1. ¿Kʼusi spasojik epal ermanoetik, xchiʼuk kʼu yuʼun?

LI TA jkʼakʼaliltike, ta smiyonal noʼox ermanoetik ep kʼusi spasojik sventa xtunik mas ta stojolal li Jeovae. Ep ermanoetik kʼotem ta nopel yuʼunik ti muʼyuk chnupunike. Junantik nupultsʼakaletike snopojik ti muʼyuk to chil yalab xnichʼnabike. Xchiʼuk ep utsʼ alaliletike lek noʼox sba li xkuxlejalike. Akʼo mi jech, xmuyubajik noʼox, spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeova ti ch-akʼbatik li kʼusi chtun yuʼunike. Ta melel, jpʼel skʼoplal ti chkoltaatike. ¿Kʼu yuʼun jpatoj lek koʼontontik ti jech tspase? Yuʼun laj onoʼox xchabi li yajtuneltak ta voʼnee. Jun skʼelobile jaʼo kʼalal laj yakʼbe bendision Abraan ti jaʼ «stotik li buchʼutik oy xchʼunel [yoʼontonike]» (Rom. 4:11).

2. 1) Jech kʼuchaʼal chal Ebreos 11:8-10 xchiʼuk 16, ¿kʼu yuʼun lokʼ ta yoʼonton skomtsanel Ur li Abraane? 2) ¿Kʼusi ta jkʼeltik batel li ta xchanobil liʼe?

² Li Abraane lokʼ ta yoʼonton skomtsanel li kʼusitik lek toʼox oy yuʼun ta Ure. ¿Kʼu yuʼun? «Yuʼun jaʼ smalaoj li jteklum ti oy lek sbatsʼi [naklebe]» (kʼelo Ebreos 11:8-10, 16). ¿Kʼusi jaʼ «li jteklum» taje? ¿Kʼusitik la snuptan Abraan kʼalal jaʼo yakal tsmala chichʼ vaʼanel li jteklume? ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Abraane? ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li ermanoetik ta jkʼakʼaliltik ti jech spasojik kʼuchaʼal li Abraane? Jaʼ ta jkʼeltik batel li ta xchanobil liʼe.

3. ¿Kʼusi jaʼ li jteklum smalaoj Abraane?

³ Li jteklum ti smalaoj Abraane jaʼ li Ajvalilal yuʼun Diose, ti te tsakal skʼoplal Jesus xchiʼuk li 144 mil ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Xi chalbe skʼoplal Pablo li Ajvalilal taje: «Steklumal kuxul Dios ti jaʼ li Jerusalen ta vinajele» (Ebr.  12:22; Apok. 5:8-10; 14:1). Li Jesuse la xchanubtas yajchankʼoptak yoʼ skʼanik ti akʼo taluk li Ajvalilal taje. ¿Kʼu yuʼun? Jaʼ sventa spas li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios «ta sba balumil jech kʼuchaʼal ta vinajele» (Mat. 6:10).

4. Jech kʼuchaʼal chal Jenesis 17:1, 2 xchiʼuk 6, ¿kʼusi snaʼoj Abraan ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose?

⁴ Li Abraane mu snaʼ lek kʼu yelan chapanbil li Ajvalilal yuʼun Diose. Jal tajek mu buchʼu snaʼ «li kʼusi chʼul ti mukul skʼoplale» (Efes. 1:8-10; Kol. 1:26, 27). Pe li Abraane snaʼoj ti chkʼotik ta ajvalil junantik li snitilulaltake, yuʼun jech onoʼox albat yuʼun li Jeovae (kʼelo Jenesis 17:1, 2, 6). Spatoj tajek yoʼonton ti chkʼot ta pasel li kʼusi yaloj Diose, jaʼ yuʼun xkoʼolaj ti te xa skʼeloj laj yil li buchʼu Tʼujbil sventa spas mantal li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Jaʼ yuʼun, xi laj yalbe judaetik li Jesuse: «Li atotik Abraane xkuxet tajek yoʼonton ta skoj ti spatoj yoʼonton chil li kʼusitik ta jpase, vaʼun laj onoʼox yil xchiʼuk la sta xkuxetel yoʼonton» (Juan 8:56). Snaʼoj lek Abraan ti te tsakal skʼoplal snitilulaltak li ta Ajvalilal svaʼanoj Jeovae. Jech xtok, jpʼel ta yoʼonton tsmala ti xkʼot ta pasel li kʼusi albat yuʼun Diose.

5. ¿Kʼuxi xvinaj ti jaʼ smalaoj Abraan li jteklum svaʼanoj Jeovae?

⁵ ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Abraan ti jaʼ smalaoj «li jteklum» o li Ajvalilal svaʼanoj Jeovae? Yuʼun xtal xbat noʼox ta naklej xchiʼuk muʼyuk la spas ta jmoj sjol xchiʼuk junuk ajvalil. Jech xtok, muʼyuk la skʼan ti xlik pasvanuk ta mantale. La smala li kʼusi albat yuʼun Diose xchiʼuk la xchʼunbe-o smantal. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti tsots tajek xchʼunel yoʼontone. Jkʼeltik batel kʼusitik la snuptan li Abraane xchiʼuk kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal.

6. ¿Kʼu toʼox yelan li jteklum Ure?

⁶ Li jteklum laj yikta komel Abraane toj kʼupil sba, lek chabibil, toj jkʼulej li krixchanoetik tee xchiʼuk lek chanunajemik. Mukʼ tajek smuroaltak xchiʼuk joybil ta ukʼum oxjot xokon li jteklume. Li jnaklejetik ta Ure xtojobik lek ta tsʼib xchiʼuk ta xchapel numeroetik. Yileluke, ep  buchʼutik chkʼotik ta manolajel xchiʼuk ta chonolajel, yuʼun li buchʼutik chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) staojik vunetik ti la stunesik sventa pʼolmajele. Li snaike pasbil ta ladriyo, chʼulbil lek li xokontake xchiʼuk bonbil ta sak. Junantike oy 13 o 14 skuartoaltak ta xokontak xchiʼuk li ta oʼlole, oy yamakʼil ti pasbil ta ton li spisoale.

7. ¿Kʼu yuʼun skʼan spat yoʼonton Abraan ti ta onoʼox xchabiatik yuʼun li Jeovae?

⁷ Li Abraane skʼan spat yoʼonton ta stojolal Jeova ti ta onoʼox xchabiat xchiʼuk li yutsʼ yalale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun laj yikta komel snaik ta Ur ti bu jun toʼox yoʼonton nakalike, vaʼun bat nakiikuk ta karpanaetik ta osiltik yuʼun Kanaan. Muʼyuk xa joyolik ta muro xchiʼuk ta ukʼum sventa chabibil xaʼi sbaik. Muʼyuk xa bu xuʼ spoj sbaik mi tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun li yajkontraike.

8. ¿Kʼusitik la snuptan li Abraane?

⁸ Jun veltae, li Abraan xchiʼuk yutsʼ yalale laj yil svokolik ta viʼnal akʼo mi la spas li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae. Tsots echʼ viʼnal li ta jteklum ti bu takat batel yuʼun Jeovae. Ta skoj ti tsots laj yil svokolike, batik ta naklej kʼuk sjalil ta Ejipto xchiʼuk li yutsʼ yalale. Kʼalal te xa ox oy ta Ejiptoe, li ajvalile la spojbe yajnil li Abraane. Laj van svul tajek yoʼonton, jaʼ yuʼun li Jeovae oy kʼusitik la spasbe faraon sventa sutesbe yajnil li Abraane (Jen. 12:10-19).

9. ¿Kʼusi la snuptan ta yutsʼ yalal li Abraane?

⁹ Tsots kʼusi la snuptan Abraan xchiʼuk li yutsʼ yalale. Mu snaʼ x-alaj li yuni ajnil, Sarae. Jal tajek la svul-o yoʼontonik. Ta tsʼakale, li Sarae laj yalbe Abraan ti akʼo yajnilin Agar ti jaʼ skiarae. Vaʼun, jaʼ jech xuʼ xil yalab xnichʼnabik ta stojolal li Agare. Kʼalal laj yakʼ venta Agar ti xchiʼuk xa ox li Ismaele, lik spʼaj li Sarae. Tsots bat li kʼope, vaʼun li Sarae «lik yakʼbe svokol, jaʼ to ti kʼuxi jatav lokʼel yuʼun ta stojolale» (Jen. 16:1-6).

10. ¿Kʼu yuʼun vokol van laj yaʼi Abraan ti spat yoʼonton ta stojolal Jeova ta skoj li kʼusi la snuptan xnichʼnabe?

¹⁰ Laj onoʼox yil jun skerem li Sarae, Isaak laj yakʼbe sbi li Abraane. Skʼanoj tajek li Ismael xchiʼuk Isaake. Ta skoj ti lik slaban Isaak li Ismaele, li Jeovae laj yalbe Abraan ti akʼo slokʼes batel li Ismael xchiʼuk smeʼe (Jen. 21:9-14). Ta mas tsʼakale, li Jeovae laj yalbe Abraan ti akʼo yakʼ ta matanal li Isaake (Jen. 22:1, 2; Ebr. 11:17-19). Kʼalal jech la snuptanane, li Abraane la spat yoʼonton ti ta onoʼox spas Jeova li kʼusi yaloj ta stojolal li xnichʼnabtake.

11. ¿Kʼu yuʼun ta sjunul yoʼonton la smala Abraan ti xkoltaat yuʼun li Jeovae?

¹¹ Ti kʼu sjalil taje, ta sjunul yoʼonton la smala Abraan ti xkoltaat yuʼun li Jeovae. Mas xa ox van ta 70 sjabilal kʼalal lokʼ batel ta Ur xchiʼuk li yutsʼ yalale (Jen. 11:31-12:4). Te van sien jabil naki ta karpanaetik xchiʼuk xtal xbat noʼox li ta yosilal Kanaane. Cham kʼalal 175 xa ox sjabilale (Jen. 25:7). Akʼo mi jech, muʼyuk xa laj yil kʼalal laj yuʼuninik yosilal Kanaan li snitilulaltak jech kʼuchaʼal albat yuʼun Jeovae. Jech xtok, muʼyuk xa laj yil kʼalal laj yichʼ vaʼanel li jteklum smalaoje, jaʼ xkaltik, li Ajvalilal yuʼun Diose. Pe li Vivliae xi chalbe skʼoplal kʼalal chame: «Ep xa ox sjabilal xchiʼuk lek la skʼupin li xkuxlejale» (Jen. 25:8). Akʼo mi ep kʼusi la snuptan, muʼyuk kʼunib li xchʼunel yoʼontone xchiʼuk la smala ti xkoltaat yuʼun li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun ti kuch yuʼune? Yuʼun ta skotol ora chabiat yuʼun li Jeovae xchiʼuk laj yamigoin lek sbaik (Jen. 15:1; Is. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. 1) ¿Kʼusi ti yakal ta jmalatike? 2) ¿Kʼusi chlik jkʼelbetik skʼoplal?

 ¹² Li voʼotik eke jmalaojtik li jteklum ti oy lek sbatsʼi nakleb jech kʼuchaʼal li Abraane. Mu xa persauk jmalatik chichʼ vaʼanel, yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose lik xa spas mantal ta vinajel ta 1914 (Apok. 12:7-10). Jaʼ xa noʼox ta jmalatik ti sventain tal li balumile. Yoʼ to mu xkʼot ta pasele, ep van kʼusitik ta jnuptantik jech kʼuchaʼal li Abraan xchiʼuk Sarae. Li ta jkʼakʼaliltike, ep ermanoetik xchanojbeik stalelal li Abraane. Li ta revista Li Jkʼel-osil ta toyole, chal sloʼil xkuxlejal ermanoetik ti oy xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk smalael yuʼunik jech kʼuchaʼal li Abraan xchiʼuk yajnile. Jkʼeltik batel kʼusi xuʼ jchanbetik junantik ermanoetik.

13. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas li ermano Waldene?

¹³ Oyuk kʼusi xkiktatik komel ta sjunul koʼontontik. Sventa jaʼuk mas tsots skʼoplal xkil ta jkuxlejaltik li Ajvalilal yuʼun Diose, skʼan oyuk kʼusi xkiktatik komel sventa xijtun ta stojolal Jeova jech kʼuchaʼal la spas li Abraane (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Jkʼeltik kʼusi la spas li ermano Bill Walden. * La xchʼam estudio ta 1942. Li vaʼ jabil xtoke, tsutsebal xa ox xchanun ta universidad ta Estados Unidos, la xchanbe skʼoplal kʼuxi ta vaʼanel mukʼta naetik o yan kʼusitik (ingeniero estructural). Sabil xa ox yabtel yuʼun jun smaestro sventa xlik noʼox abtejuk mi nel xchanune, pe muʼyuk la xchʼam li Bille. Xi laj yalbee: «Ta jkʼan chitun mas ta stojolal Dios, jaʼ yuʼun muʼyuk ta jchʼam li abtele akʼo mi lek tojolil». Ta tsʼakale, laj yichʼ albel ti x-och ta soltaroale. Muʼyuk la xchʼam, vaʼun ¿kʼusi kʼot ta pasel? Persa laj yakʼ multa, epal takʼin laj yakʼ xchiʼuk albat ti ch-och voʼob jabil ta chukele. Pe lokʼ noʼox kʼalal echʼ oxib jabile. Ta mas jelavele, ay li ta Chanob vun ta Galaade xchiʼuk takat batel ta África  sventa xtun ta misioneroal. Nupun xchiʼuk Eva, jmoj te tunik ta África akʼo mi ep kʼusitik la snuptanik. Ta tsʼakale, sutik batel ta Estados Unidos sventa xchabiik li smeʼ Bille. Xi chal Bill kʼalal tsnopbe skʼoplal li kʼusi yiloj ta xkuxlejale: «Chlokʼ yaʼlel jsat kʼalal ta jnop ti jaʼ jun mukʼta matanal ti mas xa ta 70 jabil tunemun tal ta stojolal Jeovae. Nopolik noʼox ta jtojbe ta vokol ti sbeiltasojun sventa xitun ta sjunul jkuxlejal ta stojolale». Li voʼot eke xuʼ jaʼ mas tsots skʼoplal xavil ta akuxlejal li abtelal ta tsʼakal orae.

14, 15. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la snuptanik li Aristotelis xchiʼuk yajnile?

¹⁴ Mu jnoptik ti muʼyuk chkil jvokoltike. Li kʼusitik la snuptan Abraane chakʼ ta ilel ti ta onoʼox snuptan svokolik li buchʼutik chtunik ta stojolal Jeovae (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Jaʼ jech la snuptan li ermano Aristotelis Apostolidis. * Laj yichʼ voʼ ta Grecia ta 1946. Li ta 1952, laj yal ti chnupun xchiʼuk Eleni, jun ermana ti oy ta yoʼonton chtun mas ta stojolal Jeova eke. Pe ipaj li Elenie xchiʼuk albat yuʼun doktoretik ti chʼiem tumor ta xchinabe. Yichʼ operasion, pe kʼalal mu to jaluk yikʼoj sbaike, chʼi yan velta li tumore. Laj yichʼ lokʼesbel yan velta, pe mu xbakʼ kom jot sbekʼtal xchiʼuk vokol xa tajek chkʼopoj. Akʼo mi laj yil svokol ta chamel xchiʼuk laj yichʼik kontrainel yuʼun li ajvalile, baxbol-o ta cholmantal li Elenie.

¹⁵ 30 jabil la xchabi yajnil li Aristotelise. Ti kʼu sjalil taje, tun ta mol ta tsobobbail, tun ta komite sventa asamblea xchiʼuk koltavan ta svaʼanel jpʼej Salon sventa Asamblea. Li ta 1987, li Elenie tsots kʼusi la snuptan kʼalal yakal chchol mantale. Oxib jabil chamem kom yilel, vaʼun cham. Xi chal Aristotelis ta sventa li kʼusitik la snuptane: «Ti kʼu sjalil echʼem tale, ep kʼusitik jnuptanoj, junantike chʼayal koʼonton la staun. Akʼo mi jech, jpʼel ta koʼonton chkuch kuʼun xchiʼuk muʼyuk chilubtsaj. Li Jeovae jech-o yakʼojbun kipal sventa xkuch kuʼun li jvokoltake» (Sal. 94:18, 19). Ta melel, li Jeovae skʼanoj li buchʼutik  chakʼik persa chtunik ta stojolal akʼo mi oy svokolik.

16. ¿Kʼuxi la stijbe yoʼonton yajnil li ermano Knorre?

¹⁶ Jaʼuk jnoptik li kʼusi chtal ta jelavele. Jaʼ la snopbe skʼoplal Abraan li kʼusi ch-akʼbat yuʼun Jeova ta jelavele, jaʼ yuʼun tsal yuʼun li vokoliletik la snuptane. Li ermana Audrey Hyde jaʼ la snopbe skʼoplal li kʼusi tsta ta jelavele akʼo mi cham ta kanser li baʼyel smalal ti jaʼ li Nathan Knorr xchiʼuk ipaj ta Alzheimer (jtos chamel ta jchinabtik) li xchibal smalal ti Glenn Hyde sbie. * Kʼalal junchib xa ox xemana skʼan xcham li Knorre, oy kʼusi laj yalbe komel yajnil ti tsatsub-o yoʼontone. Xi chal li ermanae: «Xi la svulesbun ta jol li Knorre: ‹Mi lijchame, jpʼel skʼoplal ta jtatik li jmotontike xchiʼuk muʼyuk xa chkil-o jvokoltik›. Xi la stijbun koʼontone: ‹Jaʼ kʼelo batel li kʼusi chtal ta jelavele, yuʼun jaʼ te oy li amotone. [...] Oyuk kʼusi xavakʼ ta avoʼonton spasel, kʼelo kʼuxi xuʼ xakolta li yantike, vaʼun xamuyubaj noʼox›». Toj lek li kʼusi laj yal li ermanoe, yuʼun ep sbalil ti jkoltatik li yantike xchiʼuk ti xijmuyubajuk noʼox jmalatik li kʼusi chtal ta jelavele (Rom. 12:12).

17. 1) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti jaʼuk jnopbetik skʼoplal li kʼusi chtal ta tsʼakale? 2) ¿Kʼuxi tskoltautik Mikeas 7:7 yoʼ jkʼupintik li kʼusi chtal ta tsʼakale?

¹⁷ Ta orae, toj tsots skʼoplal ti jaʼuk jnopbetik skʼoplal li kʼusi chtal ta tsʼakale. Li kʼusitik yakal chkʼot ta pasel ta spʼejel balumile chakʼ ta ilel ti kuxulutik xa ta stsutsebal li slajebal kʼakʼale. Li ta mas jelavele, mu xa persauk jmalatik ti chlik sventain tal balumil li Ajvalilal yuʼun Diose. Toj ep kʼusitik ta jkʼupintik, june jaʼ ti chkilbetik sat yan velta li kutsʼ kalaltik ti chamemike. Jech xtok, li Jeovae chakʼbe smoton Abraan ta skoj ti laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton xchiʼuk smalael yuʼune: chchaʼkuxes xchiʼuk yutsʼ yalal li ta achʼ balumile. ¿Mi tey van oyot kʼalal mi chaʼkuxiike? Sventa teuk oyote, chanbo stalelal li Abraane: ta sjunuluk avoʼonton oyuk kʼusi xapas sventa li Ajvalilal yuʼun Diose, tsotsuk-o xchʼunel avoʼonton akʼo mi ep kʼusitik chanuptan xchiʼuk malao tskoltaot li Jeovae (kʼelo Mikeas 7:7).