo nejin, Ishmael im Aisak. Bõtab kõn an nana wãween an kar Ishmael kõm̦m̦an ñan Aisak, Ebream ear aikuj in jilkinl̦o̦k Ishmael im Hegar ñan bar juon jikin. (Jen. 21:9-14) Tokãlik, Jeova ear kajjitõk ippãn Ebream bwe en katok kõn Aisak. (Jen. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Ilo iien kein ruo, Ebream ear aikuj in lõke bwe Jeova enaaj baj kajejjete wõt kallim̦ur ko an ikijjeen l̦adik rein nejin.

11. Etke Ebream ear aikuj in kijenmej ilo an kõttare Jeova?

¹¹ Ilo kar tõre in, Ebream ear aikuj in jel̦ã kilen kijenmej ilo an kõttare Jeova. Emaroñ kar 70 jim̦a an iiõ ke e im baam̦le eo an rar etal jãn Õr. (Jen. 11:31–12:4) Im ium̦win emaroñ jibukwi iiõ ko, ear jokwe ilo em̦ nuknuk ko, im itoitak ilo ãneen Kenan. Ebream ear mej ke ej 175 an iiõ. (Jen. 25:7) Bõtab ear jab loe an Jeova kajejjete kallim̦ur eo An ñan lel̦o̦k ãneo me ear itoitak ie ñan ro ineen. Im ear jab mour ñan an loe jikin eo, ak Aelõñ eo an Anij, jutak. Meñe ãindein, ak Baibõl̦ ej ba bwe ke Ebream ear mej, ear “rũtto im lõñ an iiõ [ak jubũruon, NW].” (Jen. 25:8) Meñe elõñ wãween ko reppen Ebream ear iiooni, ak ear kajoor wõt tõmak eo an im ear m̦õn̦õn̦õ in kõttare Jeova. Etke ear maroñ kijenmej wõt? Kõnke ilo kar mour eo an Ebream, Jeova ear kõjparoke im ear kõm̦m̦an ñane ãinwõt juon jeran.​—Jen. 15:1; Ais. 41:8; Jem. 2:22, 23.

12. Ta eo jej kõttare, im ta ko jenaaj etali?

 ¹² Ãinwõt Ebream, jej kõttaretok jikin eo me pedped eo an em̦ool. Bõtab, jejjab kõttar an jino jutak. Kar kajutak Aelõñ eo an Anij ilo 1914 eo, im em̦õj an jino tõl aolepen lañ. (Rev. 12:7-10) Bõtab jej kõttar an jino tõle aolepen lal̦ in. Ilo tõre in jej kõttar an men in wal̦o̦k, jemaroñ aikuj kijenmej ium̦win wãween ko reppen me rej ãinwõt wãween ko Ebream im Sera rar bar iiooni. Ewõr ke Ri-Kõnnaan ro an Jeova ilo raan kein me rar anõke joñak eo an Ebream? Bwebwenato ko me rej pãd ilo Naan in Keeañ ko rej kwal̦o̦k bwe, ãinwõt Ebream im Sera, elõñ armej ro rainin rej bareinwõt kwal̦o̦k aer tõmak im rej kijenmej wõt. Jen etali jet iaan bwebwenato kein im lale ta eo jemaroñ katak jãn er.

13. Ta eo kwõj katak jãn bwebwenato eo an Jeid im Jatid Bill Walden?

¹³ Kwõn m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjeteik jabdewõt men ñan Anij. Ñe jekõn̦aan likũt jikin eo an Anij, ak Aelõñ eo, m̦oktata ilo mour eo ad, jej aikuj in ãinwõt Ebream, eo ear m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjeteik jabdewõt men bwe en kabuñbũruon Anij. (Matu 6:33; Mark 10:28-30) L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an juon jeid im jatid em̦m̦aan etan Bill Walden. * Ilo 1942 eo, ke Bill ear pojak in kadiwõjl̦o̦k jãn juon university ilo Amedka im bõk an tiikri in jerbalin ri-ekkal (architectural engineering), ear jino katak ippãn Ri-Kõnnaan ro an Jeova. Professor eo an Bill ear kõm̦m̦an karõk bwe Bill en bõk juon jerbal ãlikin an kar kadiwõjl̦o̦k, bõtab Bill ear jab bõk jerbal eo. Ear kõmel̦el̦e ñan professor eo bwe ear kããlõt ñan kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aan ñan Anij ijello̦kun an bõk juon jerbal el̦ap on̦ããn. Ejjabto tokãlik, kien ekar jiroñ Bill bwe en etal im tarin̦ae. Ear kwal̦o̦k kautiej ilo an ba bwe ejjab maroñ bõk kun̦aan, im kõn men in rar bakkiiñi kõn $10,000 im ba bwe enaaj kalbuuj ium̦win l̦alem iiõ. Ãlikin jilu iiõ, ear rõl̦o̦k jãn kalbuuj. Innem, kar kũr e bwe en etal ñan Jikuul̦ in Giliad im tokãlik ear mijinede ilo Africa. Innem, Bill ear m̦areik Eva im erro ar jim̦or jerbal ilo Africa, kõn men in ear wõr men  ko erro ar aikuj kaarmejjeteiki. Bõtab tokãlik erro ekar bar jepl̦aak ñan Amedka ñan lale lel̦l̦ap eo jinen Bill. Bill ej kõmel̦el̦e kõn mour eo an im ba: “Ñe ij l̦õmn̦ak kõn jeraam̦m̦an ko iar bũki ilo an Jeova kar kõjerbale eõ ilo jerbal eo an ium̦win elõñl̦o̦k jãn 70 iiõ ko, ej to̦o̦r dãnnin kõmjaal̦al̦ jãn meja. Ekkã aõ kam̦m̦oolole bwe ear jipañ eõ ñan kõjerbale mour e aõ bwe in jerbal ñane.” Kwõmaroñ ke kõjerbale mour eo am̦ ñan Jeova ilo jerbalin full-time?

14-15. Ta eo kwõj katak jãn bwebwenato eo an Jeid im Jatid Aristotelis im Eleni?

¹⁴ Jab l̦õmn̦ak bwe kwoban iioon apañ ko ilo mour eo am̦. Jej katak jãn joñak eo an Ebream bwe ro rej kõjerbal aolepen mour ko aer ñan karejar ñan Jeova rej bar iioon wãween ko reppen. (Jem. 1:2; 1 Pit. 5:9) Eñin wãween eo Aristotelis Apostolidis ekar iioone. * Ear peptaij ilo 1946 eo ilo Greece, im ilo 1952 eo ear pojak in m̦areik juon jeid im jatid kõrã etan Eleni, eo me mejãnkajjik ko an rar ãinwõt bar mejãnkajjik ko an. Bõtab, Eleni ear nañinmej im wõr an tumor ilo kõmãlij eo an. Kar jol̦o̦k tumor eo, bõtab jejjo iiõ ãlikin aerro kar m̦are, tumor eo ekar bar eddek. Taktõ ro rar bar kõm̦adm̦õde, bõtab ãlikin, ekar mej jet m̦õttan ko ilo ãnbwinnin Eleni im ekar jab maroñ lukkuun kõnnaan. Ear wõnm̦aanl̦o̦k ilo an kar kijejeto ilo jerbalin kwal̦o̦k naan meñe ear wõr an nañinmej im meñe kien eo ekar jum̦ae im kaeñtaan Ri-Kõnnaan ro an Jeova ilo kar tõre eo.

¹⁵ Aristotelis ear lale kõrã eo ippãn ium̦win 30 iiõ. Im ilo kar tõre in, ear juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia, ear juon iaan ro ilo kumi eo ej loloodjake kweilo̦k ko rel̦l̦ap, im ear jipañ kalõke juon Im̦õn Kweilo̦k El̦ap. Innem, ilo 1987 eo, ekar wal̦o̦k juon jorrããn ñan Eleni ke ear kwal̦o̦k naan. Kõn men in ear kom̦a ium̦win jilu iiõ, innem ear mej. Aristotelis ej kwal̦o̦k kõn men ko ear iiooni ilo tukadu, im ba: “Ilo iiõ ko m̦aantak, iar iioon wãween ko me rar mãlejjoñe eõ, wãween ko reppen, im wãween ko me rar wal̦o̦k ilo jidimkij. Im ilo aolep wãween kein iar iiooni, iar aikuj in lukkuun kate eõ bwe in kijenmej wõt im jab ebbweer. Bõtab aolep iien Jeova ear letok  kajoor eo iar aikuji ñan anjo̦ ioon apañ kein.” (Sam 94:18, 19) El̦ap an Jeova yokwe ro rej kõmaat joñan aer maroñ ñan e, meñe rej iioon wãween ko reppen!

16. Ta naanin rõjañ eo em̦m̦an me Jeid im Jatid Nathan ear lel̦o̦k ñan kõrã eo pãleen?

¹⁶ Reim̦aanl̦o̦k wõt ñan ilju im jekl̦aj. Ebream ear l̦õmn̦ak wõt kõn jeraam̦m̦an ko im̦aan me Jeova enaaj lel̦o̦k ñane, im men in ear jipañe ñan kijenmej wõt ke ear iiooni wãween ko reppen. Jeid im Jatid Audrey Hyde ear kate e ñan bar bõk ejja l̦õmn̦ak in ejim̦we, meñe l̦eo ippãn m̦okta, Nathan H. Knorr, ear mej jãn kããnjer, im l̦eo ippãn kein karuo, Glenn Hyde, ear bõk nañinmej in emmãlele (Alzheimer’s disease). * Ej ba bwe ear bõk jipañ jãn men eo Jeid im Jatid Nathan H. Knorr ekar ba ñane jejjo wiik m̦okta jãn an kar mej. Ej ba: “Nathan ear kakeememej eõ im ba: ‘Ãlikin ad tiljek ñan mej, kõjatdikdik eo ad enaaj jejjet, im jeban bar eñtaan.’ Innem ear rõjañ eõ im ba: ‘Reim̦aanl̦o̦k wõt, bwe eñin ijo me jinõkjeej eo am̦ ej pãd ie.’ . . . Im ear bar ba: ‘Kwõn poub wõt​—kajjioñ kõjerbal mour n̦e am̦ ñan jipañ ro jet. Men in enaaj jipañ eok bwe kwõn lo lañlõñ.’” Elukkuun em̦m̦an naanin rõjañ in ñan poub wõt ilo ad jipañ ro jet im ñan “lañlõñ kõn kõjatdikdik eo”!​—Rom 12:12.

17. (1) Etke elõñ unin ad reim̦aanl̦o̦k wõt ñan ilju im jekl̦aj? (2) Ilo ad l̦oore joñak eo ilo Maika 7:7, ewi wãween an men in naaj jipañ kõj bwe jen lo im m̦õn̦õn̦õ kake jeraam̦m̦an ko ilju im jekl̦aj?

¹⁷ Rainin, ekanooj in lõñ un ko unin ad aikuj in reim̦aanl̦o̦k wõt ñan ilju im jekl̦aj. M̦akũtkũt ko ilo lal̦ in rej kaalikkar bwe jej pãd ilo jem̦l̦o̦kin raan ko ãliktata an jukjukun pãd in. Ejjabto jãn kiiõ, enãj jako ad kõttaretok jikin eo me pedped eo an em̦ool, bwe en tõl ioon aolepen lal̦ in. Iaan aolepen jeraam̦m̦an ko rellõñ me jenaaj m̦õn̦õn̦õ kaki, juon iaaer ej bwe jenaaj lo an ro rejitõnbõro ippãd jerkakpeje jãn mej. Ilo iien in, Jeova enaaj kõjeraam̦m̦ane Ebream kõn tõmak eo an im an kar kijenmej, ilo an kõjerkakpejeik e im baam̦le eo an bwe ren bar mour ijin ioon lal̦. Kwõnaaj ke pãd ilo iien in bwe kwõn karwaineneiktok er? Kwõmaroñ, el̦aññe kwõnaaj ãinwõt Ebream ilo am̦ m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjeteik jabdewõt men ñan Aelõñ eo an Anij, dãpij wõt tõmak eo am̦ meñe ewõr apañ ko, im katak kilen kijenmej ilo am̦ kõttare Jeova.​—Riit Maika 7:7.