Chaʼan maʼ ñumel ti yambʌ video

Chaʼan maʼanic miʼ pʌs i bʌ jini chaʼan bʌ video

Joseph Rutherford yicʼot yambʌ hermanojob cheʼ bʌ yaʼañob ti Europa.

1920: Jiñi cien jab ñumeñix bʌ

1920: Jiñi cien jab ñumeñix bʌ

CʼɅLɅL cheʼ tiʼ tejchibal jiñi jabil 1920, jiñi i wiñicob Jehová wen añob i pʼʌtʌlel chaʼan jiñi eʼtel muʼ bʌ caj i tilel tiʼ tojlelob. Chaʼan jiñi jabil 1920 tsiʼ yajcayob ili texto: «Lac Yum c pʼʌtʌlelʌch. Jiñʌch muʼ bʌ j cʼʌyin» (Sal. 118:14).

Jehová tsaʼʌch i wen pʼʌtʼesa jiñi xsubtʼañob wen chʼejloʼ bʌ. Ti jiñi jabil jiñi precursorob (cʌmbiloʼ bʌ ti wajali bajcheʼ colportorob) ti ñaxan añob cheʼ bʌ 225 i tsaʼ pʼojli ti 350. I cojaxto ti jimbʌ ora ñumen ti 8 mil xsubtʼañob tiʼ tsʼijbuyob majlel yaʼ ti oficina tac i chaʼan Sucursal jaypʼejl ora tsiʼ chaʼleyob subtʼan. Chaʼan jiñi i yeʼtelob Jehová tsiʼ yʌqʼueyob ñuc bʌ bendición.

WEN TIJICÑAYOB TSIʼ CHAʼLEYOB SUBTʼAN

Cheʼ ti 21 i chaʼan marzo ti 1920, jiñi hermano Joseph Rutherford, am bʌ tiʼ wenta i qʼuel i yeʼtel (troñel) jiñi Xpejcaya bibliajob ti jimbʌ ora, tsiʼ yʌcʼʌ jumpʼejl discurso am bʌ i temajlel: «Yonlel cuxuloʼ bʌ ili ora maʼañix baqui ora mi caj i chʌmelob». Jiñi Xpejcaya bibliajob tsiʼ wen chaʼleyob wersa chaʼan miʼ pʌyob cʼotel jiñi wiñicob xʼixicob (quixtañujob) yomoʼ bʌ i cʌn jiñi i sujmlel i tsiʼ chaʼleyob ti rentar jumpʼejl colem bʌ teatro yaʼ ti Nueva York i tsiʼ pucuyob ñumen ti 320 mil jiñi jun chaʼan lac pʌyol.

Jumpʼejl periódico miʼ taj ti tʼan jiñi discurso: «Yonlel cuxuloʼ bʌ ili ora maʼañix baqui ora mi caj i chʌmelob».

Mach pijtʌbilic i chaʼan jiñi Xpejcaya bibliajob chaʼan on miʼ cajel i cʼotelob. Tsaʼ bujtʼi jiñi colem bʌ teatro ñumen ti 5 mil quixtañujob, i 7 mil tsaʼ jach cʌyleyob yaʼ ti jumpat i ñʌchʼtañob. Jiñi revista The Watch Tower o Lac Tsictesʌbentel tsiʼ yʌlʌ chaʼan ti jimbʌ ora jiñʌch «jiñi ñumen ñuc bʌ colem tempa bʌ tsaʼ bʌ i meleyob jiñi Xpejcaya bibliajob tilemoʼ bʌ ti cabʌl tejclum».

Tsaʼ wen cʌjñiyob jiñi Xpejcaya Bibliajob chaʼan tiʼ subuyob ñumel chaʼan «yonlel cuxuloʼ bʌ ili ora maʼañix baqui ora mi caj i chʌmelob». I ti jimbʌ ora maxto añic tsiʼ wen chʼʌmbeyob i sujm chaʼan yomto miʼ ñumen subob jiñi wen tʼan chaʼan i Yumʌntel Dios. Pero bej yomobʌch subtʼan. Ida Olmstead tsaʼ bʌ i teche majlel ti tempa bʌ tac cheʼ ti 1902, tsiʼ yʌlʌ: «Cujil lojon chaʼan jiñi quixtañujob mi caj i tajob ñuc bʌ bendición tac, jin chaʼan maʼañic tsaʼ j cʌyʌ lon c sub jiñi wen tʼan yaʼ baqui jach mi lon c taj jiñi quixtañujob».

JIÑI XPEJCAYA BIBLIAJOB TSIʼ BAJÑEL CHAʼLEYOB TI IMPRIMIR JIÑI I JUÑOB TAC

Chaʼan miʼ yʌjqʼuel jiñi chʼujul bʌ bʌlñʌcʼʌl, jiñi hermanojob añoʼ bʌ ti Betel tsiʼ teche i chaʼleñob ti imprimir lamital jiñi lac jun tac. Tsiʼ mʌñʌyob chuqui tac mi caj i cʼʌñob i yaʼ tsiʼ cʌyʌyob yaʼ ti otot tsaʼ bʌ i chaʼleyob ti rentar ti jiñi número 35 yaʼ ti calle Myrtle, ti Brooklyn (Nueva York), lʌcʼʌl bʌ cʌylem yaʼ ti Betel.

Leo Pelle yicʼot Walter Kessler tsiʼ techeyob i chaʼleñob eʼtel yaʼ ti Betel cheʼ ti enero i chaʼan 1920. Walter tsiʼ yʌlʌ: «Cheʼ bʌ tsaʼ cʼotiyon lojon, jiñi hermano am bʌ tiʼ wenta jiñi imprenta tsiʼ qʼueleyon lojon i tsiʼ yʌlʌ: ‹Anto yom jumpʼejl ora yicʼot ojlil chaʼan mi lac loqʼuel ti uchʼel›. I tiʼ subeyon lojon chaʼan mi lon c letsan jiñi caja tac chaʼan libro am bʌ tiʼ yebal jiñi imprenta».

Leo tsiʼ yʌlʌ chuqui tsaʼ ujti tiʼ yijcʼʌlel: «Tsaʼ c sujcu lon jiñi pared an tac bʌ ti ñaxam bʌ piso. Wen bib tsaʼ bʌ lon c sujcu, pero tsaʼʌch lon c mele (chaʼle) come i yeʼtelʌch Jehová».

Jiñi impresora muʼ bʌ i chaʼlen ti imprimir jiñi revista The Watch Tower.

Mach cabʌlic semana tsaʼ ñumi, an xsubtʼañob tsaʼ bʌ i teche i chaʼleñob ti imprimir jiñi revista The Watch Tower (ti español, La Torre del Vigía). Yaʼ ti segundo piso tsaʼ chaʼlenti ti imprimir 60 mil jiñi revista i chaʼan 1 febrero ti 1920. I yaʼ tiʼ yebal jiñi imprenta jiñi hermanojob tsiʼ yʌcʼʌyob yambʌ muʼ bʌ i chaʼlen ti imprimir jiñi lac jun tac tsaʼ bʌ i yotsʌbeyob i cʼabaʼ bajcheʼ Acorazado. Cheʼ jaʼel, yaʼi tsaʼ chaʼlenti ti imprimir jiñi revista The Golden Age, cambil bʌ ili ora bajcheʼ ¡Jamʌx a wut! Jiñi ñaxam bʌ tsaʼ chaʼlenti ti imprimir jiñʌch jiñi 14 i chaʼan abril ti 1920. Jehová tsaʼʌch i wen aqʼueyob i bendición ili wiñicob tsaʼʌch bʌ i wen chaʼleyob eʼtel.

«Tsaʼʌch lon c mele come i yeʼtelʌch Jehová»

«LAʼ CHUMLECONLA YICʼOT LAC ÑɅCHʼTɅLEL»

Jiñi xucʼul bʌ i wiñicob Dios tsaʼ chaʼ caji i melob jiñi ñʌmʌl bʌ i melob yicʼot tsiʼ chaʼ ubiyob i tijicñʌyel yicʼot jiñi hermanojob. Pero an Xpejcaya bibliajob tsaʼ bʌ i cʌyʌyob jiñi i yorganización Jehová cheʼ ti 1917 cʼʌlʌl ti 1919 cheʼ bʌ an cabʌl wocol. ¿Bajcheʼ miʼ mejlel i coltʌntelob?

Jiñi revista The Watch Tower cheʼ ti 1 i chaʼan abril ti 1920, tsiʼ chʼʌmʌ tilel ili temaj: «Laʼ chumleconla yicʼot lac ñʌchʼtʌlel», muʼ bʌ i yʌl ili utsʼatax bʌ tʼan: «Cujil lojon [...] chaʼan pejtelel jiñi añoʼ bʌ i chaʼan jiñi i yespíritu lac Yum [...] yomobix i ñajʌtesan jiñi tsaʼix bʌ ñumi tilel, [...] chaʼan miʼ tem ajñelob bajcheʼ jumpʼejl bʌcʼtal».

Yonlelob tsaʼʌch i chaʼ jacʼʌyob sujtel. Jumpʼejl xñujpuñel tsiʼ yʌlʌ: «Mach weñic cheʼ bʌ tsaʼ lon c sʌtʌ ñumen ti jumpʼejl jab cheʼ bʌ yambʌlob woliyob (choncolob) ti eʼtel [ti subtʼan]. [...] Mi lon c pijtan chaʼan maʼañix mic chaʼ ñajtʼesan lon c bʌ tiʼ yorganización Jehová». Cheʼ bʌ tsaʼix chaʼ sujtiyob tiʼ yorganización Jehová ili jumpʼejl xñujpuñel cabʌl eʼtel yom bʌ miʼ melob.

MIʼ PUCOB JIÑI «ZG»

Cheʼ ti 21 i chaʼan junio ti 1920, jiñi Xpejcaya bibliajob tsiʼ wen chaʼleyob wersa chaʼan miʼ pucob jiñi «ZG», ili cʼun i pʌt i loqʼuem ti jiñi libro The Finished Mystery (El misterio terminado). * Ili libro cabʌlto tsaʼ bʌ lojti cʌlel cheʼ bʌ maʼañix tsaʼ chʌn ajqʼui ti pujquel cheʼ ti 1918.

Mach cojach tsaʼ pʌjyiyob jiñi precursorob, tsaʼʌch pʌjyiyob tiʼ pejtelel jiñi xsubtʼañob chaʼan miʼ subob jiñi wen tʼan. Ti jumpʼejl jun tsaʼ ajli: «Pejtelel jiñi hermanojob chʼʌmʌlobix bʌ i chaʼan jaʼ muʼ bʌ mejlel i chaʼleñob coltaya miʼ mejlel i melob yicʼot i tijicñʌyel». Edmund Hooper tsiʼ yʌlʌ chaʼan an cojaxto bʌ tsiʼ chaʼleyob subtʼan ti otot tac ti jimbʌ ora. I tsiʼ bej alʌ: «Tsaʼ cʼoti j qʼuel lojon chaʼan ili eʼtel mucʼʌch caj i pam pujquel i maʼañic baqui ora tsaʼ lon c ñaʼta chaʼan cheʼʌch mi caj i yujtel».

MIʼ CHAʼ CHAJPɅNTEL JIÑI SUBTʼAN YAʼ TI EUROPA

Come maʼañic tsaʼ mejli ti wen pejcʌntelob jiñi Xpejcaya bibliajob añoʼ bʌ ti yan tac bʌ país cheʼ ti Primera Guerra Mundial, jiñi hermano Rutherford tsiʼ chaʼ ñuqʼuesʌbeyob i pusicʼal i tsiʼ chaʼ chajpa jiñi subtʼan. Jin chaʼan, cheʼ ti 12 i chaʼan agosto ti 1920, jiñi hermano Rutherford yicʼot chʌntiquil hermanojob tsaʼ joy ñumiyob ti Gran Bretaña, ti Europa continental yicʼot ti Oriente Medio.

Jiñi hermano Rutherford cheʼ bʌ yaʼan ti Egipto.

Ti Gran Bretaña jiñi Xpejcaya bibliajob tsiʼ meleyob 12 tempa bʌ yicʼot uxpʼejl colem tempa bʌ. Miʼ ñaʼtʌntel chaʼan tsaʼ cʼoti 50 mil quixtañujob. Jiñi Lac Tsictesʌbentel tsiʼ yʌlʌ ili: «Jiñi hermanojob tsiʼ yubiyob chaʼan tsaʼ ñuqʼuesʌbentiyob i pusicʼal. Temel tsiʼ cʼuxbiyob i bʌ yicʼot temel tsiʼ melbeyob i yeʼtel Jehová. I jiñi chʼijyemlel am bʌ tiʼ pusicʼal jiñi hermanojob tsaʼ sujti ti tijicñʌyel». Yaʼ ti París, jiñi hermano Rutherford tsiʼ chaʼ ñusa jiñi discurso am bʌ i temajlel: «Yonlel cuxuloʼ bʌ ili ora maʼañix baqui ora mi caj i chʌmelob». Tsaʼ bujtʼi jiñi auditorio. Cheʼ tsaʼix ujti jiñi colem tempa bʌ 300 quixtañujob tsiʼ cʼajtiyob i ñumen cʌñob jiñi i sujmlel.

Cartel muʼ bʌ i taj ti tʼan jiñi discurso tsaʼ bʌ ñusʌnti yaʼ ti Royal Albert Hall ti Londres.

Ti wiʼil, an hermanojob tsaʼ bʌ majliyob ti Atenas, El Cairo yicʼot ti Jerusalén. Chaʼan miʼ mejlel i qʼuelob jiñi yomoʼ bʌ i cʌn jiñi i sujmlel, jiñi hermano Rutherford tiʼ sʌcla jumpʼejl otot yaʼ ti tejclum Ramala, lʌcʼʌl bʌ an ti Jerusalén, baqui tsiʼ yʌcʼʌ lac jun tac. Cheʼ jiñi, tsaʼ chaʼ sujti majlel ti Europa i tsiʼ waʼchoco jiñi oficina am bʌ ti Europa Central, baqui tsiʼ chaʼleyob ti imprimir jiñi lac jun tac jaʼel.

TSAʼ SUBENTI JIÑI PRESIDENTE JIÑI MACH BɅ WEÑIC TSAʼ MEJLI

Cheʼ ti septiembre i chaʼan 1920, tsaʼ loqʼui jiñi número 27 i chaʼan jiñi revista The Golden Age, wen utsʼatax bʌ revista come tsiʼ jamʌ alʌ bajcheʼ tsaʼ wen ticʼlʌntiyob jiñi Xpejcaya bibliajob cheʼ ti 1918. Jiñi Acorazado, tsaʼix bʌ la cʌlʌ, tsaʼ cʼʌjñi chaʼan miʼ chaʼlentel ti imprimir ti qʼuiñil yicʼot ti acʼʌlel 4 millón i copiajlel tac jiñi revista.

Jiñi foto tsaʼ bʌ locʼsʌbenti jiñi hermana Emma Martin yaʼ ti cárcel.

Jiñi tsaʼ bʌ i pejcayob jiñi revista tsiʼ pejcayob tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel jiñi hermana Emma Martin, juntiquil precursora chʼoyol bʌ ti San Bernardino (California, Estados Unidos). Cheʼ ti 17 i chaʼan marzo ti 1918, jiñi hermana yicʼot jiñi hermano Edward Hamm, Edward Sonnenburg yicʼot Ernest Stevens, tsajñiyob ti alʌ tempa bʌ i chaʼan bʌ Xpejcaya Bibliajob.

Juntiquil tsajñi bʌ yaʼ ti tempa bʌ maʼañic tsaʼ cʼoti chaʼan yom i cʌn i chaʼan bʌ Biblia. Come ti wiʼil tsiʼ yʌlʌ: «Tsaʼ cʼotiyon yaʼ ti tempa bʌ come cheʼ tsaʼ subentiyon yaʼ ti oficina i chaʼan yumʌl. Tsaʼ cʼotiyon yaʼi chaʼan an chuqui com c taj». I tsaʼʌch i tajbe i copiajlel jiñi libro El misterio terminado. Mach jaypʼejlic qʼuin tsaʼ ñumi, i tsiʼ chucuyob majlel jiñi hermana Martin yicʼot jiñi uxtiquil hermanojob. Tsaʼ ajli chaʼan tsiʼ ñusayob ti pʼis i mandar jiñi yumʌl come tsiʼ pucuyob jumpʼejl libro mʌctʌbil bʌ.

Tiʼ chʌnticlelob tsaʼ subentiyob chaʼan añobʌch i mul i chaʼan uxpʼejl jab mi caj i yochelob ti cárcel. Cheʼ ti 17 i chaʼan mayo ti 1920 maʼañix tsaʼ mejli i wen coltañob i bʌ yaʼ ti meloñibʌl, jin chaʼan tsaʼʌch otsʌntiyob ti cárcel. Pero orajach tsaʼ qʼuextʌyi jiñi wocol.

Cheʼ ti 20 i chaʼan junio ti 1920, jiñi hermano Rutherford tsiʼ yʌlʌ yaʼ ti colem tempa bʌ ti San Francisco jiñi woli (yʌquel) bʌ i yujtel tiʼ tojlel jiñi hermana Martin yicʼot jiñi uxtiquil hermanojob. Jiñi tsaʼ bʌ cʼotiyob ti colem tempa bʌ tsaʼ wen michʼayob chaʼan bajcheʼ tsaʼ ticʼlʌntiyob jiñi hermanojob, jin chaʼan tiʼ tsʼijbubeyob majlel jumpʼejl carta jiñi presidente i chaʼan Estados Unidos. Jiñi carta tsiʼ yʌlʌ chaʼan mach weñic tsaʼ bʌ melbenti jiñi Emma Martin come jiñi añoʼ bʌ i yeʼtel tsaʼ jach i sʌclʌbeyob bajcheʼ miʼ jopʼbeñob i mul jiñi hermana.

Cheʼ tiʼ yijcʼʌlel, jiñi presidente Woodrow Wilson tsiʼ ñusʌbeyob i mul jiñi hermana Martin yicʼot jiñi uxtiquil hermanojob. I tsaʼʌch locʼsʌntiyob yaʼ ti cárcel.

Cheʼ tiʼ yujtibal jiñi jabil 1920, jiñi Xpejcaya bibliajob añʌch chuqui tac tsiʼ yʌqʼueyob i tijicñʌyel. Jiñi eʼtel tac ti oficina tsaʼʌch caji ti ñumen pʼojlel i jiñi i sujm bʌ xñoptʼañob tsiʼ chaʼleyob wersa i subob chaʼan jiñʌch jiñi i Yumʌntel Dios muʼ bʌ caj i tojʼesan jiñi wocol tac am bʌ ila ti Pañimil (Mt. 24:14). I cheʼ ti 1921, tsaʼ sujti ti ñumen wem bʌ jabil chaʼan miʼ sujbel jiñi i sujmlel chaʼan i Yumʌntel Dios.

^ parr. 18 Jiñi libro El misterio terminado jiñʌch i volumen 7 jiñi libro Estudios de las Escrituras. Jiñi «ZG» jiñʌch jumpʼejl jun cʼun bʌ i pat, tsaʼ bʌ chaʼlenti ti imprimir bajcheʼ The Watch Tower cheʼ ti 1 i chaʼan marzo ti 1918. Jiñi letra «Z», yom i yʌl Zion’s Watch Tower (jiñi i cʼabaʼ ti wajali jiñi Lac Tsictesʌbentel ti inglés), i jiñi letra «G» jiñʌch jiñi número 7 ti jiñi abecedario am bʌ ti inglés, yom bʌ i yʌl jiñi volumen 7 ti jiñi libro Estudios de las Escrituras.