Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 39

Qo onin kyiʼj ermana

Qo onin kyiʼj ermana

«Nimku xuʼj e ok ten qʼmalte tqanil» (SAL. 68:11).

BʼITZ 137 Qe xuʼj tzʼaqli

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

In nok tilil kyuʼn junjun ermana tuʼn t-xi kyqʼoʼn kyyol toj chmabʼil, tuʼn kypakbʼan, tuʼn kyonin tuʼn tbʼaj saqet Ja te Chmabʼil ex in kubʼ kyyekʼin qa in che ximen kyiʼj txqantl. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 1).

1. ¿Tzeʼn in che onin ermana tiʼj ttnam Jehová ex tiʼ nya bʼaʼn in che ok weʼ twitz? (Qʼonka twitza tiʼj tilbʼilal tok tiʼj t-xkʼomil).

IN QO tzalaj tuʼnju ateʼ ermana in nok tilil kyuʼn tuʼn kyaqʼunan toj kʼloj okslal. Jun techel, in xi kyqʼoʼn kyyol kyoj chmabʼil, in che pakbʼan ex in che ximen kyiʼj txqantl. Ax ikx, ateʼ junjun in che onin tuʼn kybʼaj bʼinchet chʼintl Ja te Chmabʼil. Noqtzun tuʼnj, ax ikx in che ok weʼ ermana lu twitz nya bʼaʼn. Ateʼ junjun in che xqʼuqin kyiʼj kyman o che tijen, junjuntl in che el ikʼun kyuʼn toj kyja mintiʼ in che ajbʼen te Jehová, ex atzun junjuntl kyjunalx in che xqʼuqin kyiʼj kyal ex in nok tilil kyuʼn tuʼn kychʼiyset.

2. ¿Tiquʼn kʼokel tilil quʼn tuʼn qonin kyiʼj ermana?

2 ¿Tiquʼn kʼokel tilil quʼn tuʼn qonin kyiʼj ermana? Tuʼnju mintiʼ in nok kyqʼoʼn xjal kyoklen xuʼj. Nya oʼkxju, ax ikx in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa bʼaʼn tuʼn qonin kyiʼj. Jun techel, xi tqʼamaʼn apóstol Pablo kye okslal te Roma tuʼn t-xi kykʼamoʼn Febe tukʼil tzalajbʼil ex tuʼn kyonin tiʼj tukʼilju at tajbʼen te (Rom. 16:1, 2). Akux attoq Pablo kyxol fariseo, ten kyxol xjal jatumel mintiʼ ok qʼoʼn kyoklen xuʼj. Pero tej tok te okslal, el tkanoʼn tiʼj Jesús ex kubʼ tyekʼin tbʼanel tmod kyukʼil ex ok tqʼoʼn kyoklen (1 Cor. 11:1).

3. ¿Tiʼ tmod Jesús kubʼ tyekʼin kyiʼj xuʼj ex tiʼ kubʼ tnaʼn kyiʼj qeju kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil Jehová?

3 Ok tqʼoʼn Jesús kyoklen kykyaqil xuʼj (Juan 4:27). Mintiʼ ten tmod ik tzeʼn qe nejenel kye aj Judiy te ambʼil aju. Axpe ikx, in tzaj tqʼamaʼn jun enciclopedia in yolin tiʼj Tyol Dios jlu: «Mintiʼ i el tikʼun Jesús qe xuʼj». Pero mas ok tqʼoʼn Jesús kyoklen xuʼj kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil Jehová. Tuʼntzunju, tej tyolin Jesús kyiʼj erman, nya oʼkx yolin kyiʼj xinaq, sino ax ikx yolin kyiʼj xuʼj ex e ok tqʼoʼn ik tzeʼn qe toj tja (Mat. 12:50).

4. ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

4 Kukx onin Jesús kyiʼj qe xuʼj kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil Jehová. Ax ikx ok tqʼoʼn kyoklen ex kolin kyiʼj. Qo xnaqʼtzan tiʼj tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Jesús aj qonin kyiʼj ermana.

QO XIMEN KYIʼJ ERMANA

5. ¿Tiquʼn at maj kwest tuʼn kyten ermana kyukʼil txqantl?

5 Qa xinaq moqa xuʼj qoʼ, qkyaqilx in qo tzalaj tiʼj ambʼil aj qten kyukʼil txqantl. Pero at maj kwest in nela toj kywitz junjun ermana tuʼn kyten kyukʼil txqantl. ¿Tiquʼn? Qbʼinx tiʼ tqʼama jun ermana Jordan tbʼi. * Tqʼama jlu: «Tuʼnju naʼmx nkubʼ mojeʼye, in kubʼ nximane qa mlay bʼant jun tiʼ wuʼne toj kʼloj okslal». Ex tqʼama Kristen jlu, jun precursora xiʼ ajbʼel toj juntl lugar: «Qa tzma in pona toj juntl kʼloj okslal, jaku tzaj tbʼisa». Atzun qeju erman in che anqʼin kyukʼil toj kyja mintiʼ in che ajbʼen te Jehová, jaku kubʼ kynaʼn qa najchaq ateʼ kyiʼj ex kyiʼj erman. Ax ikx, ateʼ erman mintiʼ in che etz toj kyja tuʼnju yabʼ ateʼ moqa tuʼnju in che xqʼuqin tiʼj jun toj kyja. Jaku kubʼ kynaʼn erman lu qa kyjunalx ateʼ. Ax ikx, tzaj tqʼamaʼn ermana Annette jlu: «Mlaytoq bʼant tuʼn wexe kyukʼil txqantl tuʼnju in chin xqʼuqine tiʼj ntxuʼye».

Qo ximen kyiʼj ermana ex qyekʼinx qkʼujlabʼil kyiʼj ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 6 a 9). *

6. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Lucas 10:38 a 42, ¿tzeʼn onin Jesús tiʼj Marta ex María?

6 El tpaʼn Jesús ambʼil tuʼn tten kyukʼil ermana ex ok te jun axix tok kyamiw. Qo ximen tiʼj tamiwbʼil ten tukʼil María ex Marta, bʼalo naʼmxtoq kykubʼ mojeʼ (kjawil uʼjit Lucas 10:38-42). Kyuʼn tyol Jesús ex tuʼnju tmod kubʼ tyekʼin kyukʼil, in nel qnikʼ tiʼj qa e tzalaj tej kyten tukʼil. Mintiʼ tzaj bʼaj tkʼuʼj María tuʼn tkubʼ qeʼ t-xe tqan Jesús tuʼn tok tbʼiʼn qe tyol. * Atzunte Marta mintiʼ tzaj xobʼ tuʼn t-xi tqʼamaʼn te Jesús qa mintiʼtoq in nonin María tiʼj. Ajbʼen ambʼil lu tuʼn Jesús tuʼn t-xi tqʼamaʼn junjun xnaqʼtzbʼil nim toklen kye. Ex kubʼ tyekʼin qa ximen kyiʼj ex tiʼj Lázaro tej tpon nimku maj visitaril kye (Juan 12:1-3). Tuʼntzunju, tej ttzaj yabʼil tiʼj Lázaro, xi tqanin María ex Marta onbʼil te Jesús (Juan 11:3, 5).

7. ¿Tzeʼn jaku txi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj ermana?

7 Atzun kye junjuntl ermana, oʼkx jaku che ten kyukʼil txqantl erman aj kyten kyoj chmabʼil. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn tajbʼen ambʼil lu quʼn tuʼn t-xi qqʼoʼn jun bʼaʼn kyulen, tuʼn qyolin kyukʼil ex tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj. In tzaj tqʼamaʼntl Jordan jlu: «Nim toklen toj nwitze aj ttzaj kyqʼamaʼn txqantl qa tbʼanel qe nyole in cheʼx kyoj chmabʼil, aj tkubʼ kyximen tuʼn kypakbʼan wukʼile ex aj tkubʼ kyyekʼin kykʼujlabʼil wiʼje toj junjuntl tten». Qajbʼil tuʼn tkubʼ kynaʼn ermana qa nim kyoklen toj qwitz. In tzaj tqʼamaʼn ermana Kia jlu: «Qa mintiʼ ma bʼant tuʼn nxiʼye toj jun chmabʼil, ya ojtzqiʼn wuʼne qa tzul samaʼn jun tqanil weye kyuʼn erman tuʼntzun tok kybʼiʼn qa bʼaʼn atine. A jlu in tzaj tyekʼin qa in che ximen erman wiʼje».

8. ¿Toj alkye junjuntl tten jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Jesús?

8 Qkanoʼmil tiʼj Jesús ex qpaʼmil ambʼil tuʼn qten kyukʼil ermana. Jaku kubʼ qximen tuʼn t-xi qqʼoʼn txokbʼil kyiʼj tuʼn kyxiʼ waʼl qja moqa tuʼn qten jun rat junx. Toj ambʼil lu, oʼkx qo yolin kyiʼj tbʼanel tiʼchaq (Rom. 1:11, 12). Ex bʼaʼn tuʼn tel kykanoʼn ansyan tiʼj tmod Jesús aj tbʼant jlu kyuʼn. Ojtzqiʼntoq tuʼn Jesús qa kwest jaku tzʼela toj twitz jun xjal qa naʼmx tkubʼ mojeʼ. Noqtzun tuʼnj, kyaj tqʼamaʼn qa nya atz tok tzalajbʼil tiʼjju tuʼn qkubʼ mojeʼ nix tiʼjju tuʼn kyten qkʼwal, sino atz tok tiʼjju tuʼn qajbʼen te Jehová (Mat. 19:12; Luc. 11:27, 28).

9. ¿Tzeʼn jaku che onin ansyan kyiʼj ermana?

9 Nim toklen tuʼn tkubʼ kyyekʼin ansyan tbʼanel kymod kyukʼil ermana ex tuʼn tok kyqʼoʼn ik tzeʼn kytxuʼ ex kyitzʼen (1 Tim. 5:1, 2). Kʼokel tilil kyuʼn tuʼn tel kypaʼn ambʼil tuʼn kyyolin kyukʼil ermana naʼmxtoq t-xi tzyet chmabʼil ex aj tkubʼaj. In tzaj tchikʼbʼaʼn Kristen jlu: «El tnikʼ jun ansyan tiʼj qa attoq nim tiʼchaq in bʼant wuʼne ex tzaj tqanin weye alkye tten in bʼant tkyaqil tiʼchaq wuʼne. Xi nqʼoʼne chjonte te tuʼnju tzaj tqanin jlu weye». Qa in nok tilil kyuʼn ansyan tuʼn tel kypaʼn ambʼil tuʼn kyyolin kyukʼil ermana, in kubʼ kyyekʼin qa in che ximen kyiʼj. * In tzaj tqʼamaʼn Annette jun kyxol qeju tbʼanel in tzaj aj tbʼant jlu kyuʼn ansyan: «Mas in che ok wojtzqiʼne ansyan, ex ax ikx kye ojtzqiʼn qine kyuʼn. Iktzun tten aj ttzaj jun nya bʼaʼn wiʼje, nya kwest tuʼn t-xi nqanine onbʼil kye».

QQʼONX CHJONTE TIʼJ TBʼANEL KYAQʼUN ERMANA

10. ¿Tiʼ jaku tzʼonin kyiʼj ermana tuʼn kytzalaj?

10 Qkyaqilx in qo tzalaj aj tok kyqʼoʼn txqantl kywitz tiʼj qaqʼun ex aj ttzaj kyqʼoʼn chjonte qe. In tzaj qbʼis qa mintiʼ ma tzaj qʼamaʼn jlu qe. In najbʼen jun ermana Abigaíl tbʼi te precursora ex naʼmx tkubʼ mojeʼ. Pero in tzaj tqʼamaʼn qa at maj in kubʼ tnaʼn qa mintiʼ in nok qʼoʼn toklen ex qa nya ojtzqiʼnxix twitz kyuʼn erman. Oʼkx bʼiʼn kyuʼn alkyeqe terman ex alkyeqe ttat. Atzun jaʼlo qbʼinx aju tqʼama ermana Pam, aju ajbʼen te misionera toj nimku ambʼil ex tjunalx at, pero meltzʼaj tja tuʼn t-xqʼuqin kyiʼj ttat. Ya qʼiʼn 70 abʼqʼi tuʼn jaʼlo ex kukx in najbʼen te precursora. Tqʼama jlu: «Aj ttzaj kyqʼamaʼn txqantl qa kʼujlaʼn qine kyuʼn, nim in nonin wiʼje».

11. ¿Tzeʼn kubʼ tyekʼin Jesús qa ok tqʼoʼn toklen onbʼil xi kyqʼoʼn junjun xuʼj te tej tpakbʼan?

11 Ok tqʼoʼn Jesús toklen onbʼil xi kyqʼoʼn junjun xuʼj te tuʼnju ajbʼen tkyaqilju at kye tuʼn kyonin tiʼj (Luc. 8:1-3). Ex nya oʼkx jlu bʼant tuʼn Jesús, sino ax ikx tqʼama junjun xnaqʼtzbʼil nim toklen kye. Jun techel, xi tqʼamaʼn kye qa oktoq kkyimel ex qa kjawil anqʼin (Luc. 24:5-8). Xi tqʼoʼn Jesús onbʼil kye xuʼj lu tuʼn tbʼaj kybʼinchaʼn kyten tiʼj nya bʼaʼn che okel weʼtoq twitz, ik tzeʼn otoq bʼant tuʼn kyukʼil apóstol (Mar. 9:30-32; 10:32-34). Ex at juntl tiʼ bʼaʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj, tej t-xi qʼiʼn Jesús kyuʼn soldad, i el oq apóstol tiʼj, atzun kye junjun xuʼj kukx e ten tukʼil tej tjaw qʼoʼn twitz tzeʼ (Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41).

12. ¿Alkye oklenj xi tqʼoʼn Jesús kye junjun xuʼj?

12 Ax ikx, xi tqʼoʼn Jesús junjun oklenj kye junjun xuʼj. Jun techel, tej tjaw anqʼin, tnejel ok keʼyin kyuʼn xuʼj ex xi tqʼamaʼn kye tuʼn kyxi qʼamalte kye apóstol qa otoq jaw anqʼin (Mat. 28:5, 9, 10). Ex toj Pentecostés te abʼqʼi 33, tzaj qʼoʼn xewbʼaj xjan kyibʼaj okslal, axlo ikx e ten xuʼj kyxol qe jlu. Qa a jlu bʼaj, ax ikx tzaj kykʼamoʼn xuʼj lu kyoklen tuʼn kyyolin «tiʼj tbʼinchbʼen Dios nim tipumal» (Hech. 1:14; 2:2-4, 11).

13. a) ¿Alkye tten in che ajbʼen ermana te Jehová toj ambʼil jaʼlo? b) ¿Tzeʼn jaku txi qqʼoʼn chjonte kye tiʼj tkyaqilju in bʼant kyuʼn?

13 Bʼaʼn tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte kye ermana tiʼj tkyaqilju in bʼant kyuʼn toj kyajbʼebʼil te Jehová. Kyxol aqʼuntl in bʼant kyuʼn, in che onin tuʼn kyjaw bʼinchet ja in najbʼen tuʼn ttnam Jehová moqa tuʼn kybʼaj saqset, in che onin kyiʼj grupo toj junjuntl yol ex in che onin junjun qʼij toj Betel. Ax ikx, in che onin aj ttzaj jun xitbʼil tuʼnx twitz txʼotxʼ ex tuʼn kykubʼ traducirit quʼj, ex in che ajbʼen te precursora ex te misionera. Ik tzeʼn kye ermano, ax ikx kye ermana in cheʼx toj Xnaqʼtzbʼil kye pakbʼal toj tkyaqil ambʼil, toj Xnaqʼtzbʼil kye pakbʼal tiʼj Tkawbʼil Dios ex toj Xnaqʼtzbʼil te Galaad. Ex aqeju ermana o che kubʼ mojeʼ, in che onin kyiʼj kychmil tuʼn tjapun junjun oklenj kyuʼn toj kʼloj okslal ex toj ttnam Jehová. In che ok ermano lu ik tzeʼn jun oyaj ex in bʼant nim aqʼuntl kyuʼn. Pero in bʼant tkyaqil jlu kyuʼn noq tuʼnju in che onin kyxuʼjil kyiʼj (Efes. 4:8). ¿In nulpe juntl tumel toj qwiʼ tzeʼn jaku qo onin kyiʼj ermana tuʼn kyajbʼen te Jehová?

14. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Salmo 68:11, ¿tiʼ in nel kynikʼ ansyan tiʼj?

14 In nel kynikʼ ansyan tiʼj qa ateʼ nim ermana kyaj tuʼn kyaqʼunan ex nimku kye in bʼant-xix kypakbʼan tiʼj tbʼanel tqanil (kjawil uʼjit Salmo 68:11). Tuʼntzunju, in nel kyiʼn ansyan nim xnaqʼtzbʼil kyiʼj ermana. In tzaj tqʼamaʼntl Abigaíl qa in tzalaj aj t-xi kyqanin erman te tzeʼn in xi tzyet tuʼn tyolin kyukʼil xjal aj tpakbʼan. Tqʼama jlu: «Tuʼn jlu in nel nnikʼe tiʼj qa in tzaj tqʼoʼn Jehová jun woklene toj ttnam». Ax ikx, ojtzqiʼn kyuʼn ansyan qa jaku che onin ermana ma che tijen ex ma chʼiy toj kyokslabʼil kyiʼj ermana mas kuʼxun tuʼn kyex kywitz nya bʼaʼn (Tito 2:3-5). Tuʼn jlu, in nel qnikʼ tiʼj qa nimxix toklen tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte kye ermana tiʼj kyaqʼun ex tuʼn kyok qkʼujlaʼn.

QO ONIN EX QO KOLIN KYIʼJ ERMANA

15. ¿Toj alkye ambʼil kyaj ermana tuʼn qonin ex tuʼn qkolin kyiʼj?

15 At maj, kyaj ermana tuʼn qonin moqa tuʼn qkolin kyiʼj (Is. 1:17). Jun techel, qa o kyaj kolin jun ermana tuʼn tchmil moqa o kyim, bʼalo taj tuʼn tyolin juntl te t-xel moqa taj onbʼil tiʼj jun aqʼuntl in bʼanttoq tuʼn tchmil. Qa ma tijen jun ermana, bʼalo taj tuʼn kyyolin erman tiʼj kyukʼil aj qʼanil. Ex qa at jun ermana in nonin kyiʼj junjuntl aqʼuntl toj ttnam Jehová, bʼalo taj tuʼn qkolin tiʼj aj kyok ten txqantl yolil tiʼj qa mintiʼxix in pakbʼan ik tzeʼn in bʼant kyuʼn junjuntl precursor. ¿Tiʼ mas jaku bʼant quʼn tuʼn qonin kyiʼj ermana? Qo yolin juntl maj tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús.

16. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Marcos 14:3 a 9, ¿tzeʼn kolin Jesús tiʼj María?

16 Mintiʼ kubʼ t-ximen Jesús kabʼe maj tuʼn tkolin kyiʼj ermana tej kyok ten txqantl yolil kyiʼj. Jun techel, kolin tiʼj María tej tyolin Marta tiʼj (Luc. 10:38-42). Ex bʼant juntl maj tuʼn tej kyok ten txqantl qʼamalte qa otoq kubʼ tbʼinchaʼn jun tiʼ nya toj tumel (kjawil uʼjit Marcos 14:3-9). Ojtzqiʼntoq tuʼn Jesús tiquʼn bʼant jlu tuʼn. Tuʼntzunju tqʼama qe tbʼanel yol lu tiʼj: «Bʼaʼn ma tbʼincha weye. [...] Aju bʼaʼn tbʼant tuʼn xuʼj lu ma tbʼincha». Axpe ikx kyaj tqʼamaʼn jlu: «Tuj tkyaqil lugar jatum kxel pakbʼet tqanil kolbʼil tuj tkyaqil twitz txʼotxʼ, ax ikx kxel qʼmet aju ma tbʼincha xuʼj lu». Ex atzun jlu in bʼant tuʼn xnaqʼtzbʼil lu. ¡Nimlo chewix tkʼuʼj María kyuʼn yol lu! Tbʼanel tuʼnju ok tmojbʼaʼn Jesús aju bʼant tuʼn María tukʼilju tuʼn t-xi pakbʼet tbʼanel tqanil twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

17. Qʼamantza toj alkye ambʼil jaku qo kolin tiʼj jun ermana.

17 ¿In qo kolinpe kyiʼj ermana qa kyaj onbʼil? Qo ximen tiʼj qa in nel kynikʼ nim erman tiʼj qa nya okslal tchmil jun ermana ex qa chʼixme tkyaqil maj yaj in pon kyoj chmabʼil ex jun rat in meltzʼaj tja. Ax ikx, oʼkx junjun maj in che pon tiʼn tal kyoj chmabʼil. Tuʼntzunju, in che ok ten txqantl yolil nya bʼaʼn tiʼj ex in kubʼ kyxjelin tiquʼn mintiʼ in xi tqʼamaʼn jun tiʼ te tchmil. Noqtzun tuʼnj, in nok tilil tuʼn ermana tuʼn t-xi tbʼinchaʼn aju jaku bʼant tuʼn. Nya a in kubʼ ximente alkye or tuʼn tpon tja ex nya a in kubʼ ximente tiʼ kbʼantel tuʼn kyukʼil tal. ¿Tzeʼn jaku qo onin tiʼj? Qa ma txi qqʼamaʼn te ermana qa in qo tzalaj tiʼjju in bʼant tuʼn ex qa ma txi qqʼamaʼn jlu kye txqantl, ya mlaylo che yolin tiʼj ermana.

18. ¿Alkye junjuntl tten jaku qo onin kyiʼj ermana?

18 Juntl tten tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in qo ximen kyiʼj ermana, aju qa ma txi qjyoʼn tumel tzeʼn tuʼn qonin kyiʼj (1 Juan 3:18). In tzaj tqʼamaʼn Annette jlu, aju in xqʼuqintoq tiʼj ttxuʼ: «At maj, in che ultoq junjun wamiwe onil wiʼje tuʼn tbʼant junjun aqʼuntl moqa in tzaj kyiʼntoq chʼin qwaye. Kubʼ nnaʼne qa ok qʼoʼn woklene toj kʼloj okslal ex qa kʼujlaʼn qine kyuʼn». Atzunte Jordan, xi qʼamaʼn te tuʼn jun ermano tzeʼn tuʼn tok t-xqʼuqin tkar. Tqʼama jlu: «Tbʼanel aj tel qnikʼ tiʼj qa nya kyaj erman tuʼn ttzaj nya bʼaʼn qiʼj».

19. ¿Tiʼ mas jaku bʼant kyuʼn ansyan tuʼn kyonin kyiʼj ermana?

19 Ax ikx, nim toklen tuʼn tok kyqʼoʼn ansyan kywitz tiʼj qa at tkyaqilju at tajbʼen kye ermana. Ojtzqiʼn kyuʼn qa taj Jehová tuʼn kyok xqʼuqit ermana (Sant. 1:27). Tuʼntzunju, in nel kykanoʼn tiʼj Jesús aj tten kyximbʼetz toj tumel ex mintiʼ in kubʼ kyqʼoʼn junjun kawbʼil qa nya il tiʼj (Mat. 15:22-28). Aj kyjyon ansyan tumel tuʼn kyonin kyiʼj ermana, kyaj tuʼn kytzalaj. Atzun jlu kubʼ tnaʼn Kia tej t-xiʼ anqʼil toj juntl ja. Tej tok tbʼiʼn ansyan at toj grupo tiʼj pakbʼabʼil qa kxel anqʼil toj juntl ja, jun rat xi tjyoʼn tumel tzeʼn tuʼn kyonin erman tiʼj. In tzaj tqʼamaʼn ermana jlu: «Tuʼn jlu el kyiʼn jun iqtz wibʼaje. Tuʼnju tzaj kyqʼuqbʼaʼn ansyan nkʼuʼje ex e onin wiʼje, el nnikʼe tiʼj qa in nok qʼoʼn woklene toj kʼloj okslal ex qa nya njunalxe atine tuʼn wexe kywitz nya bʼaʼn».

KYKYAQIL ERMANA KYAJ TUʼN QONIN KYIʼJ

20, 21. ¿Tzeʼn jaku kubʼ qyekʼin qa in nok qqʼoʼn kyoklen ermana?

20 At nim ermana toj kʼloj okslal jatumel atoʼ, aqeju kyaj tuʼn kyaqʼunan ex bʼaʼn tuʼn qonin kyiʼj. Tuʼnju ma qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼant tuʼn Jesús, ma tzʼel qnikʼ tiʼj qa nim toklen tuʼn tel qpaʼn ambʼil kye ermana ex tuʼn kyok qojtzqiʼn. Ax ikx qaj tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte kye tiʼj tkyaqilju in bʼant kyuʼn toj kyajbʼebʼil te Jehová. Ex bʼaʼn tuʼn qkolin kyiʼj qa il tiʼj.

21 Tej tkubʼaj tuʼj apóstol Pablo xi ttzʼibʼin kye okslal te Roma, tqʼama kybʼi bʼeljaj ermana (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15). Jaku txi qqʼamaʼn qa e jaw tzalaj tej kyxi qʼolbʼeʼn ex tej t-xi qʼamaʼn tbʼanel yol kyiʼj tuʼn apóstol Pablo. Ax ikx qe, qa ma qo onin kyiʼj ermana, kbʼel qyekʼin qa in nok qqʼoʼn kyoklen ex qa in che ok qqʼoʼn ik tzeʼn qtxuʼ ex qitzʼin.

BʼITZ 136 Awt Jehová tzaj qʼonte t-xel tbʼinchbʼena

^ taqik' 5 In che ok weʼ ermana twitz nim nya bʼaʼn. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús tuʼntzun qonin kyiʼj ermana. Ax ikx, kʼelel qnikʼ tiʼj qa el tpaʼn Jesús ambʼil tuʼn tten kyukʼil, ok tqʼoʼn kyoklen ex kolin kyiʼj.

^ taqik' 5 Ma che kubʼ chʼixpet junjun bʼibʼaj.

^ taqik' 6 Jun uʼj in yolin tiʼj Tyol Dios in tzaj tchikʼbʼaʼn jlu: «In che kubʼ qeʼtoq xjal in che kʼamon xnaqʼtzbʼil t-xe kyqan aj xnaqʼtzal. In bʼanttoq jlu kyuʼn aj tbʼaj kyxnaqʼtzan kyibʼ tuʼn kyok te aj xnaqʼtzal, ex mintiʼtoq qʼoʼn ambʼil kye xuʼj tuʼn kyok te aj xnaqʼtzal. [...] Tuʼntzunju, tej tkubʼ qeʼ María t-xe tqan Jesús ex tej tok tqʼoʼn twiʼ tiʼj tyol, [...] nyalo bʼaʼn ela jlu toj kywitz xinaq aj Judiy».

^ taqik' 9 Nim toklen tuʼn tok kyxqʼuqin ansyan kyibʼ aj kyonin kyiʼj ermana. Jun techel, mintiʼ in xiʼ jun ansyan visitarilte jun ermana tjunalx.

^ taqik' 65 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Nim ermano in nel kykanoʼn tiʼj Jesús aj kyonin kyiʼj ermana: in nonin jun ermano kyiʼj kabʼe ermana tuʼn tchʼixpet tyant kar, juntl ermano in xiʼ visitaril jun ermana yabʼ, atzun juntl, in xiʼ tukʼil t-xuʼjil visitaril jun ermana ex tal tuʼntzun tok ambʼil in xi kyqʼoʼn te Jehová.