Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Joseph Rutherford ni mandumbu akwo muze ayile ku Europa

1920—Miaka Lukama Yapalikamo

1920—Miaka Lukama Yapalikamo

KU UPUTUKILO wa mwaka 1920, atu ja Yehova kapwile ni kuwahilila chinji ha kunyingika mulimo uze malinga kulutwe lia matangwa. Kashika ha mwaka wa 1920 chisoneko cha mwaka chapwile ni mutwe ngwo: “MWENE iye tachi jami ni mwaso wami.”—Samu 118:14, Versão King James.

Yehova katakamishine akwa-kwambujola jacho a hamu. Ha mwaka wacho, colportores, hanji pionelu kapwile anji, yakatuka ha 225 yaheta ha 350. Nawa chapwile chisuho chitangu, chize akwa-kwambujola hashi heswe atumine sango ku mutango yahiana unji wa 8,000. Yehova yawahisa chinji mulimo wo wa kwambujola.

KAPWILE NI KWAMBUJOLA NI TACHI JESWE

Ha tangwa 21 Março, 1920, Joseph F. Rutherford, yoze wapwile ni kusongwela mulimo wa Alongi a Mbimbiliya ha mashimbu jacho, yahanjika pande jili ni mutwe ngwo, “Atu Anji Waze Ali ni Mwono Haliapwila Kechi Kafwa!” Alongi a Mbimbiliya kasele tachi jinji hanga asanyike atu ku kukunguluka chacho. Yalukala limwe zuwo linene mu mbonge ya Nova York, nawa yahana convite kuli atu 320,000.

Mutambi ha mukanda wa sango ja mu chifuchi uli ni mutwe wa pande unambe ngwo, “Atu Anji Waze Ali ni Mwono Haliapwila Kechi Kafwa”

Atu anji katayijile convite ya kwiza ha kukunguluka chacho. Mu zuwo liacho mwazalile too ni atu kuhiana 5,000, kashika unji wa atu 7,000 yahiluka kwo. Umwe Kaposhi wa Kutalila (mu inglês) yavuluka kukunguluka chacho ngwo, “kukunguluka chinene nawa chilemu chize Alongi a Mbimbiliya alingile.”

Alongi a Mbimbiliya yaanyingika ha kwambujola lusango unambe ngwo: “Atu Anji Waze Ali ni Mwono Haliapwila Kechi Kafwa!” Ha mashimbu jacho, ayo kakanyingikine ngwo, mulimo wa kwambujola te muulitanda hashi heswe. Chipwe chocho, atu anji kamwene tachi jize ayo asele hanga ambujole sango ja Wanangana. Ida Olmstead, yoze waputukile kuya ku kukunguluka ha mwaka 1902, yamba ngwenyi: “Te tunanyingika ngwetu atu mapwa ni yiwape yinji, kashika twanungine ni kwambujola sango lipema kuli atu eswe.”

YITUPUTUKA KUTUHWISA MIKANDA YETU

Mandumbu ku Mbetele yaputuka kufwambwisa yimwe mikanda hanga tupwe ni kulia cha ku spiritu. Yalanda yikwata ya kukalakala nayo yayisa mu zuwo linene lize alukalile ku Avenida Myrtle 35 ku Brooklyn, Nova York hakamwihi ni Mbetele.

Leo Pelle ni Walter Kessler kaputukile kukalakala ku Mbetele ha Janeiro 1920. Walter yamba ngwenyi: “Muze twaheteleko, kalayi mukwa-kusongwela mulimo wa kutuhwisa mikanda ha kutumona yatwamba ngwenyi: ‘Hikwasala ola yimuwika ni chipinji hanga tuye ni kulia.’ Iye yatwaha mulimo wa kututa mishete ya mikanda yize yapwile mu chipatulo cha mushi.”

Leo kanewuluka yize yalingiwileko muze kwachile: “Yatwaha mulimo wa kukosa chipatulo chitangu cha zuwo liacho. Ha milimo yeswe yize hingunalingi, uno wapwile mulimo wa majilo. Alioze, amu wapwile mulimo wa Mwene, kashika napwile ni kuulinga ni zango lieswe.”

Makina waze apwile ni kufwambwishila no Kaposhi wa Kutalila

Hakupalika cha poso jikehe wika, mandumbu akwa-kulihana ene yaputuka kufwambwisa Kaposhi wa Kutalila. Ha tangwa 1 Fevereiro 1920, yafwambwisa unji wa Tuposhi 60,000 waze apwile ni kulingila mu makina yize yapwile mu chipatulo cha kwilu. Hachino, mandumbu yasa makina yikwo ya kutuhwishila mikanda mu chipatulo cha mushi, yayivuluka ngwo (Batalha Naval) Ulungu wa Jita. Kukatuka ha tangwa 14 Abril 1920, yaputuka kutuhwisa mukanda A Idade de Ouro. Kwamba umwenemwene, Yehova kanakawahisa tachi ja mandumbu jacho.

“Mumu uli mulimo wa Mwene, kashika nakuulinga ni mbunge yeswe”

“TUPWENU NI SAMBUKILA”

Atu ja Yehova ashishika yaputuka nawa mulimo wo ni kupwa hamuwika ni mandumbu jo. Alioze, ha mwaka 1917 ndo 1919 alongi amwe a Mbimbiliya yatuhuka mu ululikiso mumu lia kapinda yoze twapwile nenyi. Yika twalingile hanga twakwase?

Kaposhi wa Kutalila 1 Abril 1920 mu inglês, kapwile ni mutwe ngwo: “Tupwenu ni Sambukila.” Paragrafu yimwe yambile ngwo: “Tuli ni shindakenyo ngwetu, mutu yoze uli ni spiritu ya Mwene mahasa kuvulama yuma ya kunyima, . . . hanga tulinunge tupwe ngwe mujimba umuwika.”

Anji yatayiza maliji wano azango. Umwe lunga ni pwo waze alimbata kasonekene hakutwala ku maliji wano ngwo: “Haliapwila hitwanyingika ngwetu, hi chipema ko kulitwamina kwambujola ha mwaka wamuwundu, chipi-chipi muze tunamono akwetu mambujola. Mutusa shindakenyo hanga chuma chino chihone kulingiwa nawa kuli yetu nilimwe tangwa.” Mandumbu waze ahilukile mu ululikiso kapwile ni milimo yinji yakulinga.

KUHANA “ZG”

Ha 21 Junho 1920, Alongi a Mbimbiliya yaputuka kwambujola chinji hanga ahane “ZG” kuli atu, mukanda uze achijile ha mukanda avuluka ngwo, Mistério Consumado. * Muze nguvulu akanjishile kuhana mukanda wacho ha mwaka 1918, kwasalile mikanda yinji.

Mandumbu eswe, hi wika ko colportores, yaasanyika hanga aye mu mulimo wa kuhana mukanda wacho kuli atu. “Mandumbu eswe akupapachisa waze mahasa kuya ni kwambujola, katamba kwambujola kawashi-washi ni mbunge yeswe. Haliapwila atu eswe katamba kutunyingika ngwo: ‘Tuli ni mulimo wa kuhana ZG.’” Ndumbu Edmund Hooper kanewuluka mulimo wacho, ngwenyi; ha mashimbu jacho mandumbu anji ayile ni kwambujola ku zuwo ni zuwo ha chisuho chitangu. Yamba nawa ngwenyi: “Hazehene yitunyingika ngwetu kumana mulimo unene mutupwa nawo kulutwe lia matangwa.”

KULULIEKA MULIMO KU EUROPA

Ha mashimbu a Jita Yitangu ya Hashi Heswe, te chakupwa chikalu kuli Alongi a Mbimbiliya kutambula sango ja mandumbu a mu yifuchi yikwo. Kashika, ndumbu Rutherford yazanga kuya ku Europa hanga akolweze mandumbu ni kululieka mulimo wa kwambujola. Ha tangwa 12 Agosto 1920, iye ni mandumbu akwo awana yaya mu wenyi usuku ku yifuchi ya Europa ni ya ku Oriente Médio.

Ndumbu Rutherford mu Egito

Muze ndumbu Rutherford ayile ku Grã-Bretanha, Alongi a Mbimbiliya yalulieka kukunguluka cha mambonge chitatu ni kukunguluka cha mbunga 12. Ha kukunguluka chacho hapwile atu 50,000. Hakutwala ku wenyi wacho, Kaposhi wa Kutalila yamba ngwo: “Mandumbu kanakaatakamisa ni kwakolweza. Ayo kalinungine mu zango ni kukalakala hamuwika, nawa waze apwile ni kunenganyana yawahilila.” Ku Paris, ndumbu Rutherford yahanjika nawa pande jili ni mutwe ngwo, “Atu Anji Waze Ali ni Mwono Haliapwila Kechi Kafwa.” Muze pande japutukile, mu zuwo te himwazala too ni atu, nawa atu 300 yazanga kulilongesa sango jikwo.

Mukanda unasolola mutambi wa pande jize alingile mu Zuwo Royal Albert, ku Londres

Ha poso jize jahachileho, mandumbu akwo yaya mu mbonge ya Atenas, Cairo ni Jerusalém. Atu anji yazanga kulilongesa umwenemwene, kashika, ndumbu Rutherford yazulula zuwo lia kutulikila mikanda mu mbonge ya Ramallah, hakamwihi ni Jerusalém. Ha mashimbu akehe, yahiluka ku Europa, yazulula Chipatulo Chinene ku Europa Central ni kululieka yuma hanga mikanda apwe ni kuyifwambwishila kuzekwene.

KUSOLOLA YITANGA YA UHENGE

Ha Setembro 1920, Alongi a Mbimbiliya yafwambwisa mukanda 27 wa A Idade de Ouro. Mukanda wacho wasolwele yihungumiona yize Alongi a Mbimbiliya apalikile ha mwaka 1918. Makina Ulungu wa Jita waze twatongola ku uputukilo, kakalakalile mwalwa ni ufuku hanga afwambwise tununu awana a tununu a mikanda A Idade de Ouro.

Foto ya ndumbu Emma Martin yize amukwachile mu chipatulo cha pulisha

Atu waze apwile ni kutanga mikanda yacho yanyingika yize yalingiwile kuli ndumbu Emma Martin. Iye kapwile ni kukalakala ngwe colportora mu mbonge ya San Bernadino, ku Califórnia. Ha 17 Março 1918, iye ni mandumbu atatu, Edward Hamm, Edward Sonnenburg ni E. Stevens, yaya ku kukunguluka cha Alongi a Mbimbiliya.

Ha kukunguluka chacho hapwile umwe lunga, lunga wacho kakayileho hanga alilongesa Mbimbiliya. Alioze, mwene yamba ngwenyi: “Nayile ha kukunguluka chacho, mumu yilolo a mu chota cha usopelo e angutumine. Nayileho hanga ngunyingike yimwe.” Iye yawana yize te anafupu, mukanda Mistério Consumado. Ha kupalika cha amwe matangwa, ndumbu Emma ni mandumbu akwo atatu yaakwata ni kwalamikiza ngwo, kanehuka Shimbi ja Nguvulu ha kuhana kuli atu mukanda uze hanakanjisa.

Emma ni mandumbu akwo yaahisa ni kwapatwila miaka yitatu ya zuwo lia ususu. Ha 17 Maio 1920, yeta ukwaso ku yota yikwo, alioze kakakwashile, chocho yaasa mu zuwo lia ususu. Chipwe chocho, ha shimbu likehe yuma yiyalumuka.

Ha 20 Junho, 1920, ndumbu Rutherford yahanjika hakutwala kuli mandumbu jacho ha kukunguluka cha mambonge ku São Francisco. Atu waze apwile ha kukunguluka chacho, yevwa yikola ku mbunge ha kwivwa sango jacho ja uhenge, chocho, yatayiza kutuma lusango kuli nguvulu wa mu Estados Unidos. Lusango wacho kapwile ngwo: ‘Uhenge unene tunamona ha kusuma mulonga ndumbu Martin ngwo, kehuka Shimbi ja Nguvulu. Yilolo a mu mbonge kanakasa ndundo jo kulutwe hanga atele ndumbu Martin muheto ni kumusuma mulonga hanga amuse mu zuwo lia ususu. Yitanga yino kuyalitele.’

Muze kwachile, nguvulu Woodrow Wilson yahana shimbi hanga atusule ndumbu Emma ni mandumbu akwo atatu. Chocho yatuhuka mu zuwo lia ususu muze aasele chakuhona chitela.

Muze mwaka 1920 te unayi ni kuhwa, Alongi a Mbimbiliya yapwa ni yuma yinji yize te muyaaha uwahililo. Ku chishina chinene mulimo te unanungu, nawa akwa-Kristu amwenemwene te kananungu ni kwambujola Wanangana wa Zambi, mumu we muuhwisa lamba lieswe hano hashi. (Mateu 24:14) Mwaka uze wahachileho, 1921, wapwile mwaka upema chinji ha kwambujola sango lipema lia Wanangana.

^ kax. 18 Mukanda Mistério Consumado uli volume yamuchishimbiali ya Estudos das Escrituras. Liji ‘Z” kalizachishile mumu mukanda wacho te unakatuka ha yikuma ya Kaposhi wa Kutalila 1 Março 1918. Liji “G,” amu lili liamuchishimbiali linasolola ngwo, mukanda Mistério Consumado uli volume yamuchishimbiali.