1. ¿Jastik skʼuluneje jitsan hermano, sok jas yuj?

JA BʼA JTYEMPOTIK, miyonik hermano sok hermana xchʼakunej sbʼaje yuj jun rason jel tʼilan: wa skʼana oj yaʼteltaye ja Jyoba ja janekʼ wa xbʼobʼ yujile. Jitsan stsaʼuneje oj ajyuke soltero. Jujuntik nupanum stsaʼuneje mito oj ajyuk yuntikile. Jitsan pamilya yiʼuneje jun sakʼanile bʼa chʼin. Spetsanil ja yeʼnle gusto aye sok wa sjipa skʼujole bʼa Jyoba ojni ajukyile ja jas oj makunuk yujile, ja yeʼn mini oj loʼlanuk. ¿Jas yuj wa xkʼuʼantik lek? Yujni ja bʼa najate ja Dyosi stalnay ja yaʼtijumiki. Jun sjejel, ya koʼyi slekilal ja Abrahán, ja «tatalil ja bʼa spetzanil ja ma‘tik wa skʼu‘ane‘» (Rom. 4:11, Ja yajkʼachil sju‘unil ja dyosi, [YD]).

2. a) Jastalni wa xyala ja Hebreos 11:8-10, 16, ¿jas yuj pwesto ajyi ja Abrahán yajelkan ja Ur? b) ¿Jasa oj kiltik ja bʼa artikulo it?

² Ja Abrahán pwesto ajyi bʼa yajelkan ja jastik lek wa skʼapa ja chonabʼ Ur. ¿Jas yuj? Yujni ja wa smajlay «ja chonab [bʼa meran ay yipalil, TNM]» (kʼuman ja Hebreos 11:8-10, 16). ¿Jasunkiluk ja ‹chonabʼ› jaw? ¿Jastik wokol stʼaspun ja Abrahán yajni wan smajlajel oj ajuk kʼeʼuk ja chonabʼ jaw? ¿Jastal oj bʼobʼ jnochtik ja sjejel bʼa Abrahán sok ja matik snochuneje ja sjejel bʼa yeʼn ja bʼa jtyempotiki? Ja bʼa artikulo it oj axukyi sjakʼjel.

3. ¿Jasunkiluk ja ‹chonabʼ› wa smajlay ajyi ja Abrahán?

³ Ja chonabʼ wa smajlay ajyi ja Abrahán jani ja sGobyerno ja Dyos, bʼa yeʼn kʼotel ja Jesukristo sok ja 144,000 tsaʼubʼal oj wajuke bʼa satkʼinal. Ja Pablo ya sbʼiʼiluk ja Gobyerno  it ja «schonabʼil ja sakʼan dyosi. ja bʼa jerusaleni ja bʼa satkʼinali» (Heb. 12:22, YD; Apoc. 5:8-10; 14:1). Ja Jesús sjeʼayi ja snebʼumanik a-skʼan-e ajakuk ja Gobyerno it bʼa oj skʼuluk ja jas wa skʼana ja Dyos jastalni wa skʼulan ja bʼa ‹satkʼinali, cha jachuk ja bʼa luʼumi› (Mat. 6:10).

4. Jastalni wa xyala ja Génesis 17:1, 2, 6, ¿jasa wa snaʼa ja Abrahán sbʼaja chonabʼi ma ja Gobyerno skʼapunej ja Dyosi?

⁴ Ja Abrahán mini snaʼa jastal mero chapubʼal ja Gobyerno bʼa Dyos. Bʼa jitsan siglo, ja jaw «chʼabʼan tiʼ abʼal» ajyi (Efes. 1:8-10, TNM; Col. 1:26, 27). Pe wani snaʼa jujuntik ja bʼa yintili ojni kʼotuke mandaranumik, pes jani kʼapjiyi yuj ja Jyoba (kʼuman ja Génesis 17:1, 2, 6). Ajyi lek yuj skʼuʼajel ja kʼapjelik bʼa Dyos bʼa lajansok wa xyila ja maʼ Tʼojubʼali ma ja Mesías bʼa yeʼn oj kʼotuk mandaranum ja bʼa sGobyerno ja Dyos. Ja yuj, ja Jesús yala yabʼ ja judíoʼik: «Ja Abraham ja maʼ ecʼ pax ta cujtiqui, jel sgusto oj yil ja tiempo oj jaconi. Snaa lec que oj ni jacona jayuj chaani ecʼ yuj ja sgusto» (Juan 8:56). Chikani lek ja Abrahán wani snaʼa ja yintilik tini oj ajyuke chʼikan bʼa jun Gobyerno bʼa yeʼn yaʼunej kujlajuk ja Jyoba sok pwesto ajyi smajlajel oj ya kʼotuk ja kʼapjelal yaʼunej ja Dyosi.

5. ¿Jas yuj wa xnaʼatik ja Abrahán wani smajlay ja ‹chonabʼ› yaʼunej kulan ja Dyos?

⁵ ¿Jastal sjeʼa ja Abrahán wani smajlay ja ‹chonabʼ› ma ja Gobyerno yaʼunej kujlajuk ja Dyosi? Bʼajtan, mini ajyi ibʼ kʼabʼal bʼa jun gobyerno ja bʼa luʼumi. Stsaʼa mi oj ajyuk kulan bʼa jun lugar cha mini oj skoltay jun gobyerno. Chomajkil, mini sleʼa modo oj ya kujlajuk jun sgobyerno ja bʼa luʼumi. Ja jasa skʼulani, tolabida skʼuʼanyi ja smandar ja Jyoba sok smajlay oj ya kʼotuk ja jas skʼapuneji. Jachuk sjeʼa ayiʼoj jun skʼuʼajel jel chaʼanyabʼalil bʼa Dyos. La kiltik jujuntik wokol stʼaspun sok ja jas wa xnebʼatik ja bʼa sjejeli.

6. ¿Jastal ajyi ja chonabʼ bʼa Ur?

⁶ Ja chonabʼ yaʼakan ja Abrahán lajansok mi jas oj ekʼ sbʼaj, jel chapan sok tsamal ajyel kulan ja tiw. Ayiʼoj jun niwan  barda sok jun chaʼan poso bʼa wa skoltay bʼa oxe stsʼeʼel. Ja kristyano bʼa Ur jel snaʼawe tsʼijbʼanel sok ja aritmética. Lajansok ja Ur, juni chonabʼ bʼa jel ja negosyo, pes ja leʼa poko jastik junuki staʼuneje juʼunik bʼa negosyo. Ja naʼitsiki tojbʼelsok ladriyoʼik sok ja sat naʼitsiki wa xyawe ochyi jastaltik yeso sok sakalanixta. Jujuntik ayiʼoj 13 ma 14 kwartoʼik bʼa sjoyanal jun patyo bʼa ayiʼoj tonik.

7. Ja Abrahán, ¿jas yuj tʼilan oj sjip skʼujol bʼa Jyoba bʼa oj talnajuk ja yeʼn soka spamilya?

⁷ Ja Abrahán tʼilani oj sjip skʼujol bʼa Jyoba bʼa oj talnajuk ja yeʼn soka spamilya. ¿Jas yuj? La kaʼ jkʼujoltik ja yeʼn soka xcheʼumi, ja Sara, yaʼawekan ja jastal jel seguro wa xtax ja chonabʼ Ur sok ja snaje bʼa tixa oj ajyuke kulan bʼa naʼitsik kʼulubʼal sok kʼuʼuts ja bʼa jobʼik bʼa Canaán. Mixa wa xtalnajiye yuj jun barda sok jun chaʼan poso. Ja wego mixa jas wa xbʼobʼ skoltay sbʼaje yuja skontraʼe.

8. ¿Jas wokol stʼaspun ja Abrahán bʼa jun ekʼele?

⁸ Ama ja Abrahán skʼulan ja jas wa skʼana ja Dyos, bʼa jun ekʼele mi ajyiyuj jitsan bʼa smakʼlajel ja spamilya. Tʼilani yila jas oj skʼuluk yuj ja waʼin jel tsats ajyi ja bʼa lugar jekji yuja Jyoba. Ja wokol jaw jelni tsats waji bʼa tʼilan yiʼaj ja spamilya bʼa Egipto bʼa jun tyempo. Pe yajni tixa ay bʼa Egipto, ja mandaranum bʼa paisi, ja faraón, sjapayi ja Sara. Wani maʼ xbʼobʼ ekʼ bʼa jpensartik ja janekʼto chamkʼujol ajyi ja Abrahán masanto skʼulan ja Jyoba oj ajuk kumxukyi ja xcheʼum yuja faraón (Gén. 12:10-19).

9. ¿Jas wokolik bʼa pamilya ajyiyuj ja Abrahán?

⁹ Ja spamilya ja Abrahán stʼaspune jujuntik ekʼele bʼa wokol. Ja yala cheʼumi, ja Sara, mi xbʼobʼ untikanuk. Jitsani jabʼil kuchyujile ja wokol jaw. Yajni ekʼ ja tyempo, ja Sara yayi ja Abrahán ja skriyada Agar bʼa oj kʼot jastal xcheʼum. Jachuk ja Sara soka Abrahán ojxa bʼobʼ ajyuk yuntikile yuja Agar. Pe yajni tukbʼi satkʼinal bʼa oj ajyuk ja Ismael, kʼe yijnay ja Sara. Ja jas wan ekʼeli ipaxiʼele bʼa yaʼakan ja sara a-spak ajnel ja Agar ja bʼa snaje (Gén. 16:1-6).

10. ¿Jas wokolik bʼa ti chʼikan ja Ismael soka Isaac aji och probar ja sjipjel skʼujol ja Abrahán bʼa Jyoba?

¹⁰ Man ja Sara tukbʼi satkʼinal sok yayi ja statami jun yal kerem, bʼa ya sbʼiʼiluk Isaac. Ja Abrahán jelni skʼana ja chabʼ yuntikili, ja Ismael sok ja Isaac. Pe yuja Ismael mi lek yila ja Isaac, ja Abrahán yaʼakan a-eluke ja Ismael soka Agar (Gén. 21:9-14). Jabʼilik mas tsaʼan, ja Jyoba skʼanayi ja Abrahán aya jastal majtanal ja Isaac (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Ja bʼa ekʼeleʼik jaw, ja Abrahán tʼilani sjipa skʼujol bʼa Jyoba ja bʼa skʼapjelal yaʼunej sbʼaja yuntikili.

11. ¿Jas yuj ja Abrahán tʼilani ajyiyuj spasensya bʼa smajlajel ayni jas oj skʼuluk ja Jyoba?

¹¹ Ja janekʼ tyempo jaw, ja Abrahán ajyiyuj spasensya bʼa smajlajel ayni jas oj skʼuluk ja Jyoba. Bʼobʼta ayxani yiʼoj mas ja 70 jabʼil ja Abrahán yajni elye ja bʼa Ur soka spamilya (Gén. 11:31-12:4). Junuk 100 jabʼil ajyiye ekʼ bʼa naʼitsik kʼulubʼal sok karpa sok sbʼejtay yibʼanal ja slujmalil Canaán. Cham ja yajni ayiʼoj 175 sjabʼil (Gén. 25:7). Pe ja yeʼn mini yila jastal ja Jyoba ya kʼot smeranil ja kʼapjelal bʼa oj yayi ja yintil ja Abrahán ja bʼa luʼum sbʼejtay ekʼi. Cha mini yila jastal kujlaji ja chonabʼ wa smajlay ajyi, ja sGobyerno ja Dyosi. Ama jachuk, ja Biblia wa xyala chami pe «gustoni ajyi yuja najtil sakʼanili» (Gén. 25:8). Ama ekʼ sbʼaj jitsan wokol, ajyiyuj jun tsatsal skʼuʼajel sok pwesto ajyi  smajlajel bʼa ayni jas oj skʼuluk ja Jyoba. ¿Jas yuj bʼobʼ kuchyuj? Yujni snajtil ja bʼa sakʼanili koltaji yuja Jyoba sok lek yila sbʼajsok (Gén. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. a) ¿Jasa wanotik smajlajel ja yaʼtijumotik Dyosi? b) ¿Jasa oj jpaklaytiko?

¹² Jastalni ja Abrahán, ja keʼntiki cha wani xmajlaytik ja chonabʼ bʼa meran ay yipalil. Meran, ja it mini wanukotik smajlajel oj ajuk kʼeʼuk, pes ja sGobyerno ja Dyosi kujlaji bʼa 1914 sok wanxani yajel mandar ja bʼa satkʼinal (Apoc. 12:7-10). Pe wanotikni smajlajel oj kʼe yaʼ mandar ja bʼa Luʼumi. Yajni wanotik smajlajel, tʼilani oj ekʼ jbʼajtik jitsan wokol jastaltik ekʼ sbʼaj ja Abrahán Sara. ¿Bʼobʼel maʼ yujile snochjel ja sjejel bʼa Abrahán ja yaʼtijumik ja Jyoba ja bʼa jtyempotiki? Ja bʼa Ja Juʼun Cholumani wa xtax jitsan hermano bʼa wa xcholo ja sakʼanile bʼa ajyelyujile jun skʼuʼajel sok pasensya jastal bʼa Abrahán soka xcheʼumi. La jpaklaytik jujuntik ja bʼa sakʼanile sok la kiltik ja jasa wa xbʼobʼ jnebʼtik.

13. ¿Jas waxa nebʼa ja weʼn sbʼaja sakʼanil ja hermano Walden?

¹³ Pwesto la ajyukotik bʼa xchʼakjel jbʼajtik. Ta wa xkʼanatik yajel bʼajtan bʼej ja bʼa jsakʼaniltik ja xchonabʼ ja Dyos, wa xkʼan kaltik, ja sGobyerno, tʼilani oj kʼotkotik jastal Abrahán sok pwesto ajyel bʼa xchʼakjel jbʼajtik bʼa yajel gusto axuk ja Dyosi (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). La kiltik ja sjejel ja bʼa hermano Bill Walden. * Ja bʼa 1942, yajni ojxta kʼot ingeniero estructural ja bʼa Estados Unidos, kʼe skʼul estudiar soka taʼumantiʼik bʼa Jyoba. June ja bʼa smaestroʼiki leji yuj jun yaʼtel ja yajni skʼulan sbʼaj graduar ja bʼa universidad, pe ja Bill mini skʼulan aceptar. Xcholo yabʼ stsaʼunej mi oj skʼuluk ja aʼtel wa xkʼapjiyi yuja skarrera yujni bʼi wa skʼana oj yaʼteltay mas ja Dyosi. Tyempo tsaʼan, payji bʼa oj och soldadoʼil. Tsamalxta xcholo mi oj ochuk, yuja jaw  kʼanjiyi 10,000 dólar sok alji oj lutjuk preso joʼe jabʼil. Yajni oxexa jabʼil lutan, aji eluk. Ekʼ ja tyempo, lokji ja bʼa Eskwela bʼa Galaad sok jekji misioneroʼil man África. Ja Bill nupanisok ja Eva sok koltaniye lajan ja bʼa África, bʼa jelni xchʼaka sbʼaje ja tiw. Jabʼilik mas tsaʼan, tʼilan kumxiye bʼa Estados Unidos bʼa stalnajel ja snan ja Bill. Spensarajel ja jas ekʼeljan ja bʼa sakʼanil ja yeʼn wa xyala: «Wani xjak yalel ja jsat yajni wa xpensaraʼan janekʼto chaʼanyabʼal bʼa keʼn yuja yaʼunej makunukon ja Jyoba mas ja 70 jabʼil. Tikʼanxta wa xkayi tsʼakatal yuja yaʼunejkan oj ka bʼajtan bʼej ja bʼa jsakʼanil ja yaʼteltajeli». Ja bʼa wa sakʼanili ja weʼn, ¿oj maʼ cha bʼobʼa wa ajyuk jawa kʼel sat ja aʼtel bʼa tyempo tsʼikani?

14, 15. ¿Jasa wa sjeʼawi jas experiencia ja hermanoʼik Apostolidis?

¹⁴ Mok jmajlaytik jun sakʼanil bʼa mey wokol. Ja sjejel bʼa Abrahán wa sjeʼakitik ja matik wa xyaweyi ja sakʼanil ja Jyoba ojni jak sbʼaje wokol (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Jani jaw ja jas ekʼ sbʼaj jun hermano sbʼiʼil Aristotelis Apostolidis. * Bʼa ti yiʼaj jaʼ bʼa Grecia bʼa 1946 sok ja bʼa 1952 yala oj nupanuk sok ja Eleni, jun hermana bʼa ayiʼoj ja skʼelsat jastal yiʼoj ja yeʼn. Pe anto ja Eleni koʼ chamel sok ja loktoriki yilawe ayiʼoj jun tumor ja bʼa xchijnakʼi. Yawe elyi, pe mi ekʼ mas jabʼil ja yajni nupanelexa cha kumxi ja xchameli. Cha kʼulaji operar, pe mixani xbʼobʼ snik ja skuerpo sok jelxani xwokolani ja yajni wa xkʼumani. Anima yuja xchameli sok yuja gobyerno wa xyiʼaj spatik ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba ja bʼa tyempo jaw, ja Eleni mini yaʼakan ja jastal kongana wa xcholo.

¹⁵ Ja Aristotelis stalnay ja jcheʼumi 30 jabʼil. Ja bʼa tyempoʼik jaw, waj ansyano, aʼtiji sok ja Tsome Olomalik bʼa niwak tsomjeliki sok koltani bʼa yajel kʼeʼuk Naʼitsik bʼa niwak tsomjelik. Anto ja bʼa 1987, ja Eleni stʼaspun jun desgrasya ja yajni wan xcholjeli. Ajyi oxe jabʼil bʼa mixa stulu sbʼaj ja bʼa xchʼati, sok tixa chama. Ja Aristotelis wa cholo ja jas ekʼel ja bʼa  sakʼanili sok wa xyala: «Ja janekʼ jabʼil ekʼeli, ja jastik jel xyaʼa chamkʼujolik, ja wokolik jel tsats, ja jastik mi jawa xmajlay, tʼilani tsats ajyiyon sok mi oj el jgana. Spetsanil ja jastik jaw, ja Jyoba tolabida yaʼunejki ja kip wa xmakunikuji bʼa oj kuchkuj ja wokoliki» (Sal. 94:18, 19). Ja Jyoba jelni syajtay ja matik wa skʼulane ja janekʼ wa xbʼobʼ yujile bʼa yaʼteltajel ama ay wokolik.

16. ¿Jasa lekil rason yayi ja xcheʼum ja hermano Knorr?

¹⁶ La waj jkʼujoltik ja bʼa tyempo jakumi. Ja Abrahán jani waj skʼujol ja stsʼakol oj ajukyi yuja Jyoba ja bʼa tyempo jakumi. Kuchyuj ja wokolik ekʼ sbʼaji. Ja hermana Audrey Hyde sleʼa modo bʼa oj sjeʼ jun modo bʼa stojolil. Anima ja bʼajtan statami, ja Nathan Knorr, cham yuj cáncer. Jaxa bʼa xchabʼil statami, ja Glenn Hyde, ajyiyuj jun chamel sbʼiʼil Alzheimer. * Ja yeʼn wa xcholo jel bʼi koltaji ja jujuntik yaljelik aljiyabʼ yuja hermano Knorr, jujuntik semana bʼajtanto oj chamuk. Aljiyabʼ: «Yajni la chamtik, ja smajlajel kiʼojtik seguroxani ay sok mixani ojto kitik wokol». Tsaʼan cha aljiyabʼ ja rason it: «Moka chʼaya sat ja jas jakumi, yujni tey tiw jawa tsʼakoli». Sok cha alji yabʼ: «Ajyan latsan, amakunuk jawa sakʼanil bʼa skoltajel ja tuki, ja jaw jelni oj skoltaya». Juni lekil rason ja ajyel latsan sok skʼulajelyi jastik lek ja tuk, ajyel gusto soka smajlajel kiʼojtik (Rom. 12:12).

17. a) ¿Jas yuj ayni kiʼojtik lek rason bʼa oj waj jkʼujoltik ja bʼa tyempo jakumto? b) ¿Jastal oj bʼobʼ skoltayotik yabʼjel stsamalil ja jastikto jakum ta wa xkʼulantik ja jas wa xyala ja Miqueas 7:7?

¹⁷ Ja bʼa jtyempotiki, ayni kiʼojtik rason bʼa oj waj jkʼujoltik ja bʼa tyempo jakumi. Ja jastik wan ekʼel ja bʼa luʼumi wa xchiktes ayotikxa sakʼan ja bʼa tsaʼanikxta kʼakʼu. Jelxani mojan bʼa mixa oj majlaytik ja chonabʼ bʼa meran ay yipal bʼa oj kʼe ya mandar bʼa sutanal ja luʼumi. Ja bʼa jitsan slekilal oj kiltiki, jani oj cha kiltik ja matik chamel kujtiki. Anto, ja Jyoba oj yaʼ koʼ slekil ja Abrahán yuja ajyiyuj skʼuʼajel sok spasensya, yajel sakʼwuk ja yeʼn soka spamilya. ¿Ti maʼ oj ajyan ja weʼn bʼa yajel yile jun lekil sjulelale? Tini oj ajyan ta akʼulan jastal ja Abrahán. Pwesto ajyel bʼa xchʼakjel abʼaj yuja sGobyerno ja Dyosi. Ajyelawuj skʼuʼajel ama wan ekʼel abʼaj wokol. Aʼajyukawuj pasensya bʼa ayni jas oj skʼuluk ja Jyoba (kʼuman ja Miqueas 7:7).