1. Yesũ athokisye aũme ana maĩ atei ma makũyũ meke ata, na moosie ĩtambya yĩva?

VETELO, Endelea, Yakovo, na Yoana maĩ na viasala wa kũtea makũyũ. Kwasũanĩa ũndũ maseng’ie mũno wĩana yĩla meewie Yesũ aimea atĩĩ: “Ngatĩĩai, nakwa ngamũtw’ĩkĩthya atei ma andũ.” * Meekie ata? Mbivilia yaĩtye: “Na vau kwa vau matia itei syoo na mamũatĩĩa.” (Mt. 4:​18-22) Ĩtambya yĩu moosie yaalyũlile maũndũ moo vyũ. Vandũ va kũteaa makũyũ, mambĩĩie ‘kũkwatasya andũ me thayũ.’ (Luka 5:10) O na ũmũnthĩ, Yesũ nũthokasya ala me na ngoo nzeo na mendete ũla w’o meke oou. (Mt. 28:​19, 20) We nĩwĩtĩkĩlĩte kũtw’ĩka mũtei wa andũ o tondũ Yesũ ũthoketye amanyĩw’a make meke?

2. Nĩkĩ twaĩle kwosa kwa ũito ũtwi wa kũtw’ĩka atei ma andũ, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya?

² No wĩthĩwe wĩmanyĩĩtye Mbivilia kwa kavinda, na yu nũvikĩte vandũ ũkethĩa nũkwenda kũtw’ĩka mũtavany’a wa ũvoo mũseo. Ethĩwa nũkwĩw’a ũiemwa nĩ kwosa ĩtambya yĩu ya vata, ndũkakw’e ngoo. Kũlea kwosa ĩtambya yĩu na mĩtũkĩ nĩkũtonya kwonany’a kana nĩwĩsĩ ũsu nĩ ũtwi mũito. Nĩ w’o, Mbivilia yaĩtye kana Vetelo na anyanyae matiie itei syoo “vau kwa vau.” Ĩndĩ mayaaĩka ũtwi ũsu matasũanĩĩte. Myei mbee wa thanthatũ yaĩ mĩvĩtu kuma mamũmanya Yesũ na maketĩkĩla kana nĩwe  Masia. (Yoa. 1:​35-42) O naku no wĩthĩwe wĩmanyĩĩtye maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Yeova na Yesũ, na yu nũkwenda kwĩka maendeeo ma kĩ-veva. Ĩndĩ ũtanamba kwosa ĩtambya yĩu nĩwaĩle kũyĩsũanĩa. Kyo nĩ kyaũ kyatetheeisye Vetelo, Endelea, na ala angĩ kwĩka ũtwi mũseo?

3. Nĩ kyaũ kĩtonya ũkũtetheesya wĩthĩwe mũmanyĩw’a mũseo wa Klĩsto?

³ Amanyĩw’a ma mbee ma Yesũ maĩ na ũtũĩka wĩanĩ woo, maĩ na ũkũmbaũ, wendi wa kũwĩka, na nĩmeesĩ kĩla maĩle kwĩka. Vate nzika, nguma isu nĩsyamatetheeisye kwĩthĩwa atei aseo ma andũ. Ĩsomo yĩĩ nĩyĩũtũmanyĩsya ũndũ tũtonya kwĩthĩwa na nguma isu nĩ kana tũtw’ĩke atavany’a na alimũ aseo.

4. Nĩkĩ Vetelo wathũkũmaa wĩa wa kũtea makũyũ?

⁴ Vetelo ateaa makũyũ nĩ kana amanthĩe andũ make. Na ti ũu w’oka; nĩwendete kũtea makũyũ mũno. (Yoa. 21:​3, 9-15) Ĩtina, nĩwesie kwenda mũno wĩa wa kũtea andũ. Na nũndũ Yeova nĩwamũtetheeisye, nĩwamanyie kũtethya wĩa ũsu nesa vyũ.​—⁠Meko 2:​14, 41.

5. Kwosana na Luka 5:​8-11, nĩkĩ Vetelo wakĩaa, na nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũeke kũkĩa take?

⁵ Ũndũ ũla mũnene ũtumaa tũtavany’a nĩ kũmwenda Yeova. Wendo ũsu no ũtũtetheesye tũkaeka kwĩw’a ta tũte na ũmanyi na ũtũĩka wa kwĩanĩsya wĩa ũsu. Yĩla Yesũ wathokisye Vetelo atw’ĩke mũtei wa andũ, amwĩie: “Eka kwĩthĩwa na wia.” (Soma Luka 5:​8-11.) Vetelo ndaakwatwa nĩ wia nũndũ wa kũsũanĩa kĩla kĩtonya kũmũkwata atw’ĩka mũmanyĩw’a. Vandũ va ũu, eekie kũseng’a nũndũ wa kyama kĩla Yesũ weekie atuma makwatya makũyũ maingĩ. Kyama kĩu kyatumie ew’a ataĩlĩte kũthũkũma vamwe na Yesũ yĩla wamũthokisye mathũkũmae ĩmwe. O ta Vetelo, o naku no wĩthĩwe ũikĩa wasũanĩa maũndũ maingĩ ala waĩle  kwĩka watw’ĩka mũmanyĩw’a wa Klĩsto. Ethĩwa nĩwĩw’aa ũu, tata vyũ ũmwende Yeova, Yesũ, na mũtũi waku mũno. Weeka ũu, ũkeethĩwa na wendi mwingĩ wa kũtw’ĩka mũtei wa andũ.​—⁠Mt. 22:​37, 39; Yoa. 14:⁠15.

6. Nĩ maũndũ angĩ meva matumaa tũtavany’a?

⁶ Kwasũanĩa maũndũ angĩ matumaa tũtavany’a. Nĩtwendete kũatĩĩa mwĩao wa Yesũ ũla waĩtye: “Endai . . . mũkatw’ĩkĩthye andũ . . . amanyĩw’a.” (Mt. 28:​19, 20) O na ĩngĩ, tũtavanasya nũndũ nĩtwonaa andũ ‘manyamaĩtw’e na kwĩkw’a kũũ na kũũ,’ na nĩtwonaa kana me na vata mũnene vyũ wa kũmanyĩw’a ũw’o ĩũlũ wa Ũsumbĩ. (Mt. 9:36) O nake Yeova endaa andũ ma mĩthemba yonthe makwate ũmanyi wa w’o ĩũlũ wa ũla w’o nĩ kana matangĩĩwe.​—⁠1 Tim. 2:⁠4.

7. Ĩandĩko ya Alomi 10:​13-15 yonanĩtye ata kana wĩa wa kũtavany’a nĩ wa vata?

⁷ Twasũanĩa ĩũlũ wa moseo ala andũ makakwata nũndũ wa wĩa witũ wa kũtavany’a, nĩtwĩyumasya vyũ tũũthũkũme na kĩthito. Twĩ kĩvathũkany’o na ala makũnaa viasala wa kũtea makũyũ, nũndũ mo makwatasya makũyũ mathoosye kana maye. Ĩndĩ ithyĩ ‘tũkwatasya’ andũ nĩ kana tũtangĩĩe mathayũ moo.​—⁠Soma Alomi 10:​13-15; 1 Tim. 4:⁠16.

8-9. Mũtei wa makũyũ aĩle kwĩthĩwa esĩ ũndũ wĩva, na nĩkĩ?

⁸ Ĩvindanĩ ya Yesũ, Mũisilaeli ũla wathũkũmaa wĩa wa kũtea makũyũ aaĩle kwĩthĩwa esĩ nĩ makũyũ ma mũthemba wĩva waĩle kũkwatya. (Ali. 11:​9-12) O na nĩwaaĩle kwĩthĩwa esĩ vala ũtonya kũkwatya makũyũ asu. Kaingĩ makũyũ mekalaa vala ve na kĩw’ũ kĩla mekwenda, na vala ve na lĩu mwingĩ matonya kũya. Ĩndĩ no twĩkũlye-ĩ, ‘Yo ve vata mũtei wa makũyũ akasũanĩa nĩ saa siana ata waĩle kũthi kũtea?’ Nĩ kana tũelewe nesa ũndũ ũsu, ekai twone ngelekany’o ya mwana-a-asa ũmwe kuma kĩthamanĩ kya Pacific. Mũthenya ũmwe nĩwathokisye mwana-a-asa ũngĩ misonalĩ mathi makatee makũyũ. Misonalĩ ũsu amwĩie, “Tũkoonana ũnĩ saa itatũ kwakya.” Ĩndĩ mwana-a-asa ũsu amũsũngĩie: “We ndũũkwatya. Tũiendaa kũtea makũyũ saa o ila tũkwenda; tũendaa saa ila makũyũ matonya kũkwatĩkana.”

⁹ O ta ũu, atei ma andũ ĩvindanĩ ya atũmwa maendaa kũmantha andũ vala maĩ, na saa ila matonya kũkwatĩkana. Kwa ngelekany’o, aatĩĩi ma Yesũ matavanasya ĩkalũnĩ na masinakokenĩ, nyũmba kwa nyũmba, na sokonĩ. (Meko 5:42; 17:17; 18:⁠4) O naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩsĩ nesa masaa ala andũ methĩawa mĩsyĩ kana kũndũ kũngĩ kũla tũtonya kũmethĩa. Nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kũvĩndũa mĩvango yitũ nĩ kana tũkamanthe andũ vala matonya kwoneka na saa ila tũtonya kũmethĩa.​—⁠1 Ako. 9:​19-23.

10. Nĩ syĩndũ syĩva ũseũvyo wa Yeova ũtũnengete?

¹⁰ Mũtei wa makũyũ nĩwaĩle kwĩthĩwa na mĩio ĩla yaĩle na aimanya kũmĩtũmĩa nesa. Kwoou o naitũ nĩtwaĩle kwĩthĩwa na mĩio ĩla yaĩle ya kũthũkũma wĩa witũ. Na nĩtwaĩle kwĩthĩwa twĩsĩ kũmĩtũmĩa nesa. Yesũ nĩwatavisye amanyĩw’a make ũndũ matonya kũtea andũ nesa. Nĩwamatavisye syĩndũ ila mataĩle kũkua maendete kũtavany’a, vala maĩle kũtavany’a, na ũvoo ũla maĩle kũtavany’a. (Mt. 10:​5-7; Luka 10:​1-11) Ũmũnthĩ ũseũvyo wa Yeova nũtũnengete Syĩndũ Ila Tũtũmĩaa Mũno Kũmanyĩsya, na syĩndũ isu nitũtetheeasya mũno kũthũkũma wĩa witũ nesa. * O na nĩtũmanyĩaw’a ũndũ twaĩle kũitũmĩa. Ũu nũtumaa twĩthĩwa na ũkũmbaũ na ũtũĩka wa kũtavany’a.​—⁠2 Tim. 2:⁠15.

11. Nĩkĩ atei ma andũ maĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ?

¹¹ Ala makũnaa viasala wa kũtea makũyũ maĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ. Na kĩtumi nũndũ me ũkanganĩ ve mavinda makomanaa na maũndũ matataĩĩe. Kwa ngelekany’o, kaingĩ mathũkũmaa ũtukũ, na ũkanga nũtonya kwĩthĩwa na iuutani o na matataĩĩe. O namo atei ma andũ nĩmaĩle kwĩthĩwa na ũkũmbaũ. Yĩla twambĩĩa kũtavany’a na kũelesya andũ angĩ kana ithyĩ twĩ Ngũsĩ sya Yeova, nĩtũtonya kũkwatwa nĩ iuutani sya ngelekany’o. Ũu wĩthĩawa yĩla andũ ma mũsyĩ mambĩĩa kũtũvĩnga, anyanya maitũ mambĩĩa kũtũthekeea, na yĩla andũ malea kĩla tũũmatavya. Ĩndĩ kĩu kĩyaĩle kũtũsengy’a. Twĩasya ũu nũndũ Yesũ eeie aatĩĩi make kana yĩla meũtavany’a, andũ makamavĩnga.​—⁠Mt. 10:⁠16.

12. Kwosana na Yosua 1:​7-9, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya twĩthĩwe na ũkũmbaũ?

¹² Ũtonya kwĩthĩwa na ũkũmbaũ ata? Mbee, ĩkĩĩa vyũ kana Yesũ nĩwe ũtongoesye wĩa wa kũtavany’a ĩũlũ wa nthĩ. (Yoa. 16:33; Ũvu. 14:​14-16) Kelĩ, ĩkĩĩa vyũ kana Yeova akaũsũvĩaa o tondũ ũkwathĩte. (Mt. 6:​32-34) O ũndũ mũĩkĩĩo waku waendeea kũlũlũmĩĩla, now’o ũkũmbaũ waku ũkongelekaa. Yĩla Vetelo na anyanyae matiie wĩa woo wa kũtea makũyũ na mamũatĩĩa Yesũ, moonanisye kana maĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. O naku nĩwoonanisye kana wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu yĩla watavisye anyanyau na andũ ma mũsyĩ kana nĩwĩmanyĩasya Mbivilia na Ngũsĩ sya Yeova, na kana  nũendaa maũmbanonĩ moo! Na vate nzika, nĩweekie moalyũku manene nĩ kana wĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo na ũiatĩĩa myolooto mĩlũngalu ya Yeova. Ndwaĩ wĩsa kwĩka ũu ũte na mũĩkĩĩo na ũkũmbaũ. Waendeea kwĩthĩwa na ũkũmbaũ, no wĩkale ũte na nzika o na vanini kana “Yeova Ngai waku e vamwe naku o kũla wĩthi.”​—⁠Soma Yosua 1:​7-9.

13. Kũvindĩĩsya na kũvoya kũtonya kũũtetheesya ata wĩthĩwe na ũkũmbaũ?

¹³ Nĩ ũndũ ũngĩ wĩva ũtonya kwĩka nĩ kana wĩthĩwe na ũkũmbaũ? Mũvoye Yeova aũtetheesye. (Meko 4:​29, 31) Yeova akasũngĩaa mboya syaku, na ndakaeka kũũtetheesya. Ethĩawa eyũmbanĩtye kũkwĩkĩa vinya. O na ĩngĩ, no ũvindĩĩsye ĩũlũ wa ũndũ Yeova watangĩĩie athũkũmi make ĩvinda ya tene. Ũndũ ũngĩ ũtonya kwĩka nĩ kũsũanĩa ũndũ ũkũtetheetye ũkasinda mathĩna, na ũndũ ũkũnengete vinya wa kwĩka moalyũku. Vate nzika, Ngai ũsu watongoesye andũ make makĩla Ũkanga Mũtune, no aũtetheesye ũtw’ĩke mũmanyĩw’a wa Klĩsto. (Kuma 14:13) Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu o ta mũandĩki wa Savuli, ũla waisye atĩĩ: “Yeova e ngalĩ yakwa; ndikakĩa: Mũndũ atonya kũmbĩka ata?”​—⁠Sav. 118:⁠6.

14. Nĩ maũndũ meva ũkwĩmanyĩsya wasũanĩa ngelekany’o ya Masae na Tomoyo?

¹⁴ Kĩndũ kĩngĩ kĩtonya kũũtetheesya wĩthĩwe na ũkũmbaũ nĩ kũsũanĩa ũndũ Yeova ũtetheesye ala methĩawa na nthoni makambĩĩa kũtavany’a mate na wia. Kwasũanĩa ngelekany’o ya mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Masae. Aĩ nthoni na oonaa atesa kũtavya andũ angĩ maũndũ ala ũĩkĩĩaa. Eew’aa kũneena na andũ ũtesĩ kwĩ vinya mũno ta kũlĩsa kĩĩma kĩtũlu, na oonaa atesa kwĩka ũu. Kwoou nĩ kana asinde thĩna ũsu, nĩweekĩie kĩthito kingĩ amwende Yeova mũnango vamwe na atũi make. O na ĩngĩ, nĩwasũanĩie nesa ĩũlũ wa ũndũ ũvoo mũseo waĩle kũtavanw’a na mĩtũkĩ ĩvindanĩ yĩĩ, na amũvoya Yeova amũtetheesye ethĩwe na wendi mwingĩ wa kũtavany’a. Nũndũ wa ũu, nĩwaekie kũkĩa na oosa ũvainia wa kĩla ĩvinda. O ta ũu, Yeova no atetheesye atavany’a ala eũ methĩwe na “vinya.” Ũu now’o kweethĩiwe kwa mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Tomoyo. Mũthenya wa mbee yĩla waendie kũtavany’a nyũmba kwa nyũmba, mũndũ wa mbee ũla weethĩie amũkũthũkĩie amwĩa: “Ndikwenda kũneena na Ngũsĩ sya Yeova!” na akũnany’a mũomo. Ĩtina wa ũu, Tomoyo ndaakĩa ĩndĩ eeie mũnyanyae atĩĩ: “We nĩweew’a ũu? O na vai kĩndũ nĩĩ nĩnamũtavya, ĩndĩ we nĩwamanya kana nĩ Ngũsĩ ya Yeova. Nĩw’ĩte mũyo mũno!” Ũmũnthĩ Tomoyo nĩ vainia wa kĩla ĩvinda.

15. Atei ma makũyũ mesĩ wĩa woo nesa mekaa ata, na nĩkĩ nĩ ũndũ wa vata Aklĩsto meke ũu?

¹⁵ Atei ma makũyũ ala mesĩ wĩa woo nesa nĩmekĩaa kĩthito kingĩ meke kĩla kyaĩle nĩ kana makwatye makũyũ. Kwa ngelekany’o, nĩmaĩle kũamũkaa tene mũno o na ethĩwa meĩw’a maiemwa, mayaĩle kũsyoka mũsyĩ mataminĩte wĩa woo, na nĩmaendeeaa na wĩa woo o na yĩla nzeve ĩte nzeo. O naitũ nĩ kana tũendeee kwĩthĩwa na wũmĩĩsyo na tũimina wĩa ũla tũnengetwe, nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kwĩkaa kĩla kyaĩle.​—⁠Mt. 10:⁠22.

16. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩkae kĩla kyaĩle?

¹⁶ Tũisyaawa twĩ na wendi wa kwĩka kĩla kyaĩle. Vandũ va ũu, ngoo sitũ syendete mũno maũndũ ala me laisi. Kwoou nĩ kana twĩke kĩla kyaĩle, nĩtwaĩle kwĩmanyĩsya kwĩsiĩĩa. Na ũu wĩonany’a kana nĩtwaĩle kũtetheew’a nĩ kana twĩthĩawe na kĩmanyĩo kya kwĩka maũndũ ala tũtonya kwĩw’a me momũ. Yeova nũtũnengae veva wake mũtheu nĩ kana ũtũtetheesye.​—⁠Aka. 5:​22, 23.

17. Ĩandĩkonĩ ya 1 Akolintho 9:​25-27 mũtũmwa Vaulo awetete ũndũ wĩva wamũtetheeisye kwĩkaa kĩla kyaĩle?

 ¹⁷ Mũtũmwa Vaulo nĩweekaa kĩla kyaĩle. Ĩndĩ nĩweesĩ nĩ kana eke ũu, no nginya ‘akakũnaa’ mwĩĩ wake. (Soma 1 Akolintho 9:​25-27.) Na nĩweekĩie angĩ vinya memanyĩsye kwĩkaa kĩla kyaĩle nĩ kana mekae maũndũ onthe “kwa nzĩa nzeo na kwa mũvango.” (1 Ako. 14:40) No nginya twĩmanyĩsye kwĩkaa kĩla kyaĩle ethĩwa nĩtũkwenda kũendeea kwĩthĩwa na mũvango mũseo wa kũtavany’a na kũmanyĩsya andũ ũvoo mũseo tũteũtĩĩa.​—⁠Meko 2:⁠46.

18. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana Yeova atwonae ta andũ mesĩ kũtavany’a na kũmanyĩsya nesa?

¹⁸ Mũndũ atw’ĩkĩkanaa nĩwĩsĩ nesa viasala wa kũtea makũyũ ethĩwa ateaa makũyũ maingĩ. Ĩndĩ wĩa wa kũtavany’a wĩ kĩvathũkany’o, nũndũ ũtũĩka witũ ndũthimawa na ũtalo wa ala tũtetheesye makatw’ĩka Ngũsĩ sya Yeova. (Luka 8:​11-15) Yeova akatwonaa ta andũ mesĩ wĩa wa kũtavany’a na kũmanyĩsya nesa ethĩwa tũkaendeeaa kũũthũkũma na wũmĩĩsyo. Nĩkĩ? Nũndũ kwĩka ũu kwonanasya nĩtũmwĩw’aa vamwe na Mwana wake.​—⁠Mko. 13:10; Meko 5:​28, 29.

19-20. Nĩ ũndũ wĩva wa vata ũtumaa twenda kũtavany’a ũmũnthĩ?

¹⁹ Nthĩ imwe atei ma makũyũ manengetwe mwanya wa kũthũkũma wĩa ũsu o myei mĩna. Nũndũ wa ũu, atei amwe ma makũyũ nĩmongelaa kĩthito kyoo wĩanĩ ũsu myei ĩsu ĩkilyĩ kũthela. O naitũ nĩtwaĩle kwongelanga kĩthito kitũ wĩanĩ wa kũtavany’a ũmũnthĩ nũndũ mũminũkĩlyo wĩ vakuvĩ vyũ. Kwa w’o, vatiele o kavinda kanini mũno ka kũtethya wĩa ũũ wa kũtangĩĩa mathayũ. Ndũkatate kwananga ĩvinda, o na ndũkasũanĩe ta waĩle kweteela wĩkwata ĩvinda ĩseo vyũ ya kũtethya wĩa ũũ wa vata.​—⁠Mũta. 11:⁠4.

²⁰ Ĩkĩa kĩthito oyu nĩ kana wĩthĩwe na wendi mwingĩ wa kũtavany’a, wĩmanyĩsye Mbivilia mũnango, wĩthĩwe na ũkũmbaũ, na ũyĩmanyĩsya kwĩkaa kĩla kyaĩle. Ve andũ mbee wa milioni nyanya maendeee kũtethya wĩa wa kũtea andũ. Weekĩa kĩthito wambĩĩe kũtavany’a namo, ũkakwata ũtanu ũla Yeova ũnenganae. (Nee. 8:10) Ĩyumye vyũ ũtavany’e mũno ũndũ ũtonya, na ũiendeea nginya yĩla wĩa ũũ ũkathela. Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũneenea maũndũ atatũ matonya kũtũtetheesya twĩyumye vyũ wĩanĩ wa kũtavany’a ĩũlũ wa Ũsumbĩ.