1. ¿Imapaqmi iñiqmasinchikkunaqa tantiakurunku, imaynanpi?

WARA-WARANQANTIN iñiqmasinchikkunam taytanchik Jehovata tukuy sunqunkuwan yupaychanankupaq tukuyta ruwarunku. Chaypaqmi wakiqnin iñiqmasinchikkuna tantiakurunku sapallanku kanankupaq. Wakiqninkuñataqmi mana churi-wawayuq kanankupaq, hukkunañataq kapuqllankuwan kawsakunankupaq. Paykunaqa kusisqam kawsakuchkanku. Manam iskayrayankuchu taytanchik Jehova imapas pisipuqninkunata qunanmantaqa. ¿Imaynanpitaq manaqa iskayrayankuchu? Ñawpaq yupaychaqninkunata Dios waqaychasqanraykum. Chay yupaychaqkunamanta hukninmi karqa Abrahan. Paytaqa taytanchik Jehovam tukuy imapi yanaparqa (Rom. 4:11).

2. (1) Hebreos 11 nisqanman hinaqa, ¿imaynanpitaq Abrahanqa Ur llaqtapi tukuy imanta saqispa huk lawman rirqa? (2) ¿Imakunamantam kaypi yachasun?

² Abrahanqa Ur llaqtanta saqispanmi huk lawman rirqa, ¿imaynanpi? “Alli-allin cimientasqa llaqtata” suyasqanraykum (qaway Hebreos 11:8-10, 16). Kunanmi yachasun kaykunamanta: ¿Imataq Abrahanpa suyasqan chay ‘llaqtaqa’? ¿Ima sasachakuykunapim Abrahan tarikurqa chay llaqtata suyaspan? ¿Imaynatam Abrahanta hinaspa kunan tiempopi iñiqmasinchikkunata qatipakuchwan?

3. ¿Imataq Abrahanpa suyasqan alli-allin llaqtaqa?

³ Abrahanpa yuyasqan alli-allin llaqtaqa Diospa munaychakuyninmi. Diospa munaychakuyninpiqa Jesuswan kuskam 144.000 akllasqakuna kamachimunqaku. Diospa munaychakuynintam Pabloqa sutichan ‘Diospa llaqtan’ utaq ‘hanaq pachapi kaq Jerusalen llaqta’ nispa (Heb. 12:22; Apoc. 5: 8-10; 14:1). Jesuspas qatiqninkunatam yachachirqa taytanchik Jehovata mañakunankupaq. Mañakunankuqa karqa taytanchik Jehovapa munaynin ‘hanaq pachapi hinaspa kay pachapi’ ruwakunanpaqmi (Mat. 6:10).

4. Genesis 17 nisqanman hinaqa, ¿imatam Abrahanqa yacharqa?

⁴ Abrahanqa manam yacharqachu taytanchik Jehovapa munaychakuynin imayna kananmantaqa. Abrahanman chay nisqanqa pachaknintin watakunam “pakasqa” hina karqa (Efes. 1:8-10; Col. 1:26, 27). Ichaqa yacharqam mirayninkunamanta wakiqninku Diospa munaychakuyninpi kamachiqkuna kanankumanta (qaway Genesis 17:1, 2, 6). Abrahanqa taytanchik Jehovapa nisqankunamantaqa manam iskayrayarqachu. Payqa Jesusta manaraq rikuchkaspanpas kamachichkaqta hinañam qawarqa. Chaymi Jesuspas judiokunata kaynata nirqa: “Qamkunapa taytaykichik Abrahanqa anchatam kusikurqa ñuqapa punchawniyta qawaykuyta suyaspan, chay punchawtaqa rikurqamá hinaspam kusikurqa”, nispa (Juan 8:56). Chayna nisqanwanmi yachanchik Abrahanpa mana iskayrayasqanta. Payqa manam iskayrayarqachu mirayninkuna taytanchik Jehovapa munaychakuyninpi kamachimunankumantaqa. Hinaspapas mana amispam chaykuna ruwakunanta suyarqa.

5. ¿Imaynatam Abrahanqa Diospa munaychakuynin suyasqanta qawachirqa?

⁵ ¿Imaynatam Abrahanqa Diospa munaychakuynin suyasqanta qawachirqa? Payqa manam may llaqtapipas wañukunankama yachananpaqqa qipakurqachu. Manataqmi mayqin kamachiqmanpas sayapakurqachu. Nitaqmi kamachiq kananpaqqa piensayllapas-piensarqachu. Aswanmi Jehova Diosta kasukuspan paypa nisqankuna ruwakunanta suyarqa. Chayta ruwasqanwanmi qawachirqa Jehova Diospi hapipakusqanta. Chaywanpas, ¿ima sasachakuykunapim Abrahanqa tarikurqa? ¿Imatam Abrahanmanta yachachwan? Chaymantayá qatiqninpi yachaykusun.

6. ¿Imaynataq Ur llaqtaqa karqa?

⁶ Abrahanpa nacesqan Ur llaqtaqa karqa tukuy imayuq suma-sumaq llaqtam. Chay llaqtaqa karqa murallasqam, muyuriqnintañataqmi mayu rirqa, chaypi yachaqkunapas karqa  yachaysapa runakunam. Chaymantapas, yaqachusmi chay llaqtapiqa tukuy imata rantikuqku, wasikunapas ladrillomanta sumaq ruwasqam karqa. Wakin wasikunaqa 13 utaq 14 cuartoyuqkunam karqa.

7. ¿Imanasqataq Abrahanqa mana iskayrayananchu karqa paytawan ayllunta Jehova Dios yanapananmantaqa?

⁷ Jehova Diosmi Abrahanta nirqa Ur llaqtamanta lluqsinanpaq. Chaymanta lluqsispanqa manam murallasqa hinaspa tukuy imapa kanan llaqtapiñachu yachanan karqa, aswanqa carpakunallapiñam. Chayraykum Abrahanqa mana iskayrayananchu karqa paytawan ayllunta tukuy imapi Dios yanapananmantaqa.

8. ¿Ima sasachakuykunapim Abrahanqa tarikurqa?

⁸ Jehova Diospa nisqan Canaan allpapi aylluntin Abrahan kachkaptinmi muchuy karurqa. Chayqa mayna sasachá Abrahanpaqqa karqa, chayraykum ayllunta Egipto llaqtaman pusarqa. Ichaqa chaypi kachkaptinkum warmin Sarata pusarachirqa Egipto nacionta kamachiq, chaynapi paywan casarakunanpaq. Chaywanqa mayna llakisqachá Abrahanqa tarikurqa. Chaywanpas Jehova Diosmi yanapaykurqa warmichanta kutichipunankupaq (Gen. 12:10-19).

9. ¿Ima sasachakuykunapim Abrahanwan ayllunqa tarikurqa?

⁹ Sasachakuyqa Abrahanpa ayllunpipas karqam. Warmin Saram karqa qulluq warmi. Chaywanqa achka watachá llakisqa tarikurqaku. Chaymi warmin Saraqa Abrahanta nirqa serviqnin Agarwan puñunanpaq, chaynapi Abrahanpa churin kananpaq. Ichaqa wiksayuq rikuriruspanmi Agarqa Sarata chiqniyta qallaykurqa. Chaymi Saraqa Agarta pinqayman churarurqa, hinaptinmi wasimanta ripukurqa (Gen. 16:1-6).

10. ¿Imakuna kaptinmi Abrahanqa astawan Jehova Diospi hapipakunan karqa?

¹⁰ Chaymantam Saraqa Abrahanpa churinta wiksayakururqa. Naceruptinmi Abrahanqa suticharqa Isaacwan. Abrahanqa iskaynin churinkunatam kuyarqa. Ichaqa Isaactam Ismael chiqnirqa, chaymi Abrahanqa Ismaelta mamantinta qarqururqa (Gen. 21:9-14). Watakuna pasaytañataqmi Jehova Diosqa Abrahanta nirqa churin Isaacta wañuchispan kañapunanpaq (Gen. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Chay iskaynin kutipim Abrahanqa Jehova Diospi hapipakunan karqa, manamá iskayrayananchu karqa churinkunamanta Diospa ima nisqantaqa.

11. ¿Yaqachu Abrahanqa Jehova Diospa nisqankunata qawarqa?

¹¹ Tukuy chay tiempopim Abrahanqa Jehova Dios ima ruwananta mana hukmanyaspa suyarqa. Payqa yaqachusmi 70 watanpi kachkaspan Ur llaqtamanta aylluntin lluqsirqa (Gen. 11:31–12:4). Pachak watamá carpakunapi yacharqa hinaspa Canaan lawpi purirqa. Abrahanqa 175 watanpi kachkaspanmi wañukurqa (Gen. 25:7). Ichaqa manam rikurqañachu taytanchik Jehovapa qusqan allpapi mirayninkuna yachasqankutaqa. Manataqmi rikurqachu Diospa munaychakuyninpi Jesuspa kamachiy qallaykusqantapas. Chaywanpas, bibliaqa ninmi Abrahanqa yuyaq kachkaspanña allin wañukuyta wañukusqanmanta (Gen. 25:8, TNM). Payqa achka sasachakuyniyuq kachkaspanpas Jehova Diospim hapipakurqa, hinaspapas manamá iskayrayarqachu Jehova Diosninchik nisqanman hina ruwanantaqa. ¿Imaynanpitaq Abrahanqa Diospi hapipakurqa? Jehova Dios tukuy imapi yanapasqanrayku hinaspa kuyasqanta yachasqanraykum (Gen. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. (1) ¿Imatam Jehova Diospa serviqninkunaqa suyachkanchik? (2) ¿Imamantam yachasunchik?

¹² Ñuqanchikpas Abrahan hinam suyachkanchik Diospa munaychakuyninta. Chay munaychakuyninmi 1914 watapi rikurichisqa karqa.  Chaymi Jesusqa chay watamantapacha hanaq pachapi kamachichkanña (Apoc. 12:7-10). Chayraykum ñuqanchikpas suyachkanchik kay allpa pachata kamachimunantaña. Chaykamaqa Abrahanwan Sara hinam ñuqanchikpas sasachakuykunapi tarikusun. Achka iñiqmasinchikkunam Diospi hapipakusqankuta qawachirqaku Abrahan hinaspa Sara hina. Kikinku imayna willakusqankumantam Willakuq qillqanchikpi tarichwan. Qatiqninpiyá qawaykusun wakin iñiqmasinchikkunapa willakusqankumanta.

13. ¿Imatam Bill sutiyuq iñiqmasinchikmanta yachachwan?

¹³ Jehova Diosraykuyá tukuyta ruwasun. Diospa munaychakuyninta kawsakuyninchikpi puntapi churayta munaspaqa Abrahan hinam kananchik, hinaspam Diosrayku tukuyta ruwananchik (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Chaytam ruwarqa iñiqmasinchik Bill Walden. * Payqa 1942 watapim ingeniero kananpaq estudiasqanta tukuchkarqa. Ichaqa chay watallapim Jehova Diospa testigonkunawan bibliamanta yachayta qallaykurqa. Ingeniero kananpaq yachachiqninmi huk llamkayta maskarapurqa estudiayta tukuruspan chaypi llamkananpaq. Billmi ichaqa mana munarqachu, hinaspanmi rimapayarqa Diospaq astawan ruwayta munasqanrayku chay estudiasqanpi mana llamkananmanta. Chaymanta qipatam militar kananpaq nirqaku, ichaqa sumaqllatam nirqa mana riy munasqanmanta. Chaymi waranqantin qullqita qunanpaq niykurqaku. Hinaspapas 5 wata carcelpi kananpaqmi wichqarurqaku, ichaqa kimsa watallamantam lluqsiramurqa. Chaymanta qipatam galaad escuelaman rinanpaq niykurqaku, hinaspankum Africa lawpi Diosmanta willakamunanpaq niykurqaku. Billqa Evawanmi casarakururqa, iskayninkum Africa lawpi Jehova Diosta servirqaku. Chaypi kaspankum Diosrayku tukuyta ruwarqaku. Watakuna pasaytam Estados Unidos nacionman kutimurqaku Billpa mamanta yanapanankupaq. Jehova Diosrayku tukuy ima ruwasqanta yuyarispanmi  Billqa kaynata nin: “70 wata masnin Diospaq tukuy ima ruwasqayta yuyariptiymi wiqiypas atipawanraq. Sapa kutim Jehova Diosta agradecekuni tukuypi yanapakusqaymanta”, nispa. ¿Yaqachu ñuqanchikpas kallpanchakuchwan Diospa munayninta tukuy tiemponchikwan ruwananchikpaq?

14, 15. ¿Imatam yachachwan Aristotelis hinaspa Eleni sutiyuq iñiqmasinchikmanta?

¹⁴ Sasachakuykunaqa kanqam. Abrahan hina Diosta yupaychaspanchikpas sasachakuykunapim tarikusun (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Chaynam tarikurqa iñiqmasinchik Aristotelis Apostolidis. * Paymi bautizakurqa Grecia nacionpi 1946 watapi. 1952 watapim Eleni sutiyuq iñiqmasinchikta rimapayarqa casarakunankupaq. Paypas Aristotelis hinam Diosta tukuy tiemponwan serviyta munaq karqa, ichaqa unqururqam. Hinaptinmi Doctorkuna tarirurqaku umanpi tumorta. Chayta doctorkuna hurquruptinkupas casarakusqanku qipallamanmi kaqmanta rikurirurqa. Kaqmantam hurqurqaku, ichaqa cuerponpa partenmi mana kuyuriq rikurirurqa, hinaspapas rimaytam sasachakuq. Chay unquyniyuq kachkaspanpas hinaspa Jehova Diospa testigonkunata chay llaqtapi kamachikuq chiqnichkaptinpas, Eleniqa hinallam Jehova Diosmanta tukuy sunqunwan willakurqa.

¹⁵ Aristotelisqa yaqa 30 watam warmichanta unquptin yanaparqa. Chaywanpas iñiqkunapi punta apaqmi karqa. Yanapakurqam hatun huñunakuykuna imayna ruwakunanpaq. Yanapakurqataqmi hatun huñunakuykuna apakunanpaq wasi ruwaypipas. 1987 watapim Eleniqa Diosmanta willakuchkaspan punku tanqaykuptin pampaman umanta takakururqa. Payqa yaqa kimsa watam wañusqa hina camallapi karqa, chaymantam wañukurqa. Aristotelismi nin: “Tukuy chay watakunaqa achka sasachakuykunapim tarikurqani, qunqaymantam imakunapas pasakurqa. Chaywanpas anchatam kallpanchakurqani Diosman sunqu kanaypaq, paymi kallpata quwarqa chay sasachakuykunata atipanaypaq”, nispa (Sal. 94:18, 19). Kaywanmi yachanchik sasachakuykunapi tarikuspanpas tukuy sunqunwan serviqkunataqa  Jehova Diosninchikqa anchata kuyasqanta.

16. ¿Imatam iñiqmasinchik Nathan nirqa warmichanta?

¹⁶ Hamuq tiempopi Dios ima ruwananpiyá yuyaymanasun. Abrahanqa hamuq tiempopi Jehova Diosninchik imakunata qunanpim yuyaymanarqa. Chaymi tukuy ima sasachakuykuna kaptinpas mana hukmanyarqachu. Chaytam ruwarqa iñiqmasinchik Audrey Hid. * Paypa punta kaq qusanmi karqa iñiqmasinchik Nathan Knorr, payqa cancer unquywanmi wañukurqa. Qipa kaq qusanñataqmi karqa iñiqmasinchik Glenn Hid, payñataqmi qalaypaq qunqay sunqu rikurirurqa. Audreymi willakun qusan Nathan manaraq wañukuchkaspan imakuna nisqanwan anchata kallpanchasqanmanta. Kaynatam nirqa: “Wañukuspanchikqa ima suyasqanchiktaqa chaskisunchikpunim, manañam haykapipas ñakarisunchikñachu”, nispa. Chaymantam kaynata nirqa: “Hamuq tiempopi Jehova Diospa imakuna qusunaykipi yuyaymanay”, nispa. Chaymantapas nirqaraqmi: “Hukkunata yanapanaykipaqyá tiempoykita servichikuy, chayqa anchatam kusichisunki”, nispa. ¡Mayna sumaqmá iñiqmasinchik Nathanpa chayna nisqanqa! Chaynaqa, kallpanchakusunyá hukkunata yanapananchikpaq. Hinaspapas hamuq tiempopi Jehova Diosninchik imakuna quwananchiktayá kusisqa suyasun (Rom. 12:12).

17. (1) ¿Imanasqataq kunanqa astawanraq hamuq tiempopi yuyaymanananchik? (2) Miqueas 7 nisqanman hinaqa, ¿imatam ruwananchik hamuq tiempopi Jehova Diosninchik tukuy imata quwananchikpaq?

¹⁷ Kunanmi astawanraq yuyaymanananchik hamuq tiempopi. Kay allpa pachapi tukuy ima pasakusqankunawanmi yachanchik tukupay punchawkunapa tukupayninpiña kasqanchikta. Ñam Jesusqa kay allpa pachanchikta kamachimunqaña. Mayna kusikuywanchá chaskiykusun kawsarimuq ayllunchikkunataqa. Abrahantawan aylluntapas Jehova Diosninchikqa kawsarichimunqam. Chaypi kananchikpaqqa Abrahan hinam Diospa munaychakuyninrayku tukuyta ruwananchik. Tukuy ima sasachakuykuna kaptinpas Jehova Diospim hapipakunanchik. Hinaspapas Jehova Diosninchik ima ruwanantam mana hukmanyaspa hinalla suyananchik (qaway Miqueas 7:7).