1. Milimo nshi bankashi babomba mu cilonganino, kabili mafya nshi abengi bakwata? (Moneni icikope pa nkupo.)

ALA TWALITEMWA nga nshi ukukwata bankashi abengi ababombesha mu cilonganino! Ku ca kumwenako, balasukapo no kulandako amalyashi pa kulongana, kabili balabombako no mulimo wa kubila imbila nsuma. Bamo balabombako umulimo wa kuwamya Amayanda ya Bufumu, kabili balalanga ukuti balibika amano ku Bena Kristu banabo. Na lyo line, balaba na mafya. Bamo babomba umulimo wa kusakamana abafyashi babo abakoloci, e lyo bambi balabakaanya kuli balupwa. Bambi nabo bafyashi abakusha abana ukwabula abena mwabo, kabili balabombesha pa kuti bafwaile abana ifyo bakabila.

2. Cinshi tulingile ukulaesesha na maka ukwafwa bankashi?

² Mulandu nshi tulingile ukubikila amano ku kwafwa bankashi? Pantu ilingi line aba muli cino calo tabacindika abanakashi nge fyo balingile ukucindikwa. Na kabili, Baibolo itukoselesha ukula-afwa bankashi. Ku ca kumwenako, umutumwa Paulo aebele icilonganino ca mu Roma ukupokelela bwino Febi no ‘kumwafwa muli fyonse ifyo engakabila.’ (Rom. 16:1, 2) Ilyo Paulo ali umuFarise, ali pe bumba lya bantu abashacindike abanakashi. Lelo ilyo aishileba Umwina Kristu alepashanya Yesu kabili alecindika abanakashi no kuba ne cikuuku kuli bena.—1 Kor. 11:1.

3. Bushe Yesu alemona shani abanakashi bonse, kabili bushe alemona shani abanakashi abalecita ukufwaya kwa kwa Wishi?

³ Yesu alecindika abanakashi bonse. (Yoh. 4:27) Talemona abanakashi nga fintu intungulushi sha mapepo isha baYuda ishaliko mu nshiku shakwe shalebamona. Na kuba, icitabo cimo icilanda pa fya mu Baibolo catile: “Yesu tatalile alandapo amashiwi ayalelanga ukuti tacindike abanakashi.” Alicindike sana abanakashi abalecita ukufwaya kwa kwa Wishi. Ukwabula no kutwishika, Yesu alemona  abanakashi ukuti ni bankashi yakwe, kabili pabo alemona ukuti lupwa lwakwe ulwa ku mupashi pali na banakashi.—Mat. 12:50.

4. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

⁴ Yesu lyonse aleba uwaipekanya ukwafwa abanakashi. Alecita ifyalelanga ukuti alibacindike, kabili alebalandilako. Lekeni tulande pa fyo twingapashanya Yesu pa kuti tulelangulukilako bankashi.

5. Cinshi nalimo cingalenga bankashi bamo cabakosela ukuba pamo na ba bwananyina?

⁵ Bonse fye, bamunyinefwe na bankashi, tulakabila ukuba pamo ne fibusa ifisuma. Nomba inshita shimo bankashi cilabakosela ukuba pamo na ba bwananyina. Mulandu nshi? Umfweni ifyo bankashi bamo balandile. Nkashi Jordan * atile: “Apo nshaupwa, ilingi line imona kwati nshakwata umulimo mu cilonganino, kabili ng’umfwa kwati nshacindama.” Nkashi Kristen, painiya uwaile ku cifulo cimbi pa kuti alebombesha umulimo wa kubila imbila nsuma, atile: “Nga ca kuti uli mweni mu cilonganino kulaba ukutalalilwa.” Ifi fine e fyo bamunyinefwe bamo nabo bengomfwa. Abekala na balupwa abashili ba Nte kuti cabakosela ukulaumfwana bwino sana na balupwa lwabo, kabili kuti balaumfwa no kuti bamunyinabo na bankashi mu cilonganino tabababikako amano. Bankashi bamo kuti balatalalilwa pa mulandu wa kuti balilwala kabili balafilwa ukufuma pa ng’anda, nelyo pa mulandu wa kuti balasakamana lupwa wabo uwalwala. Ba Annette batile: “Bamunyinefwe na bankashi nga banjita ukuti tuyeangalila pamo nabo, nalefilwa ukuya pa mulandu wa kuti nine fye nalesakamana bamayo.”

6. Nga fintu Baibolo ilanda pali Luka 10:38-42, bushe Yesu aafwile shani Marita na Maria?

⁶ Yesu aleba pamo na banakashi abalebombela Lesa, kabili ali ni cibusa wa cine kuli bena. Tontonkanyeni pali bucibusa Yesu akwete na Maria na Marita, nalimo abali abashimbe. (Belengeni Luka 10:38-42.) Ukwabula no kutwishika, ifyo Yesu alelanda ne fyo alecita fyalilengele baleumfwa bwino ukuba pamo nankwe no kumweba ifyo baleumfwa. Maria ali musambi wa kwa Yesu kabili tatiinine ukwikala ku makasa yakwe ilyo alesambilisha. * Ilyo Marita afulilwe pa mulandu wa kuti Maria talemwafwako ukupekanya ifya kulya, taumfwile umwenso ukweba Yesu ifyo aletontonkanya. Yesu alisambilishe aba abanakashi amasambililo ayacindama. Na kabili alilangile ukuti alibikile amano kuli aba abanakashi na ndume yabo Lasaro, ilyo alebatandalila na pa nshita shimbi. (Yoh. 12:1-3) Kanshi ilyo Lasaro alwele sana, Maria na Marita balishibe ukuti Yesu kuti abafwa.—Yoh. 11:3, 5.

7. Finshi fimo ifyo twingacita pa kuti tukoseleshe bankashi?

⁷ Bankashi bamo bakwatako fye inshita ya kuba pamo na ba bwananyina ilyo bali pa kulongana. Kanshi ilyo tuli pa kulongana tulingile ukubapokelela bwino, ukulanda nabo, no kubalanga ukuti twalibabikako amano. Nkashi Jordan uo tulandilepo atile: “Ndomfwa bwino nga ca kuti aba bwananyina bantasha pa fyo nacasuka pa kulongana, nga banjeba ukubombako nabo mu mulimo wa kubila imbila nsuma nelyo nga bangafwa mu fintu fimbi.” Tufwile ukulacita ifingalenga bankashi twaba nabo mu cilonganino balamona ukuti balicindama. Nkashi Kia atile: “Nga nshile mu kulongana, ndeshiba ukuti aba bwananyina balantuminako foni nelyo meseji pa kuti beshibe ifyo ndi. Ici cilalenga naishiba ukuti balimbikako amano.”

8. Finshi fimbi twingacita pa kuti tulepashanya Yesu?

⁸ Nga filya Yesu alecita, tufwile ukupaatulako inshita ya kuba pamo na bankashi. Nalimo  kuti twabetako ku ng’anda ku mwesu pa kuti tuliile capamo ifya kulya nelyo ukuya mu kwangalila capamo nabo. Ilyo tuli pamo nabo, tulingile ukulalanda amashiwi ayengabakoselesha. (Rom. 1:11, 12) Baeluda bafwile ukuba nga filya Yesu ali. Yesu alishibe ukuti bamo kuti cabakosela ukwikala abashimbe, lelo alilandile ukwabula no kupita mu mbali ukuti ukuupa nelyo ukuupwa nangu ukukwata abana te kwingalenga umuntu atwalilila ukuba ne nsansa. (Luka 11:27, 28) Lelo ukubika sana amano ku kubombela Yehova e kwingalenga umuntu atwalilila ukuba ne nsansa.—Mat. 19:12.

9. Finshi baeluda bengacita pa kwafwa bankashi?

⁹ Baeluda maka maka bafwile ukulamona abanakashi ababombela Lesa ukuti ni bankashi yabo nelyo banyinabo. (1 Tim. 5:1, 2) Baeluda bafwile ukulalanda na bankashi ilyo ukulongana kushilatendeka nelyo pa numa ya kulongana. Ba Kristen balandile ukuti: “Ilyo eluda umo amwene ukuti nali uwapamfiwa sana, alinjipwishe icalengele ukuti mpafiwe. Nalitashishe sana ifi ambikileko amano.” Nga ca kuti baeluda lyonse balepaatulako inshita ya kulanda na bankashi mu cilonganino, balalanga ukuti balibabikako amano. * Ba Annette abo tulandilepo kale balilandile ubusuma bumo ubwaba mu kulanda na baeluda lyonse. Batile: “Ndabeshiba bwino kabili nabo balanjishiba.  Kanshi nga naba na mafya, cilanyangukila ukubeba ukuti bangafwe.”

10. Cinshi cingalenga bankashi batwalilila ukuba ne nsansa?

¹⁰ Nampo nga tuli baume nelyo tuli banakashi, bonse fye tulomfwa bwino abantu nga batutasha pa fyo tubomba. Nomba abantu nga tabaletutasha pa fyo tubomba, kuti twafuupuka. Nkashi Abigail painiya umushimbe, alandile ukuti inshita shimo amona kwati aba bwanayina tabamubikako amano. Atile: “Abantu baishiba fye abaice bandi na bakalamba bandi, e lyo na bafyashi bandi, lelo ine tabanjishiba bwino. Inshita shimo ng’umfwa kwati tapaba uwambikako amano.” Nomba umfweni ifyo nkashi Pam ena alandile. Uyu nkashi mushimbe, kabili alibombele bumishonari pa myaka iingi. Lyena pa numa alibwelelemo ku ng’anda mu kusakamana abafyashi bakwe. Pali ino nshita nkashi Pam ali ne myaka ukucila pali 70, kabili alitwalilila ukubomba bupainiya. Atile: “Icalenga maka maka ukuti ntwalilile ukubomba, ni co aba bwananyina balantasha pa mulimo momba.”

11. Bushe Yesu alangile shani ukuti aletasha pa banakashi abalemwafwa ilyo alebila imbila nsuma?

¹¹ Yesu alitashishe sana abanakashi abalemwafwa “ukubomfya ifintu fyabo.” (Luka 8:1-3) Tapelelele fye pa kubapeela ishuko lya kumubombela, lelo alibasambilishe na masambililo ayacindama pa bufwayo bwa kwa Lesa. Ku ca kumwenako, alibebele ukuti ali no kufwa kabili ali no kubuushiwa. (Luka 24:5-8) Nga filya acitile ku batumwa, alyafwile aba abanakashi ukuipekanishisha ku mesho ayo nalimo bali no kukwata. (Marko 9:30-32; 10:32-34) Kabili lintu Yesu bamwikete abatumwa balibutwike, lelo abanakashi bamo abalemwafwilisha bali mupepi ilyo alefwa pa cimuti ca kucushiwilwapo.—Mat. 26:56; Marko 15:40, 41.

12. Milimo nshi Yesu apeele abanakashi?

¹² Yesu alipeele na abanakashi imilimo iyali iyacindama. Ku ca kumwenako, abanakashi abaletiina Lesa e bali abakubalilapo ukwishiba ukuti Yesu nabuuka. Kabili alitumine balya abanakashi ukuyaeba abatumwa ukuti nabuuka. (Mat. 28:5, 9, 10) Na kabili abanakashi bafwile e po bali ilyo abasambi basubilwe no mupashi wa mushilo pa Pentekoste mu mwaka wa 33 ninshi Yesu alibwelelamo ku muulu. Nga ca kuti e po bali pa basubilwe, ninshi aba bankashi balipokelele amaka ya kulanda “ifikalamba ifya kwa Lesa” ku bantu bambi mu ndimi ishalekanalekana.—Imil. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Milimo nshi bankashi babomba muno nshiku, kabili finshi twingacita pa kulanga ukuti tulatasha pa milimo babomba?

¹³ Bankashi yesu balakabila ukubatasha pa fyo babomba mu mulimo wa kwa Yehova. Pali iyi imilimo paba ukukuula no kuwamya ifikuulwa, ukwafwilishako mu mabumba ayalanda ululimi lumbi, e lyo no kwafwilishako imilimo pa Bethel. Balafwilishako na mu mulimo wa kwafwa abaponenwa na masanso ayakalamba, balabombako umulimo wa kupilibula impapulo shesu, kabili balabombako na bupainiya e lyo na bumishonari. Nga filya fine caba kuli bamunyinefwe, bankashi nabo kuti basangwa kwi sukulu lya bapainiya, Isukulu lya Bakabila ba Bufumu, e lyo ne Sukulu lya Gileadi. Na kabili, bankashi abaupwa balafwa abena mwabo pa kuti balebomba bwino imilimo mu cilonganino babamo e lyo na mu cilonganino ca kwa Lesa. Aba bamunyinefwe “fya bupe ku bantu,” kabili balabomba imilimo iingi ku kwafwa aba bwananyina. (Efes. 4:8) Na lyo line, te kuti babombe bwino imilimo yabo nga ca kuti abena mwabo tabalebatungilila. Bushe kuliko ifyo mulemona ifyo mwingacita pa kutungilila aba bankashi mu milimo babomba?

14. Ukulingana ne fyaba pa Amalumbo 68:11, finshi baeluda abeluka bacita?

¹⁴ Baeluda abeluka balishiba ukuti bankashi “libumba ilikalamba” ilya babomfi abaipeelesha, kabili ilingi line baba pali bakasabankanya ababomba bwino sana umulimo wa  kubila imbila nsuma. (Belengeni Amalumbo 68:11.) Kanshi baeluda balingile ukumona ifyo bengasambililako kuli aba bankashi. Nkashi Abigail uo tulandilepo kale alakoseleshiwa bamunyinefwe nga bamwipusha pa nshila isho abomfya ishibomba bwino pa kutendeka ukulanshanya na bantu mu cifulo abombela. Atile: “Ici cilenga ndemona ukuti Yehova alimpeela umulimo uwacindama mu cilonganino cakwe.” Na kabili, baeluda balishiba ukuti bankashi abakalamba aba cishinka, balabomba bwino umulimo wa kwafwa bankashi bacaice ukwishiba ifya kupwisha amafya. (Tito 2:3-5) Ukwabula no kutwishika, tulingile ukulatasha bankashi no kubatemwa!

15. Ni lilali nalimo bankashi bengakabila uwa kubalandilako?

¹⁵ Inshita shimo bankashi kuti bakabila uwa kubalandilako nga bali no bwafya. (Esa. 1:17) Ku ca kumwenako, nkashi uwafwilwa nelyo uo icupo capwa kuti akabila uwa kumulandilako no kumwafwako imilimo iyo umwina mwakwe alebomba. Nkashi umukalamba kuti akabila uwa kumulandilako kuli badokota. Na kabili nkashi uubomba bupainiya e lyo ne milimo imbi mu cilonganino ca kwa Lesa, kuti akabila uwa kumulandilako nga ca kuti aba mu cilonganino balemulengulula pa mulandu wa kuti tabomba sana umulimo wa kubila imbila nsuma nga fintu bapainiya bambi babomba. Finshi fimbi twingacita pa kwafwa bankashi? Natusambilile na fimbi ku fyo Yesu alecita.

16. Nga fintu Baibolo pali Marko 14:3-9 ilanda, bushe Yesu alandileko shani Maria?

¹⁶ Yesu aleangufyanya ukulandilako abanakashi abalebombela Lesa nga ca kuti abantu babalengulula. Ku ca kumwenako, alilandileko Maria ilyo Marita amulengulwile. (Luka 10:38-42) Na kabili alilandileko Maria umuku walenga bubili ilyo bambi bamufulilwe pa fyo asalilepo ukucita ifyo balemona ukuti tafyali bwino. (Belengeni Marko 14:3-9.) Yesu alishibe icalengele ukuti Maria asalepo ukucita ifyo acitile kabili alimutashishe, atile: “Mulimo uusuma abombele kuli ine. . . . Abombele apapelele amaka yakwe.” Yesu asobele ukuti ifyo Maria acitile bali no kufilandapo “konse uko bakabila iyi mbila nsuma pano calo ponse,” nge fi fine tulefilandapo muli cino cipande. Twalitemwa ukwishiba ukuti ilyo Yesu atashishe Maria alandile no kuti imbila nsuma ikabilwa pano calo ponse. Amashiwi Yesu alandile yafwile yalikoseleshe Maria ilyo bambi bamufulilwe!

17. Landeni ica kumwenako icilelanga ilyo twingalandilako nkashi.

¹⁷ Bushe mulalandilako bankashi ababa mu cilonganino cenu nga balekabila uwa kubalandilako? Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fyakonkapo. Bakasabankanya bamo kuti bamona ukutila nkashi uo umwina mwakwe te Nte ya kwa Yehova alacelwa mu kulongana kabili alangufyanya ukuya ukulongana nga kwapwa. Balimona no kuti ilingi line tesa na bana bakwe mu kulongana. Kabili batendeka ukumulengulula pantu baletontonkanya ukuti tabikako amano ukweba umwina mwakwe ukuti amusuminishe ukulaisa na bana mu kulongana. Lelo icishinka ca kuti uyu nkashi alesha apo engapesha ukulanda no mwina mwakwe. Taitungulula muli fyonse ifyo alefwaya ukucita, kabili te ufwile ukupingula fyonse pa bana bakwe. Finshi mwingacita nga ca kuti mwaumfwa abantu balelengulula nkashi muli iyi nshila? Nga muletasha nkashi pa fyo abombesha kabili nga mulelanda ifisuma pali ena, abantu kuti baleka ukumulengulula.

18. Finshi fimbi ifyo twingacita pa kwafwa bankashi?

¹⁸ Kuti twalanga bankashi ukuti twalibabikako amano nga tulebafwa na mu fyo bakabila. (1 Yoh. 3:18) Nkashi Annette uwalesakamana banyina abalwele, atile: “Bamunyinefwe na bankashi inshita shimo baleisa ku ng’anda ku kungafwako ukusakamana bamayo pa kuti mombeko imilimo imbi. Kabili inshita shimbi baleleta ifya  kulya. Ici calengele nalamona ukuti balintemwa kabili nalicindama mu cilonganino.” Nkashi Jordan na o balemwafwa ku ba bwananyina. Munyinefwe umo alimwebeleko ifyo engacita pa kuti alesunga bwino motoka yakwe. Nkashi Jordan atile: “Nalitemenwe ukwishiba ukuti bamunyinane na bankashi balimbikako amano, kabili balafwaya ukuti lyonse ndeba uwacingililwa ilyo nde-ensha motoka.”

19. Finshi na fimbi baeluda bengacita pa kwafwa bankashi?

¹⁹ Baeluda nabo balafwa bankashi mu fyo balekabila. Balishiba ukuti Yehova alabika sana amano ku fyo basakamana bankashi. (Yako. 1:27) Kanshi baeluda balapashanya Yesu kabili balalangulukilako. Balalanga ukuti balalangulukilako nga tabalebikako amafunde pa nshita balingile ukulanga icikuuku kuli bena no kwishiba ifyo baleumfwa. (Mat. 15:22-28) Baeluda nga bale-esha na maka ukwafwa bankashi, cikalenga bankashi bakaleumfwa ukuti Yehova ne cilonganino cakwe balibabikako amano. Ilyo kangalila we bumba aishibe ukuti nkashi Kia alekuukila ku ng’anda imbi, ilyo line fye alipekenye ukuti kube ukumwafwa ukukuuka. Nkashi Kia atile: “Ifyo kangalila we bumba acitile fyalengele nisakamikwa sana.” Alandile no kuti: “Filya baeluda bankoseleshe no kungafwa, fyalengele nalamona ukuti nalicindama mu cilonganino kabili kuti bangafwa nga naba na mafya.”

20-21. Kuti twalanga shani ukuti twalitemwa bankashi bonse mu cilonganino?

²⁰ Muno nshiku mu filonganino fya Bwina Kristu mwaliba bankashi abengi ababombesha abo tulingile ukulakoselesha. Nga fintu tusambilile kuli Yesu, kuti twabafwa nga tuleba pamo nabo e lyo no kubeshiba bwino. Kuti twalanga ukuti tulatasha pa milimo babomba mu cilonganino ca kwa Lesa, kabili kuti twabalandilako nga balefwaya uwa kubalandilako.

²¹ Pa kusondwelela kalata alembeele abena Roma, umutumwa Paulo alilumbwile amashina 9 aya banakashi Abena Kristu. (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Ukwabula no kutwishika aba abanakashi balikoseleshiwe ilyo bapokelele umutende wa kwa Paulo, na pa fyo abatashishe. Kanshi ninshi na ifwe tulingile ukulakoselesha bankashi bonse abo twaba nabo mu cilonganino cesu. Nga tulecita ifi ninshi tulelanga ukuti twalibatemwa, kabili tubamona ukuti lupwa lwesu ulwa ku mupashi.