1. Silo muni esi vandriyathu nya vangi va dzimago, nigu khu ginani?

VANDRIYATHU nya vangi muhuno va ngu dzima silo nya singi gasi gu thumeya Jehovha. Khu giyeyedzo, nya vangi va ngu hatha gu mba tshadha. Vambe va tshadhidego va ngu hatha gu mba velega. Vambe va ngu hatha gu mba landriseya dzitsapawu ni dzithomba. Avo va ngu eneledwa khesi va gu naso. Nigu va ngu tumba gu khavo Jehovha a na va ninga satshavbo si vbwetegago. Avo gima kha va na nga dzi laya. Khu ginani? Kholu dziteponi dza gale Jehovha sayiside sithumi saye. Khu giyeyedzo, Jehovha kategiside Abrahama “babe wa vatshavbo vale va khodwago.” — Rom. 4:11.

2. a) Guya khu Vahebheru 11:8-10, 16, khu ginani Abrahama a dzumedego gu diga Uri? b) Ginani hi na ganeyago khigyo avba nya ndrima yeyi?

² Abrahama dzumede gu diga womi nyo khadzisege a nga ba ari nawo Uri. Khu ginani? Khu gu “a di gu virela lidhoropa nya gutiye li si kodzigo gu khungumudwa.” (Leri Vahebheru 11:8-10, 16.) Khu levbini “lidhoropa” lolo? Sigaradzo muni esi Abrahama a tshanganidego naso na nga gu vireya gu vbahwa nya lidhoropa lolo? Hi nga pimedzeya kharini Abrahama ni vandriyathu va matshiguni yathu va pimedzeyago giyeyedzo gyaye?

3. Ginani “lidhoropa” li nga ba li viredwa khu Abrahama?

³ Lidhoropa li nga ba li viredwa khu Abrahama, Mufumo wa Nungungulu. Mufumo wowo wu na fumedwa khu Jesu Kristo, gumogo ni 144 000 maKristo ma todzidwego. Pawulo a di khuye Mufumo  wowo ‘lidhoropa la Nungungulu a vbanyago, Jerusalema wa ndzadzini.’ (Hebh. 12:22; Gutu. 5:8-10; 14:1) Jesu hevbudzide valandreyi vaye gu gombeya va lomba Mufumo wowu, gasi guhaladza ga Nungungulu gu girega mafuni kha nga edzi gu giregago khidzo ndzadzini. — Mat. 6:10.

4. Guya khu Genesi 17:1, 2, 6, ginani egi Abrahama a nga ba a giti maningano ni Mufumo owu wu tumbisidwego khu Nungungulu?

⁴ Ina Abrahama a di gu dziti edzi Mufumo wa Nungungulu wu nga hadzi khala khidzo? Ahihi. Gu vbindride myaga nya yingi malito yaya na mari sihalo nyo hathege. (Efes. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Ganiolu Abrahama a di gu dziti gu khuye simbe situgulwana saye si di hadzi khala dzipfhumu, kholu Jehovha a di gu mu tumbiside isoso. (Leri Genesi 17:1, 2, 6.) Abrahama kha nga ba a kanakana gu khuye esi Jehovha a si tumbisidego si na girega. Khu kharato, uye a di gu gira nga khatshi a gu wona Mesiya, Oyu a nga hadzi khala Pfhumu nya Mufumo wa Nungungulu. Khu kotani nya gighelo gyogyo, Jesu a di embeya maJudha khuye: “Babe wanu Abrahama tsakide khu gu lirela gu wona litshigu langu; na li wone a di nengela.” (Joh. 8:56) Khu lisine, Abrahama a di gu dziti gu khuye simbe nya situgulwana saye si di hadzi gira gipandre nya Mufumo wu nga hadzi emiswa khu Jehovha ni gu uye a di gu dzi emisede gu vireya kala gu tadzisega gitumbiso gyogyo.

5. Ha gu dziti kharini gu khethu Abrahama a di gu vireya “lidhoropa” li emisidwego khu Nungungulu?

⁵ Abrahama yeyedzide kharini gu khuye a di gu vireya “lidhoropa,” li emisidwego khu Nungungulu? Nyo pheye, Abrahama kha gira gipandre nya mifumo nya vathu. Uye a di simama gu vbanya omu nya matendra nigu gima kha seketeya mifumo nya vathu. Abrahama kha zama gu dzi gireya mufumo waye. Wulangani nya isoso, uye a di simama gu engisa Jehovha, na gu vireya gu khuye situmbiso esi Jehovha a giridego si tadzisega. Khu gu ba a giride isoso, Abrahama yeyedzide gukhodwa nyo tiye ga Jehovha. Hongoleni hi wona sigaradzo nyo khaguri esi a emisanidego naso hi bwe hi wona gu khethu ginani hi nga gi hevbulago.

6. Lidhoropa la Uri li di khade kharini?

⁶ Lidhoropa la Uri li diri ni satshavbo. Li di vhikedwe khu muru nigu khu vbavbandze gakone nya muru gu diri ni tsongo. Vathu va Uri va di guti ngudzu gu lova ni silo nya matematika. Lidhoropa la Uri li di ghanyide nigu sa gu wonega gu khatshi li  diri tsindza nya dzinogosi. Dhoropani ga Uri gu manidwe malangaliya nya mangi ma ganeyago khu dzinogosi. Dzinyumba dzakona dzi di gu girwa khu dzitijolu nigu dziparedhi dzakone dzi di gu pitarwi khu kori nyo age. Dzimbe nya dzinyumba dzodzo dzi diri ni 13 mwendro 14 dzikwartu ni gu khu vbavbandze gakone gu diri ni jardhim.

7. Khu ginani Abrahama a nga ba a yede gu tumba khu monyo waye watshavbo gu khuye Jehovha a di hadzi gu mu vhikeya gumogo ni ndranga yaye?

⁷ Abrahama a di yede gu tumba khu monyo waye watshavbo gu khuye Jehovha a na mu vhikeya a bwe a vhikeya ndranga yaye. Khu ginani? Kha nga hi si wonidego, Abrahama ni Sara va di digide lidhoropa nya gu vhikelege la Uri, vaya vbanya omu nya matendra tigoni ga Khanani. Avo kha va nga ba va vhikedwe gambe khu muru wule nya wukhongolo ni tsongo wu nga ba wu romo khu vbavbandze nya muru. Khu kharato, valala va di gu va wona nga khatshi va mwalo muvhikeli.

8. Gigaradzo muni egi Abrahama a tshanganidego nagyo?

⁸ Ambari olu Abrahama a nga ba a gira gugola ga Nungungulu, khu tepo nyo khaguri, uye tshanganide ni gigaradzo nyo hamuge guhodza. A di yede gu emisana ni ndzala nya yikhongolo ngudzu yi nga ba yi romo tigoni mule. Ndzala yoyo yi diri yikhongolo ngudzu nyo bwe Abrahama a hunga gu fuluga a hongola a ya khala khu gitepwana Egipito. Ganiolu, tepo a nga ba ari Egipito, Faro, pfhumu nya litigo, a di mu dzegeya mwangadzi waye. Nga dundrugeya khedzi Abrahama a nga dzipwa khidzo tepo isoso si nga girega. — Gen. 12:10-19.

9. Ndranga ya Abrahama yi emisanide ni sigaradzo muni?

⁹ Ndranga ya Abrahama yi tshanganide ni simbe sigaradzo nya sikhongolo. Mwangadzi waye nyo mu gole, Sara, kha nga ba a velega. Isoso si va bede gutsaka khu myaga nya yingi. Khu kharato, Sara a di dzega githumi gyaye Agari, a gi ningeya ga Abrahama gasi gi va velegeya sanana. Ganiolu tepo Agari a nga khura mimba ya Ismayeli, a di pheya gu kanyisa Sara. Isoso si di wusa mayunga nya makhongolo nyo bwe Sara a tutumisa Agari. — Gen. 16:1-6.

10. Gutumba a nga ba ari nago Abrahama gu lingidwe kharini khesi si nga dugeleya Ismayeli ni Isaki?

¹⁰ Khu gu hegisa, Sara a di khura mimba, a velega gyanana va nga gi riya gu khavo khu Isaki. Abrahama a di gu si gola sanana saye, Ismayeli ni Isaki. Ganiolu, khu kotani nya ndziya nyo vivbe eyi Ismayeli a nga ba a phara khiyo Isaki, Abrahama a di gurumedzega gu tutumisa Ismayeli ni Agari. (Gen. 21:9-14) Khu hwane nya tepo, Jehovha a di lomba Abrahama gu ningeya Isaki kha nga muphaso. (Gen. 22:1, 2; Hebh. 11:17-19) Ga satshavbo siemo soso, Abrahama a di yede gu tumba gu khuye Jehovha a na tadzisa situmbiso saye.

11. Khu ginani Abrahama a viredego khu gulaphisa--monyo gutadzisega nya situmbiso sa Jehovha?

¹¹ Ndrani nya womi waye, Abrahama hevbude gu vireya gu tadzisega nya situmbiso sa Jehovha khu gulaphisa-monyo. Tepo a nga khuga khu Uri, Abrahama a diri ni myaga nyo vbindre 70. (Gen. 11:31–12:4) Nigu, vbanyide malanga nyo hambanehambane giwulani gya Khanani, omu nya matendra, khu tanga nya 100 myaga. Abrahama fude nari ni 175 myaga. (Gen. 25:7) Ganiolu, uye kha gu wona gutadzisega nya gitumbiso egi Jehovha a nga ba a mu giride, nya gu ninge litigo la Khanani situgulwana saye. Nigu, uye fude na nga si gu woni gu emiswa nya Mufumo wa Nungungulu. Ambari ulolo, Bhibhiliya yari khiyo Abrahama fude na gumbide ngudzu na tsakide gambe. (Gen. 25:8) Ambari olu Abrahama a nga tshangana ni sigaradzo nya sikhongolo, gukhodwa gwaye gu simamide na gu tiyide a bwe a manega ni gutsaka tepo a nga ba a vireya gu khuye Jehovha a tadzisa situmbiso saye. Abrahama si kodzide kharini gu timiseya? Khu gu Jehovha a di gu mu vhikeya a bwe a mu phara kha nga pari womini waye watshavbo — Gen. 15:1; Isa. 41:8; Jak. 2:22, 23.

12. Ginani hi gi vireyago nigu ginani hi na bhulago khigyo?

¹² Gu fana ni Abrahama, anethu muhuno ha gu  vireya lidhoropa nya gutiye li si kodzigo gu khungumudwa. Ganiolu, kha hi ngo vireya gu khethu li vbahwa kholu Mufumo wa Nungungulu wu emisidwe khu 1914 nigu khuwo wu fumago ndzadzini. (Gutu. 12:7-10) Ethu hi ngo vireya gu khethu Mufumo wa Nungungulu wu fuma mafuni. Ganiolu, na hi ngo vireya isoso, hi na tshangana ni sigaradzo nya singi nya nga esi a tshanganidego naso Abrahama. Sithumi sa Jehovha sa matshiguni yathu si ngu si kodza gu pimedzeya giyeyedzo gya Abrahama ni Sara. Matimo nya guvbanya ma duswago omu nya revhista Mukhedziseyi ma gu yeyedza gu khayo, gu fana ni Abrahama ni Sara, sithumi sa Jehovha sa matshiguni yathu si ngu yeyedza niso gukhodwa ni gulaphisa-monyo. Hongoleni hi wona mambe nya matshango yoyo hi bwe hi wona esi hi nga si hevbulago.

13. Ginani u gi hevbulago avba nya giyeyedzo gya ndriyathu Bill?

¹³ Dzi emiseye gu dzima simbe gasi gu thumeya Nungungulu. Ha gu ba hi vbweta gu thangisa Mufumo wa Nungungulu womini gwathu, gu vbwetega hi fana ni Abrahama oyu a dzi emisedego gu dzima silo nyo khaguri gasi gu tsakisa Nungungulu. (Mat. 6:33; Marko 10:28-30) Nga wona giyeyedzo gya ndriyathu moyo nyo pwani khu Bill Walden. * Tepo Bill a nga pheya gu hevbula ni Dzifakazi dza Jehovha khu 1942, a diri vbafuvbi ni gu vbedza gu dusa kursu a nga ba a gira nya engenharia arquitetônica, univhersidhadhe ya Estados Unidos. Moyo nya vahevbudzi va Bill a di gu mu vbwetede thumo, ganiolu uye a di bomba. Bill a di tshamuseya muhevbudzi yoyo gu khuye, uye a gu vbweta gu thumeya Nungungulu, wulangani nya gu vbwetedzeye mithumo yi nga hadzi gu mu ninga dzitsapawu nya dzingi. Gitepwana hwane nya isoso, Bill a di ranwa gasi gu hongola wusotshwatunu. Uye a di bomba khu ndziya nya githawo, khavbovbo va di mu livbisa multa nya 10 mil dzidholari va bwe va ganeya gu khavo yede gu khothedwa pasoni khu 5 myaga. Ganiolu a di khothedwa myaga miraru basi. Khu gu gimbiya nya tepo a di ranedwa gu ya hevbula xikola ya Gileyadhi a bwe a rumedwa gasi guya thuma kha nga misiyonariyo, Afrika. Bill a di tshadha ni Eva va bwe va simama gu thuma vatshavbo Afrika. Ganiolu, isoso si lombide gu khiso va dzima silo  nya singi. Khu gu hegisa avo va di bweleya Estados Unidos gasi guya sayisa mamayi wa Bill. Khu gu piya, Bill wari khuye: “Nyi ngu tsaka ngudzu ni gu bonga tepo nyi dundrugeyago khu lithomo nyo samadzise nyi li manidego nyo thumeye Jehovha khu myaga yi vbindrago 70. Nyi ngu bonga ngudzu gambe kholu Jehovha a nyi phasidego gu mu thumeya womini wangu watshavbo.” Ina anuwe u dzi emisede gu thumeya Jehovha womini wago watshavbo?

14-15. Ginani hi gi hevbulago ga esi si dugeledego ga ndriyathu Aristotelis ni mwangadzi waye?

¹⁴ U nga vireyi gu khuwe khu na nga tshangana ni sigaradzo guvbanyani gwago. Giyeyedzo gya Abrahama gya gu hi phasa gu wona gu khethu ambari vale va dzi emisedego gu thumisa womi wawe watshavbo gasi gu thumeya Jehovha, va ngu tshangana ni sigaradzo. (Jak. 1:2; 1 Ped. 5:9) Isoso khiso kamo si nga dugeleya ndriyathu Aristotelis Apostolidis. * Uye bhapatisidwe khu 1946, Grecia. Khu 1952 a di pheya gu namorari ni Eleni nigu vavavili va di gu dzi emisede gu thumeya Jehovha guvbanyani gwawe gwatshavbo. Ganiolu, Eleni a di pheya gu dwala, khavbovbo vadhogodheya va ya tugula gu khavo a na ni madwali nyo pwani tumor cerebral. Uye a di operarwi ma duswa madwali yoyo. Ganiolu hwane nya myaga miraru ma di wuya gambe. Uye a di bweleya xipitali a ya operarwi gambe, ganiolu a manega ni gigaradzo nya gu mba kodza gu ganeya gwadi. Ambari olu a nga ba a dwala, ni olu thumo wathu wu nga ba wu himbedzedwa tigoni gwawe khu tepo yoyo, uye simamide gu tshumayela khu sighingi.

¹⁵  Ndriyathu Aristotelis sayiside mwangadzi waye khu 30 myaga. Ndrani nya tepo yoyo uye thumide kha nga lidhota a bwe a khala moyo nya ava va nga ba va wumba kometi yi nga ba yi khathaleya mitshangano nya gipandre ni mitshangano nya mughanga a bwe a phasedzeya gu vbaha salawu nya mitshangano nya yikhongolo. Ganiolu, khu 1987, mwangadzi wa ndriyathu Aristotelis a di vetwa khu lidimba nya likhongolo nya simbi na gu tshumayela, li mu bayisa ngudzu nyo bwe a khala myaga miraru nya mba dziti gu khuye khuye mani (coma), a hegisa khu gufa. Ndriyathu Aristotelis wari khuye: “Khu myaga nya yingi nyi tshanganide ni sigaradzo nya singi nigu simbe sakone si dzude khavba ni avba. Khu kharato si vbwetegide gu nyi timiseya, nyi si dzumeleyi ni gevbini gi nyi vbedza  tshivba. Khu lisine, Jehovha nyi ningide tshivba yi nga ba yi vbwetega gasi gu timiseya satshavbo sigaradzo soso.” (Ndzi. 94:18, 19) Jehovha a ngu si haladza ngundzu sithumi saye si dzi garadzeyago gu mu thumeya ambari na si gu tshangana ni sigaradzo nya sikhongolo!

16. Wusingalagadzi muni nya wadi owu ndriyathu Knorr a ningidego mwangadzi waye?

¹⁶ Vega gupima gwago ga esi si tago. Abrahama a di gu dundrugeya khu makategwa aya Jehovha a nga ba a ma tumbiside nigu isoso si mu phaside gu timiseya sigaradzo saye. Ndriyathu Audrey Hyde dzi garadzede gu vega gupima gwaye ga esi Jehovha a hi tumbisago mindru wa tshigu, ambari olu mwama waye nyo pheye Nathan H. Knorr a ngafa khu madwali nya kankru a bwe mwama waye nya wuvili Glenn Hyde a beledwa khu madwali nyo pwani Alzheimer. * Ndriyathu Hyde a di khuye phasidwe ngudzu khu malito ma nga ganedwa khu ndriyathu Knorr na nga si gufi, a nga khuye: “Tepo hi fago, gutshaniseka gwathu go vbeya. A vbedza khuye: ‘Hyde, u nga bweleleyi hwane, gutumba gwathu gomo mbeli . . . Khala nu pharegide, u dzi garadzeya gu phasa vambe, isoso si na gu phasa gu mana gutsaka.’” Si ngu phasa ngudzu gu khala na hi pharegide khu gu gireya silo nya sadi vambe hi bwe hi tsaka khu gutumba hi gu nago. — Rom. 12:12.

17. a) Sighelo muni nya sadi hi gu naso nya gu hi vireya esi Jehovha a hi tumbisago mindru wa tshigu? b) Gu gira esi si gomogo omu ga Mikeya 7:7, si na hi phasa kharini gu mana makategwa aya Nungungulu a hi tumbisago khu mindru wa tshigu?

¹⁷ Muhuno hi na ni sighelo nya singi nyo vege gupima avba nya esi Jehovha a hi tumbisago mindru wa tshigu. Sigiro nya mafu yaya so yeyedza gu khiso ha gu vbanya dzitshokani nya matshigu nya guhegise. Nugunugu Mufumo wa Nungungulu wu na pheya gu fuma mafuni. Limwedo nya makategwa nya gutsakise hi na ma manago gu wona sigodwa sathu si fudego na si gu wuswa. Ga tepo yoyo, Jehovha a na tshatshazeya gukhodwa ni gulaphisa-monyo gu yeyedzidwego khu Abrahama khu gu mu wusa uye gumogo ni ndranga yaye gasi va ta vbanya paradhesini mafuni. Ina u na ba uri iyoyo gasi gu va hoyozeya? Gufana ni Abrahama, si na kodzega wa gu dzi emiseya gu dzima silo nyo khaguri khu kotani nya Mufumo wa Nungungulu, u simama gu yeyedza gukhodwa ga Nungungulu ambari wa gu tshangana ni gevbini gigaradzo u bwe u vireya khu gulaphisa-monyo situmbiso sa Jehovha. — Leri Mikeya 7:7.