1. Likaizeli batusa cwañi kopano, kono ki miinelo mañi yetaata yebakopana ni yona? (Mubone siswaniso sesi fa kava.)

LWAITUMELA hahulu kuli mwa puteho kunani likaizeli babañata babasebeza ka taata! Ka mutala, bafanga likalabo ni lingambolo kwa mikopano ya puteho, mi bakutazanga. Babañwi batusanga mwa musebezi wa kulukisa Mandu A Mubuso, mi baisanga pilu Bakreste babañwi. Kono likaizeli bao bakopana ni miinelo yetaata. Babañwi bababalela bashemi babona base basupezi. Babañwi bona balwaniswa ki ba lubasi lwabona. Mi likaizeli babañwi babali bashemi ba makwasha basebeza ka taata kuli bababalele bana babona.

2. Ki kabakalañi haluswanela kutusa likaizeli?

² Ki kabakalañi haluswanela kutusa likaizeli? Bakeñisa kuli hañata batu mwa lifasi habakuteki basali. Libaka leliñwi kikuli Bibele ilususueza kutusa likaizeli. Ka mutala, muapositola Paulusi naakupile liputeho za mwa Roma kuamuhela Febe ni ‘kumufa tuso ifi kamba ifi yanaaka tokwa.’ (Maro. 16:1, 2) Paulusi hanaali Mufalisi, naali yomuñwi wa batu bane baanga kuli basali nesi ba butokwa. Kono hasaabile Mukreste, naalikanyisize Jesu ka kukuteka basali ni kubabonisa sishemo.—1 Makor. 11:1.

3. Jesu naanani mubonelo mañi ka za basali, mi naanga cwañi basali bane baeza tato ya Mulimu?

³ Jesu naakuteka basali kaufela. (Joa. 4:27) Naasaangi basali sina mone babaangela baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda bane bapila ka nako ya bukombwa bwahae bwa fa lifasi. Mane hatiso yeñwi yebulela ka za litaba za mwa Bibele ili: “Nikamuta, Jesu naasika bulela nto ifi kamba ifi yebonisa kuli naasakuteki basali.” Kono Jesu naakuteka hahulu basali bane baeza tato ya Ndatahe. Mane Jesu hanaabulela za batu banaanga kuli neli lubasi lwahae lwa kwa moya, naakopanyelelize baana ni basali.—Mat. 12:50.

4. Lukanyakisisañi mwa taba ye?

 ⁴ Jesu naatabela kutusa likaizeli zahae za kwa moya. Naaitebuha bona mi naabayemelanga. Halunyakisiseñi molukona kulikanyiseza Jesu ka kubonisa kuli lwaisa pilu likaizeli zaluna.

5. Ki kabakalañi hakukona kubela taata likaizeli babañwi kutanda nako ni mizwale ni likaizeli babona?

⁵ Kaufelaa luna, ibe kuli lu mizwale kamba lu likaizeli, lutabela kuba ni balikani babande. Kono fokuñwi kukona kubela taata likaizeli kuba ni balikani babande. Kabakalañi? Halunyakisiseñi zene babulezi likaizeli babañwi. Kaizeli yomuñwi yabizwa Jordan, * utalusa kuli: “Bakeñisa kuli ni likwasha, hañata niikutwanga kuli hani wa butokwa mwa puteho.” Kaizeli yabizwa Kristen, yali paina ili yanaatutezi kwa sibaka sisili kuli aekeze kwa bukombwa bwahae, utalusa kuli: “Mutu hali yomunca mwa puteho, ukona kuikutwa bulutu.” Mizwale babañwi ni bona bakona kuba ni maikuto aswana. Bakreste baba mwa lubasi lolusa swalisani ni kopano ya Jehova, bakona kuikutwa kusaba bukaufi ni lubasi lwabona mi bakona kuikutwa cwalo niha bali ni mizwale ni likaizeli mwa puteho. Likaizeli babañwi baikutwa bulutu bakeñisa kuli bakula mi habakoni kuzwa fa ndu, kamba kabakala kuli bababalela wahabo bona yakula. Kaizeli yabizwa Annette utalusa kuli: “Mizwale ni likaizeli hane banimemanga kuyo itabisa ni bona kwa sibaka sesiñwi, nenipalelwanga kuya bakeñisa kuli nenitokwa kubabalela bo ma.”

6. Sina mokuboniselizwe kwa liñolo la Luka 10:38-42, Jesu naatusize cwañi Maria ni Mareta?

⁶ Jesu naatandanga nako ni likaizeli zahae za kwa moya, mi naali mulikanaa bona wa niti. Ka mutala, naali mulikanaa Maria ni Mareta, mi kubonahala kuli sibeli sabona neli makwasha. (Mubale Luka 10:38-42.) Jesu naabatusize kulukuluha hane bali ni yena, mi naaezize cwalo ka manzwi ni ka likezo zahae. Maria, ka kuba mulutiwa wa Jesu, naasika saba kuina kwa mahutu ahae. * Mi Mareta hanaafilikani bakeñisa kuli Maria naasika mutusa kulukisa lico, naalukuluhile kutaluseza Jesu maikuto ahae. Jesu naalutile basali bababeli bao lituto za butokwa hanaali kwa ndu yabona. Hape Jesu naabonisize kuli waisa pilu basali bao ni kaizelaa bona Lazaro ka kubapotelanga ka linako zeñwi. (Joa. 12:1-3) Ki lona libaka nako yeñwi Lazaro hanaakulile hahulu, Maria ni Mareta nebakupile Jesu kuli abatuse.—Joa. 11:3, 5.

7. Ki ifi nzila yeñwi yelukona kususueza ka yona likaizeli zaluna?

⁷ Hañata, likaizeli babañwi bakopananga feela ni mizwale ni likaizeli babona habali kwa mikopano ya puteho. Kacwalo, habataha kwa Ndu ya Mubuso, luswanela kubaamuhela, kuikambota ni bona, ni kubabonisa kuli lwabaisa pilu. Bo Jordan, bababulezwi kwa makalelo, batalusa kuli: “Nisusuezwangwa hahulu babañwi habaitumela ku na kabakala likalabo zenifile kwa mikopano, haba nikupa kuli nisebeze ni bona mwa bukombwa, ni hababonisa kuli baniisa pilu mwa linzila zeñwi.” Luswanela kutusa likaizeli zaluna kuziba kuli ki ba butokwa. Kaizeli yabizwa Kia, utalusa kuli: “Hanipalelwanga kuya kwa mikopano, mizwale ni likaizeli banilekulanga ka kunilumela tushango kuli bazibe monizuhela. Habaezanga cwalo, nalemuhanga kuli mizwale ni likaizeli baniisa pilu luli.”

8. Lukona kulikanyisa cwañi Jesu?

⁸ Sina Jesu, luswanela kutandanga nako ni likaizeli zaluna za kwa moya. Mwendi mwakona kubamemela kwa ndu yamina kuli muce ni bona  sico kamba kuya ni bona kwa sibaka sesiñwi kuyo itabisa. Mi ka linako zeo, luswanela kubona teñi kuli zelubulela zabasusueza. (Maro. 1:11, 12) Baana-bahulu baswanela kuba ni mubonelo wanaanani ona Jesu. Jesu naaziba kuli babañwi kukona kubabela taata kuba makwasha, kono naabonisize hande kuli mutu hatokwi kunyala kamba kunyalwa, kamba kuba ni bana kuli abe ni tabo mwa bupilo. (Luka 11:27, 28) Kono lukaba ni tabo sakata haiba lubeya za Mubuso mwa sibaka sapili.—Mat. 19:12.

9. Baana-bahulu baswanela kuezañi kuli batuse likaizeli?

⁹ Baana-bahulu sihulu baswanela kuunga basali mwa puteho sina likaizeli zabona ni bo maa bona. (1 Tim. 5:1, 2) Baana bahulu baswanela kubanga ni nako ya kuambola ni likaizeli pili mikopano isika kala kale ni hasamulaho wa mikopano. Bo Kristen bababulezwi kwamulaho, batalusa kuli: “Muuna-muhulu yomuñwi naalemuhile kuli nenipatehile hahulu; kacwalo naabata kuziba mone iinezi tomahanyo yaka. Neniitebuhile hahulu kuli naaniisa pilu.” Haiba baana-bahulu baba ni nako ya kuambolanga ni likaizeli, bakabonisa kuli babaisa pilu. * Bo Annette, bababulezwi kwamulaho, batalusa libaka hakuli kwa butokwa kuambolanga ni baana-bahulu. Bali: “Kuambola ni bona kunitusanga  kubaziba hande, mi ni bona bafitanga fa kuniziba. Mi hanikopana ni miliko, kunibelanga bunolo kubaatumela ni kubakupa tuso.”

10. Lukona kususueza cwañi likaizeli zaluna mwa puteho?

¹⁰ Kaufelaa luna, ibe kuli lu baana kamba lu basali, lwasusuezwangwa babañwi habaitebuha buikoneli bwaluna ni misebezi yelueza. Kono haiba batu habaitebuhi buikoneli ni misebezi yaluna, lwazwafanga. Kaizeli wa likwasha yabizwa Abigail, ili yali paina, utalusa kuli fokuñwi uikutwanga kuli batu haba muzibi, mi naabulezi kuli: “Batu baziba feela kuli ni munyanaa bo ngete kamba mwanaa bo ngete. Fokuñwi niikutwanga kuli batu haba niisi pilu.” Halunyakisiseñi zanaabulezi kaizeli yomuñwi yabizwa Pam. Kaizeli yo naasebelize sina mulumiwa ka lilimo zeñata inzaa li likwasha. Hamulaho wa nako, naakutezi habo yena kuli ayo babalela bashemi bahae. Cwale saali mwa lilimo za ma 70, mi usazwelapili kueza bupaina. Bo Pam batalusa kuli: “Mizwale ni likaizeli haba nitalusezanga kuli baitebuha musebezi onieza, nasusuezwangwa luli.”

11. Jesu naabonisize cwañi kuli naaitebuha basali bane bamulatelelanga mwa bukombwa bwahae?

¹¹ Jesu naaitebuhile basali babasepahala bane baitusisize “maluwo abona” kuli bamusebeleze. (Luka 8:1-3) Jesu naasika bafa feela tohonolo ya kumusebeleza kono hape naabapatululezi litaba za butokwa za Mulimu. Ka mutala, naabataluselize kuli naakabulaiwa, mi hasamulaho naakazusiwa kwa bafu. (Luka 24:5-8) Naatusize basali bao kuitukiseza miliko yene bakakopana ni yona kwapili, sina feela mwanaatuselize baapositola bahae. (Mare. 9:30-32; 10:32-34) Mi mane nihaike kuli baapositola nebabalehile Jesu hanaatamilwe, basali babañwi bane bamusebelezanga bona nebasika muyubeka ka nako yanaashwa fa kota ya linyando.—Mat. 26:56; Mare. 15:40, 41.

12. Jesu naafile basali musebezi mañi?

¹² Jesu naafile basali musebezi wa butokwa. Ka mutala, basali babasepahala, neli bona bapili kubona Jesu hasaazusizwe kwa bafu. Naalumile basali bao kuyo zibisa baapositola bahae kuli uzusizwe kwa bafu. (Mat. 28:5, 9, 10) Mi kubonahala kuli ka Pentekota ya 33 C.E., basali ni bona neba liteñi balutiwa hane baamuhezi moya okenile. Haiba ki cwalo, uzibe likaizeli zeo zenetozizwe ka moya okenile nebafilwe buikoneli bwa kubulela mwa lipuo zeshutana-shutana ka makazo ni kubulelela babañwi “zetuna za Mulimu.”—Lik. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Ki musebezi mañi obaeza likaizeli mwa puteho kacenu, mi lukona kubonisa cwañi kuli lwaitebuha musebezi obaeza?

¹³ Likaizeli zaluna baswanela kubabazwa bakeñisa lika kaufela zebasweli kueza mwa sebelezo yabona ku Jehova. Lika zeo likopanyeleza musebezi wa kuyaha ni kulukisa miyaho ya kopano, kutusa likwata zeitusisa puo ya mwa naha isili, ni kuitatela kusebeleza fa Betele. Batusa mwa musebezi wa kutusa babawezwi ki likozi, kutoloka lihatiso, ni kusebeza sina mapaina ni kueza musebezi wa bulumiwa. Mi sina mizwale, likaizeli ni bona bakenanga sikolo sa mapaina, Sikolo sa Bakutazi ba Mubuso, ni Sikolo sa Giliadi. Hape basali batusanga baana babona kupeta buikalabelo bobafilwe mwa puteho ni mwa kopano ya Jehova. Mizwale babanani buikalabelo bao nebasike bakona kupeta hande buikalabelo bwabona bwa kuba “limpo zeli batu” kusina kutusiwa ki basali babona. (Maef. 4:8) Ki linzila mañi zemukona kutusa ka zona likaizeli zaluna kabakala musebezi obaeza?

14. Liñolo la Samu 68:11 libulelañi ka za likaizeli, mi baana-bahulu bababutali baswanela kuezañi?

¹⁴ Baana-bahulu bababutali balemuha kuli likaizeli “ki mpi yetuna” ya batu babalata kusebeza; hañata likaizeli ki bona babakutaza  hahulu taba yende, mi banani buikoneli. (Mubale Samu 68:11.) Kacwalo, baana-bahulu baswanela kuituta kwa yeloseli yabona. Bo Abigail, bababulezwi kwamulaho, baitebuhanga hahulu mizwale haba bakupa kubataluseza mukutalezo obafumani kuli watusa mwa kalulo yabona ya simu. Batalusa kuli: “Taba yeo initusanga kulemuha kuli ni wa butokwa mwa kopano ya Jehova.” Hape baana-bahulu balemuhanga kuli likaizeli babasepahala, ili babahulile kwa moya bakona kutusa hande likaizeli babanca babakopana ni miinelo yetaata. (Tite 2:3-5) Kaniti luli, luswanela kuitebuha likaizeli zaluna!

15. Ki lili fobakona kutokwela likaizeli kuli mutu yomuñwi abayemele?

¹⁵ Fokuñwi likaizeli batokwanga mutu yaka bayemela habakopana ni muinelo omuñwi otaata. (Isa. 1:17) Ka mutala, mbelwa kamba kaizeli yalelekilwe ki muunaa hae ukona kutokwa mutu yaka muyemela mwa litaba zeñwi ni kumutusa kueza misebezi yemiñwi yanaaezanga muunaa hae. Kaizeli wa musupali ukona kutokwa mutu yaka muyemela kuambola ni baalafi. Kamba kaizeli yali paina ili yaeza misebezi yemiñwi ya kopano, mwendi ukona kutokwa mutu yaka muyemela, batu babañwi haba munyaza kuli haayangi hahulu mwa bukombwa sina mapaina babañwi. Ki lika mañi zeñwi zelukona kueza kuli lutuse likaizeli zaluna? Hape halunyakisiseñi mutala wa Jesu.

16. Sina mokuboniselizwe kwa liñolo la Mareka 14:3-9, Jesu naatusize cwañi Maria?

¹⁶ Jesu naasaliyehangi kuyemela likaizeli zahae ba kwa moya batu babañwi hane babanyazanga kusina sebafosize. Ka mutala, naayemezi Maria, Mareta hanaa munyazize. (Luka 10:38-42) Mi nako yeñwi hape naayemezi Maria, batu babañwi hane bamunyazize ka kunahana kuli naaezize katulo yemaswe. (Mubale Mareka 14:3-9.) Jesu naautwisisa libaka Maria hanaaezize cwalo, mi amubabaza, ali: “Uezize kezo yende ku na. . . . Uezize mwanaakonela.” Mane Jesu naapolofitile kuli kezo yahae yende neika zibahala “kai ni kai koikutazwa taba yende mwa lifasi kaufela,” mi ki zona zelusweli kunyakisisa mwa taba ye. Kwatabisa luli kuli Jesu hanaabulezi za kuli taba yende neika kutazwa mwa lifasi kaufela, naababalize Maria kabakala kezo yahae yenebonisa kuli naasina buitati! Kaniti luli, manzwi ao alukela kuba anaaomba-ombile hahulu Maria kabakala kuli batu neba munyazize!

17. Mufe mutala obonisa nako yelukona kuyemela likaizeli.

¹⁷ Kana mwayemelanga likaizeli zamina za kwa moya habatokwa tuso? Ka mutala, halunyakisiseñi miinelo yelatelela. Bahasanyi babañwi balemuhile kuli kaizeli yomuñwi, ili yo muunaa hae haki Paki, hañata waliyehanga kwa mikopano mi ukutanga kwa ndu mikopano isafela feela. Mi hape balemuhile kuli utahanga ni bana bahae kwa mikopano ka siwela. Kacwalo, bamunyaza kabakala kuli baikutwa kuli uswanela kubulelela muunaa hae kuli amulumeleze kuyanga kwa mikopano ni bana bahae. Kono mane kaizeli yo ueza mwakonela kaufela kuli afumanehange kwa mikopano. Mi mwendi fokuñwi kaizeli yo ubanga ni lika zeñata za kueza kamba mwendi muunaa hae hamulumelezangi kuya ni bana bahae kwa mikopano. Ki lika mañi zemukona kueza haiba muutwa batu inze banyaza kaizeli yo? Haiba mubabaza kaizeli yo ni kutaluseza babañwi lika zeñwi zaeza hande, mukatusa kuli batu batuhele kumunyaza.

18. Ki lika mañi zeñwi zelukona kueza kuli lutuse likaizeli zaluna?

¹⁸ Lukona kubonisa kuli lwaisa pilu likaizeli zaluna ka kubafa tuso yebatokwa. (1 Joa. 3:18) Bo Annette, bababulezwi kwamulaho, ili bane bababalela bo maa bona babakula, batalusa kuli: “Mizwale ni likaizeli babañwi nebatahanga  kuto babalela bo ma, ilikuli nikone kueza lika zeñwi mi fokuñwi neba nitisezanga lico. Taba yeo nei nitusize kuikutwa kuli nalatiwa mi ni wa butokwa mwa puteho.” Bo Jordan, bababulezwi kwamulaho, ni bona nebatusizwe. Muzwale yomuñwi naabatusize kuziba mobakona kulukiseza mota yabona. Kaizeli yo utalusa kuli: “Kwatabisa kuziba kuli mizwale ni likaizeli baiyakatwa bupilo bwaka.”

19. Ki lika mañi zeñwi zebakona kueza baana-bahulu kuli batuse likaizeli?

¹⁹ Baana-bahulu ni bona baswanela kubata nzila yebakona kutusa ka yona likaizeli. Baziba kuli Jehova ubata kuli likaizeli baeziwe hande. (Jak. 1:27) Kacwalo, baana-bahulu baswanela kulikanyisa Jesu yanaanani kutwisiso, mi habaswaneli kutoma milao mwa muinelo obatokwa kubonisa sishemo ni kuba ni kutwisiso. (Mat. 15:22-28) Baana-bahulu habaeza mobakonela kaufela kutusa likaizeli, likaizeli bakaikutwa kuli baiswa pilu. Muokameli wa sikwata sa sebelezo sanaali ku sona kaizeli Kia, hanaazibile kuli kaizeli yo naakatutela kwa sibaka sisili, honafo feela alukisa za kumutusa. Bo Kia batalusa kuli: “Kueza cwalo neku nitusize kuli nisike naikalelwa hahulu. Baana-bahulu neba nisusuelize ka manzwi abona ni kunifa tuso yene nitokwa, ili nto yenee nitusize kulemuha kuli ni wa butokwa mwa puteho ni kuli hanikopana ni miinelo yetaata haniyo ninosi.”

20-21. Lukona kubonisa cwañi kuli lwaitebuha likaizeli zaluna kaufela mwa puteho?

²⁰ Mwa liputeho zaluna kacenu, kunani likaizeli babañata babali mutala omunde wa batu babasebeza ka taata, ili babatokwa tuso yaluna. Sina mose lunyakisiselize mwa taba ye, lukona kulikanyisa mutala wa Jesu ka kutandanga nako ni bona ni kubaziba hande. Luswanela kubonisa kuli lwaitebuha musebezi obaeza mwa kopano ya Jehova. Mi luswanela kubayemela hakutokwahala.

²¹ Kwa mafelelezo a liñolo lanaañozi Paulusi lene liya kwa puteho ya Roma, naapundile mabizo a basali ba Sikreste ba 9. (Maro. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Kusina kukakanya, basali bao nebasusuelizwe hahulu hane bautwile tumeliso yabona ni kubabazwa. Haike ni luna lutuse likaizeli zaluna kaufela mwa puteho. Haluka eza cwalo, lukabonisa kuli lwaitebuha bona ka kuba lubasi lwaluna lwa kwa moya.