1. E ‵lago atu pefea a tuagane ki te fakapotopotoga, kae ne a tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo tuagane e tokouke? (Onoono ki te ata i te ‵kava.)

E FIA‵FIA eiloa tatou ona ko te tokouke o tuagane ga‵lue malosi i te fakapotopotoga! E fai olotou tusaga i fakatasiga mo te galuega talai. E fesoasoani atu a nisi o latou ki te tausiga ke ‵lei te Fale Tapuaki, kae ‵saga tonu atu latou ki manakoga o nisi taina tapuaki. Ao, e isi ne tulaga faiga‵ta e fe‵paki mo latou. E tausi atu a nisi o latou ki olotou mātua kolā ko ma‵tua. E kufaki a nisi tuagane i ‵tekemaiga mai olotou kāiga. Kae ko nisi ne mātua kolā e seai ne olotou avaga, kae ga‵lue malosi ke tausi olotou tama‵liki.

2. Kaia e ‵tau ei mo tatou o mafaufau faka‵lei ki te manakoga ke ‵lago atu ki tuagane?

² Kaia e ‵tau ei mo tatou o ‵lago atu ki tuagane? Me e se ti fakaasi atu ne tino i te lalolagi ki fāfine a te āva telā e ‵tau o maua ne latou. E se gata i ei, e fakamalosi mai te Tusi Tapu ki a tatou ke ‵lago atu ki a latou. E pelā me se fakaakoakoga, ne fai atu a te apositolo ko Paulo ki te fakapotopotoga i Loma ke talimalo faka‵lei ne latou a Fipe kae ke “tuku atu ki a ia so se fesoasoani e manako a ia ki ei.” (Loma 16:1, 2) I te taimi koi fai ei a Paulo e pelā me se Falesaio, kāti ne aofia malosi a ia i se potukau telā ne ‵kilo atu ki fāfine me e se tāua. Nei la, ko fai a ia pelā me se Kelisiano, ne fakaakoako a ia ki a Iesu kae fakaasi atu ne ia a te āva mo te atafai ki fāfine.—1 Koli. 11:1.

3. Ne pefea a faifaiga a Iesu ki fāfine, kae se a tena kilokiloga ki fāfine kolā ne fai ne latou te loto o te Atua?

³ Ne fakaasi atu ne Iesu te āva ki fāfine. (Ioa. 4:27) Ne ‵kese tena kilokiloga ki fāfine mo te kilokiloga a takitaki lotu Iutaia i ana aso. E fai mai se tusi faka-te-Tusi Tapu penei: “E seai loa se pati i pati a Iesu e fakamalalo io me fakaseaoga i ei a fāfine.” Ne āva malosi eiloa a Iesu ki fāfine kolā ne fai ne latou te loto o tena Tamana. Se mea tāua me ne kilo atu a ia ki a latou e pelā me ne tuagane kae taku olotou igoa fakatasi mo tāgata kolā e kilo atu a ia ki ei me ko tena kāiga faka-te-agaga.—Mata. 12:50.

4. Ne a mea ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

 ⁴ Ne toka faeloa a Iesu o fesoasoani ki ana tuagane faka-te-agaga. Ne fakatāua ne ia latou kae ‵pulu foki ne ia latou. Ke sau‵tala nei tatou ki auala e mafai o fakaakoako tatou ki a Iesu i te fakaasiatuga o te alofa atafai ki ‵tou tuagane.

5. Kaia e faigata ei ki nisi tuagane ke maua ne latou a mea aoga mai taugasoa fakamalosi loto?

⁵ A tatou katoa taina mo tuagane e ‵tau o isi ne ‵tou taugasoa ‵lei. Kae i nisi taimi e faigata ki tuagane ke fakataunu te manakoga tenei. Kaia? Mafaufau ki pati a tino konei. E fai mai se tuagane e fakaigoa ki a Jordan * penei, “Ona ko au e seki avaga, e mafaufau sāle au me e seai soku tulaga i te fakapotopotoga, kae ko au e sē se vaega o te fakapotopotoga.” A Kristen se paenia telā ne fanatu ki se isi koga ke fakalauefa tena galuega paenia, ne fai mai, “Kafai koe e fou ki se fakapotopotoga, e mafai koe o se sologa.” Kāti e mafai foki o penā a lagonaga o nisi taina. A tino kolā e ‵nofo i se kāiga telā e mavaevae i mea tau lotu e mafai o oko ki a latou a lagonaga me ko se ‵pili te lotou va mo olotou kāiga ‵tonu, kae ko ‵mao foki mai te lotou kāiga faka-te-agaga. A tino kolā ko ‵nofo fua i fale me ko se mafai o oloolo e mafai o se fia‵fia, penā foki loa mo latou kolā e tausi atu ki tino o te lotou kāiga kolā e ma‵saki. E fai mai a Annette, “E fakaseke sāle ne au a ‵kamiga ki ‵kaiga me ‵tau o tausi atu au ki toku mātua.”

6. E pelā mo te mea e tusi i te Luka 10:38-42, ne fesoasoani atu pefea a Iesu ki a Maleta mo Malia?

⁶ Ne fakaaoga ne Iesu a taimi e uke mo ana tuagane faka-te-agaga, kae ne fai a ia pelā me se taugasoa tonu ki a latou. Mafaufau ki tena va fakataugasoa mo Malia mo Maleta, kolā e seki a‵vaga katoa. (Faitau te Luka 10:38-42.) E auala i ana pati mo faifaiga, e manino ‵lei me ne fai ne Iesu ke se ma‵taku lāua i a ia. Ne seki mataku a Malia o sagasaga i lalo i vae o Iesu pelā me se soko o ia. * Kae ko Maleta, ona ko te sē fiafia i a Malia e se fesoasoani atu ki a ia, ne seki mataku a ia o fai atu ki a Iesu a mea i tena mafaufau. I te taimi tenā, ne mafai ne Iesu o fesoasoani atu ki te avā fāfine konei i te feitu faka-te-agaga. Kae ne fakaasi atu ne ia tena atafai ki fāfine konei mo te lā tuagane ko Lasalo, mai te āsi atu sāle ki a latou i nisi taimi. (Ioa. 12:1-3) Tela la, i te taimi ne masaki malosi ei a Lasalo, ne iloa ne Malia mo Maleta me mafai o ‵sala atu lāua ki te fesoasoani o Iesu.—Ioa. 11:3, 5.

7. Se a te auala e tasi e mafai o fakamalosi atu tatou ki tuagane?

⁷ Ki nisi tuagane, a fakatasiga se avanoaga tāua eiloa ke mafai o ‵kau fakatasi latou mo taina tapuaki. Tela la, ke na fakaaoga a taimi konā ke talimalo latou, sau‵tala mo latou, kae fai ke lavea mai ne latou te ‵tou manavase tonu ki a latou. A Jordan, telā ne taku muamua mai, ne fai mai, “Se mea fakamalosi eiloa māfai e fakamālō mai a tino ona ko aku tali, e fakatoka ke ga‵lue tasi mo au i te galuega talai, io me fakaasi mai te lotou atafai ki a au.” E ‵tau mo tatou o fai ke iloa ne ‵tou tuagane me e tāua latou ki a tatou. “Kafai e galo au i se fakatasiga,” ko pati a Kia, “e iloa ne au me ka lafo mai se fekau a se tino o fesili mai me ko au e ‵lei. E fakaasi mai ne te mea tenā ki a au me e a‵lofa mai a taina mo tuagane ki a au.”

8. Ne a nisi auala e mafai o fakaakoako tatou ki a Iesu?

⁸ E pelā mo Iesu, e mafai o fakaavanoa ‵tou taimi ke fakatasitasi mo tuagane. Kāti mai te ‵kami mai latou ke ‵kai tasi io me ta‵fao tasi mo tatou. Kafai ko fai penā, ke sau‵tala ki mea fakamalosi loto. (Loma 1:11, 12) Se mea ‵lei ke masaua faeloa ne toeaina a te kilokiloga a  Iesu. Ne iloa ne ia me e mafai o faigata ki nisi tino te nofo taka, kae ne fakaasi faka‵lei mai ne ia me i te avaga io me ko te faiga o tama‵liki e se ko te kī ki te mauaga o te fiafia ki te se-gata-mai. (Luka 11:27, 28) A te fiafia tumau e maua fua māfai e fakamuamua ne te tino a te taviniga ki a Ieova i tena olaga.—Mata. 19:12.

9. Ne a mea e mafai ne toeaina o fai ke fesoasoani ki tuagane?

⁹ Se mea ‵lei mō toeaina ke fai ne latou a fāfine Kelisiano e pelā me ko olotou tuagane mo mātua i te feitu faka-te-agaga. (1 Timo. 5:1, 2) Se mea gali ke fakaavanoa ne toeaina olotou taimi ke sau‵tala mo tuagane mai mua io me mai tua o fakatasiga. “Ne lavea ne se toeaina a toku fakalavelave kae ne fia iloa ne ia a te fakasologa o aku mea e fai sāle,” ‵ko pati a Kristen. “Ne loto fakafetai eiloa au ki tena saga tonu mai.” Kafai e fakaavanoa ne toeaina a taimi ke sau‵tala mo olotou tuagane faka-te-agaga, se fakamaoniga tenā me atafai latou ki tuagane konā. * Annette, telā ne taku muamua mai, ne fai mai ne ia a te auala e tasi e aoga ei a te sau‵tala faeloa mo toeaina. Ana muna: “E fai ei ke iloa ‵lei ne au latou, kae ke iloa ‵lei foki ne latou au. Kae kafai ko fepaki au mo se tofotofoga faigata, ko se mataku au ma ‵sala atu ki te lotou fesoasoani.”

10. Se a te mea e mafai o fesoasoani ki ‵tou tuagane ke ma‵losi latou?

¹⁰ A tatou katoa, tāgata mo fāfine, e gasolo o ma‵losi māfai e lavea mai ne nisi tino a galuega ‵gali ne fai ne tatou kae fakaasi mai te lotou loto fakafetai ki ei. I te suā feitu, kafai e se amanaia a tino ki ‵tou taleni mo ‵tou galuega ne fai, e fai ei ke loto vāi‵vai tatou. Ne fai ‵tonu mai se tuagane paenia ko Abigail me i tino e se iloa faka‵lei ne latou a ia: “E iloa fua ne latou me i a au ko te taina o te tino telā io me ko te tama fafine a te tino telā. Nisi taimi e oko mai te lagonaga me seai se tino e iloa ne ia au.” Kae ke onoono la ki pati a se tuagane e fakaigoa ki a Pam. Ne tavini a ia e pelā me se misionale i tausaga e uke, kae koi nofo taka ei a ia. Fakamuli ifo, ne foki mai a ia ke tausi atu ki ana mātua. Nei la ko 70 tupu ana tausaga kae koi paenia loa a ia. Muna a Pam: “A te mea telā ne fesoasoani malosi mai ki a au, māfai ko fakaasi mai ne nisi tino a te lotou loto fakafetai ki aku mea ne fai.”

11. Ne fakaasi atu pefea ne Iesu me ne fakatāua ne ia a fāfine kolā ne ga‵lue fakatasi mo ia i te galuega talai?

¹¹ Ne fakatāua ne Iesu a te fesoasoani ne maua ne ia mai fāfine amioatua kolā ne “fakaaoga olotou kope totino” ke tavini atu ki a ia.” (Luka 8:1-3) Ne seki talia fua ne ia ke tuku atu ki a latou te tauliaga tenā kae ne fakaasi atu foki ne ia ki a latou a muna‵tonu ‵loto. E pelā me se fakaakoakoga, ne fakailoa ne ia ki a latou me i a ia ka mate kae toe fakatu aka. (Luka 24:5-8) Ne fakatoka ne ia a fāfine konei ki tofotofoga kolā ka oko mai e pelā loa mo tena mea ne fai ki apositolo. (Male. 9:30-32; 10:32-34) E tāua ke iloa ne tatou me tiga loa ne ‵tele a apositolo i te taimi ne puke fakapagota ei a Iesu, kae ko nisi fāfine kolā ne ‵lago atu ki a ia ne ‵nofo eiloa i ana tafa i te taimi ne mate a ia i luga i te pou fakasaua.—Mata. 26:56; Male. 15:40, 41.

12. Se a te galuega ne tuku atu ne Iesu ke fai ne fāfine?

¹² Ne tuku atu ne Iesu ki fāfine se galuega tāua ke fai ne latou. E pelā me se fakaakoakoga, a tino kolā ne lavea muamua ne latou a ia mai tua o tena toetuga ne fāfine amioatua. Ne ‵tofi ne ia a fāfine konā ke fakailoa atu ki te kau apositolo me i a ia ko oti ne toe fakatu aka mai te mate. (Mata. 28:5, 9, 10) Kae i te Penitekoso  33 T.A., kāti ne isi foki ne fāfine ne ‵nofo atu i te koga telā ne ‵ligi ifo ki ei te agaga tapu. Kafai e penā loa, kāti ne maua fakavavega ne tuagane fakaekegina ‵fou konei a te atamai ke fai‵pati ki ‵gana fakaa‵tea kae ke fakailoa atu ki nisi tino “a galuega fakaofoofogia a te Atua.”—Galu. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Ne a galuega e fai ne fāfine Kelisiano i aso nei, kae e fakaasi atu pefea ne tatou te loto fakafetai ki mea e fai ne latou?

¹³ E ‵tau eiloa o fakamālō atu ki ‵tou tuagane mō galuega e fai ne latou i te taviniga a Ieova. E aofia i te taviniga tenā ko te faitega mo te tausiga faka‵lei o fale, te ‵lago atu ki potukau e fai‵pati ki nisi ‵gana, mo te galue faka-volenitia i te Peteli. E fesoasoani latou ki galuega fesoasoani i taimi o fakalavelave o te natula, e fesoasoani o ‵fuli a ‵tou tusi, kae tavini atu pelā me ne paenia mo misionale. E pelā loa mo taina, e ‵kau atu a tuagane ki akoga paenia, te Akoga mō Tino Talai o te Malo, mo te Akoga Kiliata. E se gata i ei, e fesoasoani atu a fāfine a‵vaga ki olotou avaga ke amo a te amoga ‵mafa i te fakapotopotoga mo te fakapotopotoga ‵saukatoa. E se mafai ne taina fakatuagagina konei o katoatoa ‵lei te lotou tavini atu e pelā me ne ‘tāgata ne tuku mai pelā me ne meaalofa’ e aunoa mo te ‵lago atu o olotou avaga. (Efe. 4:8) E mata, e mafai o mafaufau koe ki auala e mafai o ‵lago atu ei koe ki te galuega e fai ne tuagane konei?

14. Ne a mea e fai ne toeaina ‵poto ona ko pati i te Salamo 68:11?

¹⁴ E iloa ne toeaina ‵poto me i tuagane, “se kautau lasi” o tino ga‵lue loto fia‵fia kae e masani o aofia latou i tino talai atamai o te tala ‵lei. (Faitau te Salamo 68:11.) Tela la, e ‵sala  a toeaina ki auala e mafai o tauloto ne latou a mea aoga mai tuagane konei. E fiafia faeloa a Abigail, telā ne taku muamua mai, māfai e fesili atu se taina me ne a auala ne aoga malosi ki a ia māfai ko talai atu ki tino i te koga talai. Ne fai mai a ia, “E fai ne te mea tenei ke lavea ne au me isi eiloa se tulaga ne tuku mai ne Ieova mo oku i tena fakapotopotoga.” E se gata i ei, e lavea ne toeaina me magoi ‵ki te fesoasoani e mafai o tuku atu ne tuagane ma‵tua fakamaoni ki tuagane talavou kolā e fe‵paki mo tulaga faiga‵ta. (Tito 2:3-5) E tonu, e ‵tau eiloa o fakaasi atu te loto fakafetai ki ‵tou tuagane!

15. Ko taimi fea ka ma‵nako ei a tuagane ki se tino ke faipati mō latou?

¹⁵ I nisi taimi, kāti ka ma‵nako a tuagane ki se tino ke faipati mō latou māfai ko fe‵paki latou mo se tulaga faigata. (Isa. 1:17) E pelā me se fakaakoakoga, kāti ka manako se tuagane telā ko mate tena avaga io me ko mavae mo tena avaga ki se tino ke faipati mō ia io me fesoasoani atu ki te faiga o nisi galuega kolā e masani o fai ne tena avaga. Kāti ka manako se tuagane matua ki se tino ke faipati mō ia ki tokita. Io me kāti e manako se paenia telā e galue i nisi vaega o te taviniga ki se tino ke faipati mō ia māfai e fai‵pati a tino ki tena sē ti fano sāle i te galuega talai e pelā mo nisi paenia. Ne a nisi auala e mafai o fesoasoani tatou ki ‵tou tuagane? Ke toe mafau‵fau tatou ki te fakaakoakoga a Iesu.

16. I te auala fea ne fesoasoani atu ei a Iesu ki a Malia, e pelā mo te mea e fakamau i te Maleko 14:3-9?

¹⁶ Ne toka a Iesu o faipati mō ana tuagane i te feitu faka-te-agaga māfai ko isi ne mafaufauga sē ‵tonu o nisi tino e uiga ki a latou. E pelā me se fakaakoakoga, ne ‵pulu ne ia a Malia i te taimi ne taku fakamasei ei ne Maleta. (Luka 10:38-42) Kae ne toe ‵pulu foki ne ia a Malia i te lua o taimi, i te taimi ne ita atu ei a nisi tino ki a ia ona ko te mea ne fai ne tou fafine. (Faitau te Maleko 14:3-9.) Ne malamalama a Iesu i lagonaga ‵tonu o Malia kae fakamālō atu ki tou fafine, ana muna: “Ne fai ne ia se mea ‵lei ki a au. . . . Ko fai ne ia a te mea e mafai ne ia o fai.” Ne ‵valo foki ne ia me i te faifaiga alofa ne fai ne tou fafine ka fakamatala atu “i so se koga o te lalolagi e talai atu ei te tala ‵lei tenei,” e pelā loa mo te mea ko fai ne te mataupu tenei i te taimi nei. Se mea gali eiloa me ne faipati a Iesu ki te faiga o te galuega talai i te lalolagi kātoa kae soko ne ia ki te faifaiga kaimalie ne fai ne te fafine tenei! E mautinoa me ne fakamalosi atu eiloa ana pati konā ki tou fafine mai tua o kilokiloga sē ‵tonu ne fai e uiga ki a ia!

17. Taku mai se fakaakoakoga e uiga ki te taimi e mafai o fai‵pati ei tatou mō se tuagane.

¹⁷ E mata, e faipati koe mō ou tuagane i te feitu faka-te-agaga māfai e manakogina? E pelā me se fakaakoakoga, mafaufau ki te mea tenei. E lavea ne nisi tino talai me i te tuagane tenei, telā e nofo i se kāiga e mavaevae i mea fakalotu, e talimuli faeloa ki fakatasiga kae fano fakavave ki te fale ma oti a fakatasiga. E lavea foki ne latou me faigata o puke mai ne ia ana tama‵liki. Tenā ko fakamasei ei ne latou tou fafine me e se mafai ne ia o ‵teke tena avaga sē talitonu kae puke mai ana tama‵liki ki te fakatasiga. Kae ko te tonuga loa, e taumafai te tuagane tenei o fai te ‵toe mea e mafai ne ia o fai. E se mafai o pule atu a ia ki ana mea e fai i te aso; e se mafai foki o fai ne ia a fakaikuga mō ana tama‵liki. Ne a au mea e mafai o fai? Kafai e fakamālō atu koe ki te tuagane kae fakamatala atu ki nisi tino a mea ‵lei kolā e fai ne ia, ka fakagata eiloa ne koe a pati fakamasei kolā e fai ki a ia.

18. Ne a auala e mafai o fesoasoani atu tatou ki ‵tou tuagane?

¹⁸ E mafai o fakaasi atu ne tatou ki ‵tou tuagane a te lasi o te ‵tou a‵lofa ki a latou mai te toka o fesoasoani ki a latou. (1 Ioa. 3:18) Ne fai mai a Annette, te tuagane telā e tausi ki tena mātua telā e masaki, penei: “E o‵mai a nisi taina mo tuagane o sui au, io me aumai ne meakai. E maua ne au te lagonaga me a‵lofa mai latou kae ko au se vaega o te fakapotopotoga.” Ne maua foki ne Jordan se fesoasoani. Ne akoako a ia ne se taina ki te auala ke tausi ne ia  tena motoka. Ana muna: “Se mea gali ke iloa atu me atafai ‵tonu mai a taina mo tuagane.”

19. Ne a nisi auala e mafai o fesoasoani a toeaina ki tuagane?

¹⁹ E onoono foki a toeaina ki manakoga o tuagane. E iloa ne latou me onoono mai a Ieova ki faifaiga kolā e fai ki vaegā tino penei. (Iako. 1:27) Tela la, e fakaakoako latou ki te loto malamalama o Iesu, mai te sē fai ne latou ne tulafono kae mai te fakaasi atu o te atafai mo te loto malamalama. (Mata. 15:22-28) A toeaina kolā e ga‵sue muamua o fesoasoani atu e fai ne latou ke maua ne tuagane se lagonaga me ‵lago atu a toeaina ki a latou. I te taimi ne iloa ei ne te ovasia o te potukau sa Kia me ka gasue a ia o nofo i te suā fale, ne gasue tou tagata o fai se fakatokaga ke fesoasoani atu. “Ne fai ei ke faigofie a mea katoa,” ko pati a Kia. “Mai i olotou pati mo te fesoasoani o latou, ne fakaasi faka‵lei mai ne toeaina me e tāua ‵ki eiloa au i te fakapotopotoga kae e isi faeloa ne tino e toka o fesoasoani ki a au i taimi faiga‵ta.”

20-21. E fakaasi atu pefea ne tatou me fakatāua ne tatou a ‵tou tuagane Kelisiano katoa?

²⁰ Kafai e kilo‵kilo tatou ki ‵tou fakapotopotoga i aso nei, e lavea ne tatou a fakaakoakoga ‵gali o fāfine Kelisiano e tokouke kolā e ‵tau eiloa o maua ne latou te ‵tou fesoasoani. E pelā mo te mea ne tauloto ne tatou mai te fakaakoakoga a Iesu, e mafai o fesoasoani tatou ki a latou mai te fakaavanoa ne taimi o ‵kau fakatasi mo latou ko te mea ke iloa ‵lei ne tatou a latou. E mafai o fakaasi atu te ‵tou loto fakafetai ki mea e fai ne latou i te taviniga a te Atua. Kae e mafai o fai‵pati tatou mō latou māfai e manakogina.

²¹ I te fakaotiga o tena tusi ki te kau Loma, ne taku mai ne te apositolo ko Paulo a igoa o fāfine Kelisiano e tokoiva. (Loma 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) E seai se fakalotolotolua me ne fakamalosi atu eiloa ana pati fakatalofa mo ana pati fakamālō ki fāfine konei. Ke na ‵lago atu foki tatou ki ‵tou tuagane katoa i te ‵tou fakapotopotoga. Mai te fai penā ko fakaasi atu ne tatou me fakatāua ne tatou a latou e pelā me ne vaega tāua o te ‵tou kāiga faka-te-agaga.