1. O ā faataulaga ua faia e le toʻatele, ma o le ā le māfuaaga ua latou faia ai?

UA FAIA e le faitau miliona o tagata o le Atua i aso nei le tele o faataulaga. E toʻatele uso ma tuafafine ua filifili e lē faaipoipo. Ae ua filifili nisi ulugalii faaipoipo e lē faia ni fanau i le taimi lenei. O nisi aiga ua faafaigofie o latou olaga. E tasi le māfuaaga tāua ua faia ai e i latou uma nei ia filifiliga, ona e latou te mananaʻo e auauna iā Ieova i le mea e gata ai lo latou mafai. Ua faamalieina i latou i mea ua latou maua, ma ua latou maufaatuatuaina Ieova e na te foaʻi mai mea uma e latou te manaʻomia moni. Po o le a latou salamō i a latou filifiliga ua fai? E leai! Aiseā e tatou te mautinoa ai? O se tasi o māfuaaga ona na faamanuia e Ieova Aperaamo, le “tamā o i latou uma e faatuatua.”​—Roma 4:11.

2. (a) E tusa ai ma le Eperu 11:8-10, 16, aiseā na lotomalie ai Aperaamo e tuua Uro? (e) O le ā o le a tatou talanoaina i lenei mataupu?

² Na lotomalie Aperaamo e tuua le olaga faamalieina i meafaitino na ia maua a o i ai i le aai o Uro. Aiseā? Ona sa faatalitali o ia “i se aai e iai ona faavae moni.” (Faitau le Eperu 11:8-10, 16.) O le ā lenā “aai”? O ā luʻi na fesagaʻia e Aperaamo a o faatalitali atu i le fausiaina o lenā aai? E faapefea ona tatou faaaʻoaʻo iā Aperaamo ma i latou o loo mulimuli i lana faaaʻoaʻoga i aso nei?

3. O le ā le aai na faatalitali i ai Aperaamo?

³ O le aai na faatalitali i ai Aperaamo, o le Malo o le Atua. E faia aʻe lenā Malo iā Iesu Keriso ma Kerisiano faauuina e 144,000. O loo taʻua e Paulo, o lenā Malo o le “aai o le Atua soifua,  o Ierusalema faalelagi lea.” (Epe. 12:22; Faaa. 5:8-10; 14:1) Na aʻoaʻo e Iesu ona soo e tatalo ina ia oo mai lenā Malo e faia le finagalo o le Atua i le lalolagi e pei ona faia i le lagi.​—Mata. 6:10.

4. E tusa ai o le Kenese 17:1, 2, 6, o le ā le tele o le iloa e Aperaamo o le aai po o le Malo na folafola atu e le Atua?

⁴ Pe na iloa e Aperaamo faamatalaga uma i le auala o le a faatulaga ai le Malo o le Atua? E leai. O na faamatalaga na avea o se “mea lilo paia” i le tele o senituri. (Efe. 1:8-10; Kolo. 1:26, 27) Ae na iloa e Aperaamo o le a avea ma tupu nisi o lana fanau. Na taʻu patino atu lava e Ieova iā Aperaamo lenā folafolaga. (Faitau le Kenese 17:1, 2, 6.) Na matuā malosi le faatuatua o Aperaamo i folafolaga a le Atua, na pei ai ua ia vaai atu i Lē ua Faauuina po o le Mesia lea o le a avea ma Tupu o le Malo o le Atua. O le māfuaaga lea na faapea atu ai Iesu i tagata Iutaia i ona aso: “Na matuā olioli lo outou tamā o Aperaamo i le faamoemoe e vaai i mea o le a ou faia, ma na ia vaai i ai ma olioli ai.” (Ioa. 8:56) E manino mai la, na iloa e Aperaamo o lana fanau o le a faia aʻe ai se Malo e faavaeina e Ieova, ma na ia lotomalie e faatalitali i le faataunuuina e Ieova o lenā folafolaga.

5. E faapefea ona tatou iloa na faatalitali Aperaamo i le aai na saunia e le Atua?

⁵ Na faapefea ona faaalia e Aperaamo sa ia faatalitali i le aai po o le Malo na saunia e le Atua? Muamua, e leʻi avea Aperaamo ma se tagatānuu o se malo faaletagata. Na filifili o ia e maumausolo. E leʻi nofomau i se nofoaga ma e na te leʻi lagolagoina foʻi se tupu faaletagata. E leʻi taumafai foʻi Aperaamo e faavae sona lava malo. Ae na ia usiusitaʻi pea iā Ieova ma faatalitali i le faataunuuina o Lana folafolaga. O le faia faapea e Aperaamo, na faailoa atu ai lona faatuatua malosi iā Ieova. Seʻi o tatou iloiloina nisi o luʻi na ia fesagaʻia, ma iloa ai lesona e tatou te aʻoaʻoina mai i lana faaaʻoaʻoga.

6. O le ā le ituaiga aai na iai Uro?

⁶ O le aai na tuua e Aperaamo e malupuipuia, e tele lona tamaoaiga ma e lelei le olaga na i ai. O se aai na puipuia e pa maualuluga ma malolosi ma na siʻomia ona itu e tolu e se  vai loloto. Na lelei tulaga tauaʻoaʻoga a tagata Uro. E foliga mai foʻi na avea le aai ma taulaʻiga o faiga faapisinisi, ona e tele faamaumauga faapisinisi na maua ai i inā. Na fausia fale o tagata i piliki, ma na palasa puipui o le fale ma vali paʻepaʻe. O nisi o fale e 13 pe 14 potu, ma e fola faataamilo fafo o le fale i maa.

7. Aiseā na tatau ai ona maufaatuatuaina e Aperaamo Ieova o le a ia puipuia o ia ma lona aiga?

⁷ Na tatau ona maufaatuatuaina e Aperaamo Ieova o le a ia puipuia o ia ma lona aiga. Aiseā? Ia manatua, na tuua e Aperaamo ma Sara se olaga malupuipuia ma se fale matagofie i le aai o Uro, ina ia nonofo i faleʻie i fanua maotua o Kanana. Ua lē o toe puipuia Aperaamo ma lona aiga i ni pa malolosi ma ni vai loloto. O lea, ua faigofie ai ona osofaʻia i latou e le fili.

8. O le ā na fesagaʻia e Aperaamo i se tasi o taimi?

⁸ Na faia e Aperaamo le finagalo o le Atua, ae na iai le taimi na faigatā ai ona ia tausia lona aiga. Na feagai o ia ma se oge tele lea na aafia ai le nuu na auina atu i ai o ia e Ieova. Ona o le faateteleina o le oge, na filifili ai Aperaamo e siitia atu ma lona aiga i Aikupito mo se taimi. Peitaʻi a o iai i Aikupito, na ave ai e le tupu o Farao lana avā. Seʻi mafaufau i lagona mafatia o Aperaamo na iai seʻia oo i le taimi na faatonuina ai e Ieova Farao, e toe faafoʻi Sara iā Aperaamo.​—Kene. 12:10-19.

9. O ā faafitauli i le aiga na fesagaʻia e Aperaamo?

⁹ Na fesagaʻia foʻi e le aiga o Aperaamo faafitauli tetele. E lē fanau si ana avā o Sara. Na la matuā faanoanoa ai lava mo le tele o tausaga. O lea, na avatu ai e Sara iā Aperaamo lana auauna teine o Akara ina ia maua ai se la fanau. Ae ina ua tō Akara ma ia tauaveina Isamaeli, na ia manatu faatauvaa ai iā Sara. Na matuā leaga le tulaga o mea i le aiga o Aperaamo, o lea, na tuliese ai e Sara Akara mai i lo latou aiga.​—Kene. 16:1-6.

10. O ā mea na tutupu iā Isamaeli ma Isaako na luʻia ai le maufaatuatuaina e Aperaamo o Ieova?

¹⁰ Na iʻu ina tō Sara ma na ia fanauina mai ai se atalii mo Aperaamo, lea na faaigoa e Aperaamo iā Isaako. Na alofa Aperaamo i ona atalii uma o Isamaeli ma Isaako. Ae ona o le leaga o le auala na feagai ai Isamaeli ma Isaako, o lea na faatonuina ai Aperaamo e tutuli ese Isamaeli ma Akara. (Kene. 21:9-14) Mulimuli ane, na faatonuina e Ieova Aperaamo e ofo atu Isaako o se taulaga. (Kene. 22:1, 2; Epe. 11:17-19) I taimi na tutupu ai na mea, na tatau ona maufaatuatuaina e Aperaamo Ieova o le a iai le taimi e na te faamanuia ai i ona atalii.

11. Aiseā na tatau ai ona faatalitali ma le onosaʻi Aperaamo iā Ieova?

¹¹ I taimi na tutupu ai na mea, na tatau ona faatalitali ma le onosaʻi Aperaamo iā Ieova. E foliga mai e silia ma le 70 tausaga o Aperaamo ina ua latou tuua ma lona aiga le aai o Uro. (Kene. 11:31–12:4) E pe ā ma le 100 tausaga o nofo Aperaamo i faleʻie ma maumausolo i le nuu o Kanana. Na maliu Aperaamo ina ua 175 ona tausaga. (Kene. 25:7) Peitaʻi, e na te leʻi vaai i le faataunuuina e Ieova o Lana folafolaga, o le tuuina atu lea i lana fanau o le nuu na ia fesavaliaʻi ai. E leʻi vaai foʻi Aperaamo i le faavaeina o le aai, po o le Malo o le Atua. E ui i lea, ae ua faamatalaina Aperaamo i le Tusi Paia, na maliu ina “ua matuā toeaina lava, . . . ma ua faamalieina o ia i le olaga.” (Kene. 25:8) E ui i luʻi na feagai ma Aperaamo, ae na tumau pea le malosi o lona faatuatua ma lona lotomalie e faatalitali iā Ieova. O le ā na mafai ai ona ia tumau? Talu ai na puipuia o ia e Ieova i lona olaga atoa, ma na feutagaʻi Ieova ma ia o se uō.​—Kene. 15:1; Isa. 41:8; Iako. 2:22, 23.

12. O le ā o loo tatou faatalitali i ai, ma o le ā o le a tatou iloiloina?

¹² O loo tatou faatalitali foʻi e pei o Aperaamo i se aai, e iai ona faavae moni. Peitaʻi, e  tatou te lē o faatalitali i le fausiaina o lenei aai, auā na faavaeina le Malo o le Atua i le 1914 ma o loo pule atoatoa nei i le lagi. (Faaa. 12:7-10) Ae o loo tatou faatalitali i le taimi e pulea atoatoa ai e lenā Malo le lalolagi. A o tatou faatalitali atu i lenā taimi, e tele faafitauli e tatou te ono fesagaʻia e tai pei o faafitauli na feagai ma Aperaamo ma Sara. Pe faamata o mafai e auauna a Ieova i aso nei ona faaaʻoaʻo iā Aperaamo? O talaaga o soifuaga ua lomia i Le Olomatamata, ua faaalia ai e toʻatele i latou i aso nei ua mafai ona faaaʻoaʻo i le faatuatua ma le onosaʻi o Aperaamo ma Sara. Seʻi o tatou iloilo nisi o nei talaaga ma iloa ai po o ā lesona e tatou te aʻoaʻoina mai ai.

13. O le ā ua tatou aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a le uso o Bill Walden?

¹³ Ia lotomalie e faia faataulaga. Pe afai e tatou te faamuamua le aai po o le Malo o le Atua i o tatou olaga, e tatau ona tatou faaaʻoaʻo iā Aperaamo, o lē na lotomalie e faia faataulaga e faafiafia ai le Atua. (Mata. 6:33; Mare. 10:28-30) Seʻi mātau le faaaʻoaʻoga a Bill Walden. * I le 1942, na amata ai ona suʻesuʻe Bill ma Molimau a Ieova a ua lata ina faauu mai ma se faailoga o le tusiaina o ata o fale i se iunivesite i Amerika. Ua uma ona suʻe e le faiaʻoga a Bill o se polofesa lana galuega e alu i ai pe a uma ona faauu, ae na teena e Bill. Na ia faamatala atu, ua ia filifili e auauna atoatoa i le Atua, o le māfuaaga lea e na te lē taliaina ai se galuega e telē le totogi. E leʻi umi ae faatonuina o ia e auai i toleniga o fitafita mo le taua. Ae na ia teena i se auala faaaloalo, ma na faasalaina o ia i le $10,000 ma faafalepuipui mo tausaga e lima. Na tatalaina Bill ina ua uma le tolu tausaga. Mulimuli ane na auai o ia i le Aʻoga o Kiliata ma auauna ai o se misionare i Aferika. Na faaipoipo Bill iā Eva, ma na la auauna faatasi i Aferika lea na manaʻomia ai ona la faia ni faataulaga. Ina ua mavae ni nai tausaga, na la toe foʻi i Amerika e tausi le tinā o Bill. Pe a aotele le talaaga o le soifuaga o Bill, na ia faapea mai: “E maligi oʻu  loimata pe a ou mafaufau i le faaeaga tāua o loo faaaogā ai aʻu e Ieova mo le silia ma le 70 tausaga. E masani ona ou faafetaia o ia ona o lana taʻitaʻiga ua mafai ai ona avea le auaunaga iā te ia ma aʻu galuega.” Pe e mafai ona avea le faiva faataimi atoa ma au galuega i lou olaga atoa?

14-15. O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a le uso Aristotelis ma lana avā o Eleni?

¹⁴ Aua le faatalitalia o le a leai ni faafitauli i lou olaga. Ua tatou aʻoaʻoina mai i le faaaʻoaʻoga a Aperaamo, e oo lava iā i latou e tuuina atu o latou ola atoa e auauna ai iā Ieova, e feagai foʻi ma faafitauli. (Iako. 1:2; 1 Pete. 5:9) E faamaonia lenei manatu i le mea na tupu iā Aristotelis Apostolidis. * Na papatiso i le 1946 i Eleni ma i le 1952 na faamau ai ma se tuafafine e igoa iā Eleni. Na tutusa o la sini, na fia auauna atoatoa uma iā Ieova. Peitaʻi, na maʻi Eleni ma na maua ai le tuma i lona faiʻai. Na aveese le tuma mai i lona faiʻai, ae i ni nai tausaga talu ona uma le la faaipoipoga na toe tupu ai foʻi. Na toe faia e fomaʻi se taotoga e aveesea ai le tuma, peitaʻi, na pē ai se vaega o le tino o Eleni ma aafia ai lana tautala. Na tumau pea ona avea lenei tuafafine ma auauna maelega, e ui i lona maʻi ma sauāga mai i le malo i lenā taimi.

¹⁵ E 30 tausaga o tausia pea e Aristotelis lana avā. Ae i le taimi e tasi na auauna o ia o se toeaina, galue i le komiti o fonotaga, ma fesoasoani i le fausiaina o Maota mo Fonotaga. I le 1987, na faamanuʻalia ai le tuafafine o Eleni i se faalavelave faafuaseʻi a o talaʻi. E tolu tausaga o taofia le tuafafine i le falemaʻi e na te lē iloa se mea, seʻia oo lava ina maliu. Pe a aotele mea na tutupu iā Aristotelis, na ia faapea mai: “I le faagasologa o tausaga, o tofotofoga, o luʻi faigatā, ma mea e tutupu faafuaseʻi, na matuā manaʻomia ai le tele o le onosaʻi ma le tumau. Peitaʻi, na foaʻi mai pea e Ieova iā te aʻu le malosi e manaʻomia e fesagaʻia ai nei faafitauli.” (Sala. 94:18, 19) Maʻeu le alofa o Ieova iā i latou e faia mea uma e latou te mafaia, e auauna ai iā te ia e ui i faafitauli o loo latou fesagaʻia!

16. O le ā le fautuaga aogā na avatu e le uso o Knorr i lana avā?

 ¹⁶ Taulaʻi atu i le lumanaʻi. Na taulaʻi atu Aperaamo i faamanuiaga o le a foaʻi atu e Ieova iā te ia i le lumanaʻi, ma na fesoasoani lea iā te ia e onosaia ai luʻi. Na taumafai le tuafafine o Audrey Hyde e faatumauina le vaaiga saʻo, e ala i le taulaʻi atu pea i faamanuiaga i le lumanaʻi e ui na maliu lana tane muamua o Nathan H. Knorr i le kanesa, ae aafia lana tane lona lua o Glenn Hyde i le faamaʻi o le alzheimer. * Na ia taʻua na fesoasoani iā te ia se tala na taʻu atu e le uso o Nathan i ni nai vaiaso a o leʻi maliu. Na ia faapea mai: “Na faamanatu mai e Nathan iā te aʻu e faapea, ʻPe a mavae le oti, ua mautinoa ai lo tatou faamoemoe, ma o le a tatou lē toe pagatia ai i tigā.’ Ona ia faalaeiau mai lea iā te aʻu e faapea: ʻIa e tepa taulaʻi i le lumanaʻi auā o i inā o loo iai lou taui.’ . . . Na ia toe faapea mai: ʻIa faapisi lou olaga, ma taumafai e faaaogā lou ola e fai ai ni mea lelei mo isi. O le a fesoasoani lenā mea iā te oe e olioli ai i le olaga.’” Maʻeu le aogā o lenā fautuaga o le tatou pisi pea i le faia o mea lelei i isi, ma “ia olioli i le faamoemoe”!​—Roma 12:12.

17. (a) O ā māfuaaga lelei e tatou te taulaʻi ai pea i le lumanaʻi? (e) E faapefea ona fesoasoani iā i tatou le faaaʻoaʻoga o loo i le Mika 7:7, ina ia tatou maua ai faamanuiaga i le lumanaʻi?

¹⁷ I aso nei, ua sili atu ona tele māfuaaga e tatou te taulaʻi atu ai pea i le lumanaʻi. O mea o loo tutupu i le lalolagi ua faaalia manino ai ua tatou ola i le faaiʻuga o aso e gata ai o lenei faiga o mea. Ua toeitiiti ona tatou lē toe faatalitali lea i le aai e iai ona faavae moni e pule atoatoa i le lalolagi. O se tasi o faamanuiaga o le a tatou olioli ai, o le feiloaʻi lea ma ē e pele iā i tatou ua maliliu. I lenā taimi, o le a tauia e Ieova Aperaamo e ala i le faatutūina mai o ia ma lona aiga i le lalolagi, ona o lona faatuatua ma lona onosaʻi. Po o le a e iai i inā e faafeiloaʻi i latou? Ioe, e mafai pe a faaaʻoaʻo iā Aperaamo. Ia e lotomalie e faia faataulaga mo le Malo o le Atua, ia tumau lou faatuatua e ui i faafitauli, ma ia e faatalitali ma le onosaʻi iā Ieova.​—Faitau le Mika 7:7.