1. Abali betu bamenuwatikya bati endondeko ya Yehova, aliwe abangyi banemulola oko maligho wahi? (Lebaya epitsa y’oko kijalada.)

TUKATSEMA eribya n’abali betu bangyi abakakola kutsibu omo ndeko! Eky’erileberyako, bakasubiraya omo mihindano kandi bakatulira n’erikangirirya engulu mbuya. Abandi bakakola obuyonzo oko Kisenge ky’Obwami kandi batsomene abaghala n’abali betu. Aliwe, bakanabana amaligho. Abandi bakatsunga ababuti babo ababirikula. Abandi banemuyiyinia okw’endereribwa ly’abandu bomo bihanda bwabo. Abandi abakalembera abana b’ebibene, bakakola kutsibu eriha abana babo ebyo balaghireko.

2. Busanaki litolere itwawatikya abali betu?

² Busanaki kitolere itwawatikya abali betu? Kusangwa abandu munabwire sibasikirye abakali. Aliwe eBiblia yikatubwira yiti litolere itwawatikya abakali. Paulo mwabwira aBakristo bomo ndeko y’eRoma ati bakokaye Foibe “bamuwatikaye omo buli mwatsi owali nago bwaga.” (Rom. 16:1, 2) Kundi abya Mufarisayo, alinga Paulo abya n’omubere w’erilangira abakali mo ba bule. Aliwe, abere abibya Mukristo, mwigha Yesu erikolere abakali n’olukogho n’erisikyabo.​—1 Kor. 11:1.

3. Yesu abya inyakakolera abakali bosi bati, kandi mwakolera ati abakali ababya bakakola erisonda ly’oMungu?

³ Yesu abya inyasikirye abakali bosi. (Yoa. 4:27) Abya isyalikolera abakali ngoko abakulu b’ekisoma ky’Abayuda babya bakakolerabo. Ekitabu kighuma kikabugha kiti: “Yesu mwatabugha n’ekinywa n’ekighuma ekikakanganaya ngoko aghonere abakali.” Aliwe Yesu abya inyasikirye abakali abakakola erisonda lya Tata wiwe. Kwenene, inyakalangirabo mo bali babo kandi inyakahulabo haghuma n’abalume ababya akalangira mo baghuma b’oko kihanda kiwe ky’obunya-kirimu.​—Mat. 12:50.

4. Omo mwatsi ono, tukendikania okuki?

 ⁴ Yesu abya inyanayiteghekenie eriwatikya abali babo b’obunya-kirimu. Inyatsemerebo kandi inyakabughirabo. Tulebaye ngoko twangigha Yesu omwisikya abali betu.

5. Busanaki bali betu balebe banganalangira nga kikalire eribya n’abira obo balaghireko?

⁵ Abalume n’abakali, itwe bosi twanzire eribya n’abira abuwene. Bali betu balebe bakanalangira nga kikalire eribana abira abuwene obo balaghireko. Busanaki? Mwali wetu oyukahulawa mo Jordan * akabugha ati: “Kundi niri musimbi hakanabya akatambi inayowa nga siniwite omwanya w’omo ndeko kutse nga siniri mughuma w’omo ndeko.” Kristen, omupainia oyo wahumira omo kindi kiharo, busana n’eriyatulira akabugha ati, “omughulu uli muhya-muhya omo ndeko wanganayowa nga uli iwuwene.” Baghala betu balebe nabo banganayowa batya. Abandu abali omo bihanda ebite by’Abimiri ba Yehova, kyanganabakalako eribya n’obwira obuwene n’abomo bihanda byabo, kandi banganalangira nga sibali haghuma n’abaghala, n’abali babo omo ndeko. Bali betu balebe banganayowa omo mbwera busana balwere, kandi sibangalua omo nyumba kutse kundi bakatsunga omundu mulebe omo kihanda kyabo oyulwere. Mwali wetu Annette akabugha ati: “Nabya isinirisunga akatambi ak’erilabya haghuma n’abali n’abaghala betu kundi iningatsunga mama.”

6. Ngoko kiri omo Luka 10:38-42, Yesu mwawatikya ati Maria na Marata?

⁶ Yesu abya inyakalabaya endambi yo haghuma n’abali babo b’obunya-kirimu kandi ini mwira wabo. Terilengekania oko bwira bwabo na Maria na Marata, alinga abosi babya basimbi. (Soma Luka 10:38-42.) Omo binywa n’emikolere yiwe, kilangirikire ngoko Yesu abya inyakaleka ibayowa ndeke. Maria mwayowa ndeke akikala oko bisando bya Yesu ng’omwigha wiwe. * Na Marata mwahangya-hangya kundi Maria syali tamuwatikya. Aliwe mwayowa bwiranda eribwira Yesu ekikamuhanga-hangaya. Neryo Yesu mwakolesya akanya ako eriwatikya bunya-kirimu abakali babiri abo. Kandi mwakangania ngoko atsomenebo na mughala wabo Lazaro, omughulu atasyalendererabo oko kandi katambi. (Yoa. 12:1-3) Sikiri swekaya ngoko omughulu Lazaro alwala kutsibu, Maria na Marata mubaminya ngoko banganasaba Yesu y’obuwatikya.​—Yoa. 11:3, 5.

7. Ni nzira nguma yahi eyangakangania ngoko tutsomene abali betu?

⁷ Emihindano yikaha abali betu balebe akanya k’eribya haghuma n’abali n’abaghala betu. Neryo twanzire erikolesya akanya ako erikokyabo, erikania nabo, n’erikangania ngoko tutsomenebo. Mwali wetu Jordan, oyo tukabikaniako akabugha ati: “Ngatsema omughulu abandi bakanisima busana n’ebisubiryo baghe omo mihindano, omughulu bakayatulira naghe n’erinikangania ngoko banitsomene omo sindi nzira.” Litolere itwakangania abali betu ngoko ni b’omughaso okwitwe. Mwali wetu Kia akabugha ati: “Namabibula oko mihindano, ibakendinihandikira oko telefone nga ninuwene. Ekyo kikaleka inaminya ngoko abaghala n’abali betu banitsomene.”

8. Twanganigha Yesu omo yindi nzira yahi?

⁸ Ngoko Yesu akola, twanganalabya akatambi ko haghuma n’abali betu. Kwamuhwa, twanganalya akalyo ko haghuma nabo, kutse  eriyitsemesya haghuma nabo. Omughulu tukakola tutya litolere emikania yetu iyahimba. (Rom. 1:11, 12) Abasyakulu batolere ibabya n’amalengekania awo Yesu abya nagho. Abya inyanasi ngoko kyanganakala oko bandu balebe erisighala basimbi. Aliwe, mwakangania ndeke-ndeke ngoko erilunga, kutse eriyira abana si y’enzuko y’eribya n’obutseme bw’ekwenene. (Luka 11:27, 28) Aliwe, tukabya n’obutseme bw’ekwenene omughulu tukahira omubírí wa Yehova w’embere omo ngebe yetu.​—Mat. 19:12.

9. Abasyakulu batolere ibakolaki eriwatikya abali betu?

⁹ Litolere abasyakulu b’endeko ibakolera abakali Bakristo nga bali babo, ng’obo mama wabo b’obunya-kirimu. (1 Tim. 5:1, 2) Abasyakulu bakayira ndeke omughulu bakakanaya n’abali betu embere kutse enyuma sy’omuhindano. Mwali wetu Kristen akabugha ati: “Omusyakulu mughuma mwalangira ngoko niwite binene by’erikola, neryo mwasonda eriminya eprograme yayi ngo yiri yiti. Oko kwenene munatsema erilangira ngoko anitsomene.” Omughulu abasyakulu b’endeko bakasonda akatambi k’erikania n’abali babo b’obunya-kirimu, bakakanganaya ngoko batsomenebo. *  Mwali wetu Annette oyo tulyakanayako, akakanganaya ngoko kyuwene eribya tukakania n’abasyakulu b’endeko. Akabugha ati: “Ngaminyabo ndeke, nabo bakaniminya ndeke. Neryo omughulu niri omo maligho sinirisagha eribasaba obuwatikya.”

10. Niki kyo kyangaleka abali betu ibatsema?

¹⁰ Itwe bosi, twangabya balume kutse bakali, tukatsema omughulu abandi bakalangira obutoki bwetu, n’eritsemera omubírí owo tukakola. Aliwe omughulu sihali n’omughuma oyukalangira obutoki bwetu, kutse eritusima busana n’omubírí owo tukakola, twanganabunika mutima. Abigail, mwali wetu mupainia kandi omusimbi akabugha ati: “Hakanabya akatambi inalangira abandi nga sibanitsomene.” Lebaya ebyo mwali wetu Pam akabugha. Nomo ni musimbi, mwabya mumisyonere oko myaka mingyi. Enyuma syaho, mwasuba ewabo eriyatsunga ababuti biwe, lino awite hakuhi myaka 75 kandi akine mupainia. Pam akabugha ati: “Ekikaniwatikaya kutsibu m’omughulu abandi bakanisima busana n’omubírí owo ngakola.”

11. Yesu mwakangania ati ngoko mwasima omubírí owo abakali ababya bakamukwama bamukolera?

¹¹ Omughulu abakali abataleghula bamuwatikaya “omo bindu byabo,” Yesu mwatsema. (Luka 8:1-3) Mwatalighirabo olusunzo lw’erimukolera lisa, aliwe kandi mwakangiriryabo emyatsi y’omughaso eyilebirye erisonda ly’oMungu. Eky’erileberyako, mwabwirabo ngoko akendihola n’erilubuka. (Luka 24:5-8) Mwateghekania n’abakali oko maligho awanga bahikire, ngoko anateghekanaya n’abakwenda biwe. (Mar. 9:30-32; 10:32-34) Abakwenda mubatibita omughulu Yesu ahambawa, aliwe abakali balebe abamuwatikaya babya ibane hakuhi naye omughulu aholera oko muti w’amaghali.​—Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41.

12. Yesu mwaha abakali b’omubírí wahi?

¹² Yesu mwaha abakali b’omubírí w’omughaso. Eky’erileberyako, abakali abateleghula bo babya b’erimbere eriyatula engulu y’erilubuka liwe. Mwabwirabo ati bayabwire abakwenda ngoko abirilubuka. (Mat. 28:5, 9, 10) Oko Pentekoste 33, alinga abakali banabyaho omughulu abakwenda ba Yesu bapokera ekirimu kibuyirire. Byamabya iko biri bitya, abali betu aba abahirirwe kw’amaghuta mubabana obutoki bw’eribugha eyindi mibughe n’eribwira abandi “emibiri y’amaka y’oMungu.”​—Emib. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Abakali Bakristo ba munabwire bakakolaki, kandi twangakangania tuti ngoko tukasima omubírí owo bakakola?

¹³ Bali betu batolere erisimwa oko byosi bakakola omo mubírí wa Yehova. Omubírí oyo ahiriremo erihimba, n’erikokotya Ebisenge mbiriri-mbiriri by’oBwami, eriyawatikya esyondeko esikabugha eyindi mibughe, n’eriyiherera oko Esyobeteli mbiriri-mbiriri. Bakawatikaya abalyabana ebitsinduli, bakawatikaya eribindula ebitabu byetu omo yindi mibughe, kandi n’abandi ni bapainia kutse bamisyonere. Abali betu nabo bakasoma oko kalasi k’abapainia, Akalasi k’Abatuliri b’Obwami, n’Akalasi k’eGileadi ngoko baghala betu bakanakola. N’ekindi abakali b’akawatikaya abira babo eriberererya omubírí wabo omo ndeko n’omo ndondeko. Abaghala betu aba “ni bihembo by’abandu” kandi bawite emyatsi mingyi y’erikola eriwatikya abandi, aliwe butsira obuwatikya bw’abakali babo, kyangabakalireko eriberererya omubírí wabo. (Efe. 4:8) Wanganalengekania oko syonzira esyo wanganawatikiryamo abali betu erikola omubírí wabo?

14. Ngoko kiri omo Esyonyimbo 68:11, abasyakulu b’endeko bakakolaki?

¹⁴ Abasyakulu banasi ngoko abali betu abanzire erikola omubírí “ni bangyi,” kandi  ngoko ni batuliri babuya b’engulu mbuya y’oBwami. (Soma Esyonyimbo 68:11.) Neryo abasyakulu b’endeko bakabana endundi erigha esyonzira esyo bali betu aba bakakolesaya eritulira. Abigail, oyo tulyakanayako akabugha ati akatsema omughulu abaghala betu bakamubulaya esyonzira esy’akakolesaya eritsuka emikania omo mubírí w’eritulira. Akabugha ati: “Ekyo kikaleka inalangira ngoko Yehova anihere omubírí w’omughaso omo ndondeko yiwe.” N’ekindi, abasyakulu banasi ngoko abali betu bataleghula kandi abakulire bakawatikaya abali betu balere omughulu bali omo maligho. (Tito 2:3-5) Oko kwenene bali betu batolere erisimwa!

15. Abali betu banganalagha oko mundu oyo wangababughira mughulu wahi?

¹⁵ Oko kandi katambi, abali betu banganalagha oko mundu oyukendibughirabo omughulu bali omo maligho. (Isa. 1:17) Eky’erileberyako, mwali wetu omukwirwa kutse oyuwabirilekana n’omulume wiwe, anganasondya omundu oyukendimubughira kutse oyukendimuwatikya erikola emibírí eyo omulume wiwe abya akakola. Mwali wetu oyukulire anganalagha oko mundu oyukendimuwatikya erikania n’omunganga. Kutse mwali wetu oyukakola oko yindi mibírí eye kiteokrasi, anganalagha oko mundu oyukendimubughira abandi bamabimutsweba bati syalitulira kangyi-kangyi ng’abandi bapainia. Kandi twangawatikya tuti abali betu? Tutasyalebaya eky’erileberyako kya Yesu.

16. Ngoko kiri omo Mariko 14:3-9, Yesu mwabughira ati Maria?

¹⁶ Yesu abya inyakabughira abali babo b’obunya-kirimu omughulu abandi babya bakababughako muhanda. Eky’erileberyako, mwalwira oko Maria omughulu Marata amubughako muhanda. (Luka 10:38-42) Kandi Yesu mwamulwirako engendo y’akabiri omughulu abandi bamubughako muhanda bati mwakayisogha muhanda. (Soma Mariko 14:3-9.) Yesu abya inyanasi amalengekania wa Maria kandi mwamusubya mutima erimubwira ati: “Abirinikolera omubírí owuwene. . . . Abirikola ngoko angatokire.” Kandi nibya Yesu mwamubwira ngoko ekyamakola kikasyakanibwako “aho ngulu yowene yasyatuluganibya omo kihugo kyosi.” Kikatsemesaya eriminya ngoko Yesu mwabugha ati engulu mbuya yikandisyatulughanibwa omo kihugho kyosi omughulu asima Maria busana n’ekyakola! Ebinywa ebi mubyasubya Maria y’omutima kundi babya ibabirimutsweba!

17. Teka eky’erileberyako ekikakanganaya endambi eyo litolere itwalwira oko mwali wetu.

¹⁷ Ukanabughira bali betu b’obunya-kirimu omughulu bamakulaghako? Lengekanaya oko mwatsi ono: Abatuliri balebe bamalangira mwali wetu oyubeghere eritselewa oko mihindano, kandi akalu inyaghenda emihindano yanabihwa. Omulume wiwe si mwimiri wa Yehova. Bamalangira ngoko kangyi-kangyi syalyasa n’abana biwe oko mihindano. Neryo bamamutsweba kusangwa bakalengekanaya bati atolere inyakasa omulume wiwe erimulighira eribya akasa n’abana oko mihindano. Aliwe, sibasi mwali wetu oyu ngoko anemukola ngoko angatoka, kandi ngoko siye angabugha eky’omwiso oko mwatsi w’erileta abana b’oko mihindano. Wangakolaki wamowa bakabugha oko mwali wetu ko muhanda omo nzira eyo? Wanganawatikya abandi erileka erimubughako muhanda omughulu ukamusima oko mubírí owakakola kandi iwakangani abandi ebibuya ebyo akakola.

18. Ni sindi nzira syahi esyo twangawatikiryamo abali betu?

¹⁸ Twanganakangania ekyo omughulu tukabaha obuwatikya obo balaghireko. (1 Yoa. 3:18)  Mwali wetu Annette, oyo wabya akatsunga mama wiwe oyulwere akabugha ati: “Abaghala n’abali betu ibakasyaniwatikaya eritsunga mama. Ekyo ikikaniwatikaya erikola eyindi mibírí. Iningalangira ngoko banianzire kandi ngoko ninawite omwanya omo ndeko.” Mwali wetu Jordan naye mwabana obuwatikya. Mughala wetu mwamukangirirya erikokotya omutoka wiwe abikwa. Akabugha ati: “Kikatsemesaya erilangira ngoko abaghala n’abali betu banitsomene, kandi ngoko banzire inayowa buholo omughulu ngaghendaya omutoka waghe.”

19. Abasyakulu banganawatikya bali betu omo sindi nzira syahi?

¹⁹ Abasyakulu b’endeko nabo bakaha abali betu ebyo balaghireko. Banasi ngoko Yehova anzire ibakolerabo ndeke. (Yak. 1:27) Batolere ibigha Yesu eritendibahiriraho ebyalayiro ebikalire omughulu sikitolere. (Mat. 15:22-28) Omughulu abasyakulu bakawatikaya abali betu, bakaleka ibalangira ngoko Yehova n’endondeko yiwe banzirebo. Omughulu omulebererya w’akatunga oko mwali wetu Kia abyamo aminya ngoko akandihumira omo yindi nyumba, mwalu inyamuwatikya. Mwali wetu Kia akabugha ati: “Ekyo mukyakehya erihangya-hangya lyaghe. Abasyakulu b’endeko mubanikangania ngoko niri w’omughaso omo ndeko kandi ngoko siniri ngyuwene omughulu niri omo maligho.”

20-21. Twangakangania tuti ngoko twanzire abali betu bosi Abakristo?

²⁰ Omugulu tukayiteghereraya abandu abali omo ndeko, tukasunga mw’abali betu bangyi abalaghire oko buwatikya bwetu. Ngoko tulyalangira oko eky’erileberyako kya Yesu, twanganawatikyabo tukalabya endambi yo haghuma nabo n’eriminyabo ndeko. Twanganasimabo busana n’ebyosi ebyo bakakola omo mubírí w’oMungu. Kandi twanganabughirabo omughulu kitolere.

²¹ Akabughirira ebaruha yiwe oko Abanya Roma, omukwenda Paulo mwahula amena w’abakali tisa. (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Ahate n’eritika-tika, abakali abo mubatsema bakowa Paulo akakeryabo n’erisimabo. Netu tutolere itwawatikya abali betu bosi abali omo ndeko yetu. Omughulu tukakola tutya tukakanganaya ngoko twanzire bakabya b’oko kihanda kyetu ky’obunya-kirimu.