Skip to content

Skip to table of contents

Joseph F. Rutherford anga wantu taa baala di den be de a Europa

1920—Wan ondoo yali pasa

1920—Wan ondoo yali pasa

FANAFU a yali 1920 a foluku fu Yehofa be de fayafaya fu du a wooko di den be mu du. A tekisi fu 1920 a be: ‘A MASAA a mi taanga anga mi singi.’​—Ps. 118:14, King James Beibel.

Yehofa be holibaka gi den fayafaya peleikiman ya. Fosi, a 225 pionili be de, ma aini a yali de a 350 peleikiman be e du a pioniliwooko. A moo enke 8.000 peleikiman sende piki a edekantoo omen yuu den wooko wan mun. Ná pikin belesi Yehofa belesi a wooko fu den.

DEN BE DE FAYAFAYA

Twenti a wan maart 1920, Joseph F. Rutherford holi wan lezing di den e kai ‘Milyunmilyun sama di e libi nownow ná o dede noiti’. Na a baala ya be e teke fesi na a wooko di den Beibel Ondoosukuman be e du na a ten den. Den Beibel Ondoosukuman wooko taanga fu kai sama kon aliki a lezing ya. Den yuu wan fu den moo gaan teyater aini New York. Den paati wan sani fu 320.000 kai gi sama.

A sikiifi aini wan kolanti taki sama sa go aliki a lezing di den e kai ‘Milyunmilyun sama di e libi nownow ná o dede noiti’

Sama kon ipi moo enke san den Beibel Ondoosukuman be denki. Moo enke 5.000 sama be kon na a teyater, neen meke den be abi fu tapu a doo bika peesi á be de moo. A moo enke 7.000 sama den be abi fu daai baka. A Wakititolen be taki disi a wan fu den moo gaan komakandaa di den Beibel Ondoosukuman be holi.

Sama be kon sabi den Beibel Ondoosukuman enke den sama di be e peleiki taki ‘milyunmilyun sama di e libi nownow ná o dede noiti’. A ten de, den Beibel Ondoosukuman á be fusutan ete taki a Kownukondee bosikopu be mu paati na ala se a goontapu, tokuso den be de fayafaya. Sisa Ida Olmstead, di be bigin go a den komakandaa aini 1902 taki: ‘U be sabi taki ala sama be o fende gaan belesi aini a ten di e kon, neen meke u be e paati a bun nyunsu ya gi ala sama di u miti.’

USEEFI BIGIN DOLOKI DEN BUKU FU U

Den baala fu Betel seefi bigin doloki son wan fu den buku di u be e paati gi sama. Den bai ala den wookosani di den be abi fanowdu neen den yuu wan kantoo a 35 Myrtle Avenue, koosube fu a edekantoo a Brooklyn, New York.

Leo Pelle anga Walter Kessler bigin wooko a Betel aini yanuari 1920. Walter taki: ‘Faisi u doo ape neen a baala di be e teke fesi taigi u taki: “Wi o wooko wan yuu anga afu, baka dati u sa go nyan.” Aini a wan anga afu yuu de u be mu sow dosu anga buku aini komoto na a kantoo di be de a ondoo kon a tapu.’

Leo e membee ete san be pasa a taa dei. A taki: ‘Den be gi wi a wooko fu wasi a kantoo di be de a tapu. Ná pikin tyobo a be e tyobo, a fositoon mi be fende sowan wooko fu du. Ma a Yehofa u be e wooko gi, neen meke u be e du en anga piisii.’

A masini di den be koboloiki fu doloki a Ingiisi Wakititolen

Baka wantu wiki neen wantu fayafaya peleikiman bigin doloki A Wakititolen. A sigisitenti dunsu fu A Wakititolen fu 1 februari 1920 den doloki na a masini di be de na a kantoo a tapu. Bakaten den baala be poti wan masini na a kantoo di be de a ondoo tu. Fanafu 14 april 1920 den baala seefi bigin doloki „A Gowtu ten” (The Golden Age) tu. Den sani ya e soi kiin taki Yehofa be e belesi a wooko.

‘A Yehofa u be e wooko gi, neen meke u be e du en anga piisii’

‘MEKE U LIBI NA A WAN’

A foluku fu Yehofa be bigin dini en fayafaya baka enke wan famii. Ma na a pisiten fu 1917 te anga 1919 di sani á be e go bun, wantu Beibel Ondoosukuman be gwe fika a olikanisâsi. Fa den be o yeepi den fu daai kon baka?

Aini A Wakititolen fu 1 april 1920 den baala sikiifi wan artikel fu yeepi den sama ya. A nen fu a artikel a be ‘Meke u libi na a wan’. Wan pisi fu a artikel be e taki: ‘U sabi taki ala sama di abi a yeye fu Masaa de kabakaba fu fika san be pasa fu u sa libi na a wan baka enke wan sikin di e wooko makandaa.’

A omen fu den sama ya daai kon baka di den leisi a artikel ya. Wan toowpaa taki: ‘Ai hati u taki aini den ten di pasa wi á be de makandaa anga den taawan di be e peleiki. Ma nownow u de kabakaba fu peleiki fayafaya.’ Wooko be lai fu du gi den sama di be daai kon baka.

DEN BIGIN PAATI THE FINISHED MYSTERY

Fanafu 21 yuni 1920 neen den Beibel Ondoosukuman bigin paati a buku di den be e kai The Finished Mystery fayafaya. A buku ya a be du fu seibin pisi fu wan buku den e kai Studies in the Scriptures. Aini 1918 lanti be taki den á be mu paati a buku ya gi sama moo, neen meke den baala be kibii den wan di den be meke kaba.

Boiti den pionili, den gi ala den peleikiman taanga-sikin fu yeepi paati a buku ya. Den be taigi den baala anga sisa taki ‘ala dopu Kelesten aini den kemeente mu de seekaseeka fu du a wooko ya. Ala den mu taki: “A sani di mi sabi a disi”: Mi o paati a buku ya.’ Baala Edmund Hooper e membee ete taki omen baala anga sisa a di den be mu paati a buku ya fosi den go peleiki osu fu osu fu a fosi leisi. A baala ya taki: ‘Na a sani ya meke u fusutan taki a ná wan pikin wooko u be abi a gaandi fu du. A wooko ya be e go a fesi gaw moo san u be denki.’

A WOOKO SEEKA AINI EUROPA BAKA

A pisiten fu a Fosi Goontapu Feti a á be makiliki fu taki anga den baala anga sisa aini taa kondee. Baka a feti, Baala Rutherford be wani gi den baala anga sisa ya taanga-sikin fu bigin anga a peleikiwooko baka. Neen meke 12 augustus 1920, Baala Rutherford anga fo taa baala go a Ingiisikondee. Baka dati den go a omen taa kondee aini Europa anga Asiya tu fu gi den baala anga sisa taanga-sikin.

Baala Rutherford de a Egepte

Di Rutherford doo Ingiisikondee, den Beibel Ondoosukuman seeka dii konkelesi anga 12 komakandaa. Ala anga ala, a wan sani fu 50.000 sama kon a den komakandaa ya. A be sikiifi aini A Wakititolen taki: ‘Den baala anga sisa fende taanga-sikin. Den moo lobi denseefi baka den komakandaa ya. Den de seekaseeka fu wooko makandaa gi Yehofa baka. Den be e tyali, ma now den e piisii tuutuu.’ Baala Rutherford holi a lezing di den e kai ‘Milyunmilyun sama di e libi nownow ná o dede noiti’ a Faansikondee tu. Di a lezing bigin, a peesi pe a be holi be fuu anga sama. Baka a komakandaa dii ondoo sama be wani sabi moo.

Wan bord di be e gi sama taanga-sikin fu go aliki wan lezing di be o holi a London, aini a Royal Albert Hall

Den wiki baka dati, wantu baala go a Ateine, Cairo, anga Yelusalem. Fu di sama be wani sabi moo a den peesi ya, meke Baala Rutherford seeka wan peesi na a foto Ramallah, di de koosube fu Yelusalem da den be e sende buku go ape. A daai go a Europa baka neen a opo a Centraal Europa beikantoo aini Switzerland. A seeka sani fu den meke buku ape.

SAMA E LIBI OGII ANGA DEN BAALA ANGA SISA

Aini september 1920, den Beibel Ondoosukuman meke No. 27 fu „A Gowtu ten”. A buku ya be soi sowtu ogii den du anga den Beibel Ondoosukuman a pisiten fu a yali 1918. A dei anga neti a masini di u be taki fi en a fesi daai fu doloki moo enke fo miliyun fu a buku ya.

A fowtow di sikowtu be meke gi Emma Martin di den kisi en

Den sama di leisi a buku ya, be kon sabi san be miti Emma Martin. A sisa ya a be wan pionili di be e tan a wan peesi den e kai San Bernardino aini Kaliforniya. A 17 maart 1918, en anga dii baala, Edward Hamm, Edward Sonnenburg, anga Ernest Stevens be go a wan pikin komakandaa fu den Beibel Ondoosukuman.

Ma wan man be de na a komakandaa ya, di á be kon fu aliki. Bakaten a man taki aini wan kuutu osu taki: ‘A lanti be sende mi go na a komakandaa ya fu fende fowtu a den Beibel Ondoosukuman.’ A man ya fende san a be e suku, bika a fende a buku The Finished Mystery na a komakandaa ya. Neen meke baka wantu dei, sikowtu kisi Sisa Martin anga den dii baala di u be kai a tapu. Den naki pampila gi den taki den paati wan buku di lanti be taki den á mu paati.

Emma anga den dii baala kisi dii yali sitaafu. Den tyai a toli go a omen kuutubangi, ma den á fende wini, neen meke den sooto den na a 17 mei 1920. Ma a á be langa fosi sani kengi.

Twenti yuni 1920, Baala Rutherford gi a ondoofenitoli fu den a wan konkelesi di be holi a San Francisco. Den baala anga sisa di be de na a konkelesi ya á be fende en bun seefiseefi di den yee san pasa. Neen meke den sende bosikopu gi a peleisidenti fu a Ameekankondee. Den sikiifi taki: ‘A á bun seefiseefi taki den naki pampila gi Sa Martin taki a taangayesi lanti. Den sikowtu á koboloiki a makiti fu den a wan bun fasi. A politiki den politiki Sa Martin fu den sa fende wan fasi kisi en. Den lei gi en tu. Neen meke wi á lobi san pasa seefiseefi.’

A taa dei, Peleisidenti Woodrow Wilson meke den puu Sisa Martin, Baala Hamm, Baala Sonnenburg, anga Baala Stevens a sitaafu-osu. A so den fii.

Na a kaba fu a yali 1920, a omen sani be pasa di be e meke den Beibel Ondoosukuman piisii. A wooko na a edekantoo be e go a fesi. Den tuu Kelesten be e paati bosikopu taki na a Kownukondee fu Gadu namo sa puu den booko-ede fu libisama (Mat. 24:14). A taa yali, 1921, den Beibel Ondoosukuman go doo fu paati a Kownukondee bosikopu moo bigi seefi, moo den yali a fesi.