Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Joseph F. Rutherford n’abandi baghalha bethu omwa lhubungo lhwe Yuropu

1920​—Myaka Kikumi Enyuma

1920​—Myaka Kikumi Enyuma

OMWAKA owa 1920 abere akatsuka, abandu ba Yehova mubongera omuhwa wabu w’erithulira. Erisako ery’omwaka owa 1920 eryo basombolha lyabya ini “OMUKAMA ni kaghalha kaghe kandi lhwimbo lhwaghe.”​—Esy. 118:14, King James Version.

Yehova mwaghumya abathuliri b’omuhwa aba. Omo mwaka oyo, omughanzo w’abatemburi mwongera erilhua oko 225 erihika 350. Kandi oyu w’owabya murundi w’erimbere abathuliri abalhabire oku 8,000 erithuma esyoripoti syabu oko kyaghanda kikulhu. Yehova mwabatsumulha kutsibu.

ERIKANGANIA OMUHWA MUNENE KUTSIBU

Biro 21 Okwakasathu, 1920, Joseph F. Rutherford, oyuwabya akasondolha Abigha be Biblia okwa buthuku obo, mwakania okwa muthwe “Esyomiliyoni sy’Abandu Abaliho Lino Sibendi Syaholha.” Abigha be Biblia mubakolha ekyosi-kyosi ekya bangathoka erikokya abakanzisibawa okwa muhindano oyu. Mubapangisya enguma y’okwa syonyumba esikabya mw’emikonga eminene-minene kutsibu omwa New York City kandi mubaghaba esyokada nga 320,000.

Olhupapura lhw’amakuru olhukarangirira omukania owa “Esyomiliyoni sy’Abandu Abaliho Lino Sibendi Syaholha”

Abandu bangyi mubasa kwilhaba ngoku babya balengekenie. Abandu abalhabire oku 5,000 mubusulha omo nyumba eyo, n’abandu 7,000 mubathabana omwanya. E Watch Tower muyabugha yithi “oyu ni mughuma w’okwa mihindano eminene-minene kandi owakahumulikanaya ogho Abigha be Biblia [International Bible Students] bathunga.”

Abigha be Biblia mubaminywa busana n’erithulhughania bathi “esyomiliyoni sy’abandu abaliho lino sibendi syaholha.” Okwa buthuku obo, abigha mubathaminya ngoku omwatsi w’Obwami atholere iniathulhughanibwa kutsibu erihika ehosi. Aliwe, babya ibanawithe omuhwa munene. Ida Olmstead, oyuwatsuka emihindano omwa 1902, mwabugha athi, “Muthwaminya ngoku hali mighisa mingyi eyo bandu bosi balindirire neryo muthwalengaho eribwira engulhu yuwene y’owosi-wosi oyo thukasanga omw’ithulira.”

ERIYIHULHUKIRYA EBITABU BYETHU

Erilhangira bathi ebyalya by’obunyakirimu bikabya ibineho, baghalha bethu okwa Beteli mubatsuka eriyiprintingira ebitabu birebe. Mubaghulha ekyuma n’erikihira omwa nyumba eyo bapangisaya eyiri okwa nguda eya 35 Myrtle Avenue, Brooklyn, New York, hakuhi ne Beteli.

Leo Pelle na Walter Kessler batsuka omubiiri we Beteli omwa Kwokubanza 1920. Walter mwabugha athi, “Thwabere thukahika okwa Beteli, omulebererya w’eby’eriprintinga mwathusamalira n’eribugha athi, ‘Hakine saha nguma n’embindi eky’erithungyi erihika, thwanganabya ithunemukolha mubiiri ono.’ Mwathubwira athi thuhulhukaye esyobbokisi sy’ebitabu erisilhusya omwa kisenge eky’eyikwa.”

Leo mwibuka ebyabya ekiro ekyakwamako: “Omubiiri wethu abya w’eryoya olhuhimbo olhw’enyumba okwa kayina ey’okubanza. Oyu w’owabya mubiiri w’oburofu ogho nabirithakolha. Aliwe abya mubiiri w’Omukama, neryo ekyo mukyaleka ithwatsemeragho.”

Ekyuma ekyabya kikakolesibwa eriprintinga The Watch Tower

Omwa syowiki nyike buyira, baghalha bethu ab’omuhwa abakayihayo mubatsuka eriprintinga e Watch Tower. Esyokopi 60,000 esye Watch Tower ey’Okwakabiri 1, 1920, musyaprintingwa omwa kayina eyakabiri. Kandi n’abaghalha bethu mubahira omwa kisenge ky’eyikwa mw’ekyuma ekikaprintinga ekyo bahulhamo Battleship. Biro 14 Okwakani, 1920, n’egazeti eya Golden Age nayu muyatsuka erihulhukibwa. Ahathe erithika-thika, Yehova mwatsumulha abakoli abakayihayo abo.

“Abya mubiiri w’Omukama, neryo ekyo mukyaleka ithwatsemeragho”

“MUYIRE THUBYE OMWA BUHOLHO”

Abandu ba Yehova abathaleghulha mubathasyabya bughuma n’erilholya embere omubiiri w’erithulira. Aliwe, abandi Bigha be Biblia babya ibabirisighania ekithunga omwa buthuku bw’ebitsibu omwa 1917 erihika 1919. Ni kyahi ekyanga kolirwe eribawathikya?

E Watch Tower ey’Okwakani 1, 1920, yabya mw’omwatsi ono “Muyire Thubye Omwa Buholho.” Omwatsi oyu mwabalemba-lemba athi: “Thukakasirye ngoku . . . obuli mundu oyuwithe omulimu w’Omukama . . . anayitheghekire eribirirwa eby’enyuma, . . . eribya omwa bughuma n’erilholha embere ithune kikambi kighuma.”

Abangyi mubaghendera okwa binywe by’olhukeri ebi. Omulhume na mukali wiwe mubahandika bathi: “Muthwaminya ku muthwasobya omwaka oyo erihwa ithun’ikere buyira abandi ibanemukolha omubiiri [ow’erithulira]. . . . Thwabirithwamu erithendi leka omubiiri w’erithulira.” Abakoli abasubulha ab’omuhwa aba babya bawithe bingyi ebyo babya ibakayakolha.

ERIGHABA EKITABU THE FINISHED MYSTERY

Biro 21 Okwomukagha 1920, Abigha be Biblia mubatsuka erithererera linene ery’erighaba ekitabu The Finished Mystery ekiri kw’ekidipa ekilhoberere, ekyabya volyumu y’omusanju eye Studies in the Scriptures. Omughanzo munene w’ebitabu ebi abya inianabikire ekitabu eki kikahirwako olhukako omwa 1918.

Abathuliri abosi, butsira abatemburi basa mubakokibwa erisangira omwa mubiiri w’erighaba ekitabu eki. “Obuli mundu oyuyihereyo [oyubatizibirwe] omwa buli kithunga oyuwanga sangira omwa mubiiri oyu atholere iniakolhagho inianatsemire. Lino obuli mundu aghendere okwa kino: ‘Ekindu kighuma ekyo ngendikolha’​—ly’erighaba ekitabu The Finished Mystery.” Edmund Hooper mwabugha athi erithererera eri mulyaleka abangyi ibasangira omw’ithulira nyumba okwa nyumba omurundi w’erimbere. Mwongerako athi, “Omo kwenene muthwatsuka eriyitheghererya ndeke ebikayithaghisibawa omwa mubiiri owatholere iniahika ehosi.”

ERITHASYATHEGHEKANIA OMUBIIRI E YUROPU

Kundi kyabya kikalire Abigha be Biblia erikanirania n’ab’omwa bindi bihugho omwa buthuku bw’Olhuhi lhw’Erimbere olhw’Ekihugho Kyosi, Mughalha wethu Rutherford mwanza erihira omwa baghalha bethu aba mw’omuhwa n’erithasyatheghekania omubiiri w’erithulira. Neryo biro 12 Okwomunani, 1920, iyo n’abandi baghalha bethu bbani mubaghenda e Britain n’omwa bindi bihugho bingyi omwa Yuropu, n’omwa Middle East.

Mughalha wethu Rutherford iniane e Misiri

Rutherford abere ahika e Britain, Abigha be Biblia mubakolha emihindano eminene-minene isathu n’emihindano emike-mike 12 ey’abandu abosi. Abandu abahindana babya nga 50,000. Omwa bikuhi, The Watch Tower yikakania okwa lhubungo olho muyabugha yithi: “Balikyethu mubahirwa mw’omuhwa n’erihumulikanibwa. Mubabya haghuma omo lhwanzo n’omwa mubiiri, kandi ekyo mukyaleka ibatsema.” E Paris, Mughalha wethu Rutherford mwathasayakania okwa muthwe “Esyomiliyoni sy’Abandu Abaliho Lino Sibendi Syaholha.” Omukania abere akatsuka, enyumba eyo babyamo yabya iyabiryusulha. Abandu bikumi bisathu mubasaba bathi banzire erithasyaminya bingyi.

Ekyapa ekikarangirira omukania owahebawa omwa Royal Albert Hall

Omo mayenga awakwamako, baghalha bethu balebe mubabungira e Atene, Kairo, ne Yerusalemu. Erithoka erisuba oko banzisibirwe ab’omwa bihugho ebi, Mughalha wethu Rutherford mwasondya omwa tawuni ye Ramallah, hakuhi ne Yerusalemu omwanya w’erihikiryamo ebitabu. Neryo mwasuba e Yurupu amatsukisya e Ofisi eya Central European n’erihiraho emitheghekere ey’ebitabu eribya bikaprintingirwaho.

ERIMINYIKALYA OBUTHE BULINGIRIRANIA

Omo Kwomwenda 1920, Abigha be Biblia mubahulhukya Na. 27 eya The Golden Age, omwatsi w’embaghane owaminyikalhaya eriendereribwa ly’Abigha be Biblia ery’omwa 1918. Ekyuma ekikaprintinga [ekikahulhawamo Battleship], ekiryakanibawako ahighulhu, ikikakolha omwa kiro n’omw’ithungyi erihulhukya esyokopi esilhabire omu miliyoni ini esy’egazeti eyi.

Ekisasani kya Emma Martin iniane mupolisi

Abasomi b’egazeti eyo mubasoma okwa kindu ekithe kya buli kiro ekyabya oku Emma Martin. Mwali wethu Martin abya mutemburi e San Bernardino, California. Biro 17 Okwakasathu, 1918, iyo n’abaghalha bethu basathu, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, na E. A. Stevens, mubahindana okwa muhindano muke ow’Abigha be Biblia.

Omulhume mughuma omwa mihindano syabyamo busana n’erigha okwa Biblia. Enyuma waho, mwabugha athi: “Munaghenda okwa mihindano eyi . . . omwa hamuli y’Omuthabali w’egavumente. Munaghendayo inganawithe ekyo ngasondaya.” Mwabana ekyo abya akasondya, ekopi eye The Finished Mystery. Enyuma w’ebiro bike, Mwali wethu Martin n’abaghalha bethu basathu mubahambwa. Mubahirwa kw’omusango w’erithwa ekilhaghiro ky’erighaba esyokopi sy’ekitabu ekyabirihiribwako lhukako.

Emma n’abaghalha bethu basathu mubabya kw’olhubanza kandi bamahirwa omwa ngomo habw’emyaka isathu. Biro 17 Okwakathano 1920, mubatsombya omwa sindi koti aliwe byamalema, neryo mubahirwa omwa ngomo. Aliwe buthuku buke emyatsi muyuwana.

Biro 20 Okwomukagha, 1920, Mughalha wethu Rutherford mwakania okwa kyalholirweko ky’abalikyethu abo okwa lhuhindano lhunene e San Francisco. Abahulikiriri mubapona busana n’Abakristayo aba erikolhwa nabi, neryo mubathumira prezidenti we Amerika y’omwatsi okwa telegram. Mubahandika bathi: Baghalha bethu mubayowa bathi: “Thukalhangira eribohwa . . . erya Martin . . . omwa kilhaghiro eky’eribya Mbega ng’ekindu ekithe ky’obulingirirania . . . Ekya bathabali bakolire omw’ikolesya obuthoki bwabu . . . erihamba . . . Martin . . . n’erimuyunga kw’olhubanza nuku ahirawe omwa ngomo ni kindu ekya thwabiripona . . . ekik’itha obulighe.”

Ekiro ekyakwamako, Prezidenti Woodrow Wilson mwalhuaho iniahindulha omusango wa Mwali wethu Martin na Baghalha bethu Hamm, Sonnenburg, na Stevens. Eribohwa lyabu ery’obuthe bulingirirania mulyahwa.

Okw’ihwererera ly’omwaka wa 1920, Abigha be Biblia babya bawithe bingyi ebyanga leka ibatsema. Omubiiri w’okwa kyaghanda kikulhu mwalholha embere eriyongera, kandi kwilhaba kera, Abakristayo ab’okwenene mubasangira kutsibu omw’ithulhughania ngoku Obwami bwa Nyamuhanga bw’obukendi syaghunzaho ebitsibu by’abandu. (Mt. 24:14) Omwaka owakwamako, 1921, angabere mwaka ow’erirangiriramo kutsibu ekwenene y’Obwami.