Skip to content

Skip to table of contents

Joseph F. Rutherford na abali ena muleddoni mwawa o Europa

1920—Vyaka Zana Mundduni

1920—Vyaka Zana Mundduni

OROMANA yaka ya 1920 mabasa a nikuru na Anamoona a Yehova ahiroma odhowa vasongorho. Nlebo na yaka ya 1920 nali na Masalmo 118:14: “NABUYA, ddi vothawela vaga, ddi guru dhaga.”

Yehova wahavaha guru anamalaleya abale. Oromana yakene ejile muttengo wa apionero wali 225 mmalelani buwela ofiyedha 350. Vina mwari mwa vyaka esile dhoroma, anamalaleya owakwana 8.000 ahilebela katti enddimuwa muselu wa mabasa akosani. Yehova waharuriya; marurihoya oneyile mwari mwa dhopurelamo dha mabasa awa.

OZUZUMELA MABASA OLALEYA

Labo na 21 mweri wa Marsu yaka ya 1920, Joseph F. Rutherford, odduwene waana mabasa a wimelela nikuru na Anamasunza a Bibilia, wahikosa diskursu yana mutoma, “Attu Matxikwi na Matxikwi Ankalawo Ovanene Kanakwe Vina.” Anamasuza a Bibilia ahikosa guru ofiyedha apale vawodhelani awaddelaga attu wi akalevo vamutugumanoniva. Awene ahifiya mimburho dholapela dha Muttette wa Nova Iorque, bafiyedha opaka mawobo 320.000.

Jornal na ovuwihana muselu wa diskursu yana mutoma “Attu Matxikwi na Matxikwi Ankalawo Ovanene Kanakwe Vina”

Anamasunza a Bibilia ahitikina mwa wona winjiva wa muttengo wa attu wahajedhelani. Vowi mwari mwa mburhoya mwakwana attu 5.000, attu ena 7.000 kawodhile ovolowa. The Watch Tower [ovanene onkuweliwa Mwang’aneli] wahiloga wi “aba ali matugumano manddimuwa ahindduwala Anamasunza a Bibilia.”

Oromana nsakanene nttile, Anamasunza a Bibilia aziwiwa ninga nikuru ninvuwiha muselu wawi, “attu matxikwi na matxikwi ankalawo ovanene kanaakwe vina.” Mudhidhene obule awene kanonelamo wi muselu wa Omwene ogahafiyedha attu a malogo otene. Mbwenye guru kiyatowilevo. Ida Olmstead, oromile woona matugumano yaka ya 1902, ohiloga dhahi, “Iyo nanziwa wi attu a malogo otene ahikweyeliwa maruriho, nona nannawaddela attu otene afwanyihu mmabasani a olaleya mwaha wa muselu obu wa muttaka wapama.”

OSASANYIWA WA MANIVURU EHU

Abali obeteli ahiroma osasanyedha manivuru, wila apakele otene poso n’omuyani. Awene ahigula vipano battukulela numba yaboleyiwe yali Murudda wa Myrtle 35, o Brooklyn, yakala waddamana na Betel.

Leo Pelle na Walter Kessler ahiloga dhapadduweli mwadhowelani olaba Obetel mweri wa Janero yaka ya 1920. Walter ohiloga dhahi: “Mufiyedhihu Obetel, mwimeleli wa mparha wa manivuru ohinang’ana, mmaleliye baloga dhahi, ‘Nyuwoya muna wora modha na jiddiga wi muje.’ Mmalelani ohinivaha mabasa a osaka manivuru.”

Leo onowubuwela empadduwele siku nanawili: “Nahivahiwa vina mabasa a osuwa mburo wetene wa mutxiddo mwa numba ejile. Ali mabasa otakaliha vaddiddi aligimi ddihinatti okosa. Mbwenye ninga ali mabasa a Nabuya, iyo nanziveliwa ottiddawa.”

Epano yalabiwana wi apidiwena Mwang’aneli

Mwari mwa sumana dhing’onivi, Mwang’aneli wangomihiwa opidiwa na akamihedhi azuzumela vaddiddi mabasa a olaleya. Ohipidiwa muttengo wa matxikwi matanu na nimodha wa marevista a Mwang’aneli a 1 wa Feverero wa 1920, agomihiwa onumbani yanawili. Abali ahisasanyedha epano ya opidana manivuru yettaniwa Battleship. Oromana labo na 14 wa Abrili yaka ya 1920, nahiroma opidiwa revista A Idade de Ouro, [Kalaní Mento!]. Txibarene, Yehova wahiruriha mabasa a anamalaba abale avivelela na murima wotene.

“Mbwenye ninga ali mabasa a Nabuya, iyo nanziveliwa ottidda”

“NDOWENI NIKALE MMURENDDELENI”

Attu ororomeleya a nlogo na Yehova ampurelamo mabasa maswa akosani a okala anamafwara. Mbwenye Anamasuza ena a Bibilia ahinyanyala nikuru nawa oroma yaka ya 1917 ofiyedha 1919. Txini egakosiwe wi akamihedhiwena?

Mwang’aneli wa 1 wa Abrili, yaka ya 1920, wahikana mutoma waloga “Ndoweni Nikale Mmurenddeleni.” Mwahikala muselu wamalago vaddiddi, waloga: “Iyo nihikana ebaribari . . . yawi wetene ole ona muya wa Nabuya . . . oli womala nawale wi adduwale dhittiyiliye mundduni, . . . wi akale na iyo mumodhani, nikaleni mwili mmodha.”

Attu enjene ahirumela mazu aba. Atelani dhahi, ahiloga wi: “Iyo nihiziveliwa vaddiddi sabwani vyaka dha munduni nakala ogilattene vatakulu, oku akwihu ena akosaga mabasa a [olaleya]. . . . Ovano nihigana na murima wotene okosa mabasa a olaleya.” Anamalaba aba ahilibihiwa vaddiddi ofiyedha ogana wika mabasa aba vasogorha vawa.

OGAWIWA WA “ZG”

Labo na 21, yaka ya 1920, Anamasunza a Bibilia ahiroma okosa mabasa origanela a ompaka “ZG,” wana kapa ya mutoma O Mistério Consumado. * Muttengo mwinjiya wa manivuru aba ahikweyiwa vamodhavi mudhidhi watximihiwe mabasa ehu, yaka ya 1918.

Anamalaleya otene, ottiya apionerovi, ahiwobiwa okamihedha mabasa aba a opaka muselu. “Attu a izo yotene amale okoddelihiwa [obatiziwa] awodha okosa mabasa aba, ali omala na wale wi akamihedhe. Muttu-muttu akane mmirimani mwaye elemelelo yawi: ‘Eji miyo ddinele wira’—ddinele ompaka ZG.” Edmund Hooper ohiloga wi ali mabasa anligana na aba ovanene a odhowa numba na numba, abuwene ali mabasa ahinatti okosiwaga. Iyene vina ohenjedhedhavo dhahi, “Iyo vina nahiroma ononelamo wi mabasa aba anfuneya omwadheya mpaddi wotene wa elabo ofiyedha mpaddi wahobuwelihu wi agahifiya.”

OSASANYEDHIWA WA MABASA ELABO YA EUROPA

Yankala yorutxa ologa na Anamasunza ena a Bibilia akala elabo yina, sabwa ya Koddo Yoroma; mbwenye masiki dhawenevi, Mbali Rutherford wahikana efunelo ya walibiha abali akala vilabo dholapela vina wanfuna osasanyedha mabasa awa. Noona labo na 12 mweri wa Agosto yaka ya 1920, iyene vamodha na abali ena anayi ahikosa oleddo wa odhowa o Grã-Bretanha, elabo ya Europa, na o Médio Oriente.

Mbali Rutherford o Ejiptu

Mufiyedhe mbali Rutherford o Grã-Bretanha, Anamasunza a Bibilia ahikosa matugumano a ttattamwa dila ttaru, vina ahikosa matugumano a vattaddo dila 12. Anamewa otene anttamagela muttengo wa 50.000. Mwang’aneli ohiloga muselu wa oleddo wetene okosile mbali Rutherford vamodha na akamihedhi aye, na mazu awi: “Murima wa amarho ehu wahithugareya vina otene ali olibiheya. Awene edda vina alaba vamodha mukwelani, mirima dhinjene dhawojeya, dhali dhawagalalene.” Mufiyedhe Mbali Rutherford elabo y’o Paris, ohikosa dila yanawili diskursu ya mutoma “Attu Matxikwi na Matxikwi Ankalawo Ovanene Kanakwe Vina.” Muromele makaniya, otene ali ofwaseyene. Attu mazana mararu ahoniha efunelo mwa okumbirha miselu dhina.

Kartaz na ovuwihana diskursu ekosiwe o London Royal Albert Hall

Sumana dhafwarela abali ena ahidhowa o Atena, o Cairo, na o Jerusalem. Wila akamihedhe wunuwa wa abali attonyihedhi efunelo, Mbali Rutherford ohiroma ottiya maliteratura muttette wa Ramallah waddamana na O Jerusalemi. Iyene wahiyelela o Europa wi emetxe mpaddi wa Europa Central Kabrinya Enddimuwa ya Oleba.

OVITULIWA WA MERELO OHILIGANA

Mweri wa Setemburu yaka ya 1920 Anamasunza a Bibilia ahivuwiha N°. 27 na revista A Idade de Ouro, [Kalaní Mento!] waloga merelo a ofwara-fwariwa akoseliwa Anamasunza a Bibilia mwari mwa yaka ya 1918. Battleship ologiwe mudduni wanlabihedhiwa mattiyu na mutana wi apiddiwena marevista okwaranya muttengo wa matxikwi manai.

Police photo of Emma Martin

Anamengesa a marevista ahisunza muselu watikinihile vaddiddi, waloga dha Emma Martin. Murogora Martin wali pionera walaba o San Bernardino, California. Labo na 17 mweri wa Marsu iyene vamodha na abali ena araru, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, na E. A. Stevens, ahitugumana na nikuru ning’ono na Anamasunza a Bibilia.

Wahikalavo mulobwana mmodha wadhowilevo, mbwenye kadhowile na efunelo ya omusunza Bibilia. Vasogorhova iyene ohiloga: “Miyo ddadhowile vamutugumanoni obule . . . Sabwani ddel’orumiwa na asupayi ali anamafwara-fwara. Ddafuna ddone dhinkosani agakala vamutugumanoniva.” Iyene ohifwanya “yatameliye”, nivuru na O Mistério Consumado. Muvirele malabo mang’onovi, Murogora Martin na abali ena araru ahifugeliwa. Awene amagedhiwe na muladdu wawi anamarheza, mwa opaka manivuru amale okoddihiwa.

Emma na abali abale ahimagedhiwa vina ahittongeliwa okala vyaka ttaru mukambura. Labo na 17 mweri wa Mayu yaka ya 1920, awene ahikumbirha ottongiwa wili wa muladdu wawa. Mbwenye vasogorhova dhotedhene dhahisadduwa badhikala mbwenye-mbwenye.

Labo na 20 mweri wa Junyu, yaka ya 1920, Mbali Rutherford wahiloga dhampadduwele bali vamutugumanoni wa ttattamwa o São Francisco. Anamewa etene kaziveliwe na mweddihedho obule weddihiwa Akristu abale, awene ahifiyedha omperhengezela muselu namattonga wa Estados Unidos. Museluya walebilani waloga dhahi: “Iyo nihikana ebaribari . . . mwaha wa Martin, . . . esi dhinlogiwa, dhawi awene Anamarheza sozivala . . . Anamattonga a Muttego anowaruma asupayi awa, bagadha okosa merelo a wapujana . . . anowamagedha . . . Martin . . . nona iyo ninokodda muladdo obu wa awene ommagedha afiyedhaga omfugela mukamburha . . . ejiya kipadduwe.”

Mmangwananimwa Mulamuleli Woodrow Wilson ohiperhengeza muselu momaguva alogaga mwaha wa ofugeliwa wa Murogora Martin, Hamm, Sonnenburg, na Stevens. Museluya waloga mwaha wa opujiwa wawa wa ofugeliwa mukamburha.

Yaddamelaga yaka ya 1920, Anamasunza a Bibilia ahikana dhinji dha ottabela. Mabasa a katti enddimuwa ahiroma winjivavi vina muttengo munddimuwa wa Akristu ebaribari wahiroma okosa mabasa a ovuwiha muselu wawi Omwene wa Mulugu bunawodhe ogomiha matabuwo a attu. (Mt. 24:14) Yaka ya vasogorhova, ya 1921, egali yaka yina ya mabasa manddimuwa vaddiddi a olaleya ebaribari ya Omwene.

^ par. 18 O Mistério Consumado nali nivuru nakwaniha volumi yanotano nawili ya Estudo das Escrituras. “ZG” nali nivuru ning’ono, nipidiwe labo 1 mweri wa Marsu, 1918, otaganyiha na Mwang’aneli. “Z” onaddiwana Zione, [Mwang’aneli,] vina “G,” letra nanotano nawili na alfabeto, ninaddiwana volumi yanotona na wili.