Kɔ no mu nsɛm no do

Kɔ no mu nsɛm a wɔahyehyɛ no do

Joseph F. Rutherford nye enuanom afofor bi, ber a wotuu kwan kɔr Europe no

1920​—Mfe Ɔha Etwa Mu

1920​—Mfe Ɔha Etwa Mu

OFI afe 1920 na Jehovah no nkorɔfo kenyaan hɔnho dɛ wɔbɛyɛ edwuma a ɔda hɔn enyim no. Afe 1920 no, afe asɛm a wɔpawee nye “Ewuradze nye m’ahoɔdzen na mo ndwom.”​—Ndw. 118:14.

Jehovah hyɛɛ asɛmpakafo a nna woesi hɔn bo dɛ wɔbɛkã asɛm no dzen. Dɛm afe no mu no, akwampaaefo 225 a nna wɔwɔ hɔ no, hɔn dodow no kɔr enyim kodur 350. Adawurbɔfo bɔbor 8,000 na wɔdze hɔn asɛnka ho nkontaabu kɛmaa edwumayɛbea tsir no, nna iyi bi nnsii da. Jehovah hyiraa hɔn kɛse ma dza wɔyɛe no soow aba pii.

WƆDAA NSI SORONKO EDZI

March 21, 1920 no, Joseph F. Rutherford a nna odzi ndzɛmba enyim ma Bible Esuafo no maa ɔkasa bi. Ɔkasa no n’asɛntsir nye Nyimpa Ɔpepem Pii A Wɔtse Ase Ndɛ No Runnwu Da.” Dɛm aber no, Bible Esuafo no yɛɛ dza wobotum nyinara dɛ wɔbɔto nsa afrɛ hɔn a hɔn enyi gye ho no ma wɔaaba dɛm dwumadzi no ase. Agodzibea akɛse a ɔwɔ New York City no, wɔkɛgyee no mu kor tuaa ho kaw, na wɔkyekyɛɛ dwumadzi no ho nsato nkrataa bɛyɛ 320,000.

Dawurbɔ krataa a ɔrobɔ ɔkasa a n’asɛntsir nye “Nyimpa Ɔpepem Pii A Wɔtse Ase Ndɛ No Runnwu Da” no ho dawur

Nyimpa piinara baa dwumadzi no ase ma ɔyɛɛ Bible Esuafo no nwanwa. Etsiefo bɔbor 5,000 bɛhyɛɛ agodzibea hɔ mã, dɛm ntsi, nyimpa 7,000 a ekyir yi wɔbae no nna ɔsɛ dɛ wɔsan hɔn ekyir kɔ fie. Wɔbɔɔ amandzɛɛ wɔ Ɔweɔn-Aban mu dɛ, “nhyiamu ahorow a Amanaman Ntamu Bible Esuafo no yɛe a ɔkɔr yie papaapa no, dɛm nhyiamu no yɛ no mu kor.”

Asɛm a ɔnye dɛ “nyimpa ɔpepem pii a wɔtse ase ndɛ no runnwu da” a Bible Esuafo no paa mu kãe no maa nyimpa pii bohun hɔn. Dɛm aber no, nna wonnyae nntsee ase dɛ Ahendzi ho asɛm no, ɔsɛ dɛ wɔyer hɔnho tserɛw mu kɔ mbeambea. Naaso, nsi a wɔdze kãa asɛm no, nna ɔyɛ nwanwa. Ida Olmstead hyɛɛ ase dɛ ɔrokɔ asafo nhyiamu wɔ afe 1902 mu. Ɔkãa dɛ, “Nna yenyim dɛ nhyira ahorow a ɔyɛ nwanwa da hɔ rotweɔn adasamba, ntsi yɛanntwentweɔn hɛn ananadze dɛ yɛbɛkã dɛm asɛmpa yi akyerɛ hɔn a yebehyia hɔn wɔ asɛnka mu no.”

YETSINTSIIM HƐNANKASA HƐN NWOMA

Mbrɛ ɔbɛyɛ a sunsum afamu edziban ho nnkɔkɔ atwee no, enuanom a wɔwɔ Bethel no hyɛɛ ase dɛ hɔnankasa ritsintsim nwoma ahorow no bi. Wɔtɔɔ mfir ahorow bi, na wɔkɛhyehyɛe wɔ dan bi a wɔarɛnt mu a ɔwɔ 35 Myrtle Avenue, Brooklyn, New York; nna dan no bɛn Bethel.

Leo Pelle nye Walter Kessler hyɛɛ Bethel som edwuma ase wɔ January 1920. Walter kãa dɛ, “Ber a yekodur Bethel no, nyia nna ɔhwɛ nwoma tsintsim do no hwɛɛ hɛn dzinn na ɔkãa dɛ, ‘Hom wɔ dɔnhwer kor na fã a hom dze bɛyɛ edwuma ansaana ahomgye ber aso.’ Ntsi ɔmaa yɛtwee ndakaba a nwoma wɔ mu a ɔwɔ ase hɔ no kɔr sor.”

Leo so rekã dza osii ber a adze kyee no, ɔkãa dɛ: “Edwuma a wɔdze maa hɛn nye dɛ yentwutwuw aborɔsan no, dan a ɔwɔ ase no ho. Iyi nye edwuma a fĩ wɔ mu kyɛn edwuma biara a meyɛe. Naaso nna ɔyɛ Ewuradze n’edwuma, ntsi yɛdze enyigye yɛe.”

Efir a nna wɔdze tsintsim Ɔweɔn-Aban

Adapɛn kakraabi ntamu no, etuhoakyɛfo a wɔdze nsi yɛ edwuma hyɛɛ ase dɛ woritsintsim Ɔweɔn-Aban. Wotsintsiim February 1, 1920 Ɔweɔn-Aban no nkorkor mpem eduosia wɔ nwoma tsintsimbea a ɔwɔ aborɔsan a ɔtɔ do ebien no mu. Dɛm aber no ara mu no, enuanom hyehyɛɛ efir a wɔdze tsintsim nwoma wɔ aborɔsan no n’ase, na wɔtoo no dzin Battleship. Wotsintsiim The Golden Age, na April 14, 1920 dze no na wɔdze hyɛɛ ase. Ekyingye biara nnyi ho dɛ Jehovah hyiraa edwuma a enuanom no fii hɔn akoma mu yɛe no do.

“Nna ɔyɛ Ewuradze n’edwuma, ntsi yɛdze enyigye yɛe”

“HOM MMA YƐNTSENA ASOMDWEE MU”

Jehovah no nokwar asomfo no sanee nyaa fɛkuwbɔ na wɔhyɛɛ hɔn edwuma no mu dzen. Naaso, ofi afe 1917 kesi afe 1919 no a ndzɛmba mu yɛɛ dzen no, Bible Esuafo binom fii ahyehyɛdze no mu. Nna ebɛnadze na wobotum ayɛ aboa hɔn?

Nna asɛm bi wɔ April 1, 1920 Ɔweɔn-Aban no mu a n’asɛntsir nye “Hom Mma Yɛntsena Asomdwee Mu.” Ɔweɔn-Aban no dze nsɛm a ɔka akoma yi too gua dɛ: Yɛwɔ awerɛhyɛmu dɛ hɔn a wɔpɛ dɛ wɔyɛ setsie ma Jehovah nyina, mfom bi a woedzi ma etwa mu no, wɔremmfa hɔn adwen nnsi do, na mbom wɔnye Nyankopɔn no nkorɔfo bɔbɔ mu ayɛ n’edwuma.

Nsɛm a ɔka akoma yi maa hɔn mu piinara tuu anamɔn. Awarfo bi kyerɛɛw dɛ: “Yɛgye to mu dɛ yedzii mfom dɛ afe na no mboree yɛannkã asɛmpa no annkyerɛ nkorɔfo ber a nna afofor reyɛ [asɛnka] edwuma no. . . . Yɛwɔ awerɛhyɛmu dɛ yɛremma kwan mma biribiara nnyi hɛn adwen mmfi edwuma yi do.” Edwumayɛfo a wɔasan ahyɛ edwuma ase yi, nna edwumason da hɔn enyim.

YƐKYEKYƐƐ “ZG”

June 21, 1920 no, Bible Esuafo no hyɛɛ ɔsatu kɛse bi ase dɛ wɔbɛkyekyɛ “ZG.” Nna The Finished Mystery * nwoma no, dza n’ekyir nduraho no yɛ mberɛw no na wɔfrɛ no “ZG” no. Osiandɛ wɔbraa dɛm nwoma yi wɔ afe 1918 no ntsi, nna wɔakora beberee do egu hɔ.

Wɔdze dɛm asɛm yi too nsa frɛɛ adawurbɔfo nye akwampaaefo nyina dɛ wɔmfa hɔnho nhyɛ ɔsatu no mu: “Obiara a noho tsew [ɔabɔ esu] a ɔwɔ asafo biara mu a obotum dze noho ahyɛ ɔsatu no mu no mfa enyigye nyɛ dɛm. Sesei, asɛm a no ho hia yi na ɔsɛ dɛ obiara kã: ‘Adze kor na mebɛyɛ’​—medze ZG no bɛma.” Edmund Hooper kãa dɛ, nyimpa dodow no ara wɔ hɔ a ɔsatu no yɛ efiefi asɛnka a odzi kan koraa a wɔyɛe. Ɔtoaa do dɛ, “Yɛbɛtsee ase paara dɛ, yɛwɔ pii yɛ wɔ edwuma no mu, na edwuma no mu bɛtserɛw kɛse akyɛn dza yɛhwɛ kwan no.”

WƆHYƐƐ ASƐNKA EDWUMA NO MU DZEN WƆ EUROPE

Aber a Wiadze Kõ I no rokɔ do no, nna ɔyɛ dzen dɛ wɔnye Bible Esuafo a wɔwɔ aman afofor do no bedzi nkitaho, dɛm ntsi nna Onua Rutherford pɛ dɛ ɔhyɛ enuanom no nkuran ama wɔaahyɛ asɛnka edwuma no mu dzen. Ntsi, wɔ August 12, 1920 no, ɔnye enuanom baanan twaa kwan tsentsen kɔr Britain, Middle East nye aman ahorow bi a wɔwɔ Europe.

Onua Rutherford, ber a nna ɔwɔ Egypt no

Onua Rutherford kɔr Britain no, Bible Esuafo no yɛɛ ehyiadzi ebiasa nye bagua mu nhyiamu 12. Nyimpa dodow a wɔbae no nna wɔyɛ bɛyɛ 50,000. Ber a Ɔweɔn-Aban no robɔ ne nserahwɛ no tɔw no, ɔkãa dɛ: “Ne nserahwɛ no hyɛɛ enuanom no nkuran na ɔhyɛɛ hɔn dzen so. Ɔdɔ a nna ɔwɔ hɔn ntamu no mu bɛyɛɛ dzen na wɔdze koryɛ bɔɔ mu yɛɛ edwuma. Iyi maa hɔn enyi gyee.” Wɔ Paris so, Onua Rutherford sanee maa ɔkasa a n’asɛntsir nye dɛ “Nyimpa Ɔpepem Pii A Wɔtse Ase Ndɛ No Runnwu Da” no. Aber a ɔkasa no hyɛɛ ase no nna asa no do ayɛ mã. Nyimpa ahaebiasa kãa dɛ wɔpɛ dɛ wosũa pii ka ho.

Mfonyin a wɔdze bɔɔ ɔkasa a wɔmae wɔ Royal Albert Hall a ɔwɔ London no ho dawur

Adapɛn a odzi hɔ no, Onua Rutherford nye enuanom no kɔr Athens, Cairo, nye Jerusalem. Mbrɛ ɔbɛyɛ a enyigye a nkorɔfo enya wɔ asɛm no ho no bɛyɛ kɛse no, Onua Rutherford buee beebi a wɔdze nwoma bogu wɔ Ramallah a ɔbɛn Jerusalem. Afei, ɔsanee baa Europe bobuee Central Europe Bethel no, na ɔyɛɛ nhyehyɛɛ dɛ wontsintsim nwoma wɔ hɔ.

ATSƐNKYEW A WƆPAA HO TAM

September afe 1920 no, Bible Esuafo no yii The Golden Age No. 27 no edzi. Nna iyi yɛ soronko, osiandɛ ɔpaa ɔsoɛrtsia a wɔdze baa Bible Esuafo no do wɔ afe 1918 mu no ho tam. Nna Battleship a yeedzi kan akã ho asɛm no yɛ edwuma adzekyee nye adzesaa. Wotsintsiim The Golden Age No. 27 no bɔbor ɔpepem anan.

Akyerɛbaa Emma Martin no mfonyin a aporisifo no twae

Hɔn a wɔkenkaan dɛm magazine no tsee sombo a ɔmmfa kwan mu a wɔdze bɔɔ hɛn akyerɛbaa Emma Martin no ho asɛm. Nna Akyerɛbaa Martin yɛ ɔkwampaaefo wɔ San Bernardino, California. Wɔ March 17, 1918 no, ɔnye enuanom baasa, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, nye E. A. Stevens, kɔr nhyiamu ketseaba bi a Bible Esuafo no yɛe ase.

Banyin bi a ɔbaa nhyiamu no ase dze, ɔammba dɛ orubosũa biribi efi Bible mu. Ekyir yi ɔkãa dɛ: “Aban no no dwumadzibea a ɔhwɛ bɔ obi sombo ma wodzi n’asɛm no na ɔsomaa me dɛ monkɔ nhyiamu no ase. Siantsir a mokɔr hɔ ara nye dɛ, nna morokɔhwehwɛ biribi a yebotum egyina do dze abɔ hɔn sombo.” Ne nsa kaa dza nna ɔrohwehwɛ no. Onyaa The Finished Mystery nwoma no kor. Ɔno ekyir nda kakraabi no, wɔkyeer Akyerɛbaa Martin nye enuanom baasa no. Osiandɛ nna wɔrekyekyɛ nwoma a wɔabra ntsi, wɔbɔɔ hɔn sombo dɛ wɔato mbra a wɔahyɛ dɛ ɔnnsɛ dɛ obi yi ɔman no n’esumasɛm edzi no. Wɔfrɛ dɛm mbra no Akwansera Mbra (Espionage Act).

Wobuu Emma nye enuanom baasa no fɔ dɛ wɔnkɛda efiadze mfe ebiasa. Wɔ May 17, 1920 no, ho kwan a nna wɔwɔ dɛ wobotum dze asɛm no asan akɔ asɛndziibea no baa ewiei, ntsi wɔhyɛɛ mfe dodow a wɔdze maa hɔn no ase. Naaso annkyɛr koraa na ndzɛmba sesae wɔ kwan pa do.

June 20, 1920 no, Onua Rutherford kãa hɔn asɛm no wɔ ehyiadzi bi ase wɔ San Francisco. Etsiefo a wɔwɔ ehyiadzi no ase no bo fuwii wɔ atseetsee a wɔdze dɛm Christianfo yi afa mu no ho. Ntsi wɔdze telegram kɛmaa United States ɔmampanyin no. Wɔkãa no wɔ telegram no mu dɛ: ‘Owurayer Martin a woegyina Akwansera Mbra do dze no ato efiadze no, yehu dɛ ɔmmfa kwan mu. Tum a kurow mu hɔ aporisifo egyina do dze akyer Owurayer Martin, na woetwa asɛm ato no do ma wɔdze no ato efiadze no, yehu dɛ ɔyɛ atsɛnkyew na woebu no.’

Adze kyee no, wɔannkyɛr koraa na Ɔmampanyin Woodrow Wilson maa woyii Akyerɛbaa Martin, Onua Hamm, Onua Sonnenburg, nye Onua Stevens. Atsɛnkyew a wobui tsiaa hɔn na wɔdze hɔn too efiadze no baa ewiei.

Aber a afe 1920 reba ewiei no, nna Bible Esuafo no wɔ ndzɛmba pii a obotum ama hɔn enyi agye. Edwuma a nna wɔyɛ wɔ edwumayɛbea tsir no kɔr do yɛɛ kɛse. Afei, nokwar Christianfo no yeer hɔnho na wɔkɔr do kãa Nyankopɔn n’Ahendzi ho asɛm no dɛ adasamba haw ano edur kor pɛr. Nna iyi bi nnsii da. (Matt. 24:14) Nna wɔbɛyɛ pii dze abɔ Ahendzi ho nokwasɛm no ho dawur wɔ afe a odzi hɔ no mu, kyerɛ, afe 1921.

^ nky. 18 Studies in the Scriptures no ne fã a otsĩa esuon no na wɔtoo no dzin The Finished Mystery. Nna “ZG” no yɛ dza n’ekyir nduraho no yɛ mberɛw no, na ɔno na wotsintsiim no dɛ March 1, 1918 Ɔweɔn-Aban no. Akyerɛwaba “Z” no gyina hɔ ma Zion’s Watch Tower, na “G” a ɔyɛ akyerɛwaba a otsĩa esuon no so gyina hɔ ma nwoma no, ɔfã a otsĩa esuon no.