1. ¿Tlenon yokichiujkej miyekej tokniuan, niman tleka?

IPAN yejuin tonaltin, miyekej tokniuan tlakamej niman siuamej yokichiujkej miyek tlemach pampa kinekij más kuajli kitekichiuiliskej Jehová. Miyekej yokitlapejpenijkej xnonamiktiskej. Sekimej tokniuan akin yononamiktijkej yokijtokej ika amantsin xkinpiyaskej inkoneuan. Niman miyekej familias nokojtiliaj nemiskej san ika achijtsin. Nochi yejuin tokniuan melak yolpakij niman kineltokaj ika Jehová kinmakas nochi tlen kinpoloua, niman Jehová ijkon kichiuas. ¿Tleka ijkon tikijtouaj? Pampa yeuejkaui Jehová okintlajpix itekipanojkauan. Yejua melak okiteochiuj Abrahán, akin onochiuj “ken sen tajtli para nochimej on yejuan kineltokaj Dios” (Rom. 4:11).

2. a) Itech tlen kijtoua Hebreos 11:8-10, 16, ¿tleka Abrahán okinek kisas itech ueyikalpan Ur? b) ¿Tlenon tikitaskej ipan yejuin tlamachtijli?

² Abrahán okinek kikauas nochi tlen kipiaya ne ipan ueyikalpan Ur. ¿Tleka? Pampa “kichiaya on ueyikalpan tlen kuajli tlachijchiujtin itsintepanuan” (xpoua Hebreos 11:8, 9; Hebreos 11:10, 16, TNM). * ¿Tlenon yejon ueyikalpan? ¿Tlenon okixnamik Abrahán ijkuak kichiaya manochijchiua yejon ueyikalpan? Niman ¿tlenon tiuelij itech Abrahán niman intech oksekimej akin noijki melajkanemij ken yejua? Ipan yejuin tlamachtijli, tiknankiliskej nochi yejuin.

3. ¿Tlenon on ueyikalpan tlen Abrahán kichiaya?

³ Ijkuak noijtoua ika Abrahán kichiaya se ueyikalpan, kijtosneki ika kichiaya iTekiuajyo toTajtsin. Yejuin Tekiuajyotl kiyekana Jesucristo niman noijki on 144,000 tokniuan tlapejpeniltin. Pablo okixmat yejuin Tekiuajyotl ken “iueyikalpan Dios yejuan nochipa nemi” noso “Jerusalén yejuan ne iluikak onkaj” (Heb. 12:22; Apoc. 5:8-10; 14:1). Jesús okimijli inomachtijkauan makitlajtlanikan ipan teoyotl mauajla yejuin Tekiuajyotl niman ijkon manochiua tlen toTajtsin kineki nikan ipan tlaltikpaktli, ijkon ken ne iluikak (Mat. 6:10).

4. Itech tlen kijtoua Génesis 17:1, 2, 6, ¿tlenon kimatstoya Abrahán itech on ueyikalpan noso Tekiuajyotl tlen Jehová okijtoka kitlalis?

⁴ Abrahán xkuajli kasikamatiya kenon tekitiskia iTekiuajyo toTajtsin. Melak ouejkauj ika yejuin “xakaj kimatiya” (Efes. 1:8-10; Col. 1:26, 27). San ika, kema kimatstoya ika sekimej iuejkakoneuan tekiuajkej yeskiaj, pampa Jehová ijkon yokijlika (xpoua Génesis 17:1, 2, 6). Yejua melak tlaneltokaya itech tlen Jehová okijlika, hasta kentla kitaskia Mesías, akin kitlapejpeniskiaj manochiua Tekiuaj itech iTekiuajyo toTajtsin. Yejua ika, Jesús okimijli judíos: “Abraham on nemoachtojtataj opak pampa okimat ika niuajtlakatiskia ipan in tlaltikpaktli. Yejua itechkopa itlaneltok onechitak niman yejua ika opak” (Juan 8:56). Kuajli nesi ika Abrahán kimatstoya ika iuejkakoneuan tlayekanaskiaj ipan iTekiuajyo toTajtsin niman ika kinektoya tlamachias hasta ijkuak Jehová kichiuaskia tlen yokijtoka.

5. ¿Kenon tikmatstokej ika Abrahán kichiaya on ueyikalpan tlen toTajtsin okitlali?

⁵ ¿Kenon okiteititi Abrahán ika kichiaya on ueyikalpan noso Tekiuajyotl tlen toTajtsin okitlali? Kachtopa, yejua xokipaleui nion se tekiuaj itech yejuin tlaltikpaktli. Yejua san kijkistinemiya niman xkanaj onochantlali. Abrahán noijki xokinemili nochiuas se tekiuaj. Nochipa okitlakamat Jehová niman okichiak makichiua tlen yejua yokijtoka. Ijkon okiteititi ika melak tlaneltokaya itech Jehová. Matikitakan tlenon okixnamik niman tlenon tiuelij itech yejua.

6. ¿Kenon katka ueyikalpan Ur?

⁶ Ueyikalpan Ur, kampa chantiya Abrahán,  melak tlakualtsinkan katka, niman akin ompa chantiyaj melak kuajli nemiyaj. Iyeualiujyan okiojuitlalijkaj se atentli tlen melak uejkatlan katka niman noijki kiyeualojtoya se ueyi tepantli. Akin ompa chantiyaj kuajli kixmatiyaj letra niman matemáticas. Nesi ika ipan yejuin ueyikalpan onkatka tomin, pampa yononextijkej amamej kampa nesi kenon miyekej tlanemakayaj niman tlakouayaj. Kaltin tlachijchiujtin katkaj ika ladrillo, intepanuan kualtsin petstikej katkaj niman kintlaliliayaj tlapajli istak. Seki kaltin kipiayaj se ueyi inkiyauaten tlen tlachijchiujtli katka ika temej niman kiyeualouayaj ika 13 noso 14 cuartos.

7. ¿Tleka Abrahán nonekiya kineltokas ika Jehová kintlajpiyaskia?

⁷ Abrahán nonekiya kineltokas ika Jehová kitlajpiyaskia yejua niman ichanejkauan. ¿Tleka? Matikilnamikikan ika Abrahán niman Sara okikaujkej Ur kampa melak kuajli nemiyaj niman xitlaj kinpolouaya. Aman nonekiya san nokajkaltijtinemiskiaj ipan tlajli Canaán. Xok kipiayaj se ueyi tepantli nion se atentli tlen makinpaleui. Aman intlauelikniuan ueliskiaj nimantsin kimixnamikiskiaj.

8. ¿Tlenon okixnamik Abrahán?

⁸ Maski Abrahán kichiuaya tlen toTajtsin kinekiya, se tonajli xok okipix tlen uelis kinkualtis ichanejkauan. Kampa okititlanka Jehová xok onkatka tlenon kikuaskej. Abrahán hasta ononek kinuikas ichanejkauan ne Egipto niman ijkon uelis kipiyaskej tlen kikuaskej. San ika, ijkuak inemiya Egipto, faraón, akin tlayekanaya ipan yejon país, okikuili isiuauj, Sara. San matikonnemilikan kenon Abrahán melak najmantoya ijkuak faraón okikuili isiuauj, san ika, Jehová okichiuj makikuepili (Gén. 12:10-19).

9. ¿Tlen tlaueltin okipix Abrahán iuan ichanejkauan?

⁹ Ichanejkauan Abrahán okixnamijkej tlen ouijtika. Isiuatsin, Sara, xueliya kinpiaya ikoneuan. Miyek xiuitl onajmankej ipampa yejuin. Sakin, Sara okinots se itlakeual, akin itoka katka Agar, niman okimaktili Abrahán. Ijkon, Sara niman Abrahán ueliskiaj kipiyaskej inkoneuan itechkopa Agar. San ika, ijkuak Agar okimat ika kipiyaskia se ikoneuj, akin kitokayotiskia ken Ismael, xok okitlakaitak Sara. Pampa oueyiyak yejon tlauejli, Sara okichiuj ika Agar macholo (Gén. 16:1-6).

10. ¿Tlenon okixnamik Abrahán kampa ononek kiteititis ika yemelak tlaneltokaya itech Jehová?

¹⁰ Oajsik se tonajli ijkuak Sara ouel okipix se ikoneuj, akin Abrahán okitokayoti Isaac. Abrahán melak kintlasojtlaya on omemej ikoneuan, Ismael niman Isaac. San ika, pampa Ismael xkuajli tlen kichiuiliaya Isaac, Abrahán ononek kintotokas Ismael niman Agar (Gén. 21:9-14). Sakin, Jehová okijli Abrahán makiuentlali Isaac (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Ijkuak Abrahán okixnamik nochi yejuin, ononek kineltokas ika Jehová kinteochiuaskia ikoneuan, ijkon ken okijlika.

11. ¿Tleka tikijtouaj ika Abrahán ononek tlamachias hasta ijkuak Jehová kichiuaskia tlen yokijtoka?

¹¹ Ijkuak Abrahán kixnamiktoya nochi yejon, okinek tlamachias hasta ijkuak Jehová kichiuaskia tlen yokijtoka. Abrahán kanaj ikipiaya ipantsin 70 xiuitl ijkuak yejua niman ichanejkauan okiskej itech ueyikalpan Ur (Gén. 11:31-12:4). Ipantsin cien xiuitl, Abrahán san nokajkaltijtinemiya niman okistinen ipan tlajli Canaán. Omik ijkuak kipiaya 175 xiuitl (Gén. 25:7). San ika, yejua xokitak kenon Jehová okinmakak ikoneuan yejon tlajli kampa yejua okistinen. Noijki xokitak on ueyikalpan noso iTekiuajyo toTajtsin tlen kichiaya. Maski ijkon, Biblia kijtoua ika ipan nochi inemilis onen ika iyojlo hasta ijkuak omik (Gén. 25:8). Maski okixnamik tlen ouijtika, yejua chikauak okipix itlaneltokil niman okinek tlamachias hasta ijkuak Jehová kichiuaskia tlen yokijtoka. ¿Tleka ouel otlaxiko? Pampa Jehová nochipa okipaleui niman iuan onouikak (Gén. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. a) ¿Tlenon tikchiatokej akin tiktekichiuiliaj Jehová? b) ¿Tlenon tikitaskej aman?

 ¹² Ijkon ken Abrahán, tejuamej tikchiaj “on ueyikalpan tlen kuajli tlachijchiujtin itsintepanuan”. Melauak, tejuamej xok tikchiaj ika manochijchiua yejuin ueyikalpan pampa iTekiuajyo toTajtsin opeuj tlayekana ne iluikak ipan 1914 (Apoc. 12:7-10). San ika, kema tikchiatokej mapeua matlayekana ipan nochi tlaltikpaktli. Chika xiyejko yejon tonajli, kanaj noijki tikixnamikiskej tlen ouijtika ijkon ken Abrahán niman Sara. ¿Nemij tokniuan akin yokichiujkej ijkon ken Abrahán? Ipan Amatl tekakistilijketl uelis tikitaskej kenon miyekej tokniuan tlaneltokaj ijkon ken Abrahán niman Sara. Yejuin tokniuan kichiaj tlen Jehová yokijto kichiuas. Matitlajtokan itech sekimej tokniuan niman matikitakan kenon uelis tikchiuaskej ken yejuamej.

13. ¿Tlenon tiueli itech tlen okichiuj tokniuj Walden?

¹³ Matiknekikan tijkauaskej seki tlemach. Tla tiknekij tikteititiskej ika melak tikpatiojkaitaj iueyikalpan toTajtsin, noso iTekiuajyo toTajtsin, noneki tikchiuaskej ijkon ken Abrahán niman tiknekiskej tijkauaskej seki tlemach niman ijkon tikyolpaktiskej Jehová (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Matitlajtokan itech tokniuj Bill Walden. * Ipan 1942, ijkuak itlamiskia icarrera de ingeniero estructural ne Estados Unidos, opeuj nomachtia imiuan iteixpantijkauan Jehová. Se akin kimachtiaya ipan escuela yokinextilijka se tekitl kampa ueliskia tekitis sakin tla yokis itech universidad, san ika, Bill xokiseli. Okiteijli ika xkinekiya tekitis ken ingeniero pampa kinekiya más kitekichiuilis toTajtsin. Sakin, okijlikej mauiya ipan guerra. Ika tlakaitalistli okiteijli ika xyaskia, ika yejon, okijlikej ika kitlaxtlauaskia 10,000 dólares niman ika kitsakuaskiaj makuijli xiuitl. Opanok yeyi xiuitl niman okimakaujkej. Sakin, okinotskej ipan iTlamachtil Galaad niman okititlankej ken misionero ne África. Bill ononamikti iuan Eva niman san sekan okitekichiuilijkej toTajtsin ne África, kampa ononek kichiuaskej miyek tlemach niman ijkon más kuajli kitekichiuiliskej Jehová. Sakin, ononek nokuepaskej Estados Unidos niman ijkon kitlajpiyaskej  inan Bill. Aman, tokniuj Bill kijtoua: “Melak nichokasneki ijkuak nikilnamiki kenon Jehová yonechtekitilti ipantsin 70 xiuitl. Nochipa niktlasojkamachilia pampa yonechkauili maniktekichiuili”. ¿Tejua noijki uelis tijkuis monemilis niman ijkon chikauak tiktekichiuilis Jehová?

14, 15. ¿Tlenon tiueli itech tlen inpan onochiuj tokniuan Apostolidis?

¹⁴ Maka matiknemilikan ika xkeman tikpiyaskej tlauejli. Tlen ipan onochiuj Abrahán techititia ika akin chikauak kitekichiuiliaj Jehová noijki kipiyaj tlauejli (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Yejon tlen ipan onochiuj se tokniuj akin itoka Aristotelis Apostolidis. * Onoapolakti ne Grecia ipan xiuitl 1946, niman ipan 1952 okijli se tokniuj akin itoka Eleni tla kinekiskia iuan nonamiktis, Eleni noijki kinekiya kitekichiuilis Jehová ijkon ken Aristotelis. San ika, Eleni opeuj kualo niman tlapajtikej okijlikej ika kipiaya se tumor ipan itsontekon. Okikixtilijkej, san ika, oksejpa onesiko yejuin tumor ijkuak yononamiktijkaj. Oksejpa okikixtilijkej, san ika, yejon xok okikauili kuajli matlajto niman kentla otlajkosepouj. Maski kualouaya niman tekiuajkej kintlaueltokayaj tokniuan, Eleni nochipa otenojnots ika iyojlo.

¹⁵ Tokniuj Aristotelis okitlajpix isiuauj ipantsin 30 xiuitl. Ipan nochi yejon xiujtin, Aristotelis otekit ken tlayekanketl, onen ipan comités de asambleas niman noijki otlapaleui manochijchiua se Kajli kampa tikpiyaj Toueyitlanechikol. Ipan 1987, ijkuak Eleni tenojnotstinemiya, ikuitlapan onotsauk se puerta de tepostli tlen melak yetik niman melak onokoko. Yeyi xiuitl sotlajtoya niman sakin omik. Aristotelis kijtoua: “Nochi yejuin xiujtin tlen yoninen, nopan yonochiuj miyek tlemach tlen melak yonechajmankamikti, yonikimixnamik tlaueltin tlen nion xnikinchiaya. Melak oninokojtili nitlaxikos niman xnijkauilis ika tlen nikixnamiktoya manechtelti. Jehová nochipa yonechkojtili niman ijkon uelis nikxikos nochi yejuin” (Sal. 94:18, 19). Kuajli tikmatstokej ika Jehová melak kintlasojtla akin nokojtiliaj kitekichiuiliskej maski kipiyaj tlauejli.

16. ¿Tlenon okijli tokniuj Knorr isiuatsin?

¹⁶ Matitlanemilijtokan itech tlen tikseliskej ika tlayekapan. Pampa Abrahán nochipa kilnamiktoya  tlen Jehová kimakaskia ika tlayekapan, ouel okixiko nochi tlen okixnamik. Tokniuj Audrey Hyde nochipa okiyejyeko kilnamikis tlenon kiseliskia ika tlayekapan. Yejua noijki okixnamik tlen ouijtika. Nathan Knorr, akin kachtopa iuan ononamiktijka, omik pampa okajsik cáncer. Sakin, on okse iueuentsin, Glenn Hyde, okajsik se kokolistli tlen itoka Alzheimer. * Tokniuj Audrey kijtoua ika melak okipaleui tlen okijli tokniuj Knorr achto mikis. Yejua okijli ika tla timelajkanemij ipan nochi tonemilis, uelis tikmatstoskej ika maski timikiskej, Jehová techmakas tlen tikchiaj niman xok keman titlajyouiskej. Sakin okijli: “Nochipa xtlanemili itech tlen panos ika tlayekapan, pampa ompa onka tlen tikselis”. Niman noijki okijli: “Nochipa xtepaleuijto, xmokojtili tikchiuas itlaj inpampa oksekimej. Yejon mitspaleuis xyolpaki”. Melak kuajli tlen okijto tokniuj Knorr. Nochipa matikchiuakan tlen kuajli inpampa oksekimej niman matitlanemilijtokan itech tlen tikseliskej ika tlayekapan (Rom. 12:12).

17. a) ¿Tleka noneki matitlanemilikan itech tlen tikseliskej ika tlayekapan? b) ¿Kenon Miqueas 7:7 techpaleuis matikchiakan tlen toTajtsin yokijto techmakas?

¹⁷ Aman melak noneki matitlanemilikan itech tlen tikseliskej ika tlayekapan. Nochi tlen nochiujtok yemelak kiteititia ika tinemij ipan itlamiyan tonaltin. Sa achijtsin poliui ijkuak xok nonekis tikchiaskej ika “on ueyikalpan tlen kuajli tlachijchiujtin itsintepanuan” makiyekana nochi tlaltikpaktli. Jehová melak techteochiuas niman kichiuas ika oksejpa matikimitakan tochanejkauan akin yomijkej. Ijkuakon, Jehová kiyolitis Abrahán niman ichanejkauan niman ijkon nemiskej ipan tlaltikpaktli. Ijkon kichiuas Jehová pampa Abrahán okiteititi ika chikauak kipiaya itlaneltokil niman pampa nochipa otlamachix. ¿Ompa tinemis niman ijkon tikinselis? Uelis ompa tinemis tla, ijkon ken Abrahán, tikneki tijkauas seki tlemach niman ijkon más kuajli tiktekichiuilis Jehová, tla nochipa titlaneltoka maski tikpiyas tlauejli niman tla nochipa titlamachia hasta ijkuak Jehová kichiuas tlen yokijto (xpoua Miqueas 7:7, TNM). *