1. Ka nyi akaa mbagenev ve tsough u erene, man ka sha ci u nyi?

MBACIVIR Aôndo miliôn imôngo nyian de akaa agen kar ve. Anmgbianev mba nomso man mba kasev mbagen tsua ér vea lu kwav. Noov man kasev mbagen di tsua ér vea mar ônov hegen ga. Icombor kpishi tsua u eren akaa akuma akuma. Ior mba se ter ne cii ve tsua u eren akaa ne sha ci u ityôkyaa i vesen i môm. Ityôkyaa shon yô, ve soo u civir Yehova sha afatyô ve cii. Akaa a ve lu a mi la kuma ve, shi ve na jighjigh ér Yehova una na ve akaa a hange hange a kwagh a gbe ve a mi cii. U hen wer una va ve ahenge? Mayange ga! Er nan ve se fe? Ityôkyaa i môm yô, Yehova yange ver Aberaham, un u a lu “ter u mba . . . ve ne jighjigh la” doo doo.—Rom. 4:11.

2. (a) Mbaheberu 11:8-10, 16 tese ér Aberaham yange tsua u moughon undun gar u Ur sha ci u nyi? (b) Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

² Aberaham yange tsua a ishima na u undun mkpeyol man akaa a a lu a mi ken gar u Ur la. Sha ci u nyi? Sha ci u lu keghen “gar u i we un imaagh kpôô kpôô” la. (Ôr Mbaheberu 11:8-10, 16.) “Gar” shon ka nyi? Ka mbamtaver mba nyi Aberaham tagher a mi shighe u lu keghen ér i maa gar shon laa? Se er nan ve se dondo ikyav i Aberaham kua ior mba sha ayange ase ne mba ve dondo ikyav na laa?

3. “Gar” u Aberaham lu keghen la ka nyi?

³ Gar u Aberaham lu keghen la ka Tartor u Aôndo. Yesu Kristu ka Tor u Tartor shon. Heela tseegh ga, Mbakristu 144,000 mba i shigh ve mkurem yô, vea za hemen vea na imôngo. Paulu yila Tartor la ér, ka “gar u Aôndo u uma, ka Yerusalem u sha la je la.” (Heb. 12:22; Mpa. 5:8-10; 14:1) Yesu yange tese mbahenen  nav ér; ve eren msen, ve sônon ér Tartor la u va, sha er a gema eren ishima i Aôndo shin tar er i eren sha nahan yô.—Mat. 6:10.

4. Genese 17:1, 2, 6, tese ér Aberaham yange fa kwagh u gar shin Tartor u Aôndo tôndozwa la kuma nena?

⁴ Aberaham yange fa hanma kwagh u Tartor u Aôndo la vindi vindi? Ei. Yange anyom kar kpishi kpa, kwagh la lu “icighan kwaghmyer” her. (Ef. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Kpa Aberaham yange fa je ér ken hemen yô, mba ken tsombor na vea va lu ator. Yehova yange er ityendezwa ne a na jighilii. (Ôr Genese 17:1, 2, 6.) Aberaham yange na uityendezwa mba Aôndo mbara jighjigh taveraa je yô, lu inja er lu nengen a Un u I Shigh Un Mkurem la, shin Mesiya u una va lu Tor u Tartor u Aôndo la nahan. Lu kwagh u na ve Yesu ôr mkaanem man a Mbayuda mba sha ayange a na la je ne. A kaa a ve ér: “Yange saan ter wen Aberaham iyol tsung, sha ci u lu veren ashe u va nengen a iyange yam; yange nenge a i ken ishima, nahan saan un iyol.” (Yoh. 8:56) Aberaham yange fa wang je ér ônov nav mbagen vea lu ken Tartor u Yehova una ver ne, nahan wa iyol u keghen zan zan ér Yehova a va kure ityendezwa na shon.

5. Er nan se fe ser Aberaham lu keghen “gar” u Aôndo a lu Ormaan na laa?

⁵ Aberaham yange tese ér un ngu keghen “gar” shin Tartor u Aôndo a lu Ormaan la nena? Kwagh u hiihii yô, Aberaham yange hingir marnya u ma tartor u shin tar ne ga. Yange lu or a zende a zende, mayange za ker ijiir tema her sha er una lu suen ma tor u uumace ga. Shi Aberaham yange ker u maan tartor na ga. Kpa a za hemen u ungwan imo i Yehova shi lu keghen shighe u Yehova una va kure ityendezwa Na la. Kwagh u Aberaham er ne tese ér yange na Yehova jighjigh taveraa. De se time sha mbamtaver mbagen mba yange tagher a mi la kua kwagh u se fatyô u henen ken ikyav na la yô.

6. Gar u Ur lu nyi gar nahana?

⁶ Gar u Ur u Aberaham mough her la, lu gar u or a gba va tan num sha mi gagher ga, ior lu her kundu kundu shi ior kpishi hen gar la fa takeda shi lu a kwagh a ve. Yange i maa zege igyar i kase un atô, shi i time akpamnger ningir avegher a gar ne atar tser. Ior mba ken gar u Ur lu ior mba fan kwaghngeren kua ayenge kpaa.  Shi ikyav tese ér gar ne lu ijiir i yange i eren kasua her kpoghuloo yô; mbadughunakaa shin inya zua a ungeren mba sha kwagh u ikpenga i eren hen ijiir ne. Yange ior maa ayou hen gar ne sha akam, ve kôngor a, shi ve ta upenta mba pupuu. Ayou ne agen a lu a arum 13 shin 14 nahan, shi tembe ya u lu, u i haa hen inya kpaa yô.

7. Yange gba u Aberaham una suur sha Yehova ér a kura un kua tsombor na sha ci u nyi?

⁷ Yange gba u Aberaham una suur sha Yehova ér a kura un kua tsombor na cii. Sha ci u nyi? Umbur wer, Aberaham man Sara mough hen gar u Ur ape or a gba va tan num sha a na ga shi tema kundu kundu la, yem lu za tsan ken utenti ken tar u Kanaan. Yange Aberaham vea tsombor na cii kera lu ken gar u i wa un zege igyar i kase un atô shi i time akpamnger ningir avegher agen tser la ga. Sha nahan yô, lu u mbaihyomov vea fatyô u tan num sha a ve a ican shio.

8. Ka nyi yange i er Aberaham hen shighe ugen laa?

⁸ Er Aberaham lu eren ishima i Aôndo nahan kpa, shighe ugen lu a kwaghyan u koson tsombor na ga. Yange zegejen gba ken tar u Yehova kaa a Aberaham ér a yem ker la. Kwaghyan yange ban je, Aberaham mough a tsombor na yem ken Igipiti, za lu ker anshighe kpuaa. Nahan kpa, shighe u ve lu ken Igipiti la, Farao u lu tor u tar shon la, ngohol Aberaham kwase. Jighilii yô, yange ishima ia mem u nyian Aberaham ga zan zan shighe u Yehova va kar ôron a Farao ér a hide a kwase u Aberaham a za na un la.—Gen. 12:10-19.

9. Ka mbamzeyol mba nyi yange Aberaham tagher a mi hen tsomboro?

⁹ Aberaham yange lu a mbamzeyol mba vesen kpaa hen tsombor. Sara, kwase na u doo un ishima yum la lu ikyômkwase. Yange ve wa ishima a kwagh u vihin tsung ne anyom ngee. Ken masejime yô, Sara va tôô Hagar u lu kpan na u kwase la, na Aberaham sha er Hagar una mar Aberaham man un Sara mbayev yô. Nahan kpa Hagar va we iyav mbu Ishemael yô, a hii u lahan Sara. Kwagh ne yange va a hang je, Sara zenda Hagar hen ya.—Gen. 16:1-6.

10. Ka nyi yange i er hen atô u Ishemael man Isaka i yange i kar jighjigh u nan u Aberaham?

¹⁰ Ken masejime yô, Sara va wa iyav mar Aberaham wan, Aberaham maa ii un iti ér Isaka. Aberaham yange soo Ishemael man Isaka, ônov nav mbara cii. Nahan kpa, Ishemael va ngur nzughul a Isaka yô, kwagh la na hingir u Aberaham una zenda Ishemael man Hagar vea yem. (Gen. 21:9-14) Shighe kar yô, Yehova kaa a Aberaham ér a tôô Isaka a za na un nagh. (Gen. 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Sha ashighe ne cii, yange gba u Aberaham una suur sha Yehova ér Yehova una va kure uityendezwa mba er a na la cii.

11. Hii nan ve yange gba u Aberaham una wa ishima a kegh Yehova?

¹¹ Hen shighe la cii yange gba u Aberaham una hen u wan ishima keghen Yehova. A shi nan kpa yange hemba anyom 70 shighe u mough vea tsombor na due ken gar u Ur kera la. (Gen. 11:31–12:4) Yange lu zenden wue wue ken tar u Kanaan, tsa ken utenti je nôngo u kuman ayom deri môm. Aberaham yange kpe shighe u lu anyom 175 la. (Gen. 25:7) Nahan kpa Aberaham tsa nenge Yehova kure ityendezwa i er a na ér una na ônov nav tar u Aberaham zende ker la ga. Yange tsa nenge a gar, u a lu Tartor u Aôndo la ga. Nahan kpa, i kaa ér Aberaham kpe shighe u “hingir tamenor, bee iyol” la. (Gen. 25:8) Er Aberaham tagher a mbamtaver kpishi nahan kpa, a za hemen u nan jighjigh her taveraa, shi lu keghen shighe u Yehova. Ka nyi yange i wase Aberaham u wan ishima? Ken uma u Aberaham cii Yehova kuran un shi lu huror na kpaa.”—Gen. 15:1; Yes. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Ka nyi se lu keghene, man ka nyi se lu timen sha mi?

¹² Se mba keghen gar u i we un imaagh kpôô kpôô la vough er Aberaham nahan. Kpa se yô,  se mba keghen ser i va maa un ga. Yange i ver Tartor u Aôndo sha ken inyom i 1914 la, ngu hemen sha. (Mpa. 12:7-10) Sha nahan yô, se mba keghen ser u va kar u hemen tar ne cii. Kpa shighe u se lu hilan keghen ne, akaa nga kpishi a a se tagher a mi yô, er Aberaham man Sara kpa lu nahan. Kpa ior mba Yehova mba sha ayange ne kôrcio u dondon ikyav i Aberaham la je he? Ngeren mba pasen kwagh u uma u or mba i gber ken Iyoukura yô, tese ér mbacivir Yehova nyian kpishi mba a jighjigh u nan shi mba wan ishima er Aberaham man Sara nahan. De se nenge ngeren mban kpuaa nahan se fa akaa a se fatyô u henen ker yô.

13. Ka nyi u hen ken kwagh u Anmgbian Walden?

¹³ Kegh iyol u den wer akaa agen a kar u. Aluer se soo ser se ver kwagh u gar u Aôndo, u a lu Tartor na la hiihii ken uma wase yô, a gba u se lu er Aberaham nahan; se kegh a kegh iyol u den ser akaa agen a kar se sha er se er ishima i Aôndo yô. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Nenge ase ikyav i anmgbian ugen u i yer iti na ér Bill Walden * yô. Shighe u Mbashiada mba Yehova hii u henen Bibilo a Bill ken inyom i 1942 la, mase shin kpuaa u una bee yunivasiti ken tar u Amerika, una zua a digirii i hingir injinia u maankwagh. Profesôr ugen u tesen Bill yô, ker gbenda sha er Bill una been a bee makeranta nahan, una zua a tom yô; kpa Bill venda. A kaa wener hegen un soo ér una gema uma na cii una na u eren Aôndo tom, ka un ape eren zegetom u una zuan a inyaregh kpishi la ga. Shighe kar kpuaa yô, gomoti wa Bill iti ken mba nyôron shoja. Kpa Bill venda, nahan i ya un zwajirigh udola 10,000 shi gba u una za purusu anyom ataan. Anyom nga kar atar yô, i pase un. Shighe kar yô, i lôhô un, za Makeranta u Gileadi, shi va er tom u mishen ken Afrika kpaa. Maa Bill va vôso Eva, nahan ve lu za eren tom u Yehova ken Afrika imôngo, sha nahan yô, gba u vea de akaa agen aa kar ve. Ken masejime yô, ve hide ve yem ken tar u Amerika sha er vea za nenge sha ngô u Bill yô. Bill mase saven kwagh u uma na nahan ér: “Ka mea hen sha ian i civirigh i vesen i Yehova a er tom  a mo sha mi ken nongo na i hembe anyom 70 la nahan, mliam ma haam ashe. Ka m shi sughun un er yange wasem m tsua u eren un tom a uma wam nahan.” We u fatyô u tsuan wer u er tom u Yehova hanma shighe a uma wou cii kpa?

14-15. Ka nyi u hen ken kwagh u Anmgbian Apostolidis vea kwase naa?

¹⁴ De henen wer u tagher a mbamzeyol ken uma wou ga ze. Ikyav i Aberaham la i tese ér mba ve ne uma ve cii sha u civir Yehova je kpa, a gba u vea tagher a mbamzeyol. (Yak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Nenge ase er kwagh u anmgbian ugen u i yer iti na ér Aristotelis Apostolidis * yô, a tese mimi u kwagh ne yô. Yange i er un batisema ken inyom i 1946 ken tar u Grika. Ken inyom i 1952 la, a tsôr anmgbian u kwase ugen, i yilan iti na ér Eleni; un kpa soo ér una er Yehova tom a uma na cii er anmgbian la nahan. Nahan kpa, va vihi Eleni iyol, maa i za zua un a kyansa ken ityou. Yange i za dugh kyansa shon, maa ve er ivaa. Kpa anyom kar di kpuaa tseegh maa kyansa shon hide mende her. Yange mbatwerev hide shi za pav, nahan kpa kwagh shon na yô, Eleni kera lu sha mar na ga, shi kera lu lamen tsembelee ga. Er kwaghnyoon ne kôr un ave iyol shi gomoti lu tôvon Mbashiada a ican hen shighe la nahan kpa, a za hemen u pasen kwagh sha gbashima.

¹⁵ Anmgbian Apostolidis yange nenge sha kwase na ne kuma anyom 30. Hen shighe shon ne môm anmgbian ne lu ortamen shi lu ken kômatii u mkohol u vesen shi wase tom u maan Iyou i Mkohol igen. Ken inyom i 1987 la, Eleni due kwaghpasen maa hunda u iyoough za bugh gbidye un, nahan vihi iyol kehelee. Yange kera lam ga shi kera fa kwagh ga, yav di ijiir i môm kuma anyom atar, maa va mase sulen. Anmgbian Aristotelis kohol sav kwagh u uma na nahan ér: “Ken anyom a karen ne, m tagher a akaa a karen jighjigh wam kua mbamtaver mba vesen man uaikyôr kua akaa a vihin agen a gba u me wa ishima a mi tsung yô. Nahan cii kpa, ken ashighe la cii, Yehova nam agee sha er me hemba mbamzeyol mbara yô.” (Ps. 94:18, 19) Sha mimi yô, mba ka ve tagher a akaa a karen jighjigh ve kpa ve nôngon sha afatyô ve cii u civir Yehova sha gbashima la, ve doo un ishima tsung je!

16. Ka kwaghwan u injaa u nyi yange Anmgbian Knorr wa kwase naa?

 ¹⁶ Ver ishima sha kwagh u ken hemen. Aberaham yange ver ishima sha averen a Yehova una va na un ken hemen la, nahan kwagh la wase un u hemban mbamzeyol mba lu tagher a mi la. Anmgbian u kwase ugen mba yer iti na ér Audrey Hyde, ngu a nôngo sha afatyô na cii ér una ver ishima sha kwagh u ken hemen la. Yange hii vôson Anmgbian Nathan H. Knorr, kpa angev mbu kyansa va wua nom na ne. Shi hide vôso Glenn Hyde. Nom na u sha uhar ne kpa va gba angev mbu ka mbu a kôr or ve nan kera henen kwagh sha inja ga * la. A kaa ér shighe u shi kpuaa u Anmgbian Knorr una kpe la, yange ôr un kwagh ugen u a wase un yô. A kaa ér: “Nathan yange umbur mo ér: ‘Zum u se kpe kera yô, ishimaverenkeghen yase ka kwagh u bunden ga, shi mayange se kera ya ican shin kwagh a nyoon se ga.’ Maa a taver mo ishima ér: ‘Kenger sha, gadia ka ape injar you i lu je la.’ . . . Shi a kaa ér: ‘De shirin ave teman a tema ga, nôngon eren akaa sha ci u mbagen. Kwagh la una na a saan we iyol.’ ” Kwaghwan la ka u injaa kpishi; doo u se shir ave se tema a tema ga, kpa se eren akaa sha ci u mbagen shi se “ember sha ishimaverenkeghen la”!—Rom. 12:12.

17. (a) Er nan se lu a ityôkyaa i injaa i veren ishima yase sha kwagh u ken hemene? (b) Aluer se dondo kwagh u i nger ken Mika 7:7 la yô, kwagh la una wase se u va zuan a averen a ken hemen la nena?

¹⁷ Nyian ne, se hemba mban a atôakaa a veren ishima yase sha kwagh u ken hemen cii. Akaa a a lu zan hemen sha tar hegen ne tese wang ér se mba ken ayange a masejime a mkur u tar ne. Ica a gba ga tsô, se kera lu keghen a kegh gar u i we un imaagh kpôô kpôô la ser a va hemen tar ne ga. Se va zua a averen kpishi, man iveren igen yô, se hide se nenge a ior asev mba doon se ishima mba a nder ve shin ku la. Shighe la, Yehova una na Aberaham injar sha jighjigh man ishimawan na la, sha u hiden nderen un kua tsombor na cii, lun uma sha tar. We u lu shighe la sha u ngohol ve kpa? We kpa u fatyô u lun. Nahan kpa, a gba u u kegh a kegh iyol u den wer akaa agen a kar u sha ci u Tartor u Aôndo er Aberaham nahan. Shi aluer u tagher a mbamzeyol nan nan kpa u lumun wer ve tenger a jighjigh wou ga, shi u hen u keghen Yehova yô, u lu kpee je!—Ôr Mika 7:7.