Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 31

Onde wɛ ɛkɔ lo kongɛɛ “osomba wele la atshina w’eshika”?

Onde wɛ ɛkɔ lo kongɛɛ “osomba wele la atshina w’eshika”?

“Nde akakongaka osomba wele la atshina w’eshika, wele Nzambi kakakongɛ ndo kakahike.”​—HƐB. 11:10.

OSAMBO 22 Diolelo diekɔ lo mbolɛ​—Diɔ diaye!

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1. Akambo akɔna wayahondja anto efula, ndo lande na?

MILIYƆ y’ekambi wa Nzambi wa nshi nyɛ ndjahondjaka akambo efula. Anangɛso l’akadiyɛso efula wakasɔnɛ dia ntshikala enyemba. Atshukanyi efula wakɔshi yɛdikɔ yaha mbota esadi. Nkumbo efula mbetɛka nsɛnɔ yawɔ ɔsɛlɛngɛ. Anto asɔ tshɛ wakɔshi tɛdikɔ tɔsɔ l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ w’ohomba ɔnɛ: vɔ nangaka kambɛ Jehowa lo yɛdikɔ y’efula. Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wekɔ l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowakotshɛ kɛnɛ tshɛ kewɔ mɛtɛ l’ohomba. Onde vɔ wayotshama sɔnyi lushi lɔmɔtshi? Ndooko! Lande na keso l’eshikikelo ka ngasɔ? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele, nɛ dia Jehowa akatshɔkɔla Abrahama, “she anto tshɛ wele la mbetawɔ.”​—Rɔmɔ 4:11.

2. a) Lo ndjela Hɛbɛru 11:8-10, 16, lande na kaketawɔ Abrahama mimɔ oma la Ura? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

2 Abrahama aketawɔ ntshika lɔsɛnɔ la dimɛna laki la nde l’osomba wa Ura. Lande na? Nɛ dia nde akakongɛɛka “osomba wele la atshina w’eshika.” (Adia Hɛbɛru 11:8-10, 16.) “Osomba” akɔna ɔsɔ? Ekakatanu akɔna wakahomana l’Abrahama etena kakandakongaka di’osomba ɔsɔ mbikama? Ngande wakokaso monga oko Abrahama ndo oko anto wa lo nshi yaso nyɛ wayela ɛnyɛlɔ kande?

ELE “OSOMBA WELE LA ATSHINA W’ESHIKA”?

3. Ele osomba wakakongɛɛka Abrahama?

3 Osomba wakakongɛɛka Abrahama ekɔ Diolelo dia Nzambi. Diolelo sɔ kengama la Yeso Kristo ndo l’Akristo w’akitami 144 000. Pɔɔlɔ akelɛ Diolelo sɔ ɔnɛ “osomba wa Nzambi kasɛna, Jɛrusalɛma ya l’olongo.” (Hɛb. 12:22; Ɛny. 5:8-10; 14:1) Yeso aketsha ambeki ande dia nɔmbaka dia Diolelo sɔ ndja, dia lolango la Nzambi ndjosalema la nkɛtɛ oko wasalemalɔ l’olongo.​—Mat. 6:10.

4. Lo ndjela Etatelo 17:1, 2, 6, awui akɔna wakeyaka Abrahama lo dikambo di’osomba ɔsɔ, kana Diolelo diakalake Nzambi?

4 Onde Abrahama akeyaka kiambokambo tshɛ yendana la woho wakahombe Diolelo dia Nzambi kongɛma? Ndooko. Nɛ dia l’edja k’ɛnɔnyi nkama, akambo asɔ waki “sheke y’ekila.” (Ɛf. 1:8-10; Kɔl. 1:26, 27) Koko Abrahama akeyaka dia tokanula tande tɔmɔtshi tayoyala nkumi ya dikanga. Jehowa akawosha daka sɔ lo yoho ya shikaa. (Adia Etatelo 17:1, 2, 6.) Abrahama aki la mbetawɔ ka wolo l’alaka wa Nzambi woho wele nde aki oko ɔnɛ lakakokaka mɛna Okitami w’esɔ kana Mɛsiya, wakahombe ndjonga Nkumekanga ka Diolelo dia Nzambi. Diakɔ diele, Yeso akakoke mbutɛ ase Juda wa lo nshi yande ate: “Shɛnyu Abrahama akangɛnangɛna efula lam’akandalongamɛka dia mɛna lushi lami, ko nde akaliɛnyi ndo akangɛnangɛna.” (Jni. 8:56) Mbokɛmaka hwe dia, Abrahama akeyaka dia tokanula tande tɔmɔtshi tayoyokenga Diolelo diele Jehowa akahombe dishikimadia, ndo nde aketawɔ kongɛɛ dia Jehowa nkotsha daka sɔ.

Ngande wakɛnya Abrahama mbetawɔ lo alaka wa Jehowa? (Enda odingɔ 5)

5. Ngande weyaso ɔnɛ Abrahama akakongɛɛka osomba wakakongɛ Nzambi?

5 Ngande wakɛnya Abrahama dia nde akakongɛɛka osomba kana Diolelo diakalake Nzambi? Ntondotondo, Abrahama kondjaetɛ ose diolelo dimɔtshi dia lanɛ la nkɛtɛ. Nde akatekekɔka, nde kombidjasɛ ndooko dihole dimɔtshi shikaa ndo nde kosukɛ ndooko nkumekanga k’ana w’anto. Ndo nto, Abrahama konyanga dia ndjasalɛ diolelo diande hita. Koko, nde akatetemala nkitanyiya Jehowa ndo akakonge dia Nde nkotsha daka diande sɔ. Lo nsala ngasɔ, Abrahama akɛnya dia nde aki la mbetawɔ ka wolo le Jehowa. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ekakatanu ɛmɔtshi wakahomana la nde, kele tende wetshelo wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ kande.

EKAKATANU AKƆNA WAKAHOMANA LA ABRAHAMA?

6. Ura aki osomba wa ngande?

6 Osomba ɔsɔ wakatshike Abrahama waki l’ekokelo, waki la mvudu y’amɛna efula, anto wa lɛkɔ waki ambeyi wa mukanda ndo waki ɛngɔnyi. Vɔ wakakokamɛ la mpele dia wolo ndo l’ewoka w’ashi w’angunda lo ndjɛkɛ shato. Ase Ura waki la diewo di’efula lo kɛnɛ kendana la ofundelo ndo la akumi. Ndo mɛnamaka di’osomba ɔsɔ mbaki tshunda di’awui w’okanda; adɔkima efula wendana l’awui w’okanda wakatanema lɛkɔ. Mvudu y’anto yakakama l’atafadi; wakayishingola ndo wakayikite mukubu wa wɛma. Mvudu mɔtshi l’atei ayɔ yaki la toshambrɛ 13 kana 14 ndo sɛkɛ dia lokombo diakasalema l’ave w’amɛna.

7. Lande na kaki Abrahama l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowokokɛ nde la nkumbo kande?

7 Abrahama aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowokokɛ nde la nkumbo kande. Lande na? Tohɔ dia Abrahama la Sara wakatshike luudu lawɔ l’ekokelo ndo la dimɛna l’osomba wa Ura dia todjasɛ lo mvudu y’apɛma l’oswe wa la Kanana. Nde la nkumbo kande hawoyokokamɛ la mpele ndo l’ewoka w’ashi. Koko, atunyi wokoka mbalɔsha aha l’okakatanu.

8. L’etena kɛmɔtshi, Abrahama aki l’okakatanu akɔna?

8 Abrahama akasalaka lolango la Nzambi, koko l’etena kɛmɔtshi nde aki l’okakatanu dia ndesha nkumbo kande. Nde akadiɛnɛ la ndjala ka kasha kakonge lo wodja wakotome Jehowa. Ndjala kɛsɔ kaki wolo efula, ko Abrahama akɔshi yɛdikɔ ya ntshɔ la nkumbo kande l’Edjibito lo tshanda mɔtshi. Koko etena kakinde l’Edjibito, Farawɔ, ɔnɔmbɔdi wa wodja ɔsɔ, akɔshi wadɛnde. Ohokanyiya lonyangu lakahombe Abrahama monga la lɔ polo lam’akayotɛ Jehowa Farawɔ dia nkaloya Sara le Abrahama.​—Eta. 12:10-19.

9. Ekakatanu akɔna waki l’Abrahama lo nkumbo kande?

9 Abrahama aki l’ekakatanu efula lo nkumbo kande. Sara, wadɛnde lakandokaka ngandji efula kombotaka. L’edja k’ɛnɔnyi akumi, vɔ wakadiɛnɛ la lonyangu efula l’ɔtɛ wa dikambo sɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Sara akayosha Abrahama Hangara laki ose olimu ande dia nde mbootɛ nde la Abrahama ana. Koko etena kakayala Hangara la diemi dia Ishimaɛlɛ, nde akatatɛ mɔnyɔla Sara. Dui sɔ diakayala wolo efula, diakɔ diele Sara akayotshanya Hangara oma la ngelo.​—Eta. 16:1-6.

10. Kakɔna kakatombe lam’asa Ishimaɛlɛ la Isaka kakakoke nkonya Abrahama dia monga l’okakatanu wa ndjaɛkɛ le Jehowa?

10 L’ekomelo, Sara akayotshɔ diemi ndo akotɛ Abrahama ɔna pami ko nde akawɔlɛ Isaka. Abrahama akalangaka anakɔ ahende, mbuta ate Ishimaɛlɛ la Isaka. Koko, lam’ele Ishimaɛlɛ akasalɛka Isaka akambo wa kɔlɔ, Abrahama akatshutshuyama dia monyiya Ishimaɛlɛ la Hangara. (Eta. 21:9-14) L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akalɔmbɛ Abrahama dia nambola Isaka oko olambo. (Eta. 22:1, 2; Hɛb. 11:17-19) Oyadi lo dikambo dia Ishimaɛlɛ kana dia Isaka, Abrahama aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayokotsha alaka ande wendana l’anande.

11. Lande na kakahombe Abrahama kongɛɛ le Jehowa la solo dia lotutsha tshɛ?

11 L’etena kɛsɔ tshɛ, Abrahama akakongɛɛka la solo dia lotutsha le Jehowa. Ondo nde aki l’ɛnɔnyi ndekana 70 etena kakandamɔ nde la nkumbo kande oma la Ura. (Eta. 11:31–12:4) Ndo nde akadjasɛ lo mvudu y’apɛma l’edja k’ɛnɔnyi oko lokama ndo akatekekɔka lo nkɛtɛ ya Kanana. Abrahama akavu etena kakinde l’ɛnɔnyi 175. (Eta. 25:7) Koko nde kɔmɛna etena kakakotsha Jehowa daka diakandolake dia mbisha tokanula tande nkɛtɛ yakandatetetaka. Ndo nde kɔsɛna polo lam’akashikikɛma osomba, mbuta ate Diolelo dia Nzambi. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Bible mbutaka di’Abrahama “akavu aya osombe wa lokosombe ndo ambondoya andja.” (Eta. 25:8) Kaanga mbakahomana Abrahama l’ekakatanu ɛsɔ tshɛ, nde akatetemala monga la mbetawɔ ka wolo ndo akangɛnangɛna kongɛɛ le Jehowa. Lande na kakinde l’akoka wa mbikikɛ? Nɛ dia l’edja ka lɔsɛnɔ la Abrahama, Jehowa akookokɛ ndo akosalɛ akambo oko ɔngɛnyi ande.​—Eta. 15:1; Isa. 41:8; Jak. 2:22, 23.

L’ɛnyɛlɔ ka Abrahama la Sara, ngande wɛnya ekambi wa Nzambi mbetawɔ ndo solo dia lotutsha? (Enda odingɔ 12) *

12. Kakɔna kakongɛɛso, ndo kakɔna kayangaso nsɛdingola?

12 L’ɛnyɛlɔ ka Abrahama, tekɔ lo kongɛɛ osomba wele l’atshina w’eshika. Koko sho hatokongɛɛ dia vɔ mbikama. Diolelo dia Nzambi diamboshikimalaka lo 1914 ndo diamboshilaka mbolɛ l’olongo w’otondo. (Ɛny. 12:7-10) Koko tekɔ lo kongɛɛ dia Diolelo sɔ nɔmbɔla lo nkɛtɛ k’otondo. Etena kakatakongɛɛ dia dui sɔ salema, tekɔ lo mpomana l’ekakatanu efula wele oko wakahomana l’Abrahama la Sara. Onde ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ wekɔ lo mbokoya ɛnyɛlɔ k’Abrahama? Ɛkɔndɔ wa lɔsɛnɔ wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo mɛnyaka ɔnɛ l’ɛnyɛlɔ k’Abrahama la Sara, anto efula ɛlɔ kɛnɛ wekɔ la mbetawɔ ndo la solo dia lotutsha. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛkɔndɔ ɛmɔtshi eto l’atei awɔ, kele tende wetshelo wakokaso nkondja.

OKOYA ƐNYƐLƆ K’ABRAHAMA

Bill Walden aketawɔ ndjahondja awui amɔtshi ko Jehowa akɔɔtshɔkɔla

13. Wetshelo akɔna wamboyokondja oma l’ɔkɔndɔ w’ɔnangɛso Walden?

13 Etawɔ ndjahondja awui amɔtshi. Naka sho nangaka mbetsha osomba wa Nzambi, mbuta ate Diolelo dia Nzambi lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso, kete sho pombaka mbokoya Abrahama, ɔnɛ laketawɔ ndjahondja awui amɔtshi dia ngɛnyangɛnya Nzambi. (Mat. 6:33; Makɔ 10:28-30) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’ɔnangɛso lelɛwɔ Bill Walden. * Lo 1942, etena kakandatatɛ mbeka Bible l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, Bill aki suke la nongola dipɔlɔmɛ dia licence l’inivɛrsite ɔmɔtshi wa l’États-Unis dia monga ɛjɛniɛrɛ lo wokelo wa mvudu. Ombetsha ɔmɔtshi wa Bill akasale dia Bill nkondja olimu l’ɔkɔngɔ wa nde nongola dipɔlɔmɛ, koko Bill akatone. Bill akolembetshiya ɔnɛ nde akɔshi yɛdikɔ yaha nkamba olimu wafutawɔ falanga efula l’oyango wa kambɛ Nzambi efula. Yema tshitshɛ oma laasɔ, lɛɛta akadjangɛ Bill dia ntshɔ l’olimu w’ɔsɔlayi. La dilɛmiɛlɔ tshɛ nde akatone, ko wakawodje kibawo ka dɔlara 10 000 ndo mbɔtɔ lokanu l’ɛnɔnyi etanu. Wakayowotondja l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi esato. L’ɔkɔngɔ diko, nde akelamɛ dia tɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ko akayotshɔ tokamba oko misiɔnɛrɛ l’Afrikɛ. Oma laasɔ Bill akatshuke Eva, ndo wakakambe kaamɛ l’Afrikɛ ndo dui sɔ diakaalɔmbɛ dia ndjahondja awui amɔtshi. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, vɔ wakakalola l’États-Unis dia tokokɛ nyango Bill. Lo mbita ɔkɔndɔ ande wa lɔsɛnɔ lo tshena pe, Bill mbutaka ate: “Asɔyi ndjɛkami lo washo etena kakanyiyami diɛsɛ dia woke diele la mi dia Jehowa nkamba la mi ɛnɔnyi ndekana 70 l’olimu ande. Dimi mbokaloyaka losaka mbala efula lo woho wakandanɔmbɔla dia dimi mbetɛ olimu ande olimu wa lo lɔsɛnɔ lami.” Onde wɛ hakoke mbetɛ olimu wa lo tena tshɛ olimu wa lo lɔsɛnɔ layɛ?

Eleni la Aristotelis Apostolidis wakoke dia Jehowa akaakeketsha

14-15. Wetshelo akɔna wakondjayɛ oma l’ɔkɔndɔ w’ɔnangɛso la kadiyɛso Apostolidis?

14 Tolongamɛke ɔnɛ lɔsɛnɔ layɛ halotonga l’ekakatanu. Sho kondjaka wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Abrahama ɔnɛ, kaanga wanɛ wambokambɛ Jehowa lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo koka monga l’ekakatanu. (Jak. 1:2; 1 Pe. 5:9) Tende woho wakɛnama mɛtɛ ka dui sɔ le Aristotelis Apostolidis. * Nde akabatizama lo 1946 la Grèce ndo lo 1952 nde akatshukana la kadiyɛso Eleni, kaki l’eyango akɔ waamɛ la nde. Koko, Eleni akonge la hemɔ ndo wakawoshola la tumeur ka lo wɔɔngɔ. Tumeur kakɔ kakashile, koko l’ɔkɔngɔ wa vɔ tshukana ɛnɔnyi engana eto, tɔ kakakalola. Adɔkɔtɛlɛ wakaate Eleni nto, koko nde akatshikala la paa ndo kokoka ntɛkɛta dimɛna nto. Nde akatetemala monga l’ohetoheto kaanga mbakinde la hemɔ ndo kaanga mbakaahɛnyahɛnyaka ewandji wa lɛɛta l’etena kɛsɔ.

15 L’edja k’ɛnɔnyi 30, Aristotelis akakokɛka wadɛnde. L’etena kɛsɔ, nde aki ekumanyi, akakambaka lo kɔmite ka nsanganya ya weke ndo akashaka lonya lo wokelo wa Mbalasa kɛmɔtshi ka nsanganya ya weke. Oma laasɔ, lo 1987 Eleni akahomɔ lo aksida ɔmɔtshi wakasalema etena kakandatasambishaka. Nde akonge lo kɔma l’edja k’ɛnɔnyi esato, ndo oma laasɔ nde akavu. Aristotelis mbitaka ɔkɔndɔ ande wa lɔsɛnɔ lo tshena pe ate: “L’edja k’ɛnɔnyi, lakonge l’ekakatanu efula, ndo ɛmɔtshi l’atei awɔ wakayaka la shashimoya ndo aha la nongamɛ. Diakɔ diele lakahombe mbikikɛ, ndo aha mbetawɔ di’ɛngɔ kɛmɔtshi kɔmɔlami, koko Jehowa akambishaka tena tshɛ wolo wakimi l’ohomba dia ntondoya ekakatanu ɛsɔ.” (Os. 94:18, 19) Jehowa mɛtɛ nangaka wanɛ tshɛ wasala kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala lo dikambo diande oyadi wekɔ l’ehemba!

Audrey Hyde akatetemala nama elongamelo kande ka lo nshi yayaye lo mbika washo lo nshi yayaye

16. Naa dako dia dimɛna diakasha ɔnangɛso Knorr wadɛnde?

16 Ka washo lo nshi yayaye. Abrahama akake washo lo difuto diakahombe Jehowa mbosha, ndo dui sɔ diakokimanyiya dia ntondoya ekakatanu waki la nde. Kadiyɛso Audrey Hyde tetemalaka nama elongamelo kande ka lo nshi yayaye kaanga mbakavu omɛnde la ntondo, Nathan H. Knorr, la kansɛrɛ ndo mbakadiɛnɛ omɛnde la hende, Glenn Hyde, la hemɔ ka Alzheimer. * Nde mbutaka dia nde akakondja ekimanyielo oma lo dui dimɔtshi diakawotɛ ɔnangɛso Knorr mingu ngana la ntondo ka nde mvɔ. Nde mbutaka ate: “Nathan akambohola ate: ‘L’ɔkɔngɔ wa nyɔi, elongamelo kaso kekɔ ka shikaa ndo hatotodiɛnɛ la paa nto.’ Oma laasɔ nde akakeketsha ate: ‘Ka washo l’akambo wele la ntondo, nɛ dia lɛkɔ kele difuto diayɛ.’ . . . Nde akakotsha ɔnɛ: ‘Tetemala monga l’akambo efula wa nsala, kamba la lɔsɛnɔ layɛ dia salɛ anto akina dikambo dimɔtshi. Dui sɔ diayokokimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.’” Dako di’ɔnɛ ntetemala monga l’akambo efula wa nsala lo salɛ anto akina akambo w’ɛlɔlɔ ndo ‘ngɛnangɛna lo elongamelo,’ ekɔ dako dia dimɛna efula!​—Rɔmɔ 12:12.

17. a) Lande na kele tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbika washo lo nshi yayaye? b) Ngande wele ndjela ɛnyɛlɔ kele lo Mika 7:7 ayotokimanyiya dia nkondja ɛtshɔkɔ wa lo nshi yayaye?

17 lɔ kɛnɛ, tamboleka monga l’ɛkɔkɔ wa mbika washo lo nshi yayaye. Akambo weta l’andja ɔnɛ mɛnyaka hwe dia tekɔ lo nsɛna l’etenyi k’ekomelo ka nshi y’ekomelo ya dikongɛ di’akambo nɛ. Keema edja nto, hatotonga l’ohomba wa kongɛɛ osomba wele l’atshina w’eshika dia vɔ nɔmbɔla nkɛtɛ k’otondo. L’atei w’ɛtshɔkɔ efula wayotokondja mbele ndo ɔtshɔkɔ wa mɛnana la wakiso wa ngandji wayolɔ oma lo nyɔi. L’etena kɛsɔ, Jehowa ayɔtshɔkɔla Abrahama l’ɔtɛ wa mbetawɔ ndo solo diande dia lotutsha lo mboolola nde la nkumbo kande lo lɔsɛnɔ la la nkɛtɛ. Onde wɛ ayoyala lɛkɔ dia taalongola? L’ɛnyɛlɔ ka Abrahama wɛ koka ndjala lɛkɔ, naka wɛ mbetawɔ ndjahondja akambo amɔtshi lo dikambo dia Diolelo dia Nzambi ndo naka wɛ ntetemala monga la mbetawɔ oyadi la ntondo k’ekakatanu, ndo naka wɛ kongɛɛ le Jehowa la solo dia lotutsha tshɛ.​—Adia Mika 7:7.

OSAMBO 74 Nyoye toyembe osambo wa Diolelo!

^ od. 5 Kongɛɛ okotshamelo wa daka dimɔtshi koka mbidja solo diaso dia lotutsha ndo mbetawɔ kaso l’ohemba. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Abrahama wayokeketsha yɛdikɔ yaso ya kongɛɛ la solo dia lotutsha tshɛ okotshamelo w’alaka wa Jehowa? Ndo ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna katosha ekambi wa Jehowa ɛmɔtshi wa nshi nyɛ?

^ od. 13 Ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ w’ɔnangɛso Walden wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1, 2013, lk. 8-10.

^ od. 14 Ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ w’ɔnangɛso Apostolidis wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka hende 1, 2002, lk. 24-28 lo Falase.

^ od. 16 Ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ wa kadiyɛso Hyde wakatondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’esambele 1, 2004, lk. 23-29 lo Falase.

^ od. 56 ELEMBETSHIELO W’OSATO: Wadi l’omi amɔtshi waya esombe wekɔ lo ntetemala kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ kaanga la ntondo k’ekakatanu. Vɔ wekɔ lo ntetemala monga la mbetawɔ ka wolo lo mbika washo lo alaka wa Jehowa wa lo nshi yayaye.