1. ¿Kʼuxi chkoltavanik li ermanaetike, pe kʼusitik tsnuptanik? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

XIJMUYUBAJ tajek ti oy ermanaetik ti tsots ch-abtejik li ta jtsobobbailtike. Yuʼun chlokʼik ta cholmantal, oy kʼusitik lek tspasik li ta tsobajeletike xchiʼuk kʼux ta yoʼontonik li ermanoetike. Junantik xtoke tskolta sbaik ta skʼelel li Salon sventa Tsobobbaile. Pe xuʼ van oy kʼusitik tsnuptanik. Junantike chchabi stot smeʼik ta skoj ti ep xa sjabilalike. Yantike chkontrainatik yuʼun yutsʼ yalalik. Junantik xtoke stuk yakal tstsʼites yalabik xchiʼuk tsots ch-abtejik sventa xakʼbeik li kʼusi chtun yuʼunike.

2. ¿Kʼu yuʼun skʼan jkoltatik li kermanataktike?

² ¿Kʼu yuʼun skʼan jkoltatik li kermanataktike? Yuʼun bakʼintike, muʼyuk tstsakatik ta venta yuʼun li krixchanoetike. Li Vivlia xtoke chal onoʼox ti skʼan jkoltatike. Jech laj yakʼ ta ilel li jtakbol Pabloe, yuʼun laj yalbe tsobobbail ta Roma ti lekuk xchʼamik li Febee xchiʼuk ti xakʼbeik «ti kʼusiuk noʼox chtun yuʼune» (Rom. 16:1, 2). Kʼalal jfariseo toʼox li Pabloe, jutuk sbalil chil li antsetike. Pe kʼalal kʼot ta jchʼunolajele, la xchanbe stalelal Jesus, vaʼun laj yichʼ ta kʼux li antsetike xchiʼuk la stsakanan ta venta (1 Kor. 11:1).

3. ¿Kʼu yelan laj yil antsetik li Jesuse, xchiʼuk kʼu yelan laj yil li buchʼutik la spasbeik yabtel Stote?

³ Li Jesuse la stsakanan ta venta li antsetike (Juan 4:27). Mu jechuk laj yakʼ ta ilel stalelal kʼuchaʼal li jnitvanejetik ta relijion yuʼun judaetike. Yuʼun xi chal jlik ensiklopedia sventa Vivliae: «Li kʼusitik laj yal Jesuse muʼyuk la sjutukajesbe sbalil li antsetike». Pe mas to la stsakanan ta venta li antsetik ti la spasbeik yabtel Stote. Kʼalal la sta ta alel li buchʼutik yutsʼ yalal laj yile, laj yalbe skʼoplal viniketik xchiʼuk antsetik (Mat. 12:50).

4. ¿Kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

 ⁴ Li Jesuse skotol ora la skolta li antsetik ti tunik ta stojolal Diose. Ep sbalil laj yilanan xchiʼuk la spakbe skʼoplalik. Jkʼeltik kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Jesuse.

5. ¿Kʼu yuʼun vokol chaʼi junantik ermanaetik ti xchiʼinik li yantike?

⁵ Jkotoltik ta jkʼupintik kʼalal ta jchiʼintik li yantike akʼo mi vinikutik o mi antsutik. Pe junantik ermanaetike vokol chaʼiik bakʼintik. ¿Kʼu yuʼun? Jkʼeltik kʼusi chalik junantik. Xi chal jun ermana ti Jordan * sbie: «Ta skoj ti tojol tsebune, ep ta velta muʼyuk tsakbil ta venta chkaʼi jba li ta tsobobbaile, jecheʼ noʼox chimakvan chkaʼi». Jun prekursora ti Kristen sbie la sjel snail sventa xchol mas mantal, xi chale: «Kʼalal jaʼ to chijkʼot ta jun tsobobbaile, xuʼ van jtuk chkaʼi jbatik». Pe xuʼ van jech chaʼi sbaik junantik li ermanoetik eke. Li buchʼutik stuk ochemik ta mantale xuʼ van chʼakal chaʼi sbaik ta stojolal li yutsʼ yalalike xchiʼuk ta stojolal li ermanoetike. Jech xtok, xuʼ van stuk chaʼi sbaik li buchʼutik te noʼox bajal ta snaik ta skoj ti ipike xchiʼuk li buchʼutik skʼan xchabi junuk yutsʼ yalalik ti ipe. Xi chal jun ermana ti Annette sbie: «Ta skoj ti jaʼ jbainoj skʼelel li jmeʼe, mu xuʼ xbat jchiʼin ermanoetik kʼalal tstakikun ta ikʼele».

6. Jech kʼuchaʼal chal Lukas 10:38 kʼalal ta 42, ¿kʼuxi la skolta Maria xchiʼuk Marta li Jesuse?

⁶ Li Jesuse jmoj kʼusitik la spas xchiʼuk li antsetik ti tunik ta stojolal Diose xchiʼuk jaʼ yamigo laj yilik. Jnopbetik skʼoplal kʼu yelan laj yaʼi sbaik Maria xchiʼuk Marta ti laj yamigoinik li Jesuse, yaʼeluke tojol tseb xchaʼvoʼalik (kʼelo Lukas 10:38-42). Ta skoj li kʼusitik laj yal xchiʼuk li kʼusitik la spas Jesuse, jun yoʼonton laj yaʼi sbaik. Li Mariae ta sjunul yoʼonton choti ta stsʼel yok Jesus sventa chaʼi li kʼusi chakʼ ta chanele. * Li Marta eke muʼyuk la smuk ti chopol chaʼi ti muʼyuk chkoltaat yuʼun li Mariae. Kʼalal jech kʼot ta pasele, oy kʼusi tsots skʼoplal laj yakʼanbe xchan. Jech xtok, laj yakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton li antsetik taje xchiʼuk li smukik ti Lasaro sbie, yuʼun kʼotilan ta vulaʼal te (Juan 12:1-3). Jech oxal, kʼalal tsots ipaj li Lasaroe, li Maria xchiʼuk Martae ta sjunul yoʼonton la skʼanbeik koltael li Jesuse (Juan 11:3, 5).

7. ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li ermanaetike?

⁷ Junantik ermanaetike jaʼtik noʼox xuʼ xchiʼinik yan ermanoetik li ta tsobajeletike. Jaʼ yuʼun, skʼan lekuk jchʼamtik kʼalal chkʼotik ta tsobajele, jchiʼintik ta loʼil xchiʼuk kakʼbetik yilik ti oyik ta koʼontontike. Xi chal Jordan ti laj xa kalbetik skʼoplale: «Vuʼune lek chkaʼi kʼalal chalik ti lek laj kakʼ jkomentarioe, kʼalal chalbeikun ti jmoj xilokʼkutik ta cholmantale o ti oy kʼusi yan tspasik sventa xakʼik ta ilel ti oyun ta yoʼontonike». Kakʼbetik me yilik ermanaetik ti tsots skʼoplal chkiltike. Xi chal jun ermana ti Kia sbie: «Kʼalal muʼyuk chibat ta tsobajele, jnaʼoj ti tstakbikun tal mensaje sventa sjakʼik mi lek oyune. Taje chakʼ kil ti te satik ta jtojolal li ermanoetik ta tsobobbaile».

8. ¿Kʼutik yelan xuʼ jchanbetik stalelal li Jesuse?

⁸ Jchanbetik stalelal li Jesuse, jchʼak jkʼakʼaltik sventa jmojuk kʼusi jpastik xchiʼuk li ermanaetike. Xuʼ van xkikʼ tal ta  jnatik sventa oyuk kʼusi jlajestik jsetʼ jutebuk o ti jmojuk jchʼay koʼontontike. Kʼalal jaʼo te oyutike, kakʼtik persa ti spatuk oʼontonal li kʼusi chkaltike (Rom. 1:11, 12). Li moletik ta tsobobbaile skʼan jechuk xakʼ ta ilel stalelalik kʼuchaʼal li Jesuse. Yuʼun li stuke snaʼoj ti oy buchʼutik vokol chaʼiik kʼalal muʼyuk nupunemike. Pe jamal laj yal ti maʼuk noʼox chakʼ jmuyubajeltik kʼalal oy kalab jnichʼnabtik o kʼalal nupunemutike. Laj yal ti jaʼ chakʼ melel muyubajel kʼalal chkakʼ ta koʼontontik spasel li yabtel Diose (Mat. 19:12; Luk. 11:27, 28).

9. ¿Kʼuxi xuʼ skoltaik ermanaetik li moletike?

⁹ Li moletike skʼan mas to ep sbalil xilik li ermanaetike, jechuk xilik kʼuchaʼal smeʼik, xvixik o yixlelik (1 Tim. 5:1, 2). Skʼan xchʼakbeik yorail sventa xchiʼinik ta loʼil kʼalal skʼan toʼox xlik o kʼalal lajem xa ox jujun tsobajele. Xi chal li Kristene: «Jun mol ta tsobobbail laj yil ti toj ep kʼusitik ta jpase, vaʼun la sjakʼbun mi oy lek yorail li kʼusitik ta jpase. Toj ep sbalil laj kil ti oyun ta yoʼontone». Kʼalal chchʼakbeik yorail moletik sventa xchiʼinik ta loʼil li ermanaetike, chakʼik ta ilel ti oyik ta yoʼontonike. * Toj ep sbalil kʼalal jech tspasike, xi chal li Annette: «Mas to chkojtikinik xchiʼuk chojtikinikun  ek. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jnuptan jvokole, muʼyuk chixiʼ sventa jkʼanbeik koltael».

10. ¿Kʼusi ep sbalil chaʼiik li ermanaetike?

¹⁰ Toj ep sbalil chkaʼitik kʼalal chakʼik venta yantik li kʼusi xijtojob spasele xchiʼuk kʼalal chalbutik ti ep sbalil chilik li kʼusi ta jpastike. Kʼalal mu jechuk chkichʼtik pasbele, chijchibaj-o. Jun tojol tseb ti Abigaíl sbie xchiʼuk ti jaʼ prekursorae muʼyuk tsakbil ta venta chaʼi sba bakʼintik, xi chale: «Jaʼ noʼox xojtikinik li kutsʼ kalale, pe mu xojtikinikun lek li vuʼune. Bakʼintike, ta jnop ti muʼyuk ilbilune». Pe mu jechuk chaʼi sba li Pam ti muʼyuk nupuneme. Jal tun ta misionera, pe sut batel ta sna sventa skʼel stot smeʼ. Yakal-o chtun ta prekursora akʼo mi mas xa ta 70 sjabilal, xi chale: «Lek tajek chkaʼi kʼalal chalbeikun yantik ti skʼanojikune».

11. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jesus ti ep sbalil laj yil li antsetik ti koltaate?

¹¹ Toj ep sbalil laj yil Jesus kʼalal koltaat yuʼun junantik antsetik ti tukʼ yakʼoj sbaike xchiʼuk ti laj yakʼik li «kʼusitik oy yuʼunik» sventa xkoltavanike (Luk. 8:1-3). Pe maʼuk noʼox la xchʼam li koltaele, yuʼun oy kʼusitik laj yakʼbe xchan ta sventa Dios. Laj yalbe yaʼiik ti chchame xchiʼuk ti chichʼ chaʼkuxesele (Luk. 24:5-8). Jech kʼuchaʼal la xchapan yajtakboltak sventa xkuch yuʼunik li prevaetike, jaʼ jech la xchapan li antsetik taje (Mar. 9:30-32; 10:32-34). Yuʼun akʼo mi jatavik batel jtakboletik kʼalal laj yichʼ chukel li Jesuse, jlom li antsetik taje te komik kʼalal te xa ox jokʼol ta jtel teʼe (Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41).

12. ¿Kʼusitik laj yakʼbe sbain junantik antsetik li Jesuse?

¹² Li Jesuse oy kʼusitik tsots skʼoplal laj yakʼbe sbain junantik antsetik. Kalbetik junchibuk skʼelobil. Junantik antsetik ti tukʼ yakʼoj sbaike jaʼ baʼyel laj yilik Jesus kʼalal laj yichʼ chaʼkuxesele. Vaʼun, kʼanbatik vokol ti akʼo bat yalbeik jtakboletik ti chaʼkuxiem xae (Mat. 28:5, 9, 10). Jech xtok, kʼalal oy buchʼutik lik ventainatikuk yuʼun chʼul espiritu li ta Pentekostes ta sjabilal 33, xuʼ van oy antsetik te. Mi jeche, xuʼ van lik kʼopojikuk ta yantik kʼop ek sventa xalbeik skʼoplal «li yutsil slekil yabtel Diose» (Ech. 1:14; 2:2-4, 11).

13. 1) ¿Kʼu yelan chtunik ta stojolal Jeova li kermanataktike? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jtojbetik ta vokol li kʼusi tspasike?

¹³ Sta-o ti jtojbetik ta vokol ti kʼu yelan chtunik ta stojolal Jeova li kermanataktike. Jech kʼuchaʼal liʼe, chkoltavanik ta svaʼanel xchiʼuk skʼelel li naetik bu chkichʼtik ta mukʼ Diose, chtunik ta grupoetik ta yantik kʼop xchiʼuk chlokʼ ta yoʼontonik chkoltavanik ta Betel. Jech xtok, tskoltaik ermanoetik kʼalal chil svokolike, ta sjelubtasel ta yan kʼop li vunetike, chtunik ta prekursora xchiʼuk ta misionera. Xchiʼuk chkʼotik ta Chanob vun sventa Prekursor, sventa j-al lekil aʼyejetik xchiʼuk ta Galaad jech kʼuchaʼal li ermanoetike. Junantik xtoke tskolta smalalik ta skoj ti ep kʼusi sbainojik ta tsobobbail xchiʼuk li ta j-organisasiontike. Li ermanoetik taje jaʼik «kʼuchaʼal matanal» ti tskoltaik li yantike. Pe mu spas yuʼunik skotol ti muʼyukuk chkoltaatik yuʼun li yajnilike (Efes. 4:8). Nopbo skʼoplal liʼe: «¿Kʼuxi xuʼ jkolta li ermanaetik ti tsots ch-abtejik ta stojolal Jeovae?».

14. ¿Kʼusi tspasik moletik mi la stsakik ta venta li kʼusi chal Salmo 68:11?

¹⁴ Li moletike yakʼojik venta ti «jaʼik epal soltaroetik» li ermanaetike, yuʼun baxbolik ta abtel xchiʼuk ep buchʼutik ti lek  xtojobik ta xcholel mantale (kʼelo Salmo 68:11). Jaʼ yuʼun, tskʼelik kʼuxi xuʼ xchanbeik li kʼusi xtojobik spasele. Xi chal Abigaíl ti laj xa kalbetik skʼoplale: «Toj lek chkaʼi kʼalal tsjakʼbeikun ermanoetik kʼusi mas lek kiloj kʼalal ta jlikes jloʼil ta cholmantale. Yuʼun chakʼbun kil ti ep jbalil chilun Jeova li ta steklumale». Jech xtok, li moletike yakʼojik venta ti kʼalal tsnuptan svokolik li ermanaetik ti tsebik toe, xuʼ xkoltaatik yuʼun li ermanaetik ti oy xa sjabilalike xchiʼuk ti yijik ta mantale (Tito 2:3-5). Ta melel, sta-o ti jtojbetik ta vokol li ermanaetike xchiʼuk ti kʼuxuk ta koʼontontike.

15. ¿Kʼusi ora skʼan van jpakbetik skʼoplal li ermanaetike xchiʼuk ti jkoltatike?

¹⁵ Bateltike, skʼan jpakbetik skʼoplal junantik ermanaetik xchiʼuk ti jkoltatike (Is. 1:17). Kalbetik junchibuk skʼelobil. Jun ermana ti chamem smalal o ti xtuchʼoj snupunele xuʼ van chtun yuʼun ti oyuk buchʼu xkʼopoj ta stojolal kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal tspase o ti xichʼuk koltael ta spasel li kʼusi jaʼ toʼox tspas smalale. Jun ermana ti ep xa sjabilale xuʼ van chtun yuʼun koltael kʼalal chchiʼin ta loʼil li doktore. Jech xtok, kʼalal oy kʼusitik yan tspas ta steklumal Jeova li jun prekursorae, xuʼ van skʼan pakbel skʼoplal ta skoj ti chichʼ labanel ti muʼyuk xa mas chchol mantale. ¿Kʼuxitik yan xuʼ jkoltatik? Jkʼeltik yan velta li kʼusi la spas Jesuse.

16. Jech kʼuchaʼal chal Markos 14:3 kʼalal ta 9, ¿kʼuxi la spakbe skʼoplal Maria li Jesuse?

¹⁶ Kʼalal laj yichʼik chopol kʼoptael li antsetik ti tunik ta stojolal Diose, li Jesuse la spakbe skʼoplalik. Jun veltae, la spakbe skʼoplal Maria ta skoj ti chopol kʼoptaat yuʼun li Martae (Luk. 10:38-42). La spakbe skʼoplal yan velta kʼalal ilinik ta stojolal ta skoj ti chopol la kʼusi la spase (kʼelo Markos 14:3-9). Snaʼoj Jesus ti kʼu yuʼun jech la spase, jech oxal xi la skʼupil kʼopta li Mariae: «Toj lek li kʼusi la spas ta jtojolale. [...] Yuʼun li antse la spas ti kʼusi xuʼ yuʼun spasele». Maʼuk noʼox, yuʼun xi to laj yale: «Kʼalal chichʼ cholel ta buyuk noʼox ta sjunul balumil li lekil aʼyejetik liʼe, li kʼusi la spas li antse chvinaj batel skʼoplal ek». Jech yakal chkʼot ta pasel, yuʼun jaʼ yakal chkalbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe. Jun van yoʼonton kom Maria kʼalal jech albate. Kʼupil sba ta kʼelel ti chpuk batel skʼoplal Maria jech kʼuchaʼal li cholmantal ta jpastike.

17. ¿Bakʼin skʼan jpakbetik skʼoplal junuk ermana? Albo junuk skʼelobil.

¹⁷ ¿Mi ta jpakbetik skʼoplal kermanataktik kʼalal chtun yuʼunik koltaele? Jnopbetik skʼoplal liʼe: ep ta velta likem xa tsobajel chkʼot jun ermana ti muʼyuk ochem ta mantal smalale xchiʼuk chlokʼ noʼox batel ta anil kʼalal chlaj tsobajele. Jech xtok, nom staj chikʼ batel li yalabe. Vaʼun, junantik ermanoetike chchopol kʼoptaik xchiʼuk tsnopik ti skʼan mas tsots xakʼ sba ta stojolal smalale. Pe ti melel xkaltike, tspas ti bu kʼalal xuʼ yuʼune. Mu xuʼ spas skotol li kʼusi xal yoʼontone xchiʼuk maʼuk tsnop stuk li kʼusi xuʼ spas ta stojolal yalabe. ¿Kʼuxi xuʼ xijkoltavan? Mi ta jkʼupil kʼoptatik ta skoj li kʼusi tspase xchiʼuk mi chkalbetik batel yantike, xuʼ van xjel li kʼusi tsnopik ta stojolale.

18. ¿Kʼuxi to yan xuʼ jkoltatik li ermanaetike?

¹⁸ ¿Kʼuxi to yan xuʼ xkakʼbetik yilik ermanaetik ti oyik ta koʼontontike? Jaʼ mi ta jkʼeltik kʼuxi xuʼ jkoltatike (1 Juan 3:18). Li Annette ti laj xa kalbetik skʼoplale xi to chale: «Bakʼintike, chtal toʼox skoltaikun  junantik kamigotak ta skʼelel jmeʼ sventa oyuk kʼusi yan jpas. O chichʼik talel jsetʼ juteb kʼusi jlajeskutik. Kʼalal jech tspasike, chkakʼ venta ti skʼanojikune xchiʼuk ti oy jbalil li ta tsobobbaile». Li Jordan eke koltaat yuʼun jun ermano sventa snaʼ kʼu yelan tskʼel li skarroe. Xi chale: «Toj kʼupil sba ta kʼelel ti tsvul yoʼontonik ta jtojolal ermanoetik sventa mu kʼusi jnuptane».

19. ¿Kʼuxi to yan xuʼ skoltaik ermanaetik li moletike?

¹⁹ Li moletike skʼan teuk noʼox satik kʼalal oy kʼusi chtun yuʼun li ermanaetike. Snaʼojik ti yichʼoj ta venta Jeova li kʼusitik chichʼ pasel ta stojolalike (Sant. 1:27). Jaʼ yuʼun, skʼan xchanbeik stalelal Jesus xchiʼuk ti snaʼuk x-ochik ta rasone. Sventa jechuk spasike, skʼan mu jpʼeluk xa xalik, jaʼ lek oyuk slekil yoʼontonik xchiʼuk ti xaʼibeik smelolal kʼalal oy kʼusi chichʼ pasele (Mat. 15:22-28). Jun yoʼonton chaʼi sba ermanaetik kʼalal chichʼik koltaele. Jaʼ jech laj yaʼi sba Kia kʼalal la sjel snailale. Kʼalal laj yaʼi li jkʼelvanej ta grupo yuʼune, ta anil noʼox la stsob ermanoetik sventa xbat skoltaik. Xi chale: «Mu xa masuk la jvul koʼonton. Kʼalal la spatbeikun koʼonton li moletike xchiʼuk ti la skoltaikune, laj yakʼbikun kil ti oy jbalil li ta tsobobbaile xchiʼuk ti mu jtukuk oyun kʼalal oy kʼusi ta jnuptane».

20, 21. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ep sbalil chkiltik li kermanataktike?

²⁰ Mi lik jkʼeltik li jtsobobbailtike, chkakʼtik venta ti oy ep ermanaetik ti baxbolike xchiʼuk ti sta-o jkoltatike. Laj xa jchantik tal ti skʼan jmojuk kʼusi jpastik xchiʼuk li ermanaetike xchiʼuk ti xkojtikintik lek jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse. Jech xtok, skʼan jtojbetik ta vokol ti tsots ch-abtejik ta stojolal Diose. Xchiʼuk skʼan jpakbetik skʼoplalik kʼalal chtun yuʼunike.

²¹ Li Pabloe la stabe ta alel sbi balunvoʼ ermanaetik li ta stsutsebal skarta sventa jromaetike (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15). Patbat van tajek yoʼontonik kʼalal laj yaʼi sbiik xchiʼuk ti kʼupil kʼoptaatik li ta skartae. Mi ta jkoltatik skotol li ermanaetike, chkakʼtik me ta ilel ek ti ep sbalil chkiltike xchiʼuk ti jaʼik kutsʼ kalaltike.