1. Nso ke Jesus ọkọdọhọ mme ọkọiyak inan̄ ẹnam? Ndi mmọ ẹma ẹnyịme?

PETER, Andrew, James, ye John emi ẹkedide mme mbet Jesus ẹkedi mme ọkọiyak. Kere nte idem akakpade mmọ ini Jesus ọkọdọhọde mmọ ete: “Ẹtiene mi, ndien nyanam mbufo ẹdi mme ọkọ owo.” * Nso ke mmọ ẹkenam? Bible ọdọhọ ete: “Kpa idaha oro, mmọ ẹdaha ẹkpọn̄ iyịre mmọ ẹtiene enye.” (Matt. 4:18-22) Se mmọ ẹkebierede oro ama okpụhọde n̄kpọ ke uwem mmọ ofụri ofụri. Utu ke ndikọ iyak, mmọ ‘ẹdikọ owo ye uwem.’ (Luke 5:10) Ukem se Jesus ọdọhọde mbon emi ẹmade akpanikọ ẹnyụn̄ ẹnyenede eti esịt edi oro idahaemi. (Matt. 28:19, 20) Ndi afo emenyịme ndidi ọkọ owo nte Jesus ọdọhọde?

2. Mmanie ẹkpenen̄ede ẹkere se mmọ ẹkpenamde man ẹkabade ẹdi mme ọkwọrọ eti mbụk? Nso idin̄wam mmọ ẹkabade mme ọkwọrọ eti mbụk?

² Ekeme ndidi ebịghi ekpri ọkọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah, omonyụn̄ okpụhọde uwem fo. Idahaemi afo omoyom ndibiere m̀mê ọmọn̄ ọtọn̄ọ ndikwọrọ eti mbụk. Kûyak idem emem fi ekpedi unen̄ekede udiọn̄ọ m̀mê ọkpọtọtọn̄ọ m̀mê ukpûtọn̄ọke. Ekeme ndidi se inamde etie fi ntre edi ke ọmọdiọn̄ọ ke ata akpan n̄kpọ ke oyom ndibiere emi. Imọdiọn̄ọ ke Bible ọdọhọ ke ekedi Jesus okot Peter ye mme ufan esie, mmọ ẹkpọn̄ iyịre mmọ ẹtiene Jesus “kpa idaha oro.” Edi idịghe nte mmọ ikekereke kan̄a mbemiso mmọ ẹbierede nditiene Jesus. Ke se ibede ọfiọn̄ itiokiet  mbemiso Jesus okotde mmọ, mmọ ẹma ẹdọdiọn̄ọ Jesus ẹnyụn̄ ẹnyịme ke enye edi Messiah. (John 1:35-42) Anaedi afo n̄ko ọmọdiọn̄ọ ediwak n̄kpọ aban̄a Jehovah ye Jesus, omonyụn̄ oyom ndika iso n̄kpere Jehovah. Edi ana etịm ekere kan̄a mbemiso ebierede ndidi ọkwọrọ eti mbụk. Nso ikan̄wam Peter, Andrew, ye mbon eken ẹbiere nditiene Jesus?

3. Mme n̄kpọ ewe ẹdinam enen̄ede ọdọn̄ fi nditọn̄ọ ukwọrọikọ?

³ Mme akpa mbet Jesus ẹma ẹnen̄ede ẹma ukọiyak. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ utom emi, ẹnyene uko, ẹnyụn̄ ẹtụnọ idem mmọ. Imenịm ke mme n̄kpọ emi ẹma ẹn̄wam mmọ n̄ko ini mmọ ẹkekabarede ẹdi mme ọkọ owo. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme se idin̄wamde fi anam mme n̄kpọ oro man afo enen̄ede ọdiọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep owo n̄kpọ yak enye edidi mbet Christ.

4. Nso ikesinam ọdọn̄ Peter ndikọ iyak?

⁴ Peter ekesikọ iyak ada ọbọk ubon esie, edi enye ikanamke utom oro ke nnam didie. Imenịm ke Peter ama ama ukọiyak. (John 21:3, 9-15) Enye ama ekpep n̄ko ndima utom ukọ owo. Jehovah ama onyụn̄ an̄wam enye enen̄ede ọdiọn̄ọ utom enye emi.—Utom 2:14, 41.

5. Luke 5:8-11 owụt ke nso ikanam ndịk anam Peter? Nso ikeme ndinam idem okûnyek nnyịn?

⁵ Ima emi imade Jehovah edi ata akpan n̄kpọ emi anamde ikwọrọ ikọ. Ima emi ekeme ndin̄wam nnyịn ikwọrọ ikọ ekpededi ikere ke nnyịn idotke. Ini Jesus okokotde Peter editiene imọ ọkwọrọ ikọ, enye ama ọdọhọ Peter ete: “Kûfehe ndịk.” (Kot Luke 5:8-11.) Idịghe se ikemede nditịbe edieke Peter akabarede edi mbet Christ akanam enye ndịk. Uwak iyak emi Jesus  akanamde mmọ ẹmụm akanam idem akpa enye tutu enye ekere ke imọ idotke ndisan̄a ye Jesus nnam utom. Ukem nte Peter, afo emekeme ndikere ke kpukpru se anade anam ama edi mbet Jesus okpon akan fi. Ekpedi ntre, nen̄ede ma Jehovah, Jesus, ye mme mbọhọidụn̄ fo; oro ayanam ọdọn̄ fi ndidi ọkọ owo emi Jesus ọkọdọhọde.—Matt. 22:37, 39; John 14:15.

6. Nso en̄wen isinam ọdọn̄ nnyịn ndikwọrọ ikọ?

⁶ Yak ise mme n̄kpọ en̄wen emi ẹnamde ọdọn̄ nnyịn ndikwọrọ ikọ. Iyom ndinam se Jesus ọdọn̄de nnyịn ete: “Ẹka ẹkenam mme owo . . . ẹdi mbet mi.” (Matt. 28:19, 20) N̄kpọ en̄wen edi ke imokụt ‘ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande mme owo nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme,’ ndien enen̄ede oyom ẹkpep mmọ akpanikọ Obio Ubọn̄. (Matt. 9:36) Jehovah oyom kpukpru orụk owo ẹnyene nnennen ifiọk akpanikọ, enye onyụn̄ oyom ẹnyan̄a mmọ.—1 Tim. 2:4.

7. Didie ke Rome 10:13-15 anam ikụt ke ukwọrọikọ edi akpan n̄kpọ?

⁷ Nnyịn nditie n̄kere nte ukwọrọikọ nnyịn ekemede ndinyan̄a mme owo ayanam ọdọn̄ nnyịn ndikwọrọ ikọ. Mme ọkọiyak ẹsitata iyak emi mmọ ẹmụmde mîdịghe ẹnyanyam, edi nnyịn imụm mme owo ye uwem man ẹnyan̄a mmọ.—Kot Rome 10:13-15; 1 Tim. 4:16.

8-9. Nso ke ana ọkọiyak ọdiọn̄ọ? Ntak-a?

⁸ Ke eyo Jesus, akana ọkọiyak ọdiọn̄ọ utọ iyak emi enye okpomụmde. (Lev. 11:9-12) Akana enye ọdiọn̄ọ n̄ko ebiet emi enye edikụtde utọ iyak oro. Iyak esiwak ndidu ke itie emi mmọn̄ ọfọnde ye mmọ, udia onyụn̄ awakde. Ini emi ọkọiyak akade ọkọ edi akpan n̄kpọ n̄ko. Isụn̄utom kiet ke isuo kiet ke Pacific ama edikụt ke enyenyene akpan ini emi anade ẹka ọkọ. Ini Ntiense Jehovah kiet okokotde enye edi ika ukọiyak, enye ama ọdọhọ ete: “Nyedi n̄kanika usụkkiet usenubọk n̄kpọn̄.” Brọda oro ama ọdọhọ enye ete: “In̄wan̄ake fi brọ. Isika ọkọ ke ini emi idikụtde iyak imụm, idịghe ke ini emi ọfọnde nnyịn ke idem.”

⁹ Ukem ntre, mme mbet Jesus emi ẹkekabarede ẹdi mme ọkọ owo ẹkesika ukwọrọikọ ke ebiet emi mmọ ẹkekemede ndikụt mme owo, ye ke ini emi mmọ ẹkerede ke mme owo ẹyedu do. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹma ẹsikwọrọ ikọ ke temple, ke mme synagogue, ke ufọk ke ufọk, ye ke urua. (Utom 5:42; 17:17; 18:4) Oyom nnyịn n̄ko idiọn̄ọ ebiet emi ikemede ndikụt mme owo m̀mê ini emi mbon efakutom nnyịn ẹkemede ndidu ke ufọk. Oyom inyịme ndikpụhọde ndutịm nnyịn man ikeme ndika ukwọrọikọ ke ebiet ye ini emi ikemede ndikụt mmọ.—1 Cor. 9:19-23.

10. Nso ke esop Jehovah ẹnọ nnyịn?

¹⁰ Ana ọkọiyak enyene nnennen n̄kpọutom onyụn̄ ọfiọk ndikama mmọ n̄kọ iyak. Ana nnyịn n̄ko inyene nnennen n̄kpọutom inyụn̄ idiọn̄ọ ndikama mmọ n̄kwọrọ ikọ. Jesus ama etịm eteme mme mbet esie nte ẹkpekwọrọde eti mbụk. Enye ama ọdọhọ mmọ se mmọ mîkpakamake, ebiet emi ẹkpekwọrọde ikọ, ye se ẹkpekwọrọde. (Matt. 10:5-7; Luke 10:1-11) Idahaemi, esop Jehovah ẹnọ nnyịn Mme Akpan N̄kpọ Isidade Ikpep Owo Bible, mme n̄kpọ emi ẹnen̄ede ẹnyene ufọn. * Ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn nte ikpadade mme n̄kpọ emi ikwọrọ ikọ inyụn̄ ikpep owo Bible. Emi an̄wam nnyịn inam utom  nnyịn ọfọn, idem inyekke nnyịn.—2 Tim. 2:15.

11. Ntak anade mme ọkọ owo ẹnyene uko?

¹¹ Ana mme ọkọiyak ẹnyene uko sia n̄kpọ esitọ etịmede ke mmọn̄ ndusụk ini. Mmọ ẹsiwak ndika ọkọ okoneyo, ndien ndusụk ini oyobio esiwọrọ ke unana idotenyịn. Ana mme ọkọ owo n̄ko ẹnyene uko. Ima itọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme owo ẹdiọn̄ọ ke ididi Mme Ntiense Jehovah, ubon nnyịn ẹkeme ndikọbọ nnyịn, mme ufan nnyịn ẹkeme ndisak nnyịn, ndusụk owo ẹnyụn̄ ẹkeme ndisịn ndikop ukwọrọikọ nnyịn. Edi kpukpru emi ikpaha nnyịn idem. Jesus ama ọdọdọhọ ke mbon emi mme mbet imọ ẹdikwọrọde ikọ inọ ẹyekọbọ mmọ.—Matt. 10:16.

12. Joshua 1:7-9 owụt ke nso idin̄wam nnyịn idọdiọn̄ inyene uko?

¹² Nso ke akpanam man ọdọdiọn̄ enyene uko? Akpa, nen̄ede nịm ke Jesus ke etie ke heaven ada usụn̄ ke utom ukwọrọikọ. (John 16:33; Edi. 14:14-16) Ọyọhọ iba, nen̄ede nịm se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ete ke iyese iban̄a fi. (Matt. 6:32-34) Nte enen̄erede ọbuọt idem ye Jehovah, ntre ke edidọdiọn̄ enyene uko. Peter ye mme ufan esie ẹma ẹwụt ke imenen̄ede inyene mbuọtidem ini mmọ ẹkekpọn̄de utom emi mmọ ẹsidade ẹdia n̄kpọ ẹtiene Jesus. Afo n̄ko ama owụt ke imenen̄ede ibuọt idem ye Abasi ini eketịn̄de ọnọ mme ufan fo ye ubon fo ke imọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense  Jehovah inyụn̄ idụk mbono esop mmọ! Onyụn̄ ekeme ndidi omokpụhọde ediwak n̄kpọ ke uwem fo man odu uwem nte Jehovah amade. Ukpûnamke oro ekpedi unyeneke mbuọtidem ye uko. Nte osụk akade iso ndidọdiọn̄ nnyene uko, nen̄ede nịm ke “Jehovah Abasi fo [odu] ye afo ke ebiet ekededi eke afo akade.”—Kot Joshua 1:7-9.

13. Tịn̄ mme n̄kpọ efen emi ẹdin̄wamde fi ọdọdiọn̄ enyene uko.

¹³ Nso idi mme n̄kpọ en̄wen emi ẹdin̄wamde fi ọdọdiọn̄ enyene uko? Bọn̄ akam dọhọ Abasi ọnọ fi uko. (Utom 4:29, 31) Jehovah ọyọbọrọ akam fo, enye idikpọn̄ke fi tutu amama. Enye iditreke ndin̄wam fi. N̄kpọ en̄wen edi nditie n̄kere nte Jehovah akan̄wamde ikọt esie ke ini edem. Kere nte enye akan̄wamde fi ini ekenyenede mfịna, ye nte enye akanamde fi ekeme ndikpụhọde ndu uwem nte enye amade. Enye emi akadade ikọt esie ebe Ididuot Inyan̄ ekeme ndin̄wam fi edi mbet Christ. (Ex. 14:13) Buọt idem ye Jehovah ukem nte andiwet psalm emi ọkọdọhọde ete: “Jehovah ada ye ami; ndifeheke ndịk. Nso ke owo ekeme ndinam mi?”—Ps. 118:6.

14. Mbụk Masae ye Tomoyo ekpep fi nso?

¹⁴ N̄kpọ efen emi edin̄wamde fi ọdọdiọn̄ enyene uko edi ndise nte Jehovah an̄wamde mbon emi ẹdide mbon o-bụt ẹkpep ndinyene uko. Yak idọhọ fi n̄kpọ iban̄a Sista Masae. Enye ekedi owo o-bụt, okonyụn̄ ekere ke tutu amama imọ idikemeke ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo. Enye ekekere ke imọ ndikwọrọ ikọ nnọ mbon emi imọ mîdiọn̄ọke akpa etie nte akamba obot emi imọ mîdikemeke ndidọk. Ntre enye ama enen̄ede esịn idem anam n̄kpọ man ọdọdiọn̄ ama Abasi ye mme mbọhọidụn̄ esie. Enye ama etie ekere ke oyom ẹsọsọp ẹkwọrọ ikọ idahaemi onyụn̄ ọbọn̄ akam ọdọhọ Jehovah anam enen̄ede ọdọn̄ imọ ndikwọrọ ikọ. Ndịk ikanamke enye aba, enye ama akam edi asiakusụn̄ ofụri ini. Jehovah onyụn̄ ekeme ndin̄wam mbon emi ẹdide mme asuanetop obufa ‘ẹnyene uko.’ Kop mi nte Jehovah akan̄wamde Sista Tomoyo. Ini enye ọkọtọn̄ọde ndikwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk, akpa owo emi enye okoyomde ndikwọrọ ikọ nnọ ama ofiori ete: “Nyomke ndinyene mbubehe ndomokiet ye Mme Ntiense Jehovah!” onyụn̄ ọtọ usụn̄. Idem ikenyekke Tomoyo, enye ama ọdọhọ sista emi enye akasan̄ade kiet ete: “Ndi ama okop se enye etịn̄de? Ndọhọke enye n̄kpọ ndomokiet, enye ọdiọn̄ọ ke ndi Ntiense Jehovah. Enem mi tutu!” Tomoyo edi asiakusụn̄ ofụri ini idahaemi.

15. Nso ke ọwọrọ owo nditụnọ idemesie? Ntak anade mme Christian ẹtụnọ idemmọ?

¹⁵ Nta mme ọkọiyak ẹsitụnọ idemmọ. Ẹdọhọ ke owo nditụnọ idemesie ọwọrọ owo ndikara idemesie man enye anam se anade ẹnam. Ana mme ọkọiyak ẹtụnọ idemmọ man ẹbak ẹdemede ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam utom mmọ ẹkụre inamke n̄kpọ m̀mê enyọn̄ etie didie. Ana nnyịn n̄ko itụnọ idem nnyịn man ikeme ndisọn̄ọ nda nyọ nnyụn̄ nnam utom nnyịn mma.—Matt. 10:22.

16. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ikpep nditụnọ idem nnyịn?

¹⁶ Owo isidaha-da ukeme nditụnọ idemesie imana. Se isiwakde ndidọn̄ nnyịn esidi ndinam se imemde utom ikan. Mfara ke idem esin̄wam owo otụnọ idemesie. Ntre imoyom un̄wam man ikpep idem nnyịn ndinam se ikemede ndisọn̄ nnyịn ndinam. Jehovah esida edisana spirit esie an̄wam nnyịn inam oro.—Gal. 5:22, 23.

17. Ke 1 Corinth 9:25-27, apostle Paul ọkọdọhọ ke akana imọ inam nso man ikeme nditụnọ idem imọ?

 ¹⁷ Okposụkedi emi apostle Paul ekesitụnọde idemesie, enye ama ọdọhọ ke ana imọ ‘itọn̄ọ idem imọ ita’ man ikeme ndinam se inende. (Kot 1 Corinth 9:25-27.) Enye ama ọdọhọ mbon en̄wen ete ẹsitụnọ idemmọ ẹnyụn̄ ẹnam kpukpru n̄kpọ “ke ido nte eyede ye ke ndutịm.” (1 Cor. 14:40) Ana isitụnọ idem nnyịn man ikeme ndinam n̄kpọ Jehovah, emi esịne ndisikwọrọ eti mbụk nnyụn̄ n̄kpep mme owo Bible.—Utom 2:46.

18. Nso idinam Jehovah ada ke imanam utom nnyịn ọfọn?

¹⁸ Ọkọiyak esidi ama omụm ediwak iyak enye otop ibuot ọdọhọ ke imenen̄ede idiọn̄ọ ukọiyak. Edi idịghe ntre ye ukọ owo, idịghe ibat owo emi ikpepde Bible yak ẹdidụk esop Abasi ke idida ibiere m̀mê imanam utom nnyịn ọfọn. (Luke 8:11-15) Edieke ikade iso ndikwọrọ eti mbụk nnyụn̄ n̄kpep mme owo Bible, Jehovah ayada ke imanam utom nnyịn ọfọn. Ntak-a? Sia imanam se enye ye Eyen esie ẹdọhọde inam.—Mark 13:10; Utom 5:28, 29.

19-20. Tịn̄ akpan n̄kpọ kiet emi anamde ikwọrọ ikọ.

¹⁹ Ke ndusụk idụt, enyenyene mme ọfiọn̄ emi ẹsiyakde ẹkọ iyak. Ọkọiyak eyenen̄ede esịn idem ọkọ iyak ini oro ama ekpere ndikụre. Ukem ntre ke edi ye nnyịn emi idide mme ọkọ owo, nnyịn ndidiọn̄ọ ke utịt enen̄ede ekpere etiene anam idọdiọn̄ isịn idem ikwọrọ ikọ! Ini emi osụhọde ndida n̄kwọrọ eti mbụk emi ẹdidade ẹnyan̄a mme owo mi ekpri etieti. Kûbiat ini nditiene nnam akpan utom emi, kûnyụn̄ ukere ke ana kpukpru n̄kpọ ọfọn ama mbemiso ọtọn̄ọde.—Eccl. 11:4.

²⁰ Nam se idinamde enen̄ede ọdọn̄ fi ndikwọrọ ikọ, sịn idem kpep Bible, dọdiọn̄ nyene uko, nyụn̄ kpep nditụnọ idemfo. Diana ye se ibede mme ọkọ owo miliọn itiaita kwọrọ eti mbụk. Emi ayanam Jehovah anam esịt adat fi. (Neh. 8:10) Biere ndisịn ibuot nsịn itọn̄ n̄kwọrọ ikọ tutu Jehovah ọdọhọ ke ekem. Ke ibuotikọ emi etienede, iyeneme n̄kpọ ita emi ikemede ndinam man ikeme ndika iso n̄kwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄.