1. Erọnvwọn sansan vọ yen ihwo rẹ Ọghẹnẹ vwo ze, diesorọ ayen vwo ru ọtiọyen?

IHWO rẹ Ọghẹnẹ buebun nonẹna vwẹ erọnvwọn sansan vwo ze. Iniọvo eya vẹ eshare buebun jẹ ojẹ rẹ ayen vwọ dia kpogono. Iniọvo evo re rọvwọnre brorhiẹn nẹ ayen che vwiẹ emọ enẹna-a. Orua evo ru akpeyeren rayen lọhọ. Ayen eje brorhiẹn sansan nana fikirẹ iroro ọghanghanre ọvo: Ayen guọnọ ga Jihova vọnvọn. Ayen vwo ẹwẹn rẹ otekẹvwẹ je vwẹroso Jihova nẹ ọ cha kẹ ayen emu eje rẹ ayen ghene guọnọ dẹn. Jihova che ku ayen phiyotọ? Ẹjo! Diesorọ avwanre vwo vwo imuẹro yena? Iroro ọvo rọ sorọ yen, Jihova bruba kẹ Ebraham rọ dia “ọsẹ rẹ ayen ejobi ri segbuyota.”—Rom 4:11.

2. (a) Vwo nene obo rehẹ Hibru 11:8-10, 16, diesorọ Ebraham vwọ vwẹ owenvwe vwo vrẹn nẹ orere ri Ur? (b) Die yen a cha ta ota kpahen vwẹ uyono nana?

² Ebraham vwẹ owenvwe vwo vrẹn nẹ orere ri Ur rọ dia asan ro de yeren akpọ ro furo oma rẹ obọ de ji yovwo. Diesorọ? Kidie o rhẹro rẹ “orere ro jẹ uchivwo evwo [“orere ro vwo uvi rẹ ichivwo,” NW]” na. (Se Hibru 11:8-10, 16.) Die yen “orere” yena? Egbabọse vọ yen Ebraham hirharoku rọ vwọ hẹrhẹ orere yena? Mavọ yen avwanre sa vwọ vwẹrokere Ebraham kugbe ihwo rẹ ọke avwanre na re vwẹrokere udje rọyen?

3. Die yen orere rẹ Ebraham rhẹro rọyen na?

³ Uvie rẹ Ọghẹnẹ yen orere rẹ Ebraham rhẹro rọyen na. Jesu Kristi kugbe Inenikristi 144,000 ra jẹreyọ yen che sun vwẹ Uvie na. Pọl se Uvie na “orere rẹ Ọghẹnẹ ri bẹdẹ na . . . Jerusalẹm rọ hẹ obenu.” (Hib. 12:22; Ẹvwọ. 5:8-10; 14:1) Jesu yono idibo rọyen nẹ ayen nẹrhovwo nẹ e jẹ Uvie  na rhe rere e se ru ọhọre rẹ Ọghẹnẹ vwẹ akpọ na kirobo re ruẹ vwẹ obodjuvwu.—Mat. 6:10.

4. Vwo nene obo rehẹ Jẹnẹsis 17:1, 2, 6, mavọ yen Ebraham riẹn kpahen orere yẹrẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ veri na te?

⁴ Ebraham riẹn kpahen obo ra cha vwẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ na vwo mu wan? Ẹjo. Obo ra cha vwẹ Uvie na mu wan “odjahọ” vwẹ ikpe buebun. (Ẹfe. 1:8-10; Kọl. 1:26, 27) Ẹkẹvuọvo, Ebraham riẹnre nẹ evo usun rẹ emọ rọyen cha dia ivie. Jihova yen ve ive yena kẹ. (Se Jẹnẹsis 17:1, 2, 6.) Ebraham se ive rẹ Ọghẹnẹ na gbuyota te ẹdia rọ da họhọ nẹ ọ mrẹ Ọ ra Jẹreyọ na yẹrẹ Mesaya rọ cha dia Ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ na. Kọyensorọ Jesu vwọ vuẹ ihwo ri Ju rẹ ọke rọyen: “Ọsẹ rẹ ovwan Ebraham ghọghọre nẹ ọye mrẹ ẹdẹ mẹ; ọ mrẹrẹ ọ da ghọghọ.” (Jọn 8:56) Ophẹnre nẹ Ebraham riẹnre nẹ emọ rọyen cha dia ẹbẹre ọvo rẹ Uvie rẹ Jihova che vwo mu, o ji vwo owenvwe rọ vwọ hẹrhẹ te ọke rẹ Jihova che vwo ru ive yena gba.

5. Mavọ yen avwanre ru riẹn nẹ Ebraham rhẹro rẹ orere rẹ Ọghẹnẹ bọnre na?

⁵ Mavọ yen Ebraham vwo djephia nẹ ọyen rhẹro rẹ orere yẹrẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwo mu na? Ẹsosuọ, Ebraham vwomaba uvie rẹ akpọ na vuọvo-o. Ọyoyan yẹrẹ ohwo rọ kua nẹ asan kpo asan yen o ruẹ, ọ vwẹ asan vuọvo vwo ru uwevwin rọ diare rhirin rhiri-in, o ji bicha ovie rẹ ohworakpọ vuọvo-o. Vwọba, Ebraham davwẹngba rọ vwọ vwẹ uvie rẹ obọ rọyen vwo mu-u. Ukperẹ ọtiọyen, ọ kerhọ rẹ Jihova ọkieje, je hẹrhẹ orugba rẹ ive rọyen. Ọyena ro ruru na djerephia nẹ o vwo esegbuyota rẹ oghẹresan kpahen Jihova. E jẹ a fuẹrẹn evo usun rẹ egbabọse ro hirharoku je mrẹ obo re se yono vwo nẹ udje rọyen.

6. Mavọ yen orere ri Ur hepha?

⁶ Orere ri Ur rẹ Ebraham vrẹn nu na, ọyen asan ro fuoma, ro ji fo ẹdia, ihwo rẹ orere na nabọ kpo isikuru, ayen ji fe dẹn. A gbogba rode riariẹ phiyọ, ọgọdọ rẹ ame rode je riariẹ phiyọ. Ihwo ri Ur nabọ tẹn ona rẹ ẹbe esio vẹ imasi mamọ. Ọ je họhọ nẹ ihwo buebun chueki vwẹ orere na, kidie erọnvwọn sansan ra tọn mrẹ vwẹ asan rẹ orere na hepha jovwo djerephia.  Iwevwin rẹ iblọku ra nabọ rhare je vwẹ ọda ọfuanfon vwo gbe yen ihwo vwori vwẹ orere na. Evo usun rẹ iwevwin na vwo ivun 13 yẹrẹ 14 re riariẹ otọ-egodo na phiyọ.

7. Diesorọ o vwo fo nẹ Ebraham vwẹroso Jihova nẹ ọ cha sẹro rọyen vẹ orua rọyen?

⁷ Ofori nẹ Ebraham vwẹroso Jihova nẹ ọ cha sẹro rọyen vẹ orua rọyen. Diesorọ? Karophiyọ nẹ Ebraham vẹ Sera vrẹn nẹ uwevwin rayen ro fuoma rẹ ayen de ji vwo ofuvwegbe vwẹ orere ri Ur, ayen da ra dia utughẹ vwevunrẹ aghwa ri Kenan. Ekpuyovwin rọyen vẹ orua rọyen rha hẹ orere ra gbogba riariẹ phiyọ ro ji vwo ọgọdọ ame rode rọ riarierẹ phiyọ na-a. Ukperẹ ọtiọyen, ayen hẹ asan rẹ ivwighrẹn da sa họnre ayen.

8. Die yen phia kẹ Ebraham vwẹ ọke ọvo?

⁸ Ebraham ru ọhọre rẹ Ọghẹnẹ, ẹkẹvuọvo o vwo ọke ọvo rọ vwọ bẹn kẹ rọ vwọ vwẹrote orua rọyen. Owẹnvwe ọgangan firi vwẹ otọ rẹ Jihova vuẹrẹ nẹ ọ kua ra na. Owẹnvwe na gan te ẹdia rẹ Ebraham vẹ orua rọyen da kua kpo Ijipt ra dia ọmọke krẹn. Ẹkẹvuọvo, rọ vwọ hẹ Ijipt, Fero rọ dia osun rẹ orere na da reyọ aye rọyen mie. Vwẹ ẹwẹn roro oborẹ Ebraham ro ẹnwan te tavwen Jihova ke vuẹ Fero nẹ ọ vwẹ Sera vwọ kẹ Ebraham rhivwin.—Jẹn. 12:10-19.

9. Ebẹnbẹn vọ yehẹ orua rẹ Ebraham?

⁹ Ebẹnbẹn rode ọvo jehẹ orua ri Ebraham. Sera rọ dia aye ro vwo ẹguọnọ kpahen mamọ na se vwiẹ-ẹ. Ayen muomaphiyọ vwẹ ikpe buebun fikirẹ ọnana. Ọke vwọ yan obaro, Sera da vwẹ odibo rọyen rẹ ọmọtẹ re se Hagar vwọ kẹ Ebraham rere ọ sa wan oma rọyen vwiẹ emọ. Ẹkẹvuọvo Hagar vwọ mrevun rẹ Ishmael re, ko nẹ Sera saka. Ẹdia na bra te asan rẹ Sera da djẹ Hagar nẹ uwevwin.—Jẹn. 16:1-6.

10. Die yen phiare ro churobọ si Ishmael vẹ Aizik rọ sa nẹrhẹ ọ bẹn kẹ Ebraham rọ vwọ vwẹroso Jihova?

¹⁰ Sera da rhe mrevun, o de vwiẹ ọmọshare, Ebraham de se Aizik. Ebraham vwo ẹguọnọ rẹ Ishmael vẹ Aizik. Ẹkẹvuọvo fikirẹ orharhe rẹ uruemu rẹ Ishmael djephia kpahen Aizik, Jihova da vuẹ Ebraham nẹ ọ djẹ Ishmael vẹ Hagar nẹ uwevwin na. (Jẹn. 21:9-14) Ukuko na, Jihova da vuẹ Ebraham nẹ ọ vwẹ Aizik vwo ze izobo. (Jẹn. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Vwẹ ẹdia ivẹ na, Ebraham vwẹroso Jihova nẹ o che ru ive ro ve kẹ ọyen kpahen emọ rọyen na gba.

11. Diesorọ Ebraham vwọ vwẹ erhiorin hẹrhẹ Jihova?

¹¹ Vwẹ akpeyeren rọyen eje, Ebraham vwẹ erhiorin hẹrhẹ Jihova. Ọ sa dianẹ Ebraham vrẹ ẹgbukpe 70 ọke rọ vẹ orua rọyen vwo vrẹn nẹ Ur. (Jẹn. 11:31–12:4) Ọ da ghwọrọ omarẹ ẹgbukpe ujorin vwọ dia utughẹ je kua nẹ asan kpo asan vwẹ otọ ri Kenan. Ebraham ghwuru ọke rọ vwọ hẹ ẹgbukpe 175. (Jẹn. 25:7) Ẹkẹvuọvo, ọ mrẹ orugba rẹ ive rẹ Jihova ve kẹ nẹ ọ cha vwẹ otọ na vwọ kẹ emọ rọye-en. Ọ je tọn te ẹdia rọ da mrẹ orere na, kọyen Uvie rẹ Ọghẹnẹ re vwo mu-u. Dedena, e djisẹ rẹ Ebraham nẹ “ọ ghworo hẹrẹn hẹrẹn, ọmanre rọ mrẹ ikpe buebu.” (Jẹn. 25:8) Dede nẹ Ebraham hirharoku egbabọse buebun, ọ sẹro rẹ esegbuyota rọyen je vwẹ erhiorin hẹrhẹ Jihova. Die yen nẹrhẹ o se chirakon? Kidie vwẹ akpeyeren rẹ Ebraham eje, Jihova sẹro rọyen ji nene yerin kerẹ ugbeyan.—Jẹn. 15:1; Aiz. 41:8; Jems 2:22, 23.

12. Die yen avwanre rhẹro rọyen, kẹ die yen a cha fuẹrẹn?

¹² Kerẹ Ebraham, avwanre rhẹro rẹ orere ro vwo uvi rẹ ichivwo na. Ẹkẹvuọvo, ọ dia ẹbọn rọyen yen avwanre hẹrhẹ-ẹ. A vwẹ  Uvie rẹ Ọghẹnẹ vwo mu vwẹ ukpe ri 1914, o ji suẹn vwẹ odjuvwu re. (Ẹvwọ. 12:7-10) Ẹkẹvuọvo avwanre hẹrhẹ ọke ro che vwo sun akpọneje. Avwanre vwọ hẹrhẹ ọke rẹ ọyena cha vwọ phia na, o vwo ẹdia sansan rẹ avwanre che nene muabọ re họhọ oka rẹ Ebraham vẹ Sera hirharoku. A mrẹ idibo ri Jihova nonẹna re vwẹrokere udje rẹ Ebraham? Ikuegbe rẹ akpeyeren sansan rehẹ Uwevwin Orhẹrẹ na djerephia nẹ kerẹ Ebraham vẹ Sera, ihwo buebun nonẹna vwo esegbuyota vẹ erhiorin. E jẹ a fuẹrẹn evo usun rayen vẹ obo re se yono norhe.

13. Die yen wo yono nẹ ikuegbe rẹ Oniọvo Walden rhe?

¹³ Muegbe wọ vwọ vwẹ erọnvwọn evo vwo ze. Avwanre da guọnọ vwẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ rọ dia Orere rọyen na vwọ kobaro vwẹ akpeyeren, ko fori nẹ a vwẹrokere Ebraham rọ vwẹ erọnvwọn sansan vwo ze rere o se vwo ru ọhọre rẹ Ọghẹnẹ. (Mat. 6:33; Mak 10:28-30) Vwo oniso rẹ udje rẹ oniọvo ọshare ọvo re se Bill Walden. * Bill tuẹn uyono ri Baibol phiyọ vẹ Iseri ri Jihova ọke rọ vwọ guọnọ wontọ nẹ yunivasiti ọvo vwẹ U.S. vwẹ ukpe ri 1942, ro de che vwo idigri kerẹ ẹjinia ro si iplani rẹ uwevwin (architectural engineering). Oyono ọvo rọhẹ isikuru rẹ Bill rọ dia ogbu ọbe muegbe rẹ iruo phiyotọ vwọ kẹ siẹrẹ o de wontọ nu, ẹkẹvuọvo Bill sen iruo na. O de djefiotọ kẹ nẹ ọyen kpairoro vrẹ ẹvwọtua rẹ iruo ride rere ọyen sa vwọ ga Ọghẹnẹ vọnvọn. Okriri-i, igọmẹti da vuẹ Bill nẹ o ruiruo rẹ isodje. Ọ da sen vwẹ idjerhe rẹ ọghọ, eriyina e de bru eho rẹ igho buebun kẹ, ji brorhiẹn hwe nẹ o che kpo uwodi ẹgbukpe iyorin. Ẹgbukpe erha vwọ wan nu, e de siobọno. Ọke vwọ yanran na, e de durhie kpo Gilead, ọ da je ga kerẹ imishọnare vwẹ Africa. Bill da rọvwọn Eva, ayen da ga kugbe vwẹ Africa, ro mudiaphiyọ nẹ ayen cha vwẹ emu evo vwo ze. Ukuotọ rọyen, ayen de rhivwin kpo United States ra vwẹrote oni ri Bill. Bill vwọ ta ota kpahen akpeyeren rọyen, ọ da ta:  “Ẹro mẹ sun ame ọke mi de roro kpahen uphẹn oghẹresan mi vwori rẹ Jihova vwọ reyọ ovwẹ vwo ruiruo vwẹ ẹga rọyen ọsoso ẹgbukpe re vrẹ 70. Ọkieje me vwọ kpẹvwẹ fikirẹ obicha rọyen me sa vwọ vwẹ akpeyeren me eje vwọ ga.” Wo muegbe wọ vwọ vwẹ ẹga rẹ ọkieje vwọ kobaro vwẹ akpeyeren wẹn?

14-15. Die yen wo yono vwo nẹ ikuegbe rẹ Oniọvo Apostolidis vẹ aye rọyen?

¹⁴ Wo rhẹro nẹ akpeyeren wẹn cha vrabọ rẹ ebẹnbẹ-ẹn. Udje rẹ Ebraham yono avwanre nẹ ihwo re vwẹ akpeyeren rayen eje vwọ ga Jihova dede ji che hirharoku ebẹnbẹn. (Jems 1:2; 1 Pita 5:9) Ọnana yen obo re phia vwọ kẹ Aristotelis Apostolidis. * O bromaphiyame vwẹ Greece vwẹ ukpe ri 1946. Vwẹ ukpe ri 1952 ọ da sa oniọvo aye ọvo re se Eleni phiyotọ. Oniọvo aye Eleni ji vwo owenvwe rọ vwọ ga Jihova vọnvọn. Ẹkẹvuọvo, Eleni de she ro ọga, a da vuẹ nẹ o vwo ọga rẹ ubi da djẹ vwẹ afọnrhe (brain tumor). E vwo si ubi na no nu, ayen da rọvwọn. Ẹkẹvuọvo, ikpe evo vwọ wan nu, ubi na da rhoma djẹ rhe. Idọktọ na da rhoma bẹrẹ, ẹkẹvuọvo vwẹ udje nana ẹbẹre evo rẹ ugboma rọyen de ghwu, eta rọyen rhe fiotọ te-e. Dede nẹ ọga na muro gberotọ, igọmẹti ji muẹkpahen ayen ọke yena, Eleni ji muomaphiyọ iruo rẹ aghwoghwo na ghene.

¹⁵ Ẹgbukpe 30 soso yen Aristotelis vwọ vwẹrote aye rọyen. Vwẹ uvwre rẹ ọke nana, ọ gare kerẹ ọkpako, ọ wianre vwẹ umẹ rọvwẹrote ọghwẹkoko, je vwẹ ukẹcha phia vwẹ ebanbọn rẹ Ọguan Omẹvwa ọvo. Vwẹ ukpe ri 1987, Eleni vwọ hẹ iruo rẹ aghwoghwo na, ẹchẹ ọvo ra vwẹ ogba ru da fa she, ọ da wonma gangan. Ẹgbukpe erha soso yen o shero, ukuotọ rọyen o de ghwu. Vwẹ oba rẹ ikuegbe rẹ akpeyeren rọyen Aristotelis da ta: “Vwẹ ikpe nana eje na, mi rhiẹromrẹ edavwini buebun, evo usun rayen phiare kpregede, mi rhẹro raye-en. Ọtiọyena, ofori nẹ mi chirakon, me je vwẹ uphẹn kẹ emu vuọvo nẹ o si udu nuvwe awọ-ọ. Ọkieje yen Jihova vwọ kẹ vwẹ ẹgba  me guọnọre mi se vwo chirakon.” (Une 94:18, 19) Jihova ghini vwo ẹguọnọ rẹ idibo rọyen re davwẹngba vwo ru asan ẹgba rayen teri dede nẹ ayen hirharokuẹ ebẹnbẹn!

16. Uvi rẹ uchebro vọ yen Oniọvo Knorr vwọ kẹ aye rọyen?

¹⁶ Tẹnrovi obaro na. Ebraham tẹnrovi osa rẹ Jihova cha hwa kẹ vwẹ obaro na, ọnana da cha uko vwo phi ebẹnbẹn ro hirharoku kparobọ. Oniọvo Audrey Hyde davwẹngba vwọ tẹnrovi iphiẹrophiyọ ro vwo kpahen obaro na, dede nẹ ikansa hwe ọshare rọyen rẹsosuọ re se Nathan H. Knorr, ọga rọ nẹrhẹ ẹgba iroro rẹ ohwo shekpotọ (Alzheimer’s disease) de rhe mu ọshare rọyen rivẹ re se Glenn Hyde. * Ọ tare nẹ oborẹ Oniọvo Knorr vuẹ ọyen vwẹ udughwrẹn evo tavwen o ki ghwu cha ọyen uko. Ọ da ta: “Nathan karophiyọ ovwẹ nẹ, ‘E de ghwu nu, jẹ iphiẹrophiyọ avwanre muẹro, e rhe che rhiẹromrẹ emiamiavwe ọfa-a.’ Ọtiọyena, ọ da vuẹ vwẹ: ‘Tẹnrovi obaro na, kidie etiyin yen osa wẹn hepha.’ . . . Ọ da vwọba: ‘Davwẹngba vwo ru emu esiri kẹ ihwo ọkieje. Ọnana cha nẹrhẹ wo vwo aghọghọ.’ ” Ọnana uvi rẹ uchebro kẹ avwanre re vwo ru emu esiri kẹ ihwo efa je “ghọghọ vwẹ evun rẹ iphiẹrohọ” na!—Rom 12:12.

17. (a) Diesorọ avwanre vwọ tẹnrovi obaro na vrẹ obo ri jovwo? (b) Mavọ yen obo rehẹ Maika 7:7 cha vwọ cha avwanre uko vwọ riavwerhen ebruba rehẹ obaro na?

¹⁷ Nonẹna, o vwo oboresorọ avwanre vwọ tẹnrovi obaro na vwọ vrẹ obo ri jovwo. Obo re phia vwẹ akpọ na djerephia nẹ oboba rẹ ẹdẹ re koba na yen avwanre de yerẹn na. Chekemerha Uvie rẹ Ọghẹnẹ ko che sun akpọneje. Ọvo usun rẹ erọnvwọn re che rhẹro rọyen yen ihwo re vwo ẹguọnọ kpahen ri ghwuru ra cha rhọvwọn nushi rhe. Vwẹ ọke yena, Jihova cha hwosa kẹ Ebraham fikirẹ esegbuyota vẹ erhiorin rọyen womarẹ ọ cha vwọ rhọvwọn vẹ orua rọyen nushi rhe rhe dia otọrakpọ na. Wọ cha dia akpọ na ọke yena rere wo se vwo dede ayen? Wo se ru ọtiọyen ọ da dianẹ kerẹ Ebraham, wo vwo owenvwe wọ vwọ vwẹ erọnvwọn vwo ze fikirẹ Uvie na, sẹro rẹ esegbuyota wẹn ọ da tobọ dianẹ wo hirharoku ebẹnbẹn, je davwẹngba vwọ vwẹ erhiorin hẹrhẹ Jihova.—Se Maika 7:7.