1. ¿Baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklik u beetik jujuntúul sukuʼunoʼob, yéetel baʼaxten?

YAʼAB sukuʼunoʼob yéetel kiikoʼobeʼ tsʼoʼok u beetkoʼob yaʼab baʼaloʼob utiaʼal u maas tsʼáaik u yóol u meyajtoʼob Jéeoba. Yaneʼ tsʼoʼok u chʼaʼtuklik maʼ u tsʼoʼokol u beel. Uláakʼoʼobeʼ kex tsʼokaʼan u beeloʼobeʼ tsʼoʼok u chʼaʼtuklikoʼob maʼ u yantal u paalaloʼob. Yaan familiaʼobeʼ tsʼoʼok xan u chʼaʼtuklikoʼob u kuxtaloʼob chéen yéetel junpʼíit baʼaloʼob utiaʼal u maas meyajtikoʼob Jéeoba. Le sukuʼunoʼobaʼ kiʼimak u yóoloʼob yéetel le baʼaxoʼob ku beetkoʼobaʼ, u yojloʼobeʼ yaan u kanáantaʼaloʼob tumen Jéeoba. ¿Baʼaxten bey u tuukuloʼoboʼ? Tumen Jéeobaeʼ tsʼoʼok u yeʼesik ku kanáantik le máaxoʼob meyajtikoʼ. Bey u yeʼesik le bix tu kanáantil Abrahán, u taata «tuláakal le máaxoʼob ku yantal u fejoʼob[oʼ]» (Rom. 4:11).

2. 1) Jeʼex u yaʼalik Hebreos 11:8-10, 16, ¿baʼaxten Abraháneʼ tu pʼataj le bix kuxlik kaʼachoʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?

² Kex maʼ chéen chʼaʼabileʼ Abraháneʼ tu pʼataj le bix kuxlik kaʼach tu kaajil Uroʼ. ¿Baʼaxten tu beetaj? Tumen táan kaʼach u páaʼtik «le kaaj jach tu jaajil yaan u cimientoiloʼoboʼ» (xok Hebreos 11:8-10, 16). ¿Baʼax «le kaaj» ku páaʼtikoʼ? ¿Baʼaxoʼob tu aktáantaj Abrahán le táan u páaʼtik ka beetaʼak le kaajaʼ? ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex tu beetil Abrahán bey xan jeʼex úuchik u beetik jujuntúul sukuʼunoʼob teʼ kʼiinoʼobaʼ? Lelaʼ letiʼe ken k-il teʼ xookaʼ.

3. ¿Baʼax «le kaaj» táan kaʼach u páaʼtik Abrahánoʼ?

³ Le kaaj ku páaʼtik kaʼach Abrahánoʼ letiʼe u Reino Diosoʼ. U Reyil le Reinoaʼ Jesucristo yéetel yaan u yáantaʼal tumen le  144,000 máakoʼob kun binoʼob kaʼanoʼ. Apóstol Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le Reinoaʼ láayliʼ letiʼe «kaʼanilbeʼen Jerusalénoʼ, junpʼéel kaaj tiaʼalintaʼan tumen le kuxaʼan Diosoʼ» (Heb. 12:22; Apo. 5:8-10; 14:1). Jesúseʼ tu kaʼansaj tiʼ u discípuloʼob ka u kʼáatoʼob ka taalak le Reinooʼ utiaʼal ka beetaʼak baʼax u kʼáat Dios «way luʼumeʼ» «jeʼex u beetaʼal teʼ kaʼanoʼ» (Mat. 6:10).

4. Jeʼex u yaʼalik Génesis 17:1, 2, 6, ¿baʼax u yojel kaʼach Abrahán yoʼolal le kaaj wa le Reino prometertaʼabtiʼoʼ?

⁴ Abraháneʼ maʼ u yojel bix kun meyaj kaʼach u Reino Diosiʼ. Máan yaʼab años maʼ ojéelaʼaniʼ tumen «junpʼéel baʼax u taʼakmaj» Dios kaʼachi (Efe. 1:8-10; Col. 1:26, 27). Abraháneʼ chéen u yojel yaan tiʼ u paalal kun kʼuchul u beet u reyiloʼob tumen bey úuchik u prometertaʼaltiʼ tumen Jéeobaoʼ (xok Génesis 17:1, 2, 6). Abraháneʼ jach tu creertaj le baʼax prometertaʼabtiʼ tumen Diosoʼ, bey ka u yil le máax yéeyaʼan utiaʼal ka u beet u Reyil le Reinooʼ. Le oʼolal Jesúseʼ tu yaʼalaj tiʼ le judíoʼoboʼ: «Abrahán a taataʼexeʼ jach yéetel kiʼimak óolal tu páaʼtaj u kʼuchul u kʼiinil in beetik le baʼaloʼobaʼ, ka tsʼoʼok u yilkeʼ jach kiʼimakchaj u yóol» (Juan 8:56). Jeʼex k-ilkoʼ Abraháneʼ u yojleʼ jujuntúul tiʼ u paalaloʼobeʼ yaan u gobernaroʼob tu Reino Dios, le oʼolal chúukpaj u yóol u páaʼt le baʼax prometertaʼabtiʼ tumen Diosoʼ.

5. ¿Bix úuchik u yeʼesik Abrahán táan kaʼach u páaʼtik «le kaaj» kun beetbil tumen Diosoʼ?

⁵ ¿Bix úuchik u yeʼesik Abrahán táan kaʼach u páaʼtik «le kaaj» kun beetbil tumen Diosoʼ? Yáaxeʼ letiʼeʼ maʼ tu apoyartaj mix junpʼéel tiʼ le gobiernoʼob yaan kaʼach teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ. Maʼ pʼáat kajtal tiʼ mix junpʼéel kaajiʼ yéetel maʼ tu apoyartaj mix juntúul reyiʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ tu kaxtaj xan u gobernar yóokʼol u maasiliʼ. Letiʼeʼ maʼ xuʼul u yuʼubik u tʼaan Jéeobaiʼ yéetel maʼ xuʼul u páaʼtik u béeykuntik le baʼax u prometermoʼ. Le baʼax tu beetaʼ tu yeʼesaj jach táaj nojoch u fe tiʼ Dios. Beoraaʼ koʼox ilik jujunpʼéel tiʼ le problemas anchajtiʼoʼ yéetel koʼox ilik baʼax jeʼel k-kanik tiʼeʼ.

6. ¿Bix le kaaj tuʼux lukʼ Abrahánoʼ?

⁶ Le kaaj tuʼux lukʼ Abrahánoʼ junpʼéel kaaj jach maʼalob utiaʼal u kajtal máakiʼ. U baʼpakʼiloʼob u kaajil Ureʼ jach kaʼanaltakoʼob, tsʼoʼoleʼ tu yóox tséelil le kaajoʼ páanaʼan kaʼach junpʼéel nojoch zanja chuup yéetel jaʼiʼ.  U kajnáaliloʼob Ureʼ jach yaʼab baʼax u yojloʼob yéetel kaʼanchajaʼan u xookoʼob. Le baʼaxoʼob tsʼoʼok u kaxtaʼaloʼob teʼ tuʼux yaan kaʼach le kaajoʼ ku yeʼesikeʼ jach yaʼab u yúuchul maan yéetel koonoliʼ. Le najoʼoboʼ jatsʼutstak yéetel jach maʼalob beetaʼaniloʼob, tsʼoʼoleʼ pintartaʼanoʼob de sak. Yaan najoʼobeʼ 13 wa 14 cuartoʼob yaantiʼob, tsʼoʼoleʼ u táankabil le najoʼ de tuunich u pisoil.

7. ¿Baʼaxten k-aʼalikeʼ Abraháneʼ jach confiarnaj tiʼ Jéeoba?

⁷ Abraháneʼ jach confiarnaj tiʼ Jéeoba, u yojel yaan u kanáantaʼal letiʼ bey xan u familia. Le oʼolal lukʼoʼob tu kaajil Ur ka binoʼob kajtal tu luʼumil Canaán. Tu pʼatoʼob junpʼéel maʼalob naj tuʼux tuláakal baʼal yaniʼ utiaʼal u binoʼob kajtal chéen tiʼ najoʼob de nookʼ. Tsʼoʼoleʼ le tuʼuxoʼob binoʼob kajtaloʼ jach chéen chʼaʼabil jeʼel u beetaʼal loob tiʼobeʼ tumen minaʼan kaʼanal pakʼoʼob kanáantkoʼobiʼ.

8. ¿Baʼax problemas tu aktáantaj Abrahán?

⁸ Kex Abrahán táan kaʼach u beetik baʼax u kʼáat Dioseʼ juntéeneʼ pʼáat minaʼan baʼal u jaantoʼob. Teʼ luʼum tuʼux túuxtaʼaboʼob tumen Jéeobaoʼ anchaj junpʼéel nojoch wiʼijiliʼ. Le oʼolal Abraháneʼ tu bisaj u familia tak tu luʼumil Egipto. Le tiaʼanoʼob teʼeloʼ luʼsaʼab u yatan tumen Faraón u reyil Egipto, leloʼ tu beetaj wal u sen chiʼichnaktal Abraháneʼ. Letiʼeʼ xuʼul u sen tuukul hasta ka tu beetaj Jéeoba u suʼutul u yatan tumen Faraón (Gén. 12:10-19).

9. ¿Baʼax problemas anchaj ichil u familia Abrahán?

⁹ Ichil u familia Abraháneʼ anchaj xan problemas. Sara, u yataneʼ, máan yaʼab años maʼ tu páajtal u yantal u paalal. Leloʼ tu beetaj wal u jach yaatal u yóoloʼobeʼ. Ka máan kʼiineʼ Saraeʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka yanak u paalal yéetel Agar, u sirvienta. Tu beetaj leloʼ tumen tu tukleʼ chéen jaʼaliʼ bey jeʼel u yantal u paalaloʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ ka tu yojéeltaj Agar tsʼoʼok u pʼáatal embarazadaeʼ joʼopʼ u mixbaʼalkúuntik Sara. Le problemaoʼ maaschaji, Saraeʼ joʼopʼ u sen maltratartik Agar le oʼolal púutsʼi (Gén. 16:1-6).

10. 1) ¿Baʼax tu kʼáataj Jéeoba tiʼ Abrahán ka u beet tiʼ u paalal? 2) ¿Bix tu yeʼesil Abrahán ku confiar tiʼ Jéeoba?

¹⁰ Ka máan kʼiineʼ Saraeʼ páajchaj u yantal juntúul u hijo, u kʼaabaʼeʼ Isaak. Abraháneʼ tu yaabiltaj tu kaʼatúulal u paalal. Chéen baʼaleʼ Ismaeleʼ káaj u burlartik Isaak, le oʼolal Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka u tojolchʼint Ismael yéetel Agar. Kex maʼ chéen chʼaʼabileʼ Abraháneʼ tu beetaj le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ (Gén. 21:9-14). Ka nojochchaj Isaakeʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalaj tiʼ Abrahán ka u kʼub bey junpʼéel tóokbil ofrendaeʼ (Gén. 22:1, 2; Heb. 11:17-19). Kex maʼ chéen chʼaʼabil le baʼax kʼáataʼabtiʼaʼ Abraháneʼ tu beetaj tumen jach tu creertaj yaan u béeykuntik Jéeoba le baʼax u prometermajtiʼoʼ.

11. ¿Baʼaxten kʼaʼabéetchaj u chúukpajal u yóol Abrahán u páaʼt u béeytal le baʼaxoʼob u prometermaj Diosoʼ?

¹¹ Abraháneʼ chúukpaj u yóol u páaʼt ka u béeykunt Jéeoba le baʼax u prometermoʼ. Maʼ xaaneʼ maas tiʼ 70 años yaantiʼ le ka jóokʼ yéetel u familia tu kaajil Uroʼ (Gén. 11:31–12:4). Yéetel kex 100 años kajlaj chéen tiʼ najoʼob de nookʼ tu luʼumil Canaán. Le ka kíimoʼ 175 años yaantiʼ (Gén. 25:7). Kex beyoʼ maʼ páajchaj u yilik bix u tsʼaʼabal tiʼ u paalal le luʼum tu prometertaj Jéeoba tiʼoʼ. Maʼ béeychaj xan u yilik «le kaaj» wa u Reino Dios táan kaʼach u páaʼtikoʼ. Kex yaʼab baʼax maʼ tu yilaj u béeychajleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «kuxlaj ich kiʼimak óolal tak ka kíimi» (Gén. 25:8). Yaʼab problemas anchajtiʼ, chéen baʼaleʼ maʼ xuʼul u yeʼesik yaan u fejiʼ yéetel maʼ náak u yóol u páaʼt le baʼax prometertaʼantiʼ tumen Jéeobaoʼ. ¿Baʼax áante? Letiʼe bix úuchik u biskuba yéetel Jéeobaoʼ yéetel le bix úuchik u kanáantaʼaloʼ (Gén. 15:1; Isa. 41:8; Sant. 2:22, 23).

12. 1) ¿Baʼax táan k-páaʼtik? 2) ¿Baʼax ken k-il beoraaʼ?

 ¹² Jeʼex Abraháneʼ toʼoneʼ táan xan k-páaʼtik le kaaj jach tu jaajil yaan u cimientoiloʼoboʼ, táan k-páaʼtik u Reino Dios. K-ojleʼ le Reinoaʼ káaj u meyaj tu añoil 1914 yéetel táan u gobernartik le kaʼanoʼ (Apo. 12:7-10). Chéen baʼax táan k-páaʼtikeʼ ka káajak u gobernartik le Luʼumaʼ. Mientras u yúuchul leloʼ yaan xan k-aktáantik problemas jeʼex Abrahán yéetel Saraeʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaan xan sukuʼunoʼob tsʼoʼok u chúukpajal u yóol u páaʼtoʼob le baʼax u prometermaj Jéeobaoʼ. Bey u yeʼesik le u tsikbalil u kuxtal jujuntúul sukuʼunoʼob tsʼoʼok u jóoʼsaʼal tiʼ U Pʼíich Tulumil Kananoʼ. Koʼox ilik baʼax tu beetaj jujuntúul tiʼ letiʼobiʼ yéetel baʼax jeʼel u páajtal k-kanikeʼ.

13. ¿Baʼax ka kanik tiʼ le baʼax tu beetaj le sukuʼun Billoʼ?

¹³ Yaan baʼaxoʼob kun kʼaʼabéettal k-pʼatik. Utiaʼal u tsʼáaik máak táanil ichil u kuxtal le Reino jeʼex tu beetil Abrahánoʼ, kʼaʼabéet u yóotik máak u pʼat jujunpʼéel baʼaloʼob (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30). Koʼox ilik bix tu beetil sukuʼun Bill Walden. * Tu añoil 1942, le jach taʼaytak u kʼamkuba bey ingeniero tu luʼumil Estados Unidoseʼ, káaj u xook yéetel u testigoʼob Jéeoba. Juntúul tiʼ u maestroʼobeʼ tu kaxtaj meyaj tiʼ utiaʼal ka meyajnak le kéen tsʼoʼokok u xookoʼ, chéen baʼaleʼ maʼ tu yóotiʼ. Tu yaʼaleʼ maas u kʼáat u tsʼáa táanil u meyajtik Dios ke u kʼamik junpʼéel meyaj maʼalob u boʼolil. Maʼ úuch tiʼ leloʼ tʼaʼan tumen le gobierno utiaʼal ka u beet u soldadoiloʼ. Yéetel respetoeʼ tu tsolaj maʼ ken u beet u soldadoil, tu yoʼolal leloʼ aʼalaʼabtiʼ yaan u kʼaʼalal cinco años cárcel yéetel yaan u boʼotik 10,000 dólares. Tres años kʼalaʼan tak ka chaʼabi. Ka máan kʼiineʼ bin tu Escuelail Galaad, ka tsʼoʼokeʼ túuxtaʼab u beet u misioneroil tu luʼumil África. Sukuʼun Billeʼ tsʼoʼok u beel yéetel Eva ka pʼáatoʼob áantaj África. Le tiaʼanoʼob teʼeloʼ yaʼab baʼaxoʼob tu aktáantoʼob. Ka máan kʼiineʼ anchaj u suutoʼob Estados Unidos utiaʼal u kanáantkoʼob u maama le sukuʼunoʼ. Kéen u  kʼaʼajs sukuʼun Bill bix tsʼoʼok u meyajtik Jéeobaeʼ ku yaʼalik: «Hasta ku taaktal in wokʼol kéen in kʼaʼajs bix tsʼoʼok u chaʼik Jéeoba in meyajtik ichil le maas tiʼ 70 añosaʼ. Suuk in tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba úuchik u yáantken in tsʼáa táanil ichil in kuxtal in meyajtik». ¿Kux túun teech jeʼel wa u páajtal a xupkaba a meyajt Dios tuláakal u kʼiinil a kuxtaleʼ?

14, 15. ¿Baʼax ka kanik tiʼ le baʼax úuch tiʼ le sukuʼun Aristotelis yéetel kiik Elenioʼ?

¹⁴ Deporsi yaan u yantaltoʼon problemas. Le baʼax úuch tiʼ Abrahánoʼ ku yeʼesiktoʼoneʼ tak le máaxoʼob u tsʼaamaj u yóoloʼob u meyajtoʼob Jéeobaoʼ ku yantal problemas tiʼob (Sant. 1:2; 1 Ped. 5:9). Bey úuchik tiʼ le sukuʼun Aristotelis Apostolidisoʼ. * Letiʼeʼ okjaʼanaj tu añoil 1946 tu luʼumil Grecia. Tu añoil 1952, tu comprometertuba yéetel Eleni, juntúul kiik jach u tsʼaamaj xan u yóol u meyajt Dios. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Elenieʼ jach kʼojaʼanchaji, le doctoroʼoboʼ tu yaʼaloʼobeʼ yaan junpʼéel tumor tu pool. Kex luʼsaʼab le tumor tiʼoʼ, le maʼ úuch tsʼoʼokok u beeloʼoboʼ, chíikpaj tu kaʼatéen. Operartaʼabi chéen baʼaleʼ pʼáat maʼ tu páajtal u jach tʼaan yéetel maʼ tu páajtal u péeksik junpʼéel parte tiʼ u wíinklil. Kiik Elenieʼ maʼ xuʼul u tsʼáaik u yóol kʼaʼaytaj kex kʼojaʼan yéetel kex táan u chʼaʼpachtaʼal u testigoʼob Jéeoba teʼ kʼiinoʼoboʼ.

¹⁵ Le sukuʼun Aristotelisoʼ 30 años tu kanáantaj u yatan. Kex táan kaʼach u kanáantik u yataneʼ le sukuʼunaʼ tu beetaj u ancianoil, áantajnaj utiaʼal u nuʼuktaʼal jejeláas asambleaʼob yéetel páajchaj tak u yáantaj utiaʼal u beetaʼal junpʼéel u Najil Asamblea. Tu añoil 1987, úuch junpʼéel nojoch loob tiʼ le kiik Eleni le táan u kʼaʼaytajoʼ. Tres años pʼáat en coma hasta ka kíim óotsiliʼ. Sukuʼun Aristoteliseʼ ku yaʼalik: «Yoʼolal le problemas yéetel le kʼojaʼaniloʼob tsʼoʼok k-aktáantikoʼ kʼaʼabéetchaj u chúukpajal in wóol yéetel in kanáantik maʼ u jach lúubul in wóol. Kex yaʼab baʼaxoʼob úuchtoʼoneʼ tin wuʼuyaj Jéeoba tsʼáaten u muukʼil utiaʼal in aktáantkoʼob» (Sal. 94:18, 19). Jeʼex k-ilkoʼ Jéeobaeʼ jach u yaabiltmaj le máaxoʼob ku chúukpajal u yóoloʼob u meyajtoʼob kex táan u máanskoʼob yaʼab problemasoʼ.

16. ¿Baʼax tu yaʼalaj sukuʼun Knorr tiʼ u yatan?

 ¹⁶ Tuukulnakoʼon tiʼ le jatsʼuts esperanza yaantoʼonoʼ. Le baʼax áant Abrahánoʼ letiʼe u tuukul tiʼ bix kun béeytal le baʼaxoʼob prometertaʼabtiʼ tumen Jéeobaoʼ. Bey xan tu beetil kiik Audrey Hydeoʼ. Letiʼeʼ tsʼoʼok u beel yéetel sukuʼun Nathan Knorr, chéen baʼaleʼ le sukuʼunoʼ kíimi tumen tsaʼay cáncer tiʼ. Le kiikaʼ kaʼa tsʼoʼok u beel yéetel sukuʼun Glenn Hyde, chéen baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ tsaʼay Alzheimer tiʼ le sukuʼunoʼ. * Le kiik Audreyoʼ ku yaʼalikeʼ le baʼax áant utiaʼal maʼ u jach lúubul u yóol le ka tu aktáantaj problemasoʼ letiʼe baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen sukuʼun Knorroʼ. Le maʼ yaʼab u bin u kíimil le sukuʼunoʼ tu yaʼalajtiʼ: «Kéen kíimkoʼoneʼ ku pʼáatal seguro yaan k-kʼamik le jatsʼuts esperanza yaantoʼonoʼ, tsʼoʼoleʼ mix bikʼin ken k-kaʼa muʼyaj». Le sukuʼunoʼ tu yaʼalaj xan: «Maas maʼalob ka tuukulnakech tiʼ le baʼax ku taal u kʼiinoʼ, tuukulnen tiʼ le baʼax kun tsʼaabiltechoʼ». Letiʼeʼ tu yaʼalaj xan: «Maʼ u xuʼulul a kaxtik bix jeʼel a wáantik u maasileʼ, leloʼ yaan u beetik u kiʼimaktal a wóol». Jach maʼalob ka k-beet le baʼax tu yaʼalaj le sukuʼun Knorroʼ. Unaj k-tuukul tiʼ le jatsʼuts esperanza yaantoʼonoʼ yéetel unaj k-kaxtik bix jeʼel k-áantik u maasileʼ (Rom. 12:12).

17. 1) ¿Baʼaxten maases bejlaʼa unaj k-tuukul tiʼ le jatsʼuts esperanza yaantoʼonoʼ? 2) K-beetik le baʼax ku yaʼalik Miqueas 7:7, ¿bix u yáantkoʼon utiaʼal ka k-il bix kun béeytal u promesaʼob Dios?

¹⁷ Bejlaʼeʼ maases unaj k-tuukul tiʼ le baʼax táan k-páaʼtikoʼ. Le baʼaxoʼob táan u yúuchloʼoboʼ ku yeʼesik taʼaytak u xuʼulsaʼal tiʼ le kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ. Jach taʼaytak u xuʼulul k-páaʼtik «le kaaj jach tu jaajil yaan u cimientoiloʼoboʼ» tumen taʼaytak u káajal u gobernar u Reino Dios way Luʼumeʼ. Kéen úuchuk leloʼ yaan u kaʼa kuxkíintaʼal le máaxoʼob k-yaabiltmoʼoboʼ. Tak Abrahán yéetel u láakʼtsiloʼob kun kaʼa kuxkíintbiloʼob tumen tu yeʼesoʼob fe yéetel chúukpaj u yóol u páaʼtoʼob le baʼax tu prometertaj Jéeobaoʼ. ¿Yaan wa a wilik u béeychajal tuláakal lelaʼ? Yaan u béeytal wa jeʼex Abraháneʼ ka pʼatik jujunpʼéel baʼaloʼob utiaʼal a maas meyajtik Jéeoba, ku chúukpajal a wóol kex ka a aktáant problemas yéetel wa maʼ tu xuʼulul a tuukul tiʼ le jatsʼuts esperanza yaantechoʼ (xok Miqueas 7:7).